Ирина театртан тахсан баран, таксига олорсон айаннаата.

" Чэ миигин манна түһэр, дьиэм мантан чугас. Салгын сии таарыйа сатыы хаамыам" диэн түстэ. Киэһээҥи Москва куорат. Субуруччу дьон үүннэрбит липаларын сэбирдэхтэрэ хагдарыйбыт. Ордубут сэбирдэхтэр сиккиэр тыалга тэлээрэн түһэллэрэ, уулусса банаарын уотугар дьиримнээн көстөр.

Эмискэ хантан кэлбиттэрэ биллибэккэ, түөрт уолаттар баар буола түстүлэр.
Ирина туора хааман бара сатаабытын, илиититтэн харбаан ыллылар.

– Соҕотох кыысчаан хаама сылдьар дуу. Хайа диэки бардыҥ?

– Биһиэхэ бэлэх бэйэтинэн кэллэ дии.

– Ыытыҥ миигин ! - Ирина төлө мөхсө сатаата. Икки илиититтэн ытарчалыы ыллылар – Дьоннор быыһааҥ ! - диэн үөгүлүү сатаатылар. Ким да көмөҕө кэлбэтэ. Айаҕын сабы бүөлээтилэр. Ирина сүрэҕэ тиргэҕэ, иҥнибит кус курдук илигирии мөҕүстэ. " Биһиги эйигин хайдах баҕарар гыннахпытына, биһиэхэ туох да буолуо суоҕа. Манна барытын биһиги быһаарабыт !" дэһэллэр.
Ирина паспорыгар " Ирина Юрьевна Андропова " диэн суруктааҕын ааҕан баран, бу бэдиктэр улаханҥа уурбатылар. " Москваҕа Андроповтар элбэхтэр " диэн кистии да барбакка, илиилэрин таһынан элээрдэн кэбистилэр.
Иринаны бэйэтин даҕаны күүһүлээн баран, таһааран бөх курдук мас быыһыгар бырахтылар.

Бу түөрт уолаттартан үстэрэ тос курдук тойон, чыначчы туттан хаамар чыыннаах дьон оҕолоро этилэр.
Ким эрэ аҕата милииссийэ начаалныга, кимиэнэ Академия миниистирин уола. Биир уол Философ профессор уола. Арай төрдүс уоллара соҕотох эстэрээппэ дьахтар уола Серега этэ. Серега бу волганан эрэ сылдьар атастарыттан харчыланар буолан сылдьыһар. Эттилэр да сүүрэ сылдьар, толоругас ылгын уоллара. Серега саатар эргэ запорожеһа да суох. Баай уолаттар аҕаларын волгатын илдьэ сылдьаллар. Серега ону ыыттаҕына дьоллооҕунан ааҕынар. Волга массыына үксүн баай дьоҥҥо, тойотторго эрэ баар. Хайа уонна бу баай уолаттар, сиэптэригэр мэлдьи харчылаахтар. Серега мэлдьи иһэ тот сылдьар, пиибэ иһэллэр. Кими кырбыыллара, күүһүлүүллэрэ көҥүл. Сүрүнэ диэн кинилэри ким да бултаспат, сууттаспат. Эрдэ түбэһэ сылдьыбыттара да уолаттар аҕалара, быыһаан ылбыттара. Онон аһара көҥүл босхо баран, халлаан хабырҕаларынан, муора тобуктарынан.
Арай бу бүгүн уолаттар саамай үрдүк чыпчаалга олорор тойон кыыһын, кэбилээбиттэрин билбэккэ бэлэстэринэн күлсэллэр. Ыас ыстаан ыллаҥнатан - дьаллаҥнатан тибиирэллэр. Пиибэ иһэн хантатан асфальтка , фонарьга үлтү быраҕаллар. Кинилэри иннилэригэр туох күүтэрин билбэккэ, уулуссаҕа сарылаһаллар. Сэниир уолаттарын быдьар тылларынан үөхсэн, силлэрэ бырдаҥалыыр.

Юрий Владимирович Андропов эрдэ уон биэс сыл, КГБ тойонунан үлэлээбит. Билигин генеральный секретарь ЦК. КПСС. диэн бүтүн Россия холбоһуктаах өрөспүүбүлүкэлэрин салайар муҥур тойоттортон биирдэстэрэ.
Уон биэс сыл КГБ тойонунан үлэлииригэр төһөлөөх дьону сууттаан, ынырыктык дьүүллээбиттэрин айбыт таҥара бэйэтэ билэн эрдэҕэ. Репрессийэ содула хайдах ааспытын, урут түбэһэ сылдьыбыт, билигин да күрүөмүлгэ үлэлиир алын чыыннаах тойоттор салла саныыллар. Андроповы салла көрөллөр. Хайдах эмит гынан тылларыттан хаптарбатах эрэ киһи диэн ,илэ - сала көтөллөр. Репрессийэ ыар тыынын боростуой да дьон умна иликтэр. “Дьыбардаахха мээнэ саҥарбатах ханнык " диэн таҥараҕа имнэнэллэр.

