Бу ыстатыйаны толкуйдаабытым, ырыта санаабытым ыраатта эрээри, баччааҥҥа диэри күн сырдыгар көрдөрбөккө, дууһабар, сүрэхпэр илдьэ сылдьыбытым. Бэйэм олохпун, уустук соҕус дьылҕабын кэпсээн-ипсээн бардахпына, уһуна-киэҥэ бэрт буолуо диэн, кэргэним Саргылаанаҕа сыһыаннаах түгэннэри суруйуохпун баҕарабын.

Андрей Апросимов уруһуйа
Сайын үөрэхпин бүтэрэн, дойдубар эргиллэн кэлбитим. Биир үтүө күн оттуу баран иһэммин… Кинини көрсө түспүтүм. Кырдьыкпынан билинэбин — сүрэҕим аҥара бу сылдьар эбит диэн балысхан санаа көтөн түспүтэ. Кыыһым кыбыһынна быһыылаах, ол эрээри мичээрдээтэ. Кэнники билбитим, аттыбытыгар олорор эбит, ону таһынан балтым Айта дьүөгэтэ эбит. Айта көмөтүнэн сыыйа-баайа Саргылыын көрсүһэр буолбуппут, таптал имэҥнээх иэйиитигэр ылларбыппыт.
Ол кыһыныгар уһуннук ыалдьан ийэм бу олохтон туораабыта. Онтон түөрт ыйынан баар-суох балтыкааным Айта олус хомолтолоохтук бу күн сириттэн бараахтаабыта… Кыыс оҕо чараас дууһата, уйан сүрэҕэ ийэтин сүтэрбитин кыайан уйбатаҕа… Ити ыарахан күннэрбэр Саргым өйөөбүтэ, өй-санаа өттүнэн күүс-көмө, эрэлим кыыма буолбута.
Сайын Саргым үөрэххэ туттарса куоракка айаннаабыта, мин дойдубар үлэлии хаалбытым. Аҕыйах балл тиийбэккэ, кыайан киирбэтэх этэ. Ол эрээри улахан эдьиийигэр кыстыы хаалбыта, уопсайга вахтерунан киирбитэ, кэлэр сайыныгар туттарсарга бэлэмнэнэр этэ.
Кыһын Саҥа дьыл саҕана убайым Саша куораттан кэлбитэ, Саргыттан сурук аҕалбыт этэ (сайын үөрэххэ барыаҕыттан тиһигин быспакка суруйсубуппут). Үөрэ-көтө кэпсэтэ-ипсэтэ олорон убайым: “Хайа, эн тугу да бигэ быһаарына иликкин дуу, манна олороҥҥун чыычааххын куоттараайаҕын”, — диэбитигэр, мин кырдьык даҕаны диэбиттии, үлэбиттэн көҥүллэтэн Дьокуускайга айаннаабытым. Ол көрсүһүү кэрэ түгэнэ харахпар бу баардыы көстөн кэлэр: Саргы хостон сүүрэн тахсан баран, соһуйбуттуу тохтуу түспүтэ, онтон түөспэр сыстан моонньубуттан кууспута.
Аҕыйах хоноот, куорат ЗАГС-гар Мендельсон маршын алгыстанан, Саргы биһикки сүрэхпитин, дьылҕабытын холбообуппут. Хайдахтаах долгутуулаах, сырдык-бэлиэ түгэн ааспытын мин билигин тылбынан хоһуйар кыаҕым суох. Ол умнуллубат күнтэн ыла имэҥнээх таптал долгунугар уйдаран, Саргы биһикки олох очурдарын, түһүүлэрин-тахсыыларын аҕыс сыл тухары бииргэ туораабыппыт. Куоракка сыбаайбалаан баран, сонно дойдубутугар барбыппыт. Саас, кулун тутарга аны Күпкэ сыбаайбалаабыппыт.
Бастакы сылга иккиэммитигэр даҕаны ыарахан соҕус этэ (мин кэргэммиттэн аҕыс сыл аҕа этим). Ханнык баҕарар эдэр дьон бэйэ бэйэлэригэр үөрэнэр, сөп түбэсиһэр, эт-хаан, өй-санаа өттүнэн биир сомоҕо буолар кэмнэригэр итинник кэрдиис кэм, арааһа, баар буолар быһыылаах. Ити олуктары кыайан тулуйбакка, туораабакка, төһөлөөх элбэх эдэр ыал арахсыбыта буолуой? ! Дьыл-хонук аастаҕын аайытын доҕорум биһикки өйдөһөрбүт-өйөһөрбүт дириҥээн испитэ. Ол эрэн, куруутун үөрэ-көтө, сыллаһа-уураһа сылдьыбыппыт диэтэхпинэ, сымыйа буолуоҕа. Этэргэ дылы, оннооҕор халлаан былытырар, ардахтыыр, этиҥинэн, силлиэнэн силбиэтэнэн ааһар дии. Ол эрээри, ол олорбут аҕыс сылбыттан биир да күнү кэмсиммэппин, тоҕо диэтэххэ, Саргым биһикки үөрүүбүтүн-көтүүбүтүн, дьолбутун-сорбутун барытын бииргэ үллэстэн, эҥэрдэһэн кэлбиппит.
Саас, суол сабыллаары турдаҕына, Саргылаанам улахан уолбутун Коляны балыыһаҕа көрдөрө, бэрэбиэркэлэтэ куоракка айаннаабыта. Оо, ол онно мин хантан билиэмий, доҕорбун бүтэһик суолугар атаарарбын? ! Аны санаатахха, сэрэйбит курдук, куоракка барыан олох баҕарбатаҕа: “Иккиэн барыахха, хайдах эйигинэ суох сылдьыахпыный, эбэтэр эн бэйэҥ барарыҥ буоллар”, — диэбитэ.
— Хайдах диэн этэҕин, кыһын эрэ баран кэлбитим буолбат дуо? Онтон үлэбин, хаһаайыстыбабын ханна гынабын? Уонна эн таарыччы доруобуйаҕын көрдөрүнүөҥ, эмтэниэҥ этэ дии! — Диэн саба саҥаран кэбиспитим (кэнники бириэмэҕэ сүрдээҕин ыарытыйар буолбута).
Былырыын ыам ыйын сэттис күнүгэр мин бу орто дойдуга олорбут олохпор саамай ыарахан ис хоһоонноох телеграмма кэлбитэ. Ити күн мин холоонноох доҕорум, мин сүрэҕим аҥара, мин икки мохсоҕол уолчааннарым ийэтэ ыар дьылҕа быата-туһаҕа тардан, сырдык тыына быстыбыта… Ийэтигэр, аҕатыгар, миэхэҕэ, эдьиийдэригэр, балтыларыгар, убайдарыгар, бырааттарыгар, чугас дьонугар, доҕотторугар хайдахтаах кутурҕан, ыар сүтүк буолбутун тылынан этэр ыарахан. Абаккабар таһырдьа тахсан кыламмытым, ытаабытым, тугу эрэ саҥарар этим, өй-мэй баран өйдөөбөппүн. Аймахтарым, доҕотторум өйөөннөр, сүбэ-ама биэрэн, күүс-көмө буолбатахтара буоллар, икки чыычаахтарым аттыбар суохтара эбитэ буоллар, араас быстах санаалары кыайан кыйдыам, саба баттыам суох этэ…
Мин Саргылаанам кэргэн, хаһаайка быһыытынан түргэн, лоп-бааччы туттунуулаах этэ. Кини сырдык, ыраас, амарах дууһалааҕа, куруук күлэ-үөрэ, кэпсэтэ-ипсэтэ, настарыанньаны көтөҕө сылдьааччы. Айылҕаҕа, тыаҕа тахсарын олус сөбүлүүрэ, оҕо курдук үөрэрэ-көтөрө, таҥараҕа тиксибит саҕа сананара. Ону баара мин ыараан-чэпчээн, бириэмэм суох, сылайбыт аатыраммын сороҕор олус

даҕаны хомотон кэбиһэрим.
Оҕолорбут төрөөбүт күннэригэр хайаан да сүрдээх сиэдэрэй ис хоһоонноох хаһыаттары оҥорорун сөбүлүүрэ. Кини минньигэс тордун сороҕор дьүөгэлэрэ, аймахтара сакаастаан оҥотторор буолаллара.
Бу сиргэ алҕаһа-сыыһата, аньыыта-харата суох олорбут, библия этэринэн, Иисус эрэ быһыылаах. Билигин санаан көрдөхпүнэ, сороҕор өйдөөбөт-өйөөбөт, өссө төттөрүтүн утарар-баттыыр түгэннэрим бааллар эбит. Онно Саргым төһөлөөх хомойорун-хоргутарын ким билиэ баарай? !
Киһиргээн дуу, киэбирэн дуу эппэппин — Саргым курдук миигин аны ким даҕаны таптыа суоҕа дии саныыбын. Хас күн аайы “Эн наһаа үчүгэйгин, эйигин наһаа күүскэ таптыыбын! ” Диэн таптыырын биллэрэн муҥура суох дьоллуура. Доҕорбун сүтэрэн баран, аҥар кынаттаах көтөргө хайдаҕын сүрэхпинэн, дууһабынан, эппинэн-хааммынан биллим, күнтэн күн аастаҕын аайытын Саргыбын суохтуурум дириҥээн, улаатан иһэр.
Ол эрээри хайдах да ыараханын иһин, оҕолорум тустарыгар олоруохпун, кинилэр инники кэскиллэрин түстүөхпүн наада. Оннук сыал-сорук туруорунан, куоракка кэлэн, талан ылбыт идэбэр үөрэнэ сылдьабын. Олоҕу олоруу көнө хонууну туоруур курдук буолбатах. Этэргэ дылы, киһи былаанныыр, таҥара быһаарар.
Өскөтүн дьол тааһын буларым буоллар, мин биири эрэ көрдөһүөм этэ — төнүннэр доҕорбун, төнүннэр! ! !
Тоҕо маннык ыар дьылҕа
Хара суордуу хаһыытаата.
Хараҥа былыт халыйан
Үрүҥ күммүн сабардаата.

Кылгастык даҕаны олорон,
Быстахха былдьанан эн бардыҥ.
Дьылҕа-Хаан ыйааҕын толорон,
Халтайга соҕотох хааллардыҥ.
Оо, аны тапталым тиллибэт!
Дууһабын ыар санаа эрийэр.
Ол эрэн сүрэҕим билиммэт!
Эргиллэн кэлиэ диэн эрэнэр.
Хас төгүл бу маннык мунчааран
Сүтэрбит доҕорбун санаатым,
Түүн үөһэ эйигин ыҥыран
Бааһырбыт сүрэхпин аймаатым.
Кэм-кэрдии аастаҕын аайытын
Эйигин суохтуурум күүһүрэр,
Сарсыарда саһарҕа тахсыытын
Ким аны куустуһан көрсүһэр!
Оо, аны тапталым тиллибэт!
Дууһабын ыар санаа эрийэр.
Ол эрэн сүрэҕим билиммэт!
Эргиллэн кэлиэ диэн эрэнэр.

Андрей АПРОСИМОВ.
Дьокуускай.