menekyyza 21 июня 23:30

    Бу санаатахха оскуолаҕа сылдьан чаҕылхай сытыы ,киирбит-тахсыбыт кыыс этим.Толлон турбакка барытыгар кыттан иһэрим.Үөрэҕим да мөлтөҕө суоҕа, өрүү 4кэ үөрэнэн кэлбитим, география уонна историяны сөбүлээн үөрэтэр буоламмын ол предметтарга сильнай да этим диэххэ сөп.Чэ ити хааллын..Мин кэпсээним эмиэ таптал, эмиэ табыллыбатах таптал..туһунан.
Дьоллохтук-уһуннук бастакы сырыыттан холбоһон бииргэ олорор ыаллар, мин санаабар, отой тарбахха баттанар дьон буолуохтаахтар.Ол иһигэр мин төрөппүтэрим ,эдэр 17-18 саастарыгар холбоһон ыал буолан улахан убайбын төрөтөн олорбуттара номнуо 30 сылын ааста .улаханнык саҥарбаппын, кырдьан да баран арахсар дьон дьэ бааллар эбит дьигинэн. Чэ кэпсээмиин саҕалыам, сыыһа суруйуу игин баар буоллаҕа баһаалыста ырытыман, тоҕо диэтэр билиҥҥи кэм ватсап диэн баар буолан сорох киһи сахалыы да сатаан суруйбат буолла.