Андропов күннээн күөнэхтээн олорор кэмэ буолан, кыыһын туһунан итинник эрэ сураҕы истиэм дии санаабатаҕа. Илдьити тиэрдибит киһи “аны мин хаарыллыам”, диэбиттии куттаммыттыы көрөр.
Андропов төттөрү таары хаамыталыыр, ачыкытын төттөрү таары устар, кэппэхтиир. Итинник кэмэлдьитэ киирдэҕинэ, биир үксүн ким эрэ олоҕо халбаҥныырын бэлиэтэ.

– Мин барыахпын син дуо? Юрий Владимирович - илдьити эппит киһи кэһиэҕирбит куолаһа иһилиннэ. Мэктиэтигэр кителин тэллэҕэ илигириир курдук.

– Сүтэн хаал мантан! - киһи турарын дьэ өйдөөн көрбүттүү кыбдьырынар. Киһитэ иһиттим истибэтим диэбитии “тилир” гынан хаалла.

Юрий Владимирович кэбиниэтигэр төттөрү таары хаамыталыыр. Дзержинскэй мэтириэтин иннигэр тохтоон ботугуруур. " Биһиги хайдах этибитий. Кими да аһыммат этибит дуо? Олох син биир уларыйбат. Дьэ бэйи оттон көрүлээтэхпит буоллун!” - кириэһилэтигэр “лах” - гына олордо.
Иришката кыра сылдьан аҕатын түһэҕэр олорон арааһы ыйытара, кэпсээн чуопчаарара, ырыа ыллаан чаҕаарара хараҕар көһүннэ.

Юрий Владимирович Москва милиссийэлэрин барыларын атаҕар туруортаан ,син биир ол буруйдаах уолаттары булаттыырын билэр. Ол эрээри хайдах сууттуур? Суут буолуо хаайыыга барыахтара, тэлэбиисэргэ кэпсиэхтэрэ сплетняһит дьон арааһы эбэн кэпсиэхтэрэ. Суох. Ким да билбэтинэн суох гынаттыахха наада !- диэн санаа киирдэ.
Бастаан

тустаах ис дьыала тойонун Дроздову ыҥыттарда. Сүбэлэһэн баран биир профессионал, чекис бэрдин ыҥырдылар. Хос аата " Художник" диэн эбит. Күрүөмүл муҥур тойоно аны кинини ыҥыттарда.

– Үрдүк сололоох тойонум Юрий Владимирович туохха ыҥыттардыгыт?

– Дьыаланы билиһиннэриэм - диэн барытын кэпсээтэ уонна эбэн этэр. – Художник! Дьэ бу дьыаланы барытын үчүгэҋдик " уруһуйдуугун".
Ити кыыспын дьүһүлээбит уолаттар бары баҕаларын хоту күн сириттэн барыахтаахтар. Ол аата бастаан бу олоххо тугу сөбүлүүллэрин билэҕин. Ол баҕаларын хоту адка ыыталыыгын.
Тугу эмит сыыһа оҥордоххуна бэйэҥ олоххун " уруһуйдуом!" Барыта үчүгэйдик оҥоһулуннаҕына ботуччу хамнастаныаҥ!
Өйдөөтүҥ дуо?

– Өйдөөн бөҕө буоллаҕа Юрий Владимирович.
Буруйдаахтары булаттыахпыт. Барытын этиллибитин курдук оҥоруом!

– Барытын диктофоҥҥа устаарыҥ. Уонна эн бэйэҥ хайдах мин эппитим курдук, сөпкө үлэлээбиккин кэтиир дьон баар буолуохтара, ону долоҕойгор хатаан кэбис!

– Сөп өйдөөтүм Юрий Владимирович - диэтэ Художник.

(Салгыыта баар буолуо)

Ородьумаан
[20.11, 15:48] +7 914 296-67-57: Тойон иэстэбилэ

2.

Дроздов диэн кистэлэҥ сулууспа генерала. Кыайан арыллыбатах да дьыалаларын, кинилэргэ биэрдэхтэринэ түргэнник быһаараллар. Уон биэс сыл тухары Андропов төһөлөөх дьону муҥун ытаппыта буолуой. Ханан да силлибэт кытаанах тимир сокуоннаахтар. Маршал да буоллун буруйдаах буолла даҕаны, кинилэр кытаҕас илиилэриттэн ханна куоппат.

Дроздов уҥа илиитин Сиров диэн үөһээ этиллибитин курдук " Художник " диэн хос ааттаах чекискэ , өссө чиҥэтэн бирикээстээбитэ.
Художник оҥоруохтаах үлэтин, испиэктээх сыанарыйын курдук суруммута. Кырдьыга диэн уолаттар бириигэбэрдэрин хайдах оҥорорун " уруһуйдаабыта “. Кистэлэҥник көрдөөн булаттыыр дьонун соруспута.

Бастакынан Виктор Астахов диэн уолу булбуттара.

Атастара ааттыылларынан Витек сарсыарда орҕостон турбута. Аһаабыта буолаат, атастарыгар эрийэн бүгүн туох былааннаахтарын билээри төлөпүөнү ылбыта. Үлэлээбэт.Таһырдьа арахсыбыта дуу диэн тахсаары гыммыта аана хатыылаах. Бэйэтин күлүүһүнэн арыйаары гыммыта эмиэ арыллыбат.
Онтон эмискэ төлөпүөн тыаһаата. Уол хабан ылбыта ким эрэ саҥарар.

– Эн кимҥиний?

– Эн туох буруйу оҥорбуккун билэҕин дуо?

– Суох!

– Түннүгүнэн көр. Билигин киирэн билиннэриэхпит - биллибэт киһи эппитигэр Витек түннүгүнэн көрбүтэ, үс тэбис тэҥ киэпкэлээх плащтаах дьон тураллар. Онуоха уол төттөрү таары сүүрэккэлээтэ, түннүгүнэн түһүөн уон бэһис этээс. Куобаҕы килиэккэҕэ хаайбыттарын курдук, төттөрү таары ойуоккалаата. Тохтоон өйдөөн истибитэ ким эрэ ааны арыйар. Таһыттан ааны арыйан киирдилэр. Хантан күлүүс ылбыттарын уол сөҕө санаата. Үс киһи киирэн кум - хам тутан олоппоско олортулар.

– Виктор эн туохтан ордук куттанаҕын?

– Ол аата?

– Оҕо сылдьан эҥин холобура, туохтан куттанар этигиний?

– Уколтан.

– Уколтан диэ. Укол да баар буолуо - Киэпкэлээх киһи дипломатын арыйбыта укол арааһа, эппэрэссийэлиир тэрил тиийэ баар курдук. Уолу сарылаппытынан укол туруордулар.

– Аҕабар этиэм! Мин аҕам тойон эһигини булаттыаҕа, иэстэһиэҕэ!

– Эн аҕаҥ билигин үлэлии олорор. Хойут биирдэ бүтэр. Эн аҕаҥ диэхтээн биһиги тойоммутугар холоотоххо, молохочуос буоллаҕа дии. Биһиги ген.сек. Андропов сорудаҕын толоробут. Эһиги кини кыыһын күүһүлээбиккит - диэн эппитигэр Витек саҥа билэн ыксаата.

– Эн бу укол кэнниттэн барытын билиниэҕиҥ - диэтилэр. Кэнники уол барытын кэпсээтэ, табаарыстарын барытын уган биэрдэ, адырыстарын ыйда. Эрдэ туох буруйу оҥорбуттарын эмиэ ыраас мууска ууран биэрдэ.
Ол кэннэ Витекка күүстээх элбэх доза норкатическай веществону уколлаан баран, ааны хатаан тахсан бардылар. Кэнники аһара элбэх наркотиктан сүрэҕэ тохтообут диэн сурах кэллэ.

---

Павел Громов диэн иккис буруйданааччы, боксанан дьарыктанар боксер. Аҕата генерал. Ол иһин киһини кырбаан сууттамматаҕа. Ол кэннэ аны тренери сыҥааҕын тоһутан эмиэ дьүүллэммэтэҕэ. Көрбүт кэрэһиттэр мэлдьэһэн кэбиспиттэрэ, онон дьыала сабыллыбыта. Пашка ол иһин өрө баран сутурук сокуоннаах курдук этэ. Уулуссаҕа кими эмит дөйүтэн уолаттарыгар крутой курдук көстөрө. Пашка Витек сураҕын истэн баран улахаҥҥа уурбатаҕа. " Акаары туох ааттаах элбэх дозатын симиммитэй!” - дии санаабыта.

Пашка уҥуоҕунан улахан, дьарыктанар буолан быыппастар былчыҥнааҕа.
Ол бэйэтэ биирдэ киэһэ дьарыктанан кэлэн истэҕинэ үс киһи тохтоппуттара.
" Эһиги билэҕит дуо миигин !?Үс да буолуҥ ыларгыт

суох !"- диэн охсуһаары тэйиэкэлээн барбыта, биирдэстэрин охсубута аһаран баран бэйэтин быарга охсубута. Пашка тыын ылбытын кэннэ аны кэнниттэн охсубуттара. Устунан илиилэрин тоһуппуттара. Пашка кырбанар ыарыы, диэни манна билбитэ.
“Хайдах эбитий ыалдьар эбит дуо?”- диэн кыһыппыттыы ыйыталлара. Ол быыһыгар аны ойоҕоһун кимэн доргуппуттара.
Онтон уон биэс этээстээх дьиэ үрдүгэр таһаарбыттара. Онно били ааттаах чекист бэрдэ, Художник турар этэ. Табахтаан бүтэн тииһин быыһынан " чыырк!" гына силлээбитэ.

– Хайа Павел хайдаххыный? Боксалаһар кыахтааххын дуо? Миигин кытта киирсиэҥ буолаарай? - Художник бэлэһинэн күлэр. Эмиэ да сирэйэ дьэбин уоһуйа түһэр.

– Эн саамай кыахтаахпын күүстээхпин дии саныы сырыттаҕыҥ, киһи үрдүгэр киһи баарын анааран да көрбөккүн! Эһиги оннооҕор атын государствоны кырган кэбиһэр, кыахтаах тойоттортон биирдэстэрин кыыһын дьүһүлээбиккит.Онуоха холоотоххо эн генерал аҕаҥ кып кыра ыт оҕотун кэриэтэ. Ол бу диэн чыбыгыраатаҕына, ньаҕыйдаҕына, ыт курдук ытан кэбистэхтэринэ ким да ирдэһиэ суоҕа!

– Кимий ол ? - Пашка ыарыыланан сирэйин мырдыччы туттар.

– Ген.сек.
Юрий Андропов кыыһын .

– Кини эбит дуо?

– Кимиэнэ да буоллун уулуссаҕа тутан, кими баҕар итинник кэбилиэххит. Ол иһин эһиги курдук бэдиктэртэн ыраастаныахпыт! Мин эйиэхэ билигин укол туруоруом. Уҥуохтарыҥ тостубут ыарыыта ааһыаҕа. Онтон эйиэхэ кэмсинэр санаа киириэҕэ. Эн бу уон биэс этээстээхтэн көтөн иһэн, Иринаны саныаҕыҥ кэмсиниэҥ, эмиэ кини курдук сарылыаҕыҥ! - диэт, чочумча буолаат түҥнэри анньан түһэрдилэр. Бу маннык көстүүнү “ойуулаан уруһуйдаабыт” Художник үөһээ этээстэн сарылаабытынан түһэн эрэр уолга, бырастыылаһан далбаатаан хаалла. Хаартыскаҕа түһэрдилэр. Тустаах анаабыт, наймыласпыт киһиэхэ иһитиннэрэр гына дифтофоҥҥа устубуттара.

Сарсыныгар “генерал уола үөһээттэн ыстанан, бэйэтигэр тиийиммит үһү " диэн сурах баар буолла.

Чэкиис Сиров - Художник, Муҥур Тойон Ондуруопап наймытынан икки хааннаах иэстэбили оҥордо. Ботуччу хамнас аахсан үлэтиттэн астыммыт киһилии, сиэбигэр уктан хаамыталыыр, тииһин быыһынан " чыырк! " гына силлээмэхтиир. Кини үлэтин сөбүлүүр, хас да сыл үлэлээтэ да кинини ким даҕаны буруйдаабат, эбиитин харчы биэрэллэр. Онон бу олоҕуттан астына дуоһуйар. Аны үһүс чолоҕору Алексей Ардынцевы хайдах " дьакыйар” туһунан токкуйдуур. Туох эрэ киинэ оҥорон көрдөрөөрү гыммыт киһилии өйүгэр уруһуйдуур. Сирэйин ханньатан " ымах " гынар. Дьыбааныгар тиэрэ түһэн, хараҕын симэн хараҥа дьыалаларын хайдах гынарын ойуулуур. Төһөнөн " кырасыабай " оҥорор да оччоҕо элбэҕи ыларын саныыр. Эрэпириэссийэ кэмигэр төһөлөөх киһини, боҕутуннарбыттара буолуой. Кинилэргэ киһини мээнэ бэстилиэтинэн кэтэххэ ытар, сонуна ааһан боростуой курдук. Онтон салгыбыт да буолан, былаастарынан туһанан эрдэхтэрэ.
Андропов ачыкы быыһыттан дьону муус килиэ, тымныы харахтарынан көрөр курдук. Ол иһин дьон салла куттана көрөр. Хаһан да мичээрдиирин да көрө иликтэр. Арай кыыһын көрдөҕүнэ хараҕа сымнаан, уоһун ханньатан мичээрдиир этэ.

Билигин кыыһа Ирина балыыһаттан тахсыбыт. Кимниин да кэпсэппэт, кими да чугаһаппат. Дьиэлэригэр дьэки - курус бүрүүкээбит. Маны санаан Юрий Владимирович сымыһаҕын быһа ытырар, хабырынан хачыгыратар, тарбаҕын мускуйан лачыгыратар уруучуканы хампы тутар.
Дьон олохторун быһан уураахтаабыт тиһэх саҥаларын устубуттарын, диктофону холбоон, истэн уоскуйар курдук.

---

Биллэр академик уола Леха эмиэ философия институтугар үөрэнэр. Оҕолортон эрэ уһулуччу үчүгэйдик үөрэнэр. Онтун билинэн улахамсыйара да элбэх. Бандаҕа да кини үксүн быһаарар курдук этэ. Икки атаһа суорума суолламмыттарыгар кыһаммата, куттаммата. “Өйдөөхтөн өйдөөх хаалыахтаах, акаарылар көҕүрээн истиннэр!” - диэн санаалаах.
Кинини эмиэ Художник кэтиирин билээхтээбэт. Профессионал чэкиис күлүк курдук көстөн ааһар, таҥаһа да бэйэтэ да дьүһүн кубулуйан ардыгар уол аттыгар баар буолар. Тугу иһэрдибитэ, тугунан ыстарбыта да биллибэт.

Арай биир үтүө күн Леха үөрэҕэр кэлбитэ бары кинини көрөллөр. Уол онтон дьиктиргиир.

– Леша эн туох эрэ буолбуккун, атастаргын суох гыммыттарыттан буолуо дуо?- диэн билсэр кыыһа ыйытар.

– Мин туох да буола иликпин. Тоҕо бары миигин көрөллөрүй?

– Бэҕэһээ библиотекаҕа киирэн сарылаабытыҥ аҕай дии.Туохтан эрэ куттана сылдьар курдуккун.

– Эс суох! Тугу эрэ сымыйалыыгыт! - диир.

Кэнники үөрэтээччитэ сүбэлиир.

– Алексей эн психологка көрдөрүнүүһүгүн.

– Мин үчүгэйбин, туоҕум да ыалдьыбат! - диэн өһүргэнэр.

–

Хараҕыҥ мээнэ сүүрэлиир. Уонна лекцияҕын түҥ - таҥ кэпсиир буолбуккун дии. Эрдэ туйгун үөрэнээччи билигин троечник буолбуккун.

– Сымыйа мин барытын билэбин ! - уол сарылаан ылар - ол кэннэ эмиэ кими эрэ билбэт киһитин " тоҕо миигин кэтиигин, эккирэтэҕин ?!- диэн хабырҕалаабыт сураҕа иһилиннэ.
Устунан академик аҕатыгар эттилэр. Онтон быраастар кэлэн псих балыыһаҕа иттилэр. Леха тугум да ыалдьыбат, үчүгэйбин диэн сарылыы сатаата. Кум хам тутан илтилэр. Укол туруорбуттарыгар уоскуйда, ол да буоллар холуочук киһи курдук ээл - дээл буолбут. Алта киһи сытар палататыгар киллэрдилэр. Дьэ манна баар эбит кинитээҕэр буолуох сарылыыр, бастарын иһэ бап баллыгырас, саҥалара халлыгырас, оройдорунан мээнэ көрбүт ыарыһахтар. Кинилэри кытта манна өлүөр да киһи төбөтүнэн бырахтарыах курдук. Леха киһи эрэ буоллар, бу дьонтон куттанар буолан барда. Эрдэ бары акаарылар мин эрэ өйдөөхпүн дии саныыра.

Билигин аҕатын былааһа манна үлэлээбэт курдугун биллэ. Итэҕэйэн уолун эмтэтээри киллэрдэҕэ. Художник туоҕунан сүһүрдүбүтүн билбэт буоллаҕа.

Художник күндү түүлээххэ хапкаан ииппит киһилии сыбдыйан, итиннэ өҥөҥнүүр, манна чээччэйэр. Сатаныах курдук буоллаҕына күлүгэр имнэнэр.

Леха аҕатыгар субуоннаан этэн, ытаан соҥоон соҕотох киһи сытар палататыгар киллэттэрдэ.

– Доктор миигин манна кимнээх эрэ кэтиир курдуктар, тыыммын быарбын хаайаллар, көстүбэт күлүктэр киирэллэр - диэн үҥсэргээтэ.

– Барыларыгар итинник буолар.

– Барыларыгар миигин холоомо. Мин өйбүн ыһыкта, бырахтара иликпин !Миигин мантан таһаарыҥ! - диэбитин истибэккэ бырааһа тахсан барда.

Киэһэ биир маҥан халааттаах, мааскалаах киһи киирдэ. Бу Художник этэ.

Бэйэтин “уруһуйуттан” бэйэтэ астыммыт худуоһунньук курдук чыпчырынар.
Кини " уруһуйуттан " улаатан биллэр философ буолуон баҕарар санаалаах уол, ыра санаата туолбакка ыран дьүдьэйэн ыалдьа сытар.
Быстах быһыыланан, эдэр киһи былаҕыйга былдьанан эрдэҕэ.
Маннааҕар буолуоҕу көрбүт Художник кини олоҕор кыһанан бэрт. Хапкааныгар күндү түүлээх иҥнэн олорорун көрбүт булчут курдук үөрэр.

– Хайа Философ хайдаххыный?
Эн икки атаһыҥ анараа дойдуга аттаммыттара туох буруйдарыгар буолуой?

– Кимҥиний эн ?!

– Эн бириигэбэргин ааҕа кэллим! - диэн барытын кэпсээтэ , онуоха Леха сарылаан баран ойон турда, Художник биир киһитэ киирэн уолу булгу - сөрөөн түһэрэн кум - хам тутта. Онуоха Художник инсулин уколун туруорда.

– “Философ” көр эрэ бу Тойон кыыһын төһөлөөх хараҕын уутун таһаарбыккытый , бу шприцкэ баар хас таммаҕа ол курдук эйигин сүһүрдүөҕэ ! - диэт таҕыстылар.
Кэнники доктор киирбитигэр уол үҥсэ сатаата.

– Доктор миигин икки киһи киирэн кырбаатылар! Туох эрэ дьааттаах укол туруордулар!

– Буолааччы. Ааһыаҕа…галлюцинация диэт тахсан барда. Леха иҥиир ситиитин таттара хаалла.

Тойон кыыһын күүһүлээбит уолаттартан ,үһү иэстэһэн суох гыннылар. Биир аһара наркотикка үлүһүйэн сүһүрбүт, иккис бэйэтигэр тиийиммит, үһүс төбөтүнэн ыалдьан " бырахтаран" былдьаммыт аатырда.
Кинилэр үһүөн эмиэ чыыннаах, тос курдук тойон оҕолоро да буоллар, кинилэрдээҕэр үөһээ чыпчаалга олорор тойон наймыласпыт буолан, хайыыр да кыахтара суох буоллаҕа.

Арай төрдүс кыттыгастаах уоллара Сергей Сидоров, көннөрү эстэрээппэ дьахтар уола, 24 саастаах. Баай дьон уолаттарыгар суоппарынан сылдьыбыта. Ол эрэ буолуо дуо сорук - боллур, тугу эппиттэрин барытын улгумнук толорор этэ. Санаалара көммүт кэмигэр харчы да биэрэллэрэ. Босхо аһаталлара. Кинилэри кытта сылдьар ордук курдук этэ. Буруйу да оҥордохторуна ким хасыһара да биллибэт, барыта оннук көҥүл буолуохтааҕын курдук саныыра. “Баай оҕото бардам, тот оҕото дохсун”.

Серега ийэтэ даҕаны уолун этэҥҥэ сылдьар курдук саныыра. Уола хантан эрэ харчы, ас аҕалара. Биирдэ эмит итирэн суланан, муҥатыйан кэлэн айдаарбытын иһин, ийэтэ олохторо оннук курдук саныыра. Аҕаларын сэриигэ сүтэрэн, ааспыт да буоллар сэрии ыар кэмнэрэ, дьон отуора алдьанара манан аҕай буолбатах.

Серега кыралаан харчы мунньан, массыына атыылаһан таксилаан эбии байар ыра санаалаах этэ. Ол туһугар бу баппат баһах, атастарын кытта туох буруйу оҥоро барарын кэрэйбэт этэ.
Ол сылдьан атастара биир, биир тононон суорума суолламмыттарыттан, Серега сүрэҕэр ыттарда. Кини кэмэ хаалбытын сэрэйэн ,ханна эрэ куотуон саныыр.

Ону чэкиис Художник ама билбэт бэйэлээх буолуо дуо. Бу дьадаҥы

уол дьылҕатын бэлиэр хайдах гынарын " уруһуйдаан " турар. Эрэппириэссийэни, сэриини ааспыт дьоҥҥо дьадаҥы уол дьылҕата диэхтээн, кутуйаҕы чыыбырҕатар эрэ курдук буоллаҕа.

Художник Сиров үс уол дьылҕатын быһааран Андроповтан хайҕаммыта. Мэлдьи дьэбин уоһуйа сылдьар тойон, халыҥ ачыкытын нөҥүө муус килиэ харахтарынан тымныытык көрөрө арычча сымнаабыт.
" Үчүгэй үлэ барбыт " диэбитэ. Маннык киһиттэн " үчүгэй " диэн тылы истэр күчүмэҕэй. Арай куһаҕаны үчүгэй дии үөрэннэҕэ.

---

Серега бүгүн ханна эрэ, күрээри дьиэтиттэн тахсан эрдэҕинэ биир мааны таҥастаах киһи киирэн кэллэ.

– Дорооболо
руҥ Сергей Иванович Сидоров манна олорор дуо?

– Мин. Баарбын. Туох наада.

– Эйигин спортлотоҕа волга массыына, уонна уон тыһыынча харчы сүүйбүккүнэн эҕэрдэлиибин - диэтэ киирбит киһи. Серега итэҕэтиилээхтик эппит буолан бу киһини итэҕэйдэ. Түннүгүнэн көрбүтэ сабыс саҥа " Волга" турар. Киирбит киһи кырдьык - хордьук харчы бөҕөнү туттаран кэбистэ. Серега ийэтинээн үөрүүлэриттэн эккирэстилэр, куустуһан сылластылар. Ол үөрүүлэрэ уһаабата, киирбит киһи били буолбут түбэлтэни санатта. Тойон оҕотун дьүһүлээбиттэрин кэпсээтэ. Билигин аҕай үөрэн эккирэспит уоллаах ийэ, сыыйа сирэйдэрэ - харахтара холлон барда.
" Эн харчылаах буолуоххун баҕарбытыҥ, билигин бу харчыны эһигини харайаргытыгар туттуохтара " - диэтэ ыар ыалдьыт киһи. Уонна глушителлээх бэстилиэт икки төгүл " Чуп ! Чуп !" - эрэ гынна. Ийэлээх уол эр биир охтон түстүлэр.

---

" Сорудах барыта толорулунна " - диэтэ Художник Сиров Андроповка.

" Барыта ыраастык дуо?" - ачыкы быыһынан тымныы харахтар чыпчылыйбакка көрөллөр.

" Барыта ыраастык бүттэ. Буруйдаахтар бары суох буоллулар " - Художник үлэтиттэн астыммыт киһилии киэн туттан кэпсиир. Хамнас ботуччу аахсан барда.

Ол эрээри бу дьыаланы, хайдах эрэ иэстэһиэх дьон баар буолуох курдуктар.

Тойон иэстэбилэ

5.

И.В. Сталин саҕаттан судаарыстыбаны салайар дьон, төһөлөөх бэйэ бэйэлэрин сууттаспыттарын, репрессийэҕэ түбэһиннэрбиттэрин киһи ааҕан сиппэт буоллаҕа. Бастаан Ленин ыалдьан мөлтүүр - ахсыыр кэмигэр, кини оннугар олороору Сталин элбэх киһини суох гынан, суолун соломмута, ыраастаммыта. Онтон бэйэтэ сааһыран мөлтүүр кэмигэр аны Лаврентий Берия, Никита Хрющев , Георгий Жуков былаас былдьаһан “ыраастаспыттара” Бастаан Берияны суох гыммыттара.

Аҕа дойду сэриитин кэнниттэн Сталин Георгий Жуковы ордугурҕаан сүгүннээбэт этэ. Тоҕо диэтэххэ норуот Кыайыы маршалын ордук сөбүлүүллэрэ. Жуков сэрии кэмигэр кыргыһыы хонуутугар бэйэтинэн, сылдьара Сталин Кремльтэн тахсыбат этэ.
Кыайыы парадыгар Сталин Жуковтан ыйытар " Товарищ Жуков кыайыы парадын эн баһылаан ыытаҕын дуу? Мин дуу? " - диир. Онуоха Жуков иһигэр сөбүлээбэт.
" Товарищ Сталин парады ким салайан ыытыахтааҕын үчүгэйдик норуот билэр " диир. Ол аата бэйэтин этэр. Сталин идэтинэн Жуковы суох гыныан баҕарар да кинини сөбүлүүр норуот, көмүскэһэн өрө туруо диэн дьаарханар. Ол иһин сымыйанан буруйдаан хаайбакка, саатар оборуона миниистирин солотуттан устан сыылка кэриэтэ, Одессаҕа атаарар. Сэрии кэннэ Одессаҕа буруйу оҥоруу элбэх этэ. “Сокуон Уоруйахтара” диэн дьаралыктаах баанда атамааннара элбэх этилэр. Сэрии кэннэ онто суох аһа таҥаһа дьиэтэ - уота суох дьону баандалар халыыллара. Милииссийэтээҕэр сэптэрэ да бэйэлэрэ да элбэх этилэр.
Ону Кыайыы маршала Г. К. Жуков тиийэн бэрээдэги олохтообута. Германияны кыайбыт дьон аны бэйэлэрин сирдэригэр сэрии кэриэтэ кыргыспыттара. Баандалары дьыалаҕа эрийэн кинилэри кытта бодьуустаһан, сууттаһан бириэмэтин бараабатаҕа, улахан буруйдаахтары миэстэтигэр ытыалаан иһэллэрэ.

Сталин олохтон туораабытын кэннэ, аны Хрущев Жуковы туората сатыыра. Киниэхэ Брежнев көмө буолбута. Хрущев кэннэ Брежнев олороору эмиэ " суолун солоноро". Оччоттон баччааҥы диэри, ол эбэтэр былыргыттан быйылга диэри нуучча омугар ордугурҕаһыы баара. Билигин да норуот сөбүлээбит киһитин туораталлар, суох гыналлар.

Жуковы историяттан ылаары хаһыакка таһаарбат, тэлэбиисэргэ көрдөрбөт буолбуттара. " Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат" кэнники норуот ирдэбилинэн Кыайыы маршалын дьэ аанньа ахтар, көрдөрөр, кинигэҕэ таһаарар буолбуттара. Сталин төһө да ыар тыыннааҕын, кытаҕас илиилээҕин иһин норуот сөбүлүүр этэ. Сэриини кыайбыттара, космоһы сайыннарбыттара.Собуот бөҕөнү туппуттара, билигин ону эстилэр. Үксүн сирбит баайын атыылаан омуктартан ылан олоробут. Кэнчээри кэскилэ кэхтиэх курдук. Сталин патриот буолан инникини санаан дьаһаннаҕа. Сири атыылаабакка

собуоттары тутан, дьону хамнастаан.

Үчүгэйэ диэн Сталин кэмигэр билиҥҥи курдук алигархтар суохтара. Ол иннинэ баай дьон " буржуйдар күөх истэр " диэн ааттаналлара.Кинилэри өрөбөлүүссүйэнэн эспиттэрэ.

Сталин бэйэтэ да норуоту албыннаан байбатаҕа. Тулалыыр тойотторо да мээнэ байарга дураһыйбат этилэр. Сталин кытаанах сокуона наадалаах курдугун билигин сорох дьон ахталлар. Тоҕо диэтэххэ билигин ким эрэ биэнсийэтэ, хамнаһа аҕыйах, кимиэнэ эрэ сүүһүнэн тыһыынча, мөлүйүөн буолар.

Хрущев кэннэ Брежнев олорбута. Кини бэйэтэ байан сыаналаах мерседецтэрэ диэн эҥинэ диэн этэ. Түөрт төгүллээх Сэбиэскэй сойуус дьоруойа буолбута. Ханна оннук сэриилэһэн Маршал Жуковы маһыйбытын дьон итэҕэйбэккэ сонньуйар эрэ этэ.

Брежнев бэйэтэ байбытын да иһин норуоту умнубатаҕа, кини кэмигэр дьон барыта хамнастаах үлэлээҕэ. Сопхуостар кыахтаах этилэр. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэ күөстүү оргуйара, арыгыһыты тутан ылан ЛТП га эмтэтэн киһи гыналлара. Умнаһыт диэн суоҕа. Таһыттан омуктар киирэн мээнэ буортулаах аһы атыылаабат буоланнар ас бэйэбит гиэнэ, бастыҥ хаачыстыбалаах этилэр. Кытай диэн омук баарын тэлэбиисэргэ эрэ көрөрбүт. Брежнев кэннэ Андропов уонна Черненко биирдии эрэ сыл олорбуттара, онтон Горбачев, Ельцин олороннор Россия ыһыллар аакка түспүтэ.
Кэнники В.Путин олорон “тобуктаппыт” Росияларын өрө тардан иттэннэри ууран, сыыйа атаҕар туруорбута. Ол да буоллар сүүһүнэн сыл анараа өттүгэр Ленин өрөбөлүүссүйэ оҥорон ,“буржуйдар” диэн дьону хорон сиэн байар дьоннору суох гыммытын, билигин " алигархтар " диэн ааттара уларыйан баар буоллулар. Лукашенко курдуктар этэллэр: " дуумалары, алигархтары суох гынаттаатахха Россия кыаҕыра түһүө этэ " дииллэр.
Сорох дьон билигин Сталины ахтар. " Бытыктаах оҕонньор баара буоллар, бэрээдэги олохтуо этэ, киһи бырааба тэҥ буолуо этэ" дииллэр.
Кытай билигин да Сталин сокуонун тутуһар. Ол иһин кинилэргэ хоруупсуйа диэн суох. Норуот баайын уорбуту биһиэхэ кэтэҕин имэрийэр курдуктар, оттон кытайга кэтэххэ ыталлар.

Чэ бэйи. Аһара халыйан бараары гынныбыт. Кэпсээммитигэр киириэххэ.

Чэкиис бэрдэ Сиров - Художник түөрт уол дьылҕатын быһааран " уруһуйдаан" ботуччу хамнастанан курортарынан сынньанан кэллэ. Олоҕуттан дуоһуйбут киһи быһыытынан, илиитин күн диэки ууммахтаан, тыыллаҥныыр, дьааһыйбахтыыр.
Төлөпүөн тырылаабытыгар ылбыта Андропов эрийэр " ….буутуҥ быстарынан тэбинэн кэлэ оҕус! " диэн буолла.

Тиийбитэ Юрий Владимирович төттөрү – таары хаамыталыыр. Ачыкытын төттөрү – таары устуммахтыыр. Чуолаан ким эрэ дьылҕата быһаарыллаары гыннаҕына итинник буолар.
Художник киирбитигэр чыпчылыйбакка да дьүккүччү көртөлөөтө.

– Дьыалабытын ханан да уу тэстибэт гына оҥордум диэбитиҥ. Ханан эрэ тэстэн быычылаабыт ! - Андропов ачыкытын устан хараҕа симириҥниир.

– Ол аата туоҕуй? Туох буолла Юрий Владимирович – " ачыкытын тоҕу охсон, хараҕын иһирдьэ биэрбит киһи баар ини!" - Художник иһигэр, кыйытта да турдар таһыгар ньуолбаарда.

– Биллэр академик уолун дьакыйбыппытын билбит. Кини уола дневнигэр суруммут эбит. Ону булан аахпыт.

– Аны кини дьылҕатын быһаарыахпыт буоллаҕа.Туохтан санааҕытын түһэрдэххитий - Художник бу " уруһуйдаан" барыахтыы холкутук этэр.

– Быһаарыа этибит да аҕыс араллаан буолуо. Арай күн сириттэн күрэппэккэ, далай ааргы дуу, эппэт кэлэҕэй оҥоруохха наада.Мин кыыһым туһунан ,сурах тарҕаныа диэн куттанабын.

– Ону да оҥоруохпут, барытын быһаарыахпыт.

– Ол уолун дневнигин булан суох гынаарыҥ!

– Сөп. Барытын биллибэт гына оҥоруохпут - диэтэ Художник.

Алексей аҕата академик Виктор Ардынцев киэһэ үлэтиттэн кэлэн истэҕинэ, уулуссаҕа массыына тохтоон туормастаан хачыгыратта. Академигы сарахачытан массыынаҕа симтилэр. Илдьэн укол туруорбуттарын кэнниттэн, учуонай хой баһын туойар буолла.

“Миигин инопланетяниннар тутан илдьэ бара сырыттылар " диэн дьонугар кэпсээбитин кэннэ.
" Уолун кэнниттэн санаата түһэн төбөтүнэн " бырахтарбыт” диэн буолла. Биллэн турар псих.балыыһаҕа илдьибиттэрэ. Онно ситэри бэргээбитэ.

" Дьэ үчүгэйдик уруһуйдаабыккын " - диэн Андропов Художнигы хайҕаата, муус килиэ тымныы харахтара, күҥҥэ ууллардыы тырымнаата.

– Барыта ыраастык оҥоһулунна, дьыалабыт билигин ханан да " быычылыа" суохтаах - Художник үлэтиттэн астынан чыпчырынна.

– Эн эттиҥ, мин иһиттим ! - Андропов эмиэ ачыкытын туппахтыы түһэн ылла.
Бу куһаҕан кэмэлдьини сөбүлээбэтэхтии Художник бара охсордуу илиитин биэрдэ.

Бүттэ.