Главная / Кэпсээ / Түннүктэр
Добавить комментарий
Сулус уола - 21 апреля 2016 22:48
"Эбээм эмээхсин,эбэтэр сахалар барахсаттар..." диэн кэпсээним иккис түһүмэҕин хайаан да суруйуом.Ол иннинэ олохпор буолан ааспыт биир түгэни кэпсиэхпин баҕаран кэллим. Биир сарсыарда үгэспинэн Ленин аатынан проспект устун сатыы хааман истэхпинэ,сэттэ уонун лаппа ааспыт эмээхсин:
Мин туох диэн хоруйдуохпун билбэккэ мух-мах буолан ыллым:
Мин кэнниттэн көрөн, туран хааллым.Ол туран эдэр сааспын санаан эмиэ да хараастыахпын,эмиэ да киэҥ туттуохпун билбэккэ бутуллан ыллым.Ааспыт аастаҕа,ону билигин хайдах да эргиппэккин...
Киһи эрэ буолларбын,кэмниэ кэнэҕэс ыра санаам дьэ туолбута.Мин билигин Университет устудьуонабын.Бу үөрэххэ киирээри хас эмэ сыл бэлэмнэнэн,библиотека библиотеканы барытын аймаан,төһөлөөх элбэх кинигэни хаһыспытым эбитэ буолла,ону ким билиэ баарай? Икки төгүл төхтөрүйэн баран,саха ньоҕой-оҕото өссө ньоҕой,диэбиккэ дылы,өсөһөн туран, аармыйаттан кэлбит сылбар, өйбүн-төйбүн тутан,үһүс сырыыбар экзаменнарбын барытын туйгун сыанаҕа туттаран,бэрт холкутук баҕарбыт үөрэхпэр киирэн хаалбытым. Бүгүн маҥнайгы үөрэх күнэ. Сарсыарда Ленин аатынан проспект устун,түөспүн мөтөтөн,киэҥ туттан,Университетым диэки үгэспинэн сатыы хааман иһэбин.Үөрүүм муҥура суох тобус-толору,кимниин,хайдах үллэстиэхпин бэйэм да билбэппин.Бэйэ, ылбычча киһи үрдүк үөрэххэ үөрэммэт ээ.Өссө да олус эрдэ,онон ыксаабакка, дьону-сэргэни чинчийэн көрө-көрө,тугу толкуйдуу иһэллэрин таайа сатыы-сатыы аа-дьуо баран иһэбин.Сарсыарда аайы куруук көрсөр дьонум төптөрү-таары суксуруһаллар.Бу проспект устун сатыы сылдьарым тухары бэлиэтии көрбүтүм диэн баар,дьон барахсаттар тугу да өйдөөн көрбөттөр эбит,бука бары харахтара тэстэринэн ыксыыллар да ыксыыллар.Атахтарын тумсун эрэ кылаталлар,тулалыыр эйгэ кинилэри хаарыйбат курдук.Онтон өйдөөн-төйдөөн көрө сырыттахха, күнтэн күн араас дьиктилэр тахса тураллар эбээт.Холобур,ити утары иһэр дьахтар,бэҕэһээ халтаҥ сонун тимэҕэ түспүт этэ,бүгүн тиктибит.Ол эрээри хара сордоох,отой атын дьүһүннээх сабынан тиктээхтээбит.Онтон ити баран иһэр уол джинсы ыстаана килэрийэн түһэн кибис-кирдээх этэ,бурдук ыһыахха сөп курдуга.Маладьыаһын хата сууйбут,онто ыбылы тардан хаалаахтаабыт,ыга тутара бэрдиттэн,атаҕын маадьаҕара бэргээбиккэ дылы буолбут.Таптал суох,диэччилэр олох сыыһаҕыт.Көрөн кэбиһиҥ,бу миигин ситэн,ааһан иһэр уоллаах кыыһы.Кинилэр куруук сиэттиһэн сылдьаллар.Барахсаттар,таптал абыгар ылларбыт сүрэхтэрэ долгуйа тэбэрэ кулгаахпар иһиллэргэ дылы.Билигин кыыс "Космофизика" институтугар киириэҕэ,сэрэйдэххэ онно үлэлиир быһыылаах,онтон уол ааһа барыаҕа.Арахсыахтарын иннинэ хайаан даҕаны ис-киирбэхтик уураһан ылыахтара.Киэһэ,үлэ чааһын кэнниттэн манна көрсүөхтэрэ,ахтыспыт дьон быһыытынан эмиэ уураһыахтара.Мин кинилэргэ дьолу эрэ баҕарабын. Онтон түннүктэр...Түннүктэр эмиэ туһунан сонуннаахтар,өйдөөн көрөр киһиэхэ кинилэр эмиэ элбэҕи кэпсииллэр.Проспекка турар дьиэлэр хастыы түннүктээхтэрин, түүн ортото да ойутан туруоран ыйыттаргыт,ханнык дьиэ хас түннүктээҕин сыыспакка чопчу этиэм этэ.Оннооҕор ханнык дьиэҕэ, хайдах дьон олорор диэтэргит,ол дьон туһунан син балай да сиһилии кэпсиэм этэ.Холобур бу,проспект биир эргэ дьиэтэ.Манна маҥнайгы этээс кытыы түннүктэригэр соҕотох нуучча дьахтара олорор.Кини "Уют" диэн мебель атыылыыр маҕаһыыҥҥа үлэлиир эбитин мин билбитим ыраатта.Дьиэтин иһэ араас дьэрэкээн мебелинэн туолбут,ону ааһан,истиэнэ-истиэнэ аайы кэрэ бэйэлээх көбүөрдэр ыйаммыттар.Соҕотох бэйэтэ тоҕо итиччэ үлүгэр хааччыммыта эбитэ буолла.Ону бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.Онтон ити ортоку түннүктэргэ...Бай,бэйэ эрэ..,ол кытыы түннүккэ төп-төгүрүк сирэйдээх,уоллуу кылгас гына кырыттарбыт баттахтаах эдэркээн кыыс тугу да сыыска-буорга түһэрбэтэрбин ханнык диэбиттии уулуссаны чоҕулуччу көрөн олорор.Аата холкутун,өссө сыҥаах баттаммыт буола-буола.Дьэ күн кыһалҕата суох,кимнээҕэр да холку киһи бу баар быһыылаах.Чугаһаан кэлэн,аттынан ааһан иһэн,көрбөтөҕө буола-буола,хараҕым кырыытынан кылатабын.Эчи кубархайын,күн уотун көрбөтөҕө быдаҥнаабыт курдук..,аттыгар турар остуолга үрүт-үрдүгэр кинигэ бөҕө кыстаммыт.Итини барытын тэҥинэн ааҕара дуу? Бу кыыһы хаһан даҕаны көрө иликпин эбээт.Мин бэйэлээх оннооҕор дьиэ аннынан кутуйах сүүрэн эрэрин ыраахтан көрөр обургу,хайдах бүтүн киһини баччааҥҥа диэри хараҕым далыгар киллэрбэккэ сылдьыбыппыный? Ити курдук маҥнайгы күммүн үөрэнэн,олус астынан,саҥа билсибит бииргэ үөрэнэр доҕотторбун кытта аргыстаһан,дьиэбэр төннөн истим.Чоҕулуччу көрбүт,төгүрүк сирэйдээх кыыһы олох да умнан кэбиспитим.
Мин эмиэ суолу туораары,чугаһаан кэлбит массыына ааһарын кэтэһэн,суол кытыытыгар турдум.Ол туран уҥа-хаҥас көрүөлүүбүн,суол кытыытыгар турар эргэ дьиэ хараҕым далыгар киирэн хатана түстэ.Мин били кыыһы өйдүү биэрдим,ыраахтан да буоллар түннүгүн кыҥастастым.Бай,кубарыйан хаалбыт төгүрүк сирэй билигин даҕаны мэлбэйэн олорор.Өҥдөйөн тура сылдьыбыт көрүҥэ да баара биллибэт.Мин тоҕо эрэ суолу туораабакка,оҕолорбуттан хаалан,ити түннүк иннинэн ааһарга быһаарынным.Суол нөҥүө өттүттэн уолаттар хаһыытаан ыҥыра сатаатылар,онно соччо кыһамматым.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн хаамарбын лаппа бытаардан,хараҕым кырыытынан түннүктэринэн өҥөйөн кыыс дьиэтин иһин чинчийэ көрөбүн.Сэрэйдэххэ сэнэх соҕус дьиэҕэ маарынныыр,мала-сала тупсархай.Саастаах дьахтар кэлэн, кыыһы кэнниттэн кууһан сыллаан ылла,ийэтэ буолара өтө көстөр,олус маарыннаһаллар.Кыыс онно соччо кыһаммата,айаҕар уктан олорбут уруучукатынан түргэн үлүгэрдик тугу эрэ сурунан,бэлиэтэнэ оҕуста.Ол тухары түннүгүн иннинэн ааһан иһэр дьону тонолуппакка көрөр да көрөр.Сөп буола-буола кумааҕытыгар умса түһэн тугу эрэ сурунар.Ити тугу сурунара буолуой,тоҕо күнү супту түннүгүнэн уулуссаны маныырый?
Сарсыарда ойон тураат,сыыһа-халты хабыалатаат Университетым диэки ыстанным.Суох,бүгүн баҕас үөрэхпэр соччо-бачча ыксаабаппын.Түннүккэ мэлбэйэн олорор төгүрүк сирэйдээх кыыһы көрө охсоору ыксаан иһэбин.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн,эрдэттэн бэлэмнэнним.Төһөннөн өр кинини көрөбүн да,соччоннон элбэҕи кини туһунан билиэхтээхпин бэркэ диэн өйдүүбүн.Онон атын түннүктэргэ аралдьыйбакка,кини түннүгэр харахпын хатыыбын.Ыраах соҕустан да буоллар чуо көрдүм,сэрэйбит сэрэх,хара сарсыардаттан түннүгүн манаан олорор.Эмиэ уруучукалаах, эмиэ сурунар.Туох сатана кыыһай,тугу одуулуур,тугу сурунар? Чугаһаан кэлэн,бытаарабын,олус бытаарабын,хараҕым халтаһам хаҥас кытыытыгар кыбылла сыыһыар диэри кылатабын да кылатабын.Кыыс чуолаан миигин көрбөт курдук,хайдах эрэ уулуссаны бүтүннүү хабан,киэҥ сири тайаан бэрт дьиктитик одуулуур.Ол курдук эмиэ оруннааҕы билбэккэ ааһа бара турдум.Сарсыныгар эмиэ кини түннүгүн иннинэн ааһабын,өйүүнүгэр эмиэ..,оннук күн аайы.Тоһуттар тымныылаах кыһыҥҥы ыйдар тухары,чаҕылыччы тыгар күннээх сааһы нөҥүөлээн,киирбэт күннээх сайыҥҥы ыйдар тухары,ардахтаан,хаһыҥнаан тоҥорор күһүҥҥү ыйдары аахсыбакка бу түннүк иннинэн күн аайы ааһабын да ааһабын.Онтон кыыс саараама хал буолбакка түннүгүнэн өҥөйөн,олорор да олорор,ол быыһыгар умса түһэ-түһэ тугу эрэ сурунарын кубулуппат. Оннук лоп бааччы биэс сыл ааһа охсор.Мин билигин бэһис куурус устудьуонабын.Үөрэхпин бүтэрэн, үлэһит киһи буоларым чугаһаан сылдьар.Хайыы- сах үлэлиир сирбин булунан,үөрэҕим быыһыгар үлэлээбитим ыраатта.Онон проспект устун төптөрү-таары хаамарым элбээн турар.Проспект ымпыгын-чымпыгын билэрим,дьон хараҕар көстүбэти булан көрөрүм үксээбитэ.Мин айылҕаттан бэриллибит айдарыым итинэн эрэ муҥурдаммат буолбута.Бэйэм да билбэппинэн оҕо эрдэхпиттэн дьарыктаан, сыыйа-баайы сайыннарбытым эбитэ дуу? Эбэтэр хара ойуун аатырбыт хос-хос эһээм иҥэрбит илбиһэ туолар кэмэ кэлбитэ эбитэ дуу? Ону хайдах да быһаарар кыаҕым суох.Быһатын эттэххэ дьону курдаттыы көрөр буолбутум.Ким туга ыалдьарын,уҥуоҕун хаһан,хайдах тоһуппутун,онто сөпкө дуу,сыыһа дуу оспутун быһаарар кыахтаммытым.Онон эрэ муҥурдаммакка аны дьон тугу толкуйдуу иһэрин харахтарынан киирэн,мэйиилэрин хасыһан,эндэппэккэ таайар буолбутум.Аныгылыы,билим этэринэн "телепатие" дэнэн эрдэҕэ.Устудьуоннуу сылдьар кэммэр мин олохпор ити курдук уларыйыылар буолбуттара. Күн уота чаҕылыччы тыган,эмиэ эрдэ баҕайы уһуктан хааллым.Бүгүн мин олохпор быһаарыылаах күн,сыл аҥара библиотекалартан быкпакка олорон,суруйбут дипломмун, халыҥ таас ачыкылаах учуонайдар иннилэригэр туран,көмүскүөхтээхпин.Бэйэлээтэр бэйэм суруйбут үлэбин баһыттан атаҕар диэри сиһилии билэбин,онон олох долгуйбаппын.Түөһээҥки оҕонньоттор тугу да ыйыттыннар,барытын быһааран хоруйдуурга,мөккүһэр буоллахтарына мөккөһэргэ да бэлэммин. Маанытык таҥнан,көстүүмнэнэн-хаалтыстанан,үгэспинэн проспект устун сатыы хааман иһэбин.Проспект устун сатыылаабатаҕым нэдиэлэ кэриҥэ буолла,олус суохтаабыппын.Дьону-сэргэни көрө-көрө, туох уларыйыы тахсыбытын бэлиэтии-бэлиэтии эргэ дьиэҕэ чугаһаан кэллим.Арай көрбүтүм, саас ортолоох киһи кыыс түннүгүн иннигэр туран эрэ икки илиитинэн далбаатыыр да далбаатыыр,ааһан иһэр дьон дьиктиргии көрөллөрүгэр олох кыһаммат.Ол быыһыгар алларастыы-алларастыы күлэр.Кыыс эмиэ күлэ-күлэ тарбахтарын араастаан хамсатар,киһи ону болҕойон көрөр уонна тута илиитин араастаан хамсатан хоруйдаабытынан барар.Арааһа тугу эрэ кэпсэтэллэр быһыылаах.Мин түннүк иннинэн ааһа бара турдум.Ааһан истэхпинэ,кыыс миигин көрөөт,умса түһэн,кумааҕытыгар тугу эрэ бэлиэтэнэрин умнубата.Балай эмэ ыраатан баран,кэннибин хайыһан көрөбүн,биир нуучча дьахтара түннүк иннинэн ааһан иһэн,илиитин өрө уунан,мичээрдээн кыыһы эҕэрдэлээн ааста.Көр эрэ маны,дьон син болҕойон көрөр эбит ээ,эҕэрдэлээн,оннооҕор кэпсэтэн ааһар буолбуттар.Арай мин эмиэ эҕэрдэлээн аастахпына тугум да туллан түспэт ини.Төһөтүн да иһин биэс сыл устата,күн тура-тура хараҕын аалан,түннүгүн иннинэн элэҥнээтим ини, элэҥнээбэтим ини. Ити курдук дипломмун ситиһиилээхтик көмүскээн,үөрэ-көтө дьиэлээн истим.Киһитэ мин,хайдахтаах курдук сатабыллаахтык араатардаан,аар саарга аатырбыт профессордар тугу да ыйыталлара суох буолуор диэри айахтарын бүөлээтим,диэн бэйэбин хайҕана,киэҥ тутта истим.Үөрүүм өрөгөйө бэрдиттэн,мэлбэйбит сирэйдээх кыыс түннүгүн иннинэн ааһан иһэн,аҥала тэҥэ күлэн ымайа-ымайа илиибин өрө ууммуппун бэйэм да өйдөөбөккө хааллым.Кыыс эмиэ мичээрдээтэ,түннүгүн тоҥсуйан,"тохтуу түс"диэн биллэрдэ уонна тугу эрэ суруйан хадьымахтаста.Суруйбут кумааҕытын түннүгэр сыһыары тутта.Кумааҕыга туох суруллубутун ыраахтан да буоллар чуо аахтым "Устудьуон уол,ситиһиигинэн э5эрдэлиибин" диэн эбит.Мин махтанан,тоҥхох гынным уонна күлэн ырбайбыппын кубулуппакка бара турдум.Дьиэбэр тиийэн эрэ баран өйдөөтүм,ити кыыс,мин устудьуон буоларбын хантан билбитэ эбитэ буолла? Ити күнтэн ыла мин эмиэ кыыһы кытта дорооболоһон,сорох ардыгар түннүгүн иннигэр тохтоон,быстах-быстах кэпсэтэн ааһар буолбутум.
Диплом ылар үөрүүлээх күммүт.Билигин мин хайыы сах үлэлээх,үрдүк үөрэхтээх киһибин.Маҥнай туйгуннук үөрэммит оҕолорго кыһыл диплом туттардылар.Миэнэ кыһылга бэрт кыраннан тиийбэтэр да,диплом аата диплом буоллаҕа.Ааппын ааттаан ыҥырбыттарыгар,кыһыл дипломнаах оҕолортон туох да итэҕэһэ суох,хаһан да бу курдук күүскэ долгуйбатахпын долгуйдум.Мин эрэ буолуо дуо,оҕолор бары долгуйаллар.Үрдүк үөрэх дипломун күн аайы туттарбаттар эбээт.Значокпун уордьан тэҥэ сананан,түөспэр иилинэн кэбистим.Дипломум обургута бэрт,биир да сиэппэр баппата,инньэ гынан хараҕым харатын курдук харыстаан,кумааҕы сыыһын булан суулаан кэбистим.Мантан киэһэ диплом сууйуута,ресторан,үҥкүү-битии күүтэр.Ол иннинэ диплому дьиэҕэ тиэрдэ охсуохха,дьоммор көрдөрөн киһиргии түһүөххэ, диэн санаалаах икки хараҕым тэстэринэн дьиэм диэки тэптэрэн истим.Эргэ дьиэни быдан ааһа түһэн эрэ баран,соһуйан тохтуу биэрдим.Бай,мэлбэйбит сирэй түннүккэ суох дуу? Биэс сыл устата оптомноохтук уулуссаны одуулаан олорбут харахтар бүгүн кэлэн сүтэн хаалбыттара эчи дьиктитин.Мин төннөн кэлэн, атаҕым төбөтүгэр тура-тура,кыыс түннүгүн өҥөйөн көрө сатаатым.Суох,көстүбэт...Ол туран,көннөрү киһи истибэтин истэр чуор кулгаахтарым кыыс үөрэр-көтөр саҥатын истэллэр.Ити кини..,кини куолаһа...Мин тута сэрэйдим,дьиэтин иннигэр салгын сии тахсыбыт.Дьиэни эргийэ көтөн,иннигэр баар буола түһэбин.Сэрэйбит сэрэх..,кумааҕы курдук кубарыйан хаалбыт мэлбэйбит сирэйдээх кыыс кэлээскэтин көлүөһэлэрин икки илиитинэн харса суох эрийэ-эрийэ:
Дии-дии,үөрэ-көтө төптөрү-таары хатааһылыы сылдьар эбит.Подъезд аанын айаҕар турар ийэтэ,кыыһын көрө-көрө итэҕэһэ суох үөрээхтээбит.Үөрүүтүттэн ыгыллан тахсар хараҕын уутун кыра оҕолуу туора-маары соттоохтуур.Барахсаттар,үөрүөхтэрин үөрэн эрдэхтэрэ,бу кэлээскэни төһө эрэ өр уочараттаан,манаан ылбыттара эбитэ буолла. Мин эмиэ кинилэри ыраахтан көрө-көрө,тэҥҥэ үөрсэ турдум.Кыыс мин диэки эргиллэ биэрдэ:
Кэпсэтэ олордохпутуна ийэтэ чугаһаан кэллэ:
Ити курдук, хайабытыгар да олус үөрүүлээх биир күн, биһиги соһуччу бэйэлээхтик илэ билсибиппит.Диплом сууйа барыахтаахпын таһыччы умнан,киэһэ хойуккааҥҥа диэри элбэҕи да элбэҕи кэпсэппиппит.Бу киһи хаҕа буолбут кыыс,дьиэтиттэн быкпакка олорор бэйэтэ,билиитэ киэҥин сөхпүтүм.Философияттан саҥалаан физиканы,ахсааны,онтон да атын билим бары салаатын ымпыгар-чымпыгар диэри сиһилии үөрэппит.Ордук сэргээн статистика туһунан үрүт-үрдүгэр ыйыталастым.Кыыс араатардаан эрэр тэҥэ ис-иһиттэн,холобур аҕала-аҕала быһаарар.Этэрэ барыта оруннаах,барыта ылы-чып буолан тахсан иһэр.Статистиканы киһи хайдах да утарар кыаҕа суох эбитин чопчу өйдөөтүм.Эдэркээн бэйэлээх кыыс кэпсэтэ олоруохха олус интэриэһинэй киһи.Өссө да өр олоруохпутун,кымаар саба түһэн сүгүннээбэтэ,ону эбии ийэтэ сотору-сотору тахсан,ыраахтан көрөөхтүүр.Ийэ киһи долгуйан эрдэҕэ,бачча сааһыгар диэри таһырдьа быкпатах оҕотун маныыра сөп буоллаҕа.
Кэлээскэни анньан подъезд иһигэр киирэн баран,кирилиэстэн иҥнэн тохтоон хааллым,салгыы хайдах дьиэтин аанын булларыахпын толкуйдаан,кэтэхпин тарбана турдум.
Мин ыксаан хааллым.Хараххынан киирэн,мэйиигин хасыһан аахпытым,эн тускунан элбэҕи билэбин,олоххун биир-биир сааһылаан кэпсиир кыахтаахпын, диэм дуо.
Проспект устун хааман иһэн,саҥа билсибит диэххэ дуу,кыыспын ырыта санаатым.Дьэ сүрдээх да күүстээх санаалаах киһи эбит.Кэпсэтэрбит былаһын тухары биирдэ даҕаны киһи хаҕабын диэн үҥсэргээбэтэ,бу сордоно олоробун диэн ытамньыйбата.Хата төптөрүтүн олоҕо барыта иннигэр буоларын,өссө да элбэҕи билиэ-көрүө турарын хаста эмэ хатылаан эттэ.Билим диэн бараммат баайдаах байҕал,төһөннөн дириҥник хасыһаҕын да соччонон умсугутар,диэтэ дуу.Кырдьык оннук...Ити этиититтэн хайдах эрэ кыбыһынным аҕай.Кини сэттэ көлөһүнүн тоҕон,төбөтүн үлэлэтэн,суоттаан-учуоттаан,формула бөҕөтүн таһааран,дьиэтиттэн быкпакка олорон барыны-барытын билэр-көрөр.Оннооҕор мин УЛК-аҕа үөрэнэрбин суоттаан таһаарбыт.Ол аата миигин эрэ суоттаабатаҕа сэрэйиллэр,сатыы сылдьар дьону бука барыларын билэрэ буолуо ээ.Билбэт киһи бу кыыһы дьиҥнээх "телепат" диэ эбитэ буолуо.Онтон мин..,дьону харахтарынан киирэн,бэлэми ааҕабын..,пахай даҕаны,эчи кыбыстыытын. Ээ,чэ рестораанныы барбат инибин,хойутаатым.Дьиэм диэки салайан иһэн,"бабат" диэн тохтуу биэрдим.Дипломум хаалан хаалбыт...
Дьиэбэр тиийэн баран, дипломмун саныы-саныы долгуйуу бөҕө.Ылбыт күммэр тута сүтэрэн кэбиһэн, саакка-суукка киирэр кыбыстыыта бэрт буолаарай.Хайдах буолуохпун билбэккэ,түлүпүөн иннинэн төптөрү-таары хаамыталыы сырыттым.Арай,туох абааһы кумааҕытай,диэн быраҕан кэбистиннэр..,саатар суулаабыт кумааҕым да баар ээ,бэйэтэ бөх курдук..,бу иэдээни...Кэбис эрийиэххэ,өссө да эрдэ,утуйа иликтэрэ буолуо.Туруупканы харбаан ылаат эрийбитинэн бардым,онтон төптөрү ууран кэбистим.Арай,хантан нүөмэрбин билэҕин диэтин,инньэ диирэ биллэн турар..,оччоҕуна туох диэн хоруйдуубун.Ээ,чэ синэ биир,дипломмуттан матыам дуо.Туруупканы ылан эрийбитинэн бардым:
Сарсыҥҥы күнүгэр дипломмун ыла тиийдим.
Тэҥнэһиэм дуо,көтөҕөн таһааран,кэлээскэтигэр олортум уонна чугас эркин болуоссатынан,проспект устун анньа сылдьан күүлэйдэттим.Күүлэйдиирбит тухары кыыһым айаҕа хам буолбат,ону-маны кэпсиир да кэпсиир.
Мин кини хараҕын утары көрөөт да,тугу саныырын хостоон таһааран, кэпсээбитинэн бардым.Бу тыйаатыр хаһан аһыллыбытын,умайа сылдьыбытын,реставрацияламмытын,тиһэҕэр тиийэн:
Кыыһым дьиктиргээн,бүтүннүү мин диэки эргиллэн,быччайыаҕынан быччайан уун-утары көрөн олордо,онтон:
Ити курдук күүлэйдээн, ирэ-хоро кэпсэтэн, дьиэтин иннигэр кэлэн турдубут.Ол турдахпытына,муус маҥан,сабыс-саҥа "Волга" массыына кэлэн иннибитигэр хорос гына тохтуу түстэ.Отуччалаах киһи тахсан,күлүүһүн тарбаҕар эрийэ-эрийэ,массыынатыгар өйөнөн турда.Онтон үөһээ түннүктэр диэки хантайан,тарбахтарын айаҕар батары анньан,хаста эмэ иһиирэн субурутта.Түннүгүнэн уолаттар сирэйдэрэ мөлбөс гына түстүлэр да,өр өтөр буолбакка,таҥнары саккыраһан бу ойон таҕыстылар.Сабыс-саҥа массыынаны эргийэ сылдьан көрдүлэр-иһиттилэр. Тылларын саппааһа бараныар диэри хайҕаатылар.
Александраны көтөҕөн дьиэтигэр киллэрдим.Арахсаары турдахпытына:
Ити кыыс эчи булан эппитин,"материальнай,духовнай" баайдаах буола-буола.Сабыс-саҥа массыынанан хатааһылыы сылдьар саныахха да үчүгэй курдук.Онтон билиини байытар тугунан барыстааҕа эбитэ буолла?..
Александралыын күн аайы кэриэтэ көрсөр буолбутум.Сарсыарда түннүгүн иннинэн ааһан иһэн, хайаан да дорооболоһобун,киэһэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,дьиэтиттэн көтөҕөн таһааран,кэлээскэтигэр олордон,куорат устун күүлэйдэтэбин.Ол тухары Александра барахсан,айаҕа хам буолбакка саҥаттан саҥаны кэпсиир да кэпсиир.Билими баһыттан атаҕар диэри биир гына хасыһар,сотору-сотору түүһээн даҕаны баттаппатахпын ыйытан соһутар.Оччоҕуна мин обургу,кини тугу толкуйдуу иһэрин,ытыска уурбут курдук ааҕан ылабын уонна бэйэтигэр төптөрү кэпсээн биэрэбин.Ол аайы кыыһым соһуйан,хантан барытын билэҕин? Диэхтиир.Кини бараммат баайын-билиитин хасыһан,мин эмиэ син өйдөөх курдук көстөрүм эбитэ буолуо.Кырдьык да кини билиитэ бараммат дириҥ,төһө да сомсон ыла сатаа,түгэҕин булуоҥ суоҕа.Хата күн тура-тура эбиллэн,элбээн иһэр.Ол эрээри кини хайдах босхоҥ буолбутун туһунан хаһан даҕаны санаабат этэ.Саныыра эрэ барыны барытын баһылыыр,билиитин кэҥэтэр туһунан этэ.Онон мин эмиэ хайдах маннык олохтонон хаалбытын билбэккэ сылдьыбытым. Биир күн куораты кэрийэн,күүлэйдээн кэлэн баран,кини дьиэтин иннигэр кэпсэтэ олордубут.
Үөрэ-көтө кэпсии-ипсии олорбут кыыһым эмискэ бэйэлээхтик курус гына түстэ.Чочумча саҥата суох олорбохтоон баран:
Эмиэ уу-чуумпу бүрүүкээтэ.Онтон кыыһым кэпсээн киирэн барда:
Ити эппит тыллара быһа-бааччы сүрэхпинэн киирдилэр.Александраны өссө ордук күүскэ аһынным.Төһө да киэҥ билиилээҕин иһин,төһө да күүстээх санаатынан олордор,бу Орто дойдуга төрөөбүт киһи атын дьонтон тутулуга суох, бэйэтэ бэйэтин бас билэрэ быдан ордук ини.Ону ааһан таптал диэни билбэккэ сылдьан,кыыс оҕо буолан төрөөбүт аналын толорон,оҕо төрөтөн,ыал ийэтэ дэтэр үөрүүтүн билбэккэ эрэ, хайдах кини толору дьоллоох олоҕу олорон аастым диэҕэй.Син биир дьон көрбөтүгэр хараастара,муҥутуйара буолуо.Хайдах гынан киниэхэ көмөлөһүөхпүн сөбүй? Мин урут уҥуох ыарыылаах дьону имэрийэн-томоруйан эмтээбитэ буолар этим.Сорох дьон ыарыылара симэлийэн,"абыранныбыт" дииллэрэ.Сорохторго илбиһим тиийбэтэ эбитэ дуу,"туһалаабата",диэн хомойоллоро.Эбэтэр быстах кэмҥэ үтүөрбүккэ дылы гыналлара,онтон ыарыылара хат бэргээн кэлэрэ.Кэпсэтэ олорон,ыарыһах олох да билбэтинэн,тылынан алҕаан эмтиир ньыыма эмиэ баар.Арыгыларын эмтэтиэхтэрин отой баҕарбат дьону,ойохторо,эбэтэр чугас дьоно көрдөһүүлэринэн,оннук ньыыманы туттан хаста да эмтии сылдьыбыттаахпын.Александра эрэйдээх босхоҥ буолбута ньиэрбэтиттэн тутулуктааҕа саарбаҕа суох.Медицина этэринэн өлбүтэ быдаҥнаабыт ньиэрбэ хайдах да тиллибэт,ол эрээри олоххо араас дьикти буолааччы.Баҕар сатаныа,баҕар..,баҕар..,барыта баҕар.Кэлэри ким тымтыктаан көрбүтэ баарай.Хайдаҕын да иһин кини даҕаны,мин даҕаны тугу да сүтэрбэппит.Бэйэ ийэтиттэн ыйытыллыа,сөбүлэһэр буоллаҕына сыыйа-баайы ылсан көрүллүө. Биир күн ийэтэ дьиэтиттэн тахсарын аан айаҕар манаан турдум.Өр кэтэһиннэрбэтэ,тахсан автобус тохтобулун диэки хааман эрдэҕинэ кэнниттэн эккирэтэн кэллим:
Ити кэпсэтии кэнниттэн хас да күн ааспыта.Мин Алексанраны кытта ыкса доҕордоспутум,күн аайы үлэбиттэн кэлэн иһэн,кэлээскэтигэр олордон күүлэйдэтэрбин кубулуппаппын.Александра үгэһинэн күн устата тугу билбитин,тугу көрбүтүн хам буолбакка кэпсиир да кэпсиир.Оннооҕор кимиэхэ да кэпсээбэт кистэлэҥ санааларын быктарар буолан барбыта.
Ирина Ивановна өр да толкуйдаабыта.Кэмниэ кэнэҕэс биир үтүө киэһэ дьэ эрийбитэ.
Александраны эмтиирбин саҥалаабытым.Биллэрбэккэ тылынан саҥаран эмтиир киһи элбэҕи саҥарыахтаах,ол саҥарарын быыһыгар алгыстаах тыллары чып кистэлэҥинэн кыбытан иһиэхтээх.Ити албаһы тутуһан аны мин саҥарарым хойдубута.Буолары буолбаты лэбэйдиибин,сорох ардыгар түҥ-таҥ кэпсээн бутуллан да ылабын.Ол да буоллар кыыһым куруутун бэркэ сэҥээрэн истэр,бутулуннахпына көннөрөн биэрэр.Мин киниэхэ олох туһунан кэпсиибин,сылдьыбыт куораттарым туһунан омуннаан-төлөннөөн,сүүс төгүл тупсаран сэһэргиибин.Атаххар турар түгэннээх буоллаххына хайаан да ол куоракка тиийэ сылдьаар,илэ хараххынан көрөөр диэн ымсыырдабын.Оннук ый кэриҥэ ааһар,туох да тупсуу баара биллибэт.Эрэл кыыма умуллан,от-мас хагдарыйан күһүммүт чугаһаан кэллэ.Мин сатаан көмөлөһүө суохпун сэрэйэн,санаам түспүтэ,ол да буоллар алгыырбын уураппаппын.Баҕар..,баҕар..,барыта баҕар. Арай биир киэһэ утуйаары оҥостон сыттахпына түлүпүөн тырылаата.Бачча хойут хайалара эрийдэҕэй, дии-дии ылбытым,Александра эбит.
Мин онтон олус үөрдүм,алгыһым тиийэн эрэр эбит.
Ити күнтэн ыла Александра дьиэтин иһэ араас спортивнай тэриллэринэн туолбута.Харса суох дьарыктанан барбыта.Ол быыһыгар күүлэйдии сылдьан,ону-маны кэпсээбитэ буола-буола алгыыбын,ону кыыс барахсан олох да сэрэйбэт.Арай, кэмчи соҕус саҥалаах бэйэҥ туох ааттаах тылын элбээтэй,диэн дьиктиргээн хаста да ыйыппыта. Биир күн эмиэ күүлэйдээн,салгын сиэн кэллибит.Бу сырыыга олох ыраатан,пааркаҕа тиийэ сырыттыбыт,стадиоҥҥа киирэн куоталаһан да көрдүбүт.Мин сүүрэбин,кини кэлээскэтинэн сырсар.Икки төгүл хотторон дэлби кыһыйда.
Кыыһым, "чэ", диэт көлүөһэлэрин харса суох эрийэн,түһүнэн кэбистэ.Кэнниттэн сырыстым да сиппэтим.Дьэ онно көрүөххүт этэ,хайдахтаах курдук үөрбүтүн.
Астына күүлэйдээн,сылайан,тиритэн-хорутан дьиэтигэр тиийэн кэллибит.Үгэспинэн кэлээскэни анньан подъезд иһигэр киллэрдим уонна кыыспын көтөҕөн ылан, квартиратын аанын атахпынан анньан астым.Боруогу атыллаан эрэргэ дылы этим да,олох да салгыны атыллаан кэбиспиппин уонна боруоктан иҥнэн,кыыспын ыһыктан,эбиитин туох баар ыйааһыммынан атаҕын быһа үктээн,үрдүнэн адаарыйа көтөн,умса баран түстүм.Кыыһым:
Мин кыбыстыыта бэрдиттэн,ойон турдум да,сыыһа-халты тардыалаан кэлээскэтин дьиэ иһигэр киллэрээт,куотар аакка бардым.Тахсан иһэн:
Онтон өйбүн-төйбүн булан,тохтуу биэрдим:
Икки илиитинэн айаҕын саба туттан,көрөн турбут ийэтэ үөрүүтүттэн хараҕын уута ыгыллан таҕыста.Куһаҕан үчүгэйдээх диэбиккэ дылы,бары куустуһан олорон, күлсэн тоҕо бардыбыт.Ол быыһыгар кыыстаах ийэ үөрүүлэриттэн,харахтарын уутун харыстаабакка ытастылар.
Александра олоҕор,кыра соҕус да буоллар, эрэл кыыма умайбыта. Атаҕын быһа үктээбитим ыалдьыбыта мээнэҕэ буолбатах.Ити күнтэн ыла кыыспыт тугу барытын умнан туран,утумнаахтык дьарыктанан барбыта.Сарсыарда аайы чоҕулуспут харахтарынан түннүгү манаан,мэлбэйэн олорбот буолбута.Үлэ чааһын кэнниттэн күүлэйдиирбит эмиэ аҕыйаабыта.Күһүҥҥү халлаан тымныйан,күүлэйдииргэ табыгаһа да суох этэ,ону эбии эрдэ хараҥарар да буолан барбыта.Мин проспект усун хааман иһэн,сэмээр Александра түннүгүн көрөн ааһабын.Биэс сыл устата,күн аайы көрөн олорбут чоҕулуспут харахтар көстүбэттэр.Суохтаатарбын даҕаны бэркэ диэн өйдүүбүн,хайаан да дьарыктана сылдьар буолуохтаах.Түннүгүнэн көрөн,мээнэ олоруохтааҕар,дьарыктанара билигин киниэхэ быдан туһалаах. Мин биэс сыл устата үрдүк үөрэххэ үөрэнэн,кэм билии туомун ылан, бу үлэһит киһи аатыран сырыттаҕым.Онтон Александра барахсан дьиэтиттэн быкпакка олорон, аҥардас кинигэ арааһын ааҕан,бу түннүгүнэн уулуссаны одуулаан өйүн сайыннардаҕа.Хас төгүл кини түннүгүн иннинэн ааспыппын чуо билэр,оннооҕор ханна үөрэнэрбин суоттаан таһаарбыт.Миигин эрэ буолбатах,проспект устун сатыы сылдьар дьон ханна үлэлииллэрин,хаста түннүгүн иннинэн ааспыттарын барытын нойосуус билэр.Өйүнэн баҕас мин сордооҕу быдан куоһарар.Дьэ,алдьархайдаах кыыс диэтэҕиҥ.Атаҕар турдаҕына кини иннигэр киэҥ аартык арыллыа.Дьэ ийэтэ эппитинии,ханна-ханна тиийэрин ким билиэ баарай. Биир сарсыарда биэс чаас саҕана, кытаанах бэйэлээхтик утуйа сыттахпына,харса суох түлүпүөн тыаһаан-тирилээн уһугуннарда.
Сып-сап таҥнан,ойо турдум.Сүүрүү-хаамыы былаастаан,аҕылаан-мэҥилээн тиийэн кэлэн,көрбүтүм,кырдьык да тобуктара толору токуруйан,омуннаан эттэххэ,тилэхтэрэ эмэһэтигэр тиийэн сыстан хаалбыттар.Ыарыытын тулуйбакка айаҕыттан күүгэн бөҕө тахса сытар эбит. Ол да буоллар миигин көрөөт кыбыстан, суорҕанын тардынан, сапта охсон кэбистэ.
Мин ол олорон,сиһин чинчийэн көрдүм,тоноҕос-тоноҕосторун биирдии-биирдии ырытан,тутан-хабан көрдүм.Барыта үчүгэй,бэл диэтэр сиһин мэйиитэ төбөтүттэн саҥалаан,кутуругар тиийэ туох да уларыйыыта суох.Ньиэрбэлэрэ эмиэ өлүөргэ дылылар.Туох эрэ кыраттан иҥнэ сылдьар,ону мин хайдах да быһаарар кыаҕым суох,анал үөрэхтээх быраас буолбатахпын.Ол эрээри хайаан да атаҕар турар кыахтааҕын сэрэйдим. Хостон тахсыбыппар Ирина Ивановна Бэркэ долгуйан,ыйыта тоһуйда:
Мин дьиэттэн тахсан,үлэм диэки проспект устун хаама турдум.Эчи эрдэтин,бачча эрдэ үлэбэр тиийэн тугу гынабын?..
Дьокуускайга кыстык хаар хойуутук да хойуутук түһэр.Уулуссалар,болуоссаттар халыҥ хаарынан бүрүллэллэр.Эмиэ кыһыммыт тиийэн кэллэҕэ.Таһырдьа массыына аҕыйаан,куораппыт чуумпура имирбиккэ дылы.Проспект устун сатыы сылдьар дьон биллэ аҕыйаабыт,тымныыттан толлон,дьон үксэ автобустанар буолбут.Арай мин сатыы сылдьарбын кубулуппаппын.Кыһын обургу бэйэтэ эмиэ туһунан кэрэлээх,быыл-буор бурҕайбат,тыынарга чэпчэки уонна тымныы салгын киһини олус сэргэхситэр. Биир өрөбүл күн,тойонум сорудаҕын толорон,хойуккааҥҥа диэри үлэлээн баран, дьиэлээн истим.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн,үгэспинэн түннүгү көрөн ыллым.Арай мэлбэйбит сирэй чоҕулуспут харахтарынан миигин көрөн олорор эбит..,ити Александра.Үөрэн,илиибин өрө көтөҕөн далбаатаан эҕэрдэлээтим.Кыыһым сапсыйар,арааһа киирэ сырыт диэн биллэрэ сатыыр быһыылаах,үөрбүтэ диэн сүр.Ааны звоноктуурбун кытары Александра бэйэтэ бэйэтинэн,кэлээскэтинэн сырылатан кэлэн, аста.
Чэйдии олорон,кыыстаах ийэ былдьаһа-былдьаһа үчүгэй сонуннарын ыһа-тоҕо кэпсээтилэр,түмүгэр тиийэн:
Сотору соҕус Ирина Ивановна:
Онтон икки илиибин ылан тобуктарыгар уурда уонна налыйан олорон:
Таҥнан,тахсан бараары турдахпына,Александра чугаһаан кэлэн:
Өйүүнүгэр Александра ийэтинээн айаннаабыттара,мин кинилэргэ ситиһиини баҕара хаалбытым.Онтон ыла хонуктар ааһаллар,ыйдар ааһаллар.Кыһыҥҥы дьыбардаах күннэргэ,проспект устун хааман иһэн, эргэ дьиэ кытыы түннүгүн хойуу туман быыһынан күн аайы өҥөйөн ааһабын.Хараҥа,куруук хараҥа,биирдэ да уот умайан ылбата.Проспект атын түннүктэригэр холоотоххо, бу түннүк туох да саҥаны кэпсээбэт.
Саас.Саас дьон сэниэтэ суох,утуктуу сылдьар турукка киирэр эбит буоллахтарына.Мин төптөрүтүн дьэ тыллан кэлэбин,сэниэм элбиир,нэҥирим тэһэ барыахтыы тыыммын-быарбын хаайар,ону таһаарбатахпына өйүм-санаам бутуллан,иирэн бараары гынабын.Оннооҕор көрөрүм сытыырхайар,истэрим тупсар,сыты ыттааҕар ордук, быдан ыраахтан ылан,биир-биир наардаан араартыыбын.Көрүүлэнэрим эмиэ үксүүр,онтон кыһайтаран,уум айманар,түүннэри утуйбакка сордонобун.Саас көрүүлэммитим илэ тэҥэ буолааччы,үксэ туолааччы диэтэхпинэ даҕаны сыыспатым буолуо. Биир түүн түүл икки, илэ икки ардынан дьикти бэйэлээх түүлү көрөн уһуктан кэллим.Арай,проспект устун Александра икки атаҕынан холку бэйэлээхтик хааман иһэр.Олус тупсубут,баттаҕын уһаппыт,кырааскаланан туомнаммыт,бэл диэтэр үрдүк хобулуктаах түүпүлэ кэппит.Ол эрээри туора-маары байааттаҥнаан ылар.
Бадаҕа ол күн быһыылаах этэ,киэһэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,Александра түннүгүн ааһаат тохтуу биэрдим.Сыт кэлэр,билэр сытым.Ити кини сыта..,кэлбиттэр.Мин кыратык эмэ саараабакка даҕаны,подъезд иһигэр сүүрэн киирдим уонна быыстала суох звоноктаан чарылаттым.Аан нөҥүө Ирина Ивановна саҥата иһилиннэ:
Ааны аһаат,үөрэн ырбас гына түстэ,кэннин хайыһан:
Түөрт атахтаах намыһах остуолга маарынныыр тэрили иннигэр анньан,тайанан,икки атаҕар хаама сылдьар Александра хостон тахсан кэллэ:
Аһыы олорон хайдах эмтэммиттэрин,хайдахтаах курдук кэрэ дойдуга сылдьан кэлбиттэрин кэпсээтилэр.
Мин кэпсииллэрин саҥата суох истэн олордум.Бу хаһан даҕаны үҥсэргээбэт бэйэлэрэ бүгүн кэлэн,киксибит курдук туох ааттаах былдьаһа-былдьаһа үҥсэргээн хааллахтарай дии санаан ыллым. Александра дьарыктанарын кубулуппатаҕа.Маҥнай дьиэтин иһигэр,онтон чугас эргин тахсан хаамар буолбута,кэлин пааркаҕа тиийэн күн аайы сүүрэр этэ.Күн тура-тура тугу ситиспитин,хайдах дьарыктаммытын түлүпүөнүнэн кэпсиирэ.Мин эмиэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,үгүстүк ыалдьыттаан ааһарым.Атаҕар бигэтик туран эрэрин көрө-көрө тэбис-тэҥҥэ үөрэрим.Ол эрээри туһунан кыһалҕалаах ойохтоох,оҕолоох киһи буоллаҕым.Кэлин сылдьарым аҕыйаан,сыыйа-баайы тэйсэн хаалбыппыт.Кини даҕаны биирдэ эмэ эрийэр буолбута.Атаҕар турбут киһи интэриэһэ уларыйан, саҥа билбит олоҕун айааһаан эрдэҕэ.
Ити курдук сайыммыт ааһан,от-мас хагдарыйан,хаар кыыдамнаан кыһыммыт үөмэн,чугаһаан кэлбитэ.Биир киэһэ үлэбэр олордохпуна Александра эрийдэ:
Мантан киэһэ дьиэбэр түбүгүм элбэх да буоллар:
Александра куолаһа хайдах эрэ ураты,баҕар истибэтэҕим ырааппыт буолан эбитэ дуу.Ол эрээри муҥутуйуу,хараастыы баара чуо биллэр.Кырдьык да,сааһын тухары дьиэтиттэн быкпакка,суорҕаннаах-тэллэххэ сыппыт,саҥа олоҕу билэн эрэр киһи хантан кэлбит доҕоттордоох буолуой. Үлэ чааһын кэнниттэн,төрөөбүт күнүгэр анаан,бэлэх оҕото атыылаһан,Александраҕа тиийдим.Кыыһым хайдах эрэ ураты бэйэлээхтик хараҕа уоттанан хаалбыт,айаҕыттан арыгы сыта аҥалыйар.
Куукунаҕа киирбитим,остуолга ас тардыллыбыт,соҕотох чүмэчи умайар.Остуол ортотугар сухой арыгы,мин аҕай диэбиттии,киэбирэ кылбайан,хороллон аҕай турар. Бэлэхпин туттаран кэбистим,кыыһым арыйан көрө барбакка туора ууран кэбистэ.
Онтон илиибиттэн сиэтэн хоһун диэки состо,халаатын устан,кыыратан кэбистэ.Кус сыгынньах этинэн миэхэ ыга сыһынна уонна моонньубуттан кууһан,харса суох сыллаабытынан барда.Мин өйүм бааллан эмиэ ыга куустум,утары уураатым,ол эрээри арыгытын сытын тулуйбатым,тосту атыҥыраатым.Тэйиччи анньан кэбистим уонна:
Тулуйбатым,оронугар тиэрэ анньан кэбистим уонна сыыһа-халты таҥнан,тахсан бара турдум. Кэннибиттэн:
Киһи түргэнник да уларыйар буолар эбит,итиччэ өйдөөх кыыс хайдах итинник буолан хаалла диэххэ айылаах. Сарсыарда киһи эрэ буоллар,Александра эийдэ,быһа-бааччы:
Итинэн кэпсэтиибит бүппүтэ.Ол күнтэн ыла биэс сыл устата кинини көрсүбэтэҕим.Проспект устун син-биир сатыы сылдьар этим,ол эрээри суол нөҥүө өттүнэн.Кини түннүгүн диэки хайыһан да көрбөт буолбутум.
Тоҕус уон сыллар саҥаланыыларыгар аатырбыт "Арбат" диэн рынок устун оҕобутун сиэтэн,ойохпунаан күүлэйдии сылдьабыт.Манна талбытын барыта баар,харчылаах киһи тугу баҕарбытын атыылаһар кыахтаах.Таҥнар таҥас арааһыттан саҥалаан,ас амтаннааҕа тэлгэнэн сытар.Оннооҕор арыгы көҥүл атыыланар.Ыарахан сыаналаах "Наполеон" диэн ханньаахтан саҥалаан,хоройо сытыйбыт улахан бытыылкалаах "Роял" диэн чэпчэки сыаналаах испииргэ тиийэ дэлэй.Кыанар соҕус дьон ыарахан сыаналаах арыгыны ордороллор.Онтон кыра-хара сордоохтор испиири кыайа туталлар.Барахсаттар ыраата барбакка,суол ортотугар туран, куолайыттан хантатан иһэллэр уонна ыраата барбакка,суол кытыытыгар охтон утуйан да ыллахтарына көҥүллэрэ.Ким даҕаны кинилэргэ кыһаммат,хайа да үөдэн буоллуннар.Ускул-тэскил сылдьааччылар үгүстэрэ манна түмсэр,хайдаҕын да иһин аһыыр-сиир сирдэрэ буоллаҕа. Өрөбүл күн буолан рынокка киһи-сүөһү тобус-толору.Мин дьоммуттан хаалан,сүтэрсэн кэбистибит.Дьоммун көрдөөн,ырааҕы одуулуу-одуулуу инним диэки хааман иһэбин.Ол иһэн, итирэн тэмтээкэйдии турар уолу,алҕас саннын анньан аастым.Уолум эргиллэ биэрээт маатыралаан субурутта:
Аттыгар табаахтаан бусхата турар, көҕөрөн,дэлби иһэн хаалбыт харахтаах,кур итирик кыыс мин диэки көрдө.Баҕайы өссө уоһун кып-кыһыл гына помадаламмыт,өлүөр хараҕын хоп-хойуутук,кырааскаламмыт.Итирик дьоҥҥо кыһаммакка ааһа баран эрдэхпинэ:
Эргиллэн,өйдөөн көрбүтүм Александра эбит.Биллим, ол эрээри тугу да этэрим суох.
Уол онно дьэ уоскуйбукка дылы буолан:
Александра охтон хоролло сытар уолга күлэ-күлэ илиитин уунна:
Итинэн туһанан,итирик дьону кытта бодоруһа барбакка,куотан эрдэхпинэ Александра хаһыытаан ыҥыран ылла:
P.S. Ирина Ивановна илиибин ыһыктан,тугу да кэпсээбэккэ,бөкчөччү туттан бара турдар даҕаны,туох буолбута барыта харахтарыгар сурулла сылдьара. Александра барахсан буор иһээччи буолан хаалбыт,арыгыһыт киһини булан таптаабыт,сатаан оҕоломмотох,Ирина Ивановна тулуйа сатаан баран,тиһэҕэр тиийэн,дьиэтиттэн үүрэн кэбиспит.Ол курдук биир күн,итирик сылдьан,Александра барахсан тоҥон өлөн хаалаахтаабыт.Киһи барахсан олоҕо итинэн бүттэҕэ. Арай миигин көрсүбэтэх буоллун,сааһын тухары кэлээскэҕэ олоруо эбитэ буолуо.Оччоҕуна баҕар сыыйа-баайы билиитин кэҥэтэн,аатын ааттатар киһи буола үүнэн тахсыа эбитэ дуу.Эбэтэр кылгас эрээри дьонтон тутулуга суох,бэйэтэ бэйэтин бас билэр, көҥүл олоҕу олорон ааспыта ордук дуу? Ону мин быһаарар кыаҕым суох. Проспекка турар эргэ дьиэни көрүөх бэтэрээ өттүгэр көтүрэ охсубуттар.Сорох дьон хаһан көтүрэ охсубуттарын билбэккэ да хааллаҕа.Манна хас эмэ этээстээх сабыс-саҥа дьиэ мэлдьэспиттии, түргэн үлүгэрдик күөрэйэн тахсыа.Эргэ дьиэ умнуллуо,оннук буолуохтаах да буоллаҕа.Ол дьиэ хас түннүктээх этэй? Диэн ыйыттахпына ким эмэ сөпкө хоруйдуура дуу,суоҕа дуу.
Күндү ааҕааччыларым манан кэпсээним бүтэр,аныгыскы кэпсээннэрбэр көрсүөххэ диэри.Сэҥээрэн аахпыт дьоҥҥо махтал.
Saaschaana 27 апреля 2016 Махтал кэпсээҥҥэр, өссө да кэпсээннэргин суруйа тур.. . Сөптөөх суолун булаахтаабатах: (......
Saaschaana 27 апреля 2016 Махтал кэпсээҥҥэр, өссө да кэпсээннэргин суруйа тур.. .
Сөптөөх суолун булаахтаабатах: (......
Октай 28 апреля 2016 Дьэ курус. Кытайдар этэллэринэн быыьаабыт киьи, эппиэттииир ол киьи оло5ор диэн. Бу сырыыга эппиэт ийэтигэр хаалбыт. Сулус уола эмтиэн иннинэ ийэтиттэн кецул ылбыт, ол иьин
Кемус 30 апреля 2016 Автор, сырдыкка, кэрэгэ сирдээн, суолун ыйан биэрэн баран эмискэ киэр хайыьан кыыьы улаханнык хомоппуккун, кини эйиигинэ суох илиитэ атага суох курдук буоллага. Ол иьин этэллэр дии между мужчиной и. женщиной нет дружбы диэн. Кини таптаан кэбиьээхтээтэгэ. Саатар атын уолаттардывн билиьиннэрбэтэххин. Бу улахан самостоятельнай олоххо кини бэлэмэ суох этилэрэ этэ. Хомолтолоох...
Сулус уола 30 апреля 2016 Көмүс диэн ааттаах ааҕааччы суруйбутун ааҕан баран туох диэн хоруйдуохпун билбэккэ бутулла олоробун. Атаҕар турарыгар итиччэ көмөлөһөн баран,ойохпун оҕобун умнан туран,кинини өссө уолаттары кытта сыбааттаан, олоҕун ситэри тобулан оҥорон биэриэхтээх этим дуо?Эбэтэр атаҕар турарыгар көмөлөспөтөҕүм быдан ордук буолуо этэ дуу?Инникини тымтыктаан көрбүт суох,хайдах буолан тахсыаҕын билбэтэҕим. Бар дьон туох дии саныыра эбитэ буолла?
Сулус уола 30 апреля 2016 Көмүс диэн ааттаах ааҕааччы суруйбутун ааҕан баран туох диэн хоруйдуохпун билбэккэ бутулла олоробун.
Атаҕар турарыгар итиччэ көмөлөһөн баран,ойохпун оҕобун умнан туран,кинини өссө уолаттары кытта сыбааттаан, олоҕун ситэри тобулан оҥорон биэриэхтээх этим дуо?Эбэтэр атаҕар турарыгар көмөлөспөтөҕүм быдан ордук буолуо этэ дуу?Инникини тымтыктаан көрбүт суох,хайдах буолан тахсыаҕын билбэтэҕим. Бар дьон туох дии саныыра эбитэ буолла?
Кемус 1 мая 2016 Сулус уола айманыма, буолбут да буоллага, ааспыт да аастага, дьинэр салгыы догордоспутун буоллар учугэй буолуо этэ. Кэргэнин, огогун билиьиннэрэн, утуе дьоннуун, доготтордуун билиьиннэрэн. Кини чорон соготох мунан хаалаахтаабыт эбит. Светскай олоххо бэлэмэ суох. Дьону учугэйдик билбэт, уруннэрин хараларын. Барахсаны. Дьинэр ити быьылаан ердеегутэ буолбут эбит. 80-сылларга. 90_с сылларга буккуллуу тэккиллии кэмигэр оннун булумматах эбит. Саатар кэмэ да ыарахан эбит. Мин ого эрдэгинээгим буолан ейдуубун. 90-годы...
сулус фаната 1 мая 2016 Мин санаабар, ити дьин олоххо буолбут буоллагына, Сулус уола буруйа суохwhite up pointing indexкини Александрага полноценнай олох олорор шансы биэрбит, оттон Александра ону сатаан туьамматахflushed faceконечно кыыс барахсан уолтан атыны кэтэспитэ буолуо, таптаатага дьи все таки, но уол киниэхэ куьаганы ба5аран атагар туруорбут буолбата5а буолуо..
сааскылаана13 17 июля 2016 Наьаа да учугэйдик суруйазын. Оо дьэ ити кыыс итиччэ этэннэ атазар туран баран улэьит буолан ийэтин ииппитэ буоллар, арыгыьыт буолан хаалбыта наьаа да хомолтолоох.
Тыа сахата 17 мая* Сулус уолун куруук ааҕабын. Бу олус табыллыбыт кэпсээн.Кыыс эрэйдээх биир ыарахан олохтон биир ыарахан олоххо тиийэн хаалбыт. Сулус уола суруйбатаҕа ыраатта,саҥа кэпсээннэргин кэтэһэбин
Тыа сахата 17 мая*
Сулус уолун куруук ааҕабын. Бу олус табыллыбыт кэпсээн.Кыыс эрэйдээх биир ыарахан олохтон биир ыарахан олоххо тиийэн хаалбыт. Сулус уола суруйбатаҕа ыраатта,саҥа кэпсээннэргин кэтэһэбин
Ый кыыьа 19 мая Ити аата кыыьы таптал эмтээбит эбит,кини уолу наьаа таптаан учугэйгэ-сырдыкка талаьан утуорбут, санаатыгар мин доруобай киьи буоллахпына Айаал миигин таптыа диэбитэ туолбатах,онтон санаата туьэн арыгыны до5ор оностубут. Айаал да бэйэтэ эмиэ кыыска эрэл кыымын уматта5а дии.(хас да сылы быьа кэлэн-баран)
тыа уола 13 июня Александра кырдьык со5отох до5оругар на4аа убанан таптыа дии санаабыт эбит, кырдьык кэргэннээх ки4иэхэ ыарахан бала4ыанньа буолбут, ити тухары кэргэнин кытары били4иннэрэн балты курдук гына иитэн та4аарыахтаа5а хаалбыт. Александра да санаата кенньуеруе этэ, таптыырым кенуллэммэт диэ этэ ба5ар. Авторга улахан махтал, айар улэ5эр, олоххо сити4иини...аныгыс кэпсээннин куутэбит
"Эбээм эмээхсин,эбэтэр сахалар барахсаттар..." диэн кэпсээним иккис түһүмэҕин хайаан да суруйуом.Ол иннинэ олохпор буолан ааспыт биир түгэни кэпсиэхпин баҕаран кэллим.
Биир сарсыарда үгэспинэн Ленин аатынан проспект устун сатыы хааман истэхпинэ,сэттэ уонун лаппа ааспыт эмээхсин:
Мин туох диэн хоруйдуохпун билбэккэ мух-мах буолан ыллым:
Мин кэнниттэн көрөн, туран хааллым.Ол туран эдэр сааспын санаан эмиэ да хараастыахпын,эмиэ да киэҥ туттуохпун билбэккэ бутуллан ыллым.Ааспыт аастаҕа,ону билигин хайдах да эргиппэккин...
Киһи эрэ буолларбын,кэмниэ кэнэҕэс ыра санаам дьэ туолбута.Мин билигин Университет устудьуонабын.Бу үөрэххэ киирээри хас эмэ сыл бэлэмнэнэн,библиотека библиотеканы барытын аймаан,төһөлөөх элбэх кинигэни хаһыспытым эбитэ буолла,ону ким билиэ баарай? Икки төгүл төхтөрүйэн баран,саха ньоҕой-оҕото өссө ньоҕой,диэбиккэ дылы,өсөһөн туран, аармыйаттан кэлбит сылбар, өйбүн-төйбүн тутан,үһүс сырыыбар экзаменнарбын барытын туйгун сыанаҕа туттаран,бэрт холкутук баҕарбыт үөрэхпэр киирэн хаалбытым.
Бүгүн маҥнайгы үөрэх күнэ. Сарсыарда Ленин аатынан проспект устун,түөспүн мөтөтөн,киэҥ туттан,Университетым диэки үгэспинэн сатыы хааман иһэбин.Үөрүүм муҥура суох тобус-толору,кимниин,хайдах үллэстиэхпин бэйэм да билбэппин.Бэйэ, ылбычча киһи үрдүк үөрэххэ үөрэммэт ээ.Өссө да олус эрдэ,онон ыксаабакка, дьону-сэргэни чинчийэн көрө-көрө,тугу толкуйдуу иһэллэрин таайа сатыы-сатыы аа-дьуо баран иһэбин.Сарсыарда аайы куруук көрсөр дьонум төптөрү-таары суксуруһаллар.Бу проспект устун сатыы сылдьарым тухары бэлиэтии көрбүтүм диэн баар,дьон барахсаттар тугу да өйдөөн көрбөттөр эбит,бука бары харахтара тэстэринэн ыксыыллар да ыксыыллар.Атахтарын тумсун эрэ кылаталлар,тулалыыр эйгэ кинилэри хаарыйбат курдук.Онтон өйдөөн-төйдөөн көрө сырыттахха, күнтэн күн араас дьиктилэр тахса тураллар эбээт.Холобур,ити утары иһэр дьахтар,бэҕэһээ халтаҥ сонун тимэҕэ түспүт этэ,бүгүн тиктибит.Ол эрээри хара сордоох,отой атын дьүһүннээх сабынан тиктээхтээбит.Онтон ити баран иһэр уол джинсы ыстаана килэрийэн түһэн кибис-кирдээх этэ,бурдук ыһыахха сөп курдуга.Маладьыаһын хата сууйбут,онто ыбылы тардан хаалаахтаабыт,ыга тутара бэрдиттэн,атаҕын маадьаҕара бэргээбиккэ дылы буолбут.Таптал суох,диэччилэр олох сыыһаҕыт.Көрөн кэбиһиҥ,бу миигин ситэн,ааһан иһэр уоллаах кыыһы.Кинилэр куруук сиэттиһэн сылдьаллар.Барахсаттар,таптал абыгар ылларбыт сүрэхтэрэ долгуйа тэбэрэ кулгаахпар иһиллэргэ дылы.Билигин кыыс "Космофизика" институтугар киириэҕэ,сэрэйдэххэ онно үлэлиир быһыылаах,онтон уол ааһа барыаҕа.Арахсыахтарын иннинэ хайаан даҕаны ис-киирбэхтик уураһан ылыахтара.Киэһэ,үлэ чааһын кэнниттэн манна көрсүөхтэрэ,ахтыспыт дьон быһыытынан эмиэ уураһыахтара.Мин кинилэргэ дьолу эрэ баҕарабын. Онтон түннүктэр...Түннүктэр эмиэ туһунан сонуннаахтар,өйдөөн көрөр киһиэхэ кинилэр эмиэ элбэҕи кэпсииллэр.Проспекка турар дьиэлэр хастыы түннүктээхтэрин, түүн ортото да ойутан туруоран ыйыттаргыт,ханнык дьиэ хас түннүктээҕин сыыспакка чопчу этиэм этэ.Оннооҕор ханнык дьиэҕэ, хайдах дьон олорор диэтэргит,ол дьон туһунан син балай да сиһилии кэпсиэм этэ.Холобур бу,проспект биир эргэ дьиэтэ.Манна маҥнайгы этээс кытыы түннүктэригэр соҕотох нуучча дьахтара олорор.Кини "Уют" диэн мебель атыылыыр маҕаһыыҥҥа үлэлиир эбитин мин билбитим ыраатта.Дьиэтин иһэ араас дьэрэкээн мебелинэн туолбут,ону ааһан,истиэнэ-истиэнэ аайы кэрэ бэйэлээх көбүөрдэр ыйаммыттар.Соҕотох бэйэтэ тоҕо итиччэ үлүгэр хааччыммыта эбитэ буолла.Ону бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.Онтон ити ортоку түннүктэргэ...Бай,бэйэ эрэ..,ол кытыы түннүккэ төп-төгүрүк сирэйдээх,уоллуу кылгас гына кырыттарбыт баттахтаах эдэркээн кыыс тугу да сыыска-буорга түһэрбэтэрбин ханнык диэбиттии уулуссаны чоҕулуччу көрөн олорор.Аата холкутун,өссө сыҥаах баттаммыт буола-буола.Дьэ күн кыһалҕата суох,кимнээҕэр да холку киһи бу баар быһыылаах.Чугаһаан кэлэн,аттынан ааһан иһэн,көрбөтөҕө буола-буола,хараҕым кырыытынан кылатабын.Эчи кубархайын,күн уотун көрбөтөҕө быдаҥнаабыт курдук..,аттыгар турар остуолга үрүт-үрдүгэр кинигэ бөҕө кыстаммыт.Итини барытын тэҥинэн ааҕара дуу? Бу кыыһы хаһан даҕаны көрө иликпин эбээт.Мин бэйэлээх оннооҕор дьиэ аннынан кутуйах сүүрэн эрэрин ыраахтан көрөр обургу,хайдах бүтүн киһини баччааҥҥа диэри хараҕым далыгар киллэрбэккэ сылдьыбыппыный? Ити курдук маҥнайгы күммүн үөрэнэн,олус астынан,саҥа билсибит бииргэ үөрэнэр доҕотторбун кытта аргыстаһан,дьиэбэр төннөн истим.Чоҕулуччу көрбүт,төгүрүк сирэйдээх кыыһы олох да умнан кэбиспитим.
Мин эмиэ суолу туораары,чугаһаан кэлбит массыына ааһарын кэтэһэн,суол кытыытыгар турдум.Ол туран уҥа-хаҥас көрүөлүүбүн,суол кытыытыгар турар эргэ дьиэ хараҕым далыгар киирэн хатана түстэ.Мин били кыыһы өйдүү биэрдим,ыраахтан да буоллар түннүгүн кыҥастастым.Бай,кубарыйан хаалбыт төгүрүк сирэй билигин даҕаны мэлбэйэн олорор.Өҥдөйөн тура сылдьыбыт көрүҥэ да баара биллибэт.Мин тоҕо эрэ суолу туораабакка,оҕолорбуттан хаалан,ити түннүк иннинэн ааһарга быһаарынным.Суол нөҥүө өттүттэн уолаттар хаһыытаан ыҥыра сатаатылар,онно соччо кыһамматым.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн хаамарбын лаппа бытаардан,хараҕым кырыытынан түннүктэринэн өҥөйөн кыыс дьиэтин иһин чинчийэ көрөбүн.Сэрэйдэххэ сэнэх соҕус дьиэҕэ маарынныыр,мала-сала тупсархай.Саастаах дьахтар кэлэн, кыыһы кэнниттэн кууһан сыллаан ылла,ийэтэ буолара өтө көстөр,олус маарыннаһаллар.Кыыс онно соччо кыһаммата,айаҕар уктан олорбут уруучукатынан түргэн үлүгэрдик тугу эрэ сурунан,бэлиэтэнэ оҕуста.Ол тухары түннүгүн иннинэн ааһан иһэр дьону тонолуппакка көрөр да көрөр.Сөп буола-буола кумааҕытыгар умса түһэн тугу эрэ сурунар.Ити тугу сурунара буолуой,тоҕо күнү супту түннүгүнэн уулуссаны маныырый?
Сарсыарда ойон тураат,сыыһа-халты хабыалатаат Университетым диэки ыстанным.Суох,бүгүн баҕас үөрэхпэр соччо-бачча ыксаабаппын.Түннүккэ мэлбэйэн олорор төгүрүк сирэйдээх кыыһы көрө охсоору ыксаан иһэбин.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн,эрдэттэн бэлэмнэнним.Төһөннөн өр кинини көрөбүн да,соччоннон элбэҕи кини туһунан билиэхтээхпин бэркэ диэн өйдүүбүн.Онон атын түннүктэргэ аралдьыйбакка,кини түннүгэр харахпын хатыыбын.Ыраах соҕустан да буоллар чуо көрдүм,сэрэйбит сэрэх,хара сарсыардаттан түннүгүн манаан олорор.Эмиэ уруучукалаах, эмиэ сурунар.Туох сатана кыыһай,тугу одуулуур,тугу сурунар? Чугаһаан кэлэн,бытаарабын,олус бытаарабын,хараҕым халтаһам хаҥас кытыытыгар кыбылла сыыһыар диэри кылатабын да кылатабын.Кыыс чуолаан миигин көрбөт курдук,хайдах эрэ уулуссаны бүтүннүү хабан,киэҥ сири тайаан бэрт дьиктитик одуулуур.Ол курдук эмиэ оруннааҕы билбэккэ ааһа бара турдум.Сарсыныгар эмиэ кини түннүгүн иннинэн ааһабын,өйүүнүгэр эмиэ..,оннук күн аайы.Тоһуттар тымныылаах кыһыҥҥы ыйдар тухары,чаҕылыччы тыгар күннээх сааһы нөҥүөлээн,киирбэт күннээх сайыҥҥы ыйдар тухары,ардахтаан,хаһыҥнаан тоҥорор күһүҥҥү ыйдары аахсыбакка бу түннүк иннинэн күн аайы ааһабын да ааһабын.Онтон кыыс саараама хал буолбакка түннүгүнэн өҥөйөн,олорор да олорор,ол быыһыгар умса түһэ-түһэ тугу эрэ сурунарын кубулуппат.
Оннук лоп бааччы биэс сыл ааһа охсор.Мин билигин бэһис куурус устудьуонабын.Үөрэхпин бүтэрэн, үлэһит киһи буоларым чугаһаан сылдьар.Хайыы- сах үлэлиир сирбин булунан,үөрэҕим быыһыгар үлэлээбитим ыраатта.Онон проспект устун төптөрү-таары хаамарым элбээн турар.Проспект ымпыгын-чымпыгын билэрим,дьон хараҕар көстүбэти булан көрөрүм үксээбитэ.Мин айылҕаттан бэриллибит айдарыым итинэн эрэ муҥурдаммат буолбута.Бэйэм да билбэппинэн оҕо эрдэхпиттэн дьарыктаан, сыыйа-баайы сайыннарбытым эбитэ дуу? Эбэтэр хара ойуун аатырбыт хос-хос эһээм иҥэрбит илбиһэ туолар кэмэ кэлбитэ эбитэ дуу? Ону хайдах да быһаарар кыаҕым суох.Быһатын эттэххэ дьону курдаттыы көрөр буолбутум.Ким туга ыалдьарын,уҥуоҕун хаһан,хайдах тоһуппутун,онто сөпкө дуу,сыыһа дуу оспутун быһаарар кыахтаммытым.Онон эрэ муҥурдаммакка аны дьон тугу толкуйдуу иһэрин харахтарынан киирэн,мэйиилэрин хасыһан,эндэппэккэ таайар буолбутум.Аныгылыы,билим этэринэн "телепатие" дэнэн эрдэҕэ.Устудьуоннуу сылдьар кэммэр мин олохпор ити курдук уларыйыылар буолбуттара.
Күн уота чаҕылыччы тыган,эмиэ эрдэ баҕайы уһуктан хааллым.Бүгүн мин олохпор быһаарыылаах күн,сыл аҥара библиотекалартан быкпакка олорон,суруйбут дипломмун, халыҥ таас ачыкылаах учуонайдар иннилэригэр туран,көмүскүөхтээхпин.Бэйэлээтэр бэйэм суруйбут үлэбин баһыттан атаҕар диэри сиһилии билэбин,онон олох долгуйбаппын.Түөһээҥки оҕонньоттор тугу да ыйыттыннар,барытын быһааран хоруйдуурга,мөккүһэр буоллахтарына мөккөһэргэ да бэлэммин. Маанытык таҥнан,көстүүмнэнэн-хаалтыстанан,үгэспинэн проспект устун сатыы хааман иһэбин.Проспект устун сатыылаабатаҕым нэдиэлэ кэриҥэ буолла,олус суохтаабыппын.Дьону-сэргэни көрө-көрө, туох уларыйыы тахсыбытын бэлиэтии-бэлиэтии эргэ дьиэҕэ чугаһаан кэллим.Арай көрбүтүм, саас ортолоох киһи кыыс түннүгүн иннигэр туран эрэ икки илиитинэн далбаатыыр да далбаатыыр,ааһан иһэр дьон дьиктиргии көрөллөрүгэр олох кыһаммат.Ол быыһыгар алларастыы-алларастыы күлэр.Кыыс эмиэ күлэ-күлэ тарбахтарын араастаан хамсатар,киһи ону болҕойон көрөр уонна тута илиитин араастаан хамсатан хоруйдаабытынан барар.Арааһа тугу эрэ кэпсэтэллэр быһыылаах.Мин түннүк иннинэн ааһа бара турдум.Ааһан истэхпинэ,кыыс миигин көрөөт,умса түһэн,кумааҕытыгар тугу эрэ бэлиэтэнэрин умнубата.Балай эмэ ыраатан баран,кэннибин хайыһан көрөбүн,биир нуучча дьахтара түннүк иннинэн ааһан иһэн,илиитин өрө уунан,мичээрдээн кыыһы эҕэрдэлээн ааста.Көр эрэ маны,дьон син болҕойон көрөр эбит ээ,эҕэрдэлээн,оннооҕор кэпсэтэн ааһар буолбуттар.Арай мин эмиэ эҕэрдэлээн аастахпына тугум да туллан түспэт ини.Төһөтүн да иһин биэс сыл устата,күн тура-тура хараҕын аалан,түннүгүн иннинэн элэҥнээтим ини, элэҥнээбэтим ини. Ити курдук дипломмун ситиһиилээхтик көмүскээн,үөрэ-көтө дьиэлээн истим.Киһитэ мин,хайдахтаах курдук сатабыллаахтык араатардаан,аар саарга аатырбыт профессордар тугу да ыйыталлара суох буолуор диэри айахтарын бүөлээтим,диэн бэйэбин хайҕана,киэҥ тутта истим.Үөрүүм өрөгөйө бэрдиттэн,мэлбэйбит сирэйдээх кыыс түннүгүн иннинэн ааһан иһэн,аҥала тэҥэ күлэн ымайа-ымайа илиибин өрө ууммуппун бэйэм да өйдөөбөккө хааллым.Кыыс эмиэ мичээрдээтэ,түннүгүн тоҥсуйан,"тохтуу түс"диэн биллэрдэ уонна тугу эрэ суруйан хадьымахтаста.Суруйбут кумааҕытын түннүгэр сыһыары тутта.Кумааҕыга туох суруллубутун ыраахтан да буоллар чуо аахтым "Устудьуон уол,ситиһиигинэн э5эрдэлиибин" диэн эбит.Мин махтанан,тоҥхох гынным уонна күлэн ырбайбыппын кубулуппакка бара турдум.Дьиэбэр тиийэн эрэ баран өйдөөтүм,ити кыыс,мин устудьуон буоларбын хантан билбитэ эбитэ буолла? Ити күнтэн ыла мин эмиэ кыыһы кытта дорооболоһон,сорох ардыгар түннүгүн иннигэр тохтоон,быстах-быстах кэпсэтэн ааһар буолбутум.
Диплом ылар үөрүүлээх күммүт.Билигин мин хайыы сах үлэлээх,үрдүк үөрэхтээх киһибин.Маҥнай туйгуннук үөрэммит оҕолорго кыһыл диплом туттардылар.Миэнэ кыһылга бэрт кыраннан тиийбэтэр да,диплом аата диплом буоллаҕа.Ааппын ааттаан ыҥырбыттарыгар,кыһыл дипломнаах оҕолортон туох да итэҕэһэ суох,хаһан да бу курдук күүскэ долгуйбатахпын долгуйдум.Мин эрэ буолуо дуо,оҕолор бары долгуйаллар.Үрдүк үөрэх дипломун күн аайы туттарбаттар эбээт.Значокпун уордьан тэҥэ сананан,түөспэр иилинэн кэбистим.Дипломум обургута бэрт,биир да сиэппэр баппата,инньэ гынан хараҕым харатын курдук харыстаан,кумааҕы сыыһын булан суулаан кэбистим.Мантан киэһэ диплом сууйуута,ресторан,үҥкүү-битии күүтэр.Ол иннинэ диплому дьиэҕэ тиэрдэ охсуохха,дьоммор көрдөрөн киһиргии түһүөххэ, диэн санаалаах икки хараҕым тэстэринэн дьиэм диэки тэптэрэн истим.Эргэ дьиэни быдан ааһа түһэн эрэ баран,соһуйан тохтуу биэрдим.Бай,мэлбэйбит сирэй түннүккэ суох дуу? Биэс сыл устата оптомноохтук уулуссаны одуулаан олорбут харахтар бүгүн кэлэн сүтэн хаалбыттара эчи дьиктитин.Мин төннөн кэлэн, атаҕым төбөтүгэр тура-тура,кыыс түннүгүн өҥөйөн көрө сатаатым.Суох,көстүбэт...Ол туран,көннөрү киһи истибэтин истэр чуор кулгаахтарым кыыс үөрэр-көтөр саҥатын истэллэр.Ити кини..,кини куолаһа...Мин тута сэрэйдим,дьиэтин иннигэр салгын сии тахсыбыт.Дьиэни эргийэ көтөн,иннигэр баар буола түһэбин.Сэрэйбит сэрэх..,кумааҕы курдук кубарыйан хаалбыт мэлбэйбит сирэйдээх кыыс кэлээскэтин көлүөһэлэрин икки илиитинэн харса суох эрийэ-эрийэ:
Дии-дии,үөрэ-көтө төптөрү-таары хатааһылыы сылдьар эбит.Подъезд аанын айаҕар турар ийэтэ,кыыһын көрө-көрө итэҕэһэ суох үөрээхтээбит.Үөрүүтүттэн ыгыллан тахсар хараҕын уутун кыра оҕолуу туора-маары соттоохтуур.Барахсаттар,үөрүөхтэрин үөрэн эрдэхтэрэ,бу кэлээскэни төһө эрэ өр уочараттаан,манаан ылбыттара эбитэ буолла. Мин эмиэ кинилэри ыраахтан көрө-көрө,тэҥҥэ үөрсэ турдум.Кыыс мин диэки эргиллэ биэрдэ:
Кэпсэтэ олордохпутуна ийэтэ чугаһаан кэллэ:
Ити курдук, хайабытыгар да олус үөрүүлээх биир күн, биһиги соһуччу бэйэлээхтик илэ билсибиппит.Диплом сууйа барыахтаахпын таһыччы умнан,киэһэ хойуккааҥҥа диэри элбэҕи да элбэҕи кэпсэппиппит.Бу киһи хаҕа буолбут кыыс,дьиэтиттэн быкпакка олорор бэйэтэ,билиитэ киэҥин сөхпүтүм.Философияттан саҥалаан физиканы,ахсааны,онтон да атын билим бары салаатын ымпыгар-чымпыгар диэри сиһилии үөрэппит.Ордук сэргээн статистика туһунан үрүт-үрдүгэр ыйыталастым.Кыыс араатардаан эрэр тэҥэ ис-иһиттэн,холобур аҕала-аҕала быһаарар.Этэрэ барыта оруннаах,барыта ылы-чып буолан тахсан иһэр.Статистиканы киһи хайдах да утарар кыаҕа суох эбитин чопчу өйдөөтүм.Эдэркээн бэйэлээх кыыс кэпсэтэ олоруохха олус интэриэһинэй киһи.Өссө да өр олоруохпутун,кымаар саба түһэн сүгүннээбэтэ,ону эбии ийэтэ сотору-сотору тахсан,ыраахтан көрөөхтүүр.Ийэ киһи долгуйан эрдэҕэ,бачча сааһыгар диэри таһырдьа быкпатах оҕотун маныыра сөп буоллаҕа.
Кэлээскэни анньан подъезд иһигэр киирэн баран,кирилиэстэн иҥнэн тохтоон хааллым,салгыы хайдах дьиэтин аанын булларыахпын толкуйдаан,кэтэхпин тарбана турдум.
Мин ыксаан хааллым.Хараххынан киирэн,мэйиигин хасыһан аахпытым,эн тускунан элбэҕи билэбин,олоххун биир-биир сааһылаан кэпсиир кыахтаахпын, диэм дуо.
Проспект устун хааман иһэн,саҥа билсибит диэххэ дуу,кыыспын ырыта санаатым.Дьэ сүрдээх да күүстээх санаалаах киһи эбит.Кэпсэтэрбит былаһын тухары биирдэ даҕаны киһи хаҕабын диэн үҥсэргээбэтэ,бу сордоно олоробун диэн ытамньыйбата.Хата төптөрүтүн олоҕо барыта иннигэр буоларын,өссө да элбэҕи билиэ-көрүө турарын хаста эмэ хатылаан эттэ.Билим диэн бараммат баайдаах байҕал,төһөннөн дириҥник хасыһаҕын да соччонон умсугутар,диэтэ дуу.Кырдьык оннук...Ити этиититтэн хайдах эрэ кыбыһынным аҕай.Кини сэттэ көлөһүнүн тоҕон,төбөтүн үлэлэтэн,суоттаан-учуоттаан,формула бөҕөтүн таһааран,дьиэтиттэн быкпакка олорон барыны-барытын билэр-көрөр.Оннооҕор мин УЛК-аҕа үөрэнэрбин суоттаан таһаарбыт.Ол аата миигин эрэ суоттаабатаҕа сэрэйиллэр,сатыы сылдьар дьону бука барыларын билэрэ буолуо ээ.Билбэт киһи бу кыыһы дьиҥнээх "телепат" диэ эбитэ буолуо.Онтон мин..,дьону харахтарынан киирэн,бэлэми ааҕабын..,пахай даҕаны,эчи кыбыстыытын. Ээ,чэ рестораанныы барбат инибин,хойутаатым.Дьиэм диэки салайан иһэн,"бабат" диэн тохтуу биэрдим.Дипломум хаалан хаалбыт...
Дьиэбэр тиийэн баран, дипломмун саныы-саныы долгуйуу бөҕө.Ылбыт күммэр тута сүтэрэн кэбиһэн, саакка-суукка киирэр кыбыстыыта бэрт буолаарай.Хайдах буолуохпун билбэккэ,түлүпүөн иннинэн төптөрү-таары хаамыталыы сырыттым.Арай,туох абааһы кумааҕытай,диэн быраҕан кэбистиннэр..,саатар суулаабыт кумааҕым да баар ээ,бэйэтэ бөх курдук..,бу иэдээни...Кэбис эрийиэххэ,өссө да эрдэ,утуйа иликтэрэ буолуо.Туруупканы харбаан ылаат эрийбитинэн бардым,онтон төптөрү ууран кэбистим.Арай,хантан нүөмэрбин билэҕин диэтин,инньэ диирэ биллэн турар..,оччоҕуна туох диэн хоруйдуубун.Ээ,чэ синэ биир,дипломмуттан матыам дуо.Туруупканы ылан эрийбитинэн бардым:
Сарсыҥҥы күнүгэр дипломмун ыла тиийдим.
Тэҥнэһиэм дуо,көтөҕөн таһааран,кэлээскэтигэр олортум уонна чугас эркин болуоссатынан,проспект устун анньа сылдьан күүлэйдэттим.Күүлэйдиирбит тухары кыыһым айаҕа хам буолбат,ону-маны кэпсиир да кэпсиир.
Мин кини хараҕын утары көрөөт да,тугу саныырын хостоон таһааран, кэпсээбитинэн бардым.Бу тыйаатыр хаһан аһыллыбытын,умайа сылдьыбытын,реставрацияламмытын,тиһэҕэр тиийэн:
Кыыһым дьиктиргээн,бүтүннүү мин диэки эргиллэн,быччайыаҕынан быччайан уун-утары көрөн олордо,онтон:
Ити курдук күүлэйдээн, ирэ-хоро кэпсэтэн, дьиэтин иннигэр кэлэн турдубут.Ол турдахпытына,муус маҥан,сабыс-саҥа "Волга" массыына кэлэн иннибитигэр хорос гына тохтуу түстэ.Отуччалаах киһи тахсан,күлүүһүн тарбаҕар эрийэ-эрийэ,массыынатыгар өйөнөн турда.Онтон үөһээ түннүктэр диэки хантайан,тарбахтарын айаҕар батары анньан,хаста эмэ иһиирэн субурутта.Түннүгүнэн уолаттар сирэйдэрэ мөлбөс гына түстүлэр да,өр өтөр буолбакка,таҥнары саккыраһан бу ойон таҕыстылар.Сабыс-саҥа массыынаны эргийэ сылдьан көрдүлэр-иһиттилэр. Тылларын саппааһа бараныар диэри хайҕаатылар.
Александраны көтөҕөн дьиэтигэр киллэрдим.Арахсаары турдахпытына:
Ити кыыс эчи булан эппитин,"материальнай,духовнай" баайдаах буола-буола.Сабыс-саҥа массыынанан хатааһылыы сылдьар саныахха да үчүгэй курдук.Онтон билиини байытар тугунан барыстааҕа эбитэ буолла?..
Александралыын күн аайы кэриэтэ көрсөр буолбутум.Сарсыарда түннүгүн иннинэн ааһан иһэн, хайаан да дорооболоһобун,киэһэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,дьиэтиттэн көтөҕөн таһааран,кэлээскэтигэр олордон,куорат устун күүлэйдэтэбин.Ол тухары Александра барахсан,айаҕа хам буолбакка саҥаттан саҥаны кэпсиир да кэпсиир.Билими баһыттан атаҕар диэри биир гына хасыһар,сотору-сотору түүһээн даҕаны баттаппатахпын ыйытан соһутар.Оччоҕуна мин обургу,кини тугу толкуйдуу иһэрин,ытыска уурбут курдук ааҕан ылабын уонна бэйэтигэр төптөрү кэпсээн биэрэбин.Ол аайы кыыһым соһуйан,хантан барытын билэҕин? Диэхтиир.Кини бараммат баайын-билиитин хасыһан,мин эмиэ син өйдөөх курдук көстөрүм эбитэ буолуо.Кырдьык да кини билиитэ бараммат дириҥ,төһө да сомсон ыла сатаа,түгэҕин булуоҥ суоҕа.Хата күн тура-тура эбиллэн,элбээн иһэр.Ол эрээри кини хайдах босхоҥ буолбутун туһунан хаһан даҕаны санаабат этэ.Саныыра эрэ барыны барытын баһылыыр,билиитин кэҥэтэр туһунан этэ.Онон мин эмиэ хайдах маннык олохтонон хаалбытын билбэккэ сылдьыбытым.
Биир күн куораты кэрийэн,күүлэйдээн кэлэн баран,кини дьиэтин иннигэр кэпсэтэ олордубут.
Үөрэ-көтө кэпсии-ипсии олорбут кыыһым эмискэ бэйэлээхтик курус гына түстэ.Чочумча саҥата суох олорбохтоон баран:
Эмиэ уу-чуумпу бүрүүкээтэ.Онтон кыыһым кэпсээн киирэн барда:
Ити эппит тыллара быһа-бааччы сүрэхпинэн киирдилэр.Александраны өссө ордук күүскэ аһынным.Төһө да киэҥ билиилээҕин иһин,төһө да күүстээх санаатынан олордор,бу Орто дойдуга төрөөбүт киһи атын дьонтон тутулуга суох, бэйэтэ бэйэтин бас билэрэ быдан ордук ини.Ону ааһан таптал диэни билбэккэ сылдьан,кыыс оҕо буолан төрөөбүт аналын толорон,оҕо төрөтөн,ыал ийэтэ дэтэр үөрүүтүн билбэккэ эрэ, хайдах кини толору дьоллоох олоҕу олорон аастым диэҕэй.Син биир дьон көрбөтүгэр хараастара,муҥутуйара буолуо.Хайдах гынан киниэхэ көмөлөһүөхпүн сөбүй? Мин урут уҥуох ыарыылаах дьону имэрийэн-томоруйан эмтээбитэ буолар этим.Сорох дьон ыарыылара симэлийэн,"абыранныбыт" дииллэрэ.Сорохторго илбиһим тиийбэтэ эбитэ дуу,"туһалаабата",диэн хомойоллоро.Эбэтэр быстах кэмҥэ үтүөрбүккэ дылы гыналлара,онтон ыарыылара хат бэргээн кэлэрэ.Кэпсэтэ олорон,ыарыһах олох да билбэтинэн,тылынан алҕаан эмтиир ньыыма эмиэ баар.Арыгыларын эмтэтиэхтэрин отой баҕарбат дьону,ойохторо,эбэтэр чугас дьоно көрдөһүүлэринэн,оннук ньыыманы туттан хаста да эмтии сылдьыбыттаахпын.Александра эрэйдээх босхоҥ буолбута ньиэрбэтиттэн тутулуктааҕа саарбаҕа суох.Медицина этэринэн өлбүтэ быдаҥнаабыт ньиэрбэ хайдах да тиллибэт,ол эрээри олоххо араас дьикти буолааччы.Баҕар сатаныа,баҕар..,баҕар