    Ахсыс кылаас ..бу саамай үчүгэй да кэмнэр ааспыттар эбит,билигин онно төннөн төһө эрэ дуоһуйуом этэй ,дьоллох оҕо сааспар.Ахсыс кылааска сылдьан түргэнник улаата охсон дьоммутан туспа бараары ыксыыр этим да, хантан билиэхпиний туспа барар дөссө 100 төгүл ыараханын чем эн оскуолаҕа туттарар экзаменарын.Туох да заботата суох дьиэҕэр кэлэн аһаан уруок ааҕан баран оҕолору кытары ооньуу барыы ..төһөлөөх дьоллох мөнүүтэлэр этээй,ону ол кэмҥэ итинник дии санаабатым даҕын.
Мин аатым Дайаана , 8 кылааска үөрэнэ сылдьан эдэр да эдэр, сэниэ да сэниэ,чаҕылыччы көрөн ,хап-хара киэн харах, хойуу хаас уһун хара суһуох, синньигэс биил, арай хата ростпут кыр лаппычах .Бу сааспар чугас уол доҕордоммутум ,кини аата Аким.Акимым деревня биир түгэҕэр олороро , ол да буоллар миигин өрүү киэһээтин атааран дьиэбэр чуть ли киллэрбэтэ эрэ этэ,отой саамай ырааспынан таптаан наһаа дьоллохтук сылдьыбыппыт.Ол да буоллар кимиэхэ да сылаас сыһыаммытын эппэт этибит, кистээн-уоран сылдьарбыт.Аким ийэтэ клуб үлэһитэ, аҕата үлэтэ суох олорор, "сынньанарын" сөбүлүүр киһи этэ, олус диэн иһэр этэ аһыы утаҕы..Мин Акимым саамай улахан уоллара этэ, киниттэн 2 сыл кыра бырааттаҕа.Ахсыс кылааспытын син этэҥҥэ түмүктээн алын кылааска 9-ка тахсыбыппыт, Акимын кытары сылдьарбын чугас дьүөгэлэрбит,доҕотторбут билбиттэрэ, бары бассар баҕайы параҕыт дииллэрэ.Тохсус кылаас экзаменыгар бэлэмнэнэрим,отто Акимым уже 10 кылаас этэ. Бу сыл уолбар элбэх уларыйыы тахсыбыта..Биир үтүө кыһыҥҥы киэһээ оскуолаҕа дискотека буолбута, оскуола оҕото бары онно сылдьыбыппыт.Аким аҕата ол киэһээ үльтү арыгылаан баран ийэлэрин кырбаан баран таһардьаа үүрбүт этэ, ийэлэрэ барахсан хотоҥҥо сүөһүлэригэр баран тураахтаабыт тохсунньу тымныытыгар аҥардас халаттах уонна тапочкалах эрэ.Биьиги бүтэн дьэ тарҕастыбыт, Аким миигин атаарда аттыгар кыра быраатын илдьэ сылдьар, ол иһин мин оҕону тоҥоруохпут диэн кэбис бэйэм барыым диэн суолум аҥаарыттан бэйэм барбытым.Арай оҕолор дьиэлэригэр тиийбиттэрэ ааннара тэличчи аһаҕас эбит, уот күөс диэн терраса эрэ уота холбоно турар, Аким быраатын пока тура түс диэн хааллараат ыксаан дьиэҕэ киирдэ уоту умаппытыгар арай аҕата буолуохсут оһох инньигэр сытар эбит .Ийэтин көрдөөн хаһытаан ыҥырда да эппиэт суох,онтон быраатын ыла тахсан баран арба хотону өйдүү түһэн онно ыстанна , ийэлэрэ тоҥон бөкчөллөн атаҕын кууһан баран ытыы аҕан олорор эбит, уол кууркатын устан ийэтигэр кэтэттэ уонна көтөҕөн ылаат соседтарыгар тетя Аанчыкка таҕыстылар.Тетялара айманан сайманан ийэлэрин ириэрэн итии чай кутан суораҕанын суулан аттыгар олорон уоскутан кэпсэтэ хаала.Тетя Аанчык соготох олорор дьахтар, улахан кыыс оҕолоох онтуойа хоту кийиитти барбытынан төннөн кэлэ илик,сайын агыйах хонукка эрэ кэлэн барааччы ардыгар.Аҕалара ыалдьан өлбүтэ эдэр сааһыгар.Аким ол туран бэйэтин аҕатын саныы түстэ да дьиэҕэ ыстанан киирдэ ,аҕатын көрөөт отой абааһы көрө санаата, уонна төптөрү аанын аһан "тоҥорордуу" сананна кыыһырбыт омунугар.(Биирдэ бандьыыттары кытта арыгыылыы сылдьан хаччытын уоран баран тыҕа быһахтаан баран бырахпыттарын булчуттар буланнар быаһммыта,ону ийэтэ "ситэри быаһаабатахтара буоллар") диирин саныы түһэн баран төптөрү төннөн иһэн "симбиир айбыт,ииппит аҕам " диэт дьиэҕэ киирэн аҕатын уһугуннаран ,оһох отунна уонна ититэр оһогу холбоото.Аҕата уһуктан туран уолун кытары охсуһаары аны Акимҥа уолукка түспүтүн муостаҕа анньан баран тахсан барда...
Ити случай кэннэ ийэлэрэ сарсыҥҥы күн сэниэ ылынан арахсабын,мантан барабыт диэн быһаарынна.Ол күнтэн ыла Акимым Атын улууска ийэтин уонна быраатын кытары барбыттара..Телефон нөҥү.ө эрийсэн чааһы быһа кэпсэтэрбит, сайыны эрэ кэтэһэрим, сайын тиийиэҕим диэбитин иһин.Арай биир күн уолум ылла да манна атын кыыстанным ,эн миэхэ наадата суоххун диэн эрийдэ.Мин отой хаһан да ытаабатахпын ытаан,3 күнү быһа харах уута тохтум,тохтоло суох,санаан кэлэ-кэлэ.Чэ ити курдук.Онтон сааскы каникулга куоракка киирдим күүлэйдии, биир киэһээ дьүөгэлэрбин көрсөн дьиэлээри такси ыҥырдым.Айанныыр сирим ыраах этэ,онон суолбун көрө ,ардах таммалыыр көрө ,ол тэҥэ ардахы кытта тэҥҥэ ытыы олордум.Таксист киһим соһуйан тохтоото уонна туох буолбуппун ыйыталаста , мин кэпсээбэтим билбэт киһибэр "дьиэтээҕи проблема" диэтим.Киһим арай хатааһылыы түһэбит да диэтэ,мин чэ айа буолар буоллун диэн кыыһырыбт санаабар сөбүлэстим,онтон билсэн бардыбыт аата Арсен диэн ,26 саастах эбит,ойоҕо оҕото суох үһү,ол иьин наар масыынан хатааһылаан тахсар үһү кини этэринэн.Элбэҕи да элбэҕи кэпсэттибит, онтон хойутуу дьиэбэр аҕалан биэрдэ уонна вконтакте бааргын дуо диэтэ?мин суох этим, чэ регестрацияланан киирдэхинэ булаар диэн эттэ.ол курдук тарҕаһыы буолла.Дьиэбэр дэриэбнэбэр төннөн кэллим, вконтакте киирдим,сразу Арсены көрдөтөн булан друзьябар добавляйдатым.Арсеным сразу суруйда привет игн диэн,ол курдук кэпсэтиибитиг саҕалаатыбыт.Бириэмэ баран истэ сайын буолан мин 9 класспын түмүктээн ,экзаменеарбын этэҥҥэ туттаран үөрүү-көтүү.Умнуллубут 10 кылааска тахсыбыппытытан үөрбүтүм аган.Ол сыл төһөлөөх иэдэн буолары өйбөр да охсон көрбөтөҕүм...

    Куйаас да куйаас,итии да итии сайын сандаарыччы,чаҕылыччы тыкпыт күннээх сарсыарда ,харахпар күн тыгарын мэһэйдэтэн уһугуннум.Бүгүн дэриэбнэбит ыһыаҕа буолар онон дьон-аймах тэринии сахсыныы, үөрүү-көтүү бөҕөтө.Арай мин ханна да ыксаабаттыы сытабын.Телефоммун ылан вконтакте киирдим , соҕотох доҕорум атаһым Арсеным суруйбут эбит.Арсеннын күнү-күннүкиээн суруйсан тахсарбыт, бу таптал буотаҕа бу кырдьык доҕорум дии саныырым ол кэмҥэ.Туран ,аһаан-сиэн суунан тараанан дьоммун кытары ыһыахха бардыбыт, дьүөгэлэрбин көрсөн олоруу кытары супсуруһа сырыттыбыт ,арай биир Наташа диэн дьүөгэм "бэһэҕээ киэһээ Аким дьонун кытары кэлбиттэрэ " диэн киһини эмиэ уруккубун санатан хайдах эрэ дууһалыын долгуйан,гынан бараг ол жэ времяҕа хомойрдуу мунчааран ыллым...
Тапталым,көмүһүм сайылыырдыы кэллэҕэ дуу..? миэхэ эрэ наадыйбат, хайа эрэ бэйэлээх кыыһы сыллыыра-уурура,кууһара буолуой диэн эмискэ уйадыйан хараҕым ууланан барда, ыксаан дьиэлээтим.Ити күнтэн ыла дьиэм таһыгар нэдиэлэ курдук тахсыбакка уйадыйан, хомойон олорорум,ийэм ыҥырдаҕа нэһиилэ аһыы эрэ барарым.
Дьэ биир күн үүннэ, дьүөгэлэрим киэһээ күүлэйдии барыах диэн ыҥырдылар,мин сэргэхсийэ түһүүм диэн сөбүлэһэн барыстым.Биир кыыспыт эдьийэ кэлбит эбит куораттан, биһигиттэн биир сыл улахан кыыс ,кинилиин билистибит аата Мотя диэн үһү.Дьэ ол сылдьан алхас Аким уолаттарын кытары сылдьарн уулусмаҕа көрсө түстүбүт,мин сразу көрөөт кэннилэригэр хаалан төптөрү дьиэлиирдии эргиллэн хаамыыбын түргээтинэрэн төнүннүм.
Оо, оҕом барахсан тупсубутун, уже быдан улахан киһилии ,эр киһи буолбут диэн астына санаатым.Акиммын саныы саныы сыттыкпын кууһаа кууһа утуйан хааллым.Сарсыҥҥы күнүгэр Нашам кэлэн сөтүөлүү илдьэ барда,иккиэн тиийэн дуоһуйа сөтүөлээн, олорон аата кэпсэтэ олордохпутуна элбэх.баҕайы киһи хаамсан кэллэ,улахан ыччаттар эбит олор быыстарыгар мин Акимым баара, кини аттыгар били саҥа кэлбит кыыс Мотя сылдьар этэ,үөрбүт-күлбүт аҕан иккиэн тугу эрэ кэпмсэтэллэр игн,ыраахтан көрдөххө наһаа дьоллозтор этэ ,мин оччолооҕу көрөт күнүүлэн туран барыахха диэтим Наташабар,кыыһым сөбүлэһэн хомунан туран баран эрдэхпитинэ биии уоллара эһээхэйдэр дьиэлээн эрэ ,мээнэ күүлэйдээмэн диэн эппитигэр Аким дьэ өйдөөн көрдг миигин уонна кэннибиттэн батыһан барда.Мин долгуйан туох диэн кэпсэтэрбин билбэккэ өйбөр туох кэлэриг сааһылыы хааман истэхпинэ арай киһим "Наташа" диэбитигэр олус диэн өһүргэнним уонна кыыһырдым, Наташам тохтоон тугуй диэн ыйытта улнна туран хаалла.Аким миэхэ кэннидиттэн сүүрэн кэллэ илиибиттэн тутан ылан эргитээт хараъпын көрөп баран турда.

• Привет, тоҕо куотаҕын наар? -диэн ыйытта Аким
• Туох диэн эйигиннин кэпсэтэ туруохтахпыный, илиибин ыыт -диэт илиибин тарда сатаатым ,киһим ыыппата.
• Туохха кыыһырдын чыычах?
• Арахсыбыппыт,бар кыргыттаргар миэхэ хаһан да биллимэ -диэт эргиллэн илиибин күүскэ тардан ылан айаммын салҕаатым.

Аким кэннидиттэн кэлэн синньигэс биилбиттэн тутан көтөҕөн ылла уонна хаһытаппытынан баран иһэр суолбунан хааман бара турад,мин испрэ үөрэбин ол эрэн ГОРДОСТЬ диэн баар эбит дьэ, ол иһин үөрэрбин биллэрбэккэ охсуолана-охсуолан барсан истим.Киһим арыый ыраата түһээт,талахтар аттыларыгар олордон бистэ уонна умса анньан сытыаран баран сыллыы сатаата,мин төптөрү анньылананбын "тыытыма,бар Мотяҕар!" дии дии кыыһырбыппар киһим күллэ:

• Ол кыыска күнүүлү сылдьаҕын да?
• Астынаҕын аҕан быһылаах ди оттон, бар ол кыыскар!
• Суох,эн миэхэ быдан наадаҕын-диэт иэдэспиттэн сыллан ылла.
• быраҕан барбытын, баһаалыста аны мин олохпор биллимэ диэн тҋран истэхпинэ
• хайа да кыыһым суоҕа э ,чыычах.Ити просто эйигин мин суохпуна атын уолланара буолуо диэн күнүүлү саныырым ол иһин ыксаан арахсыбытым -диэтэ
• билбэтим ,кэтээбэтэҕим,туох баҕар диэн албынныахын сөп -диэт эмиэ тура сатаатым ону киһим сыллата уоска, мин ууллан хаалан утарсыбатым , ону кууһан ылан сылластыбыт аган.

Мин харахпыттан уу таҕыста, наһаа ахтыбыт киһибин көрөммүн, уолум олох илиитиэ сүүрэкэлэс, ылла да эмийбиттэн тутан ылла,кытааппыт сасокпун имэрийдэ уонна моонньубуттан сыллаан аллара түстэ, испин сыллаат өссө аллараа түһээри гыммытын төптөрү тардан ыллым.Киһим дальше сыллаан аны илиитинэн алларааҥы купальнигым иһигэр уган оргаммын тыытта, мин ыксаан хаалан (эрдэ хаһан да тыыттара илигим, уонна кыыспынан сылдьарым.Наар 18 саас туоларбын кэтэһэр этибит)илиитин тардан ылан ылан сирэйгэ саайдым "бүт эрэ!" диэн кыыһырдым.Киһим өссө да боруобалыы иликкин да?? диэн ыйыта мин өһүргэнэн туран дьиэм диэки бара турдум.Акиммар өһүргэнним аган,олох ис-испиттэн абааһы көрдүм.

    Чэ ити курдук ый-хонук ааһан истэ, Акимы көрсүбэтэх киһи аны диэн өйдөбүл баара..
Дьэ биирдэ Наташам Аким куораттаабыт үһү ,диэн миигин дьиэбиттэн соһон таһааран күүлэйдэтэ илдьэ барда. Сайыммыт бүтэрэ отой аҕыйах күн хаалла ,биир сарсыарда алта чаастан саҕалаан хаһан уһуктуохпар дылы билбэт номерым эрийбит аган.Мин ким буоллаҕай диэн ровно толкуйдуу олордохпуна эрийэн саайда..Ыллым -чыычах,наһаа да өр кэтэһиннэрдин..
(Мин Аким куолаһын сразу биллим)

• Туох наада баарый,миигин сордоон хааллын олохпуттан сүтэн хаал диэтим.(тоҕо итинник диэбити буоллар,билигин наһаа хомойобун)
• Дайанчыгым, бэйэҕин харыстаа,таптаа уонна таптат. Эйиэхэ дьолу эрэ баҕарбын,көмүс. Миэхэ эн бастакы уонна бүтэһик тапталым буолаҕын, арахсыахха диэбиппиттэн олус кэмсинэбин, эн курдук кыраһыабай кыыска күнүүлүрүм бэт буолан арахсар эрэ кыах хаалбыта.Бу сыл тухары эйигин ахтан иэдэйдим,билэбин аны эн миигин чугаһаппакын, билэбин ыраас тапталгын таннарбыппын, мин эйигин наһаа күүскэ таптыыбын..эйигинниин инникибэр былаан бөҕөлөөх этим ,икки уол оҕолонуохпун игин баҕарарым ,хэхэ чэ ол уже кэннибэр хаалбыта.Чыычах,миигин аны умун,баҕарарын курдук олоххуттан букатыныы сүтүөм.таптыыбын,сыллыыбын..

Диэт телефону ууран кэбистэ ,мин туох буолбутун өйдөөбөккө эрэ дөйөн олордум.Ол кэннэ туран туох эрэ куһаҕан буолаары гыммыт дуу дии санаан эрийэн көрдүм ыҥырар да ылбат телефонун, онтон маматыгар эрийдим "баар,утуйа сытар" диэтэ.Мин уоскуйан , олррдум.Ол кэннэ эмискэ сүрэҕим күүскэ да күүскэ хам тутта,мэйиим эргийдэ олоппустан тураат туорайыбттан тутустум уонна өйбүн сүтэрэн охтон түстүм...
Ким эрэ илиибин имэрийэриттэн уһугуннум,арай көрбүтүм Аким турар үөрбүт аган хайдаххыный? диэн ыйытар мин туймааран сытарым ду үөдэн,харахпын үчүгэйдик сабан баран аспытым мамам олорор эбит аттыбар. Саҥата суоз стена диэки хайыһан бистим ,хараҕым уута кэлбитин ылан туора сотуннум уонна "үчүгэйбин" диэтим. Киэһээҥи диэри ороммор сыттым,тугу эппит буоллаҕай диэн толкуйдуу. Наташа кэллэ,хоспор киирээт миигин кууста уонна "Дайаанчык, Дайанчык" дии дии ытыыр,сыҥсыҋар,мин соһуйдум:

• тугуй, Наташа
• Дайаанчык, Аким..Акимы..Аким,Аким -дии дии хараҕын уутун туора сотунна.
• Наташа!! диэн кыыһырдым уонна сүрэҕим ыга туппутугар хараҕым уунан туолла
• Өрүскэ..түспүт..

Ити тыл кэннэ мин олоҕум тохтоото, бириэмэ, мөнүүтэ ити түгэнтэн ыла хамнаабат буолла, тыынарбын кытары умнан ,тугу толкуйдуурбун кытта сатаан быһаарбат гына дөйөн олордум.Арай мамам илгиэлиириттэн өйдөннүм "Дайаана! өйдөн эрэ" диэт кууһан ылла ,мин онно дьэ өйдөөтүм аны хаһан даҕаны Акимы көрбөккүн,куолаһын хаһан даҕаны истибэккин,минньигэс уоһуттан хаһан да сыллаабаккын, күлэрэ-үөрэрэ бу аны хаһан да буолбат..Күндү киһим,чыычаҕым оҕото,тапталым,мин ааньалым тоҕо?тоҕо эн?тоҕо ...бу ыарыытын айа да айа,тоҕо чугас киһибин мин сүтэрдиим? -дии санаат марылаччы ытаатым.
бириэмэ барытын эмтиэ диэн уоскуталлара, бэйэтигэр тииммит киһини аһымматтар дииллэрэ.миигин кытары түүннэр күнүстэр психолог кэпсэтэрэ,сатаан аһыылан кэпсээбэт этим.Дьыала тэриллибит этэ,Аким туһунан,мин эмиэ толкуҋдуурум бу үөрэ көтө сылдьыбыт киһим туохтан олоҕун быһыан сөбүй..тоҕо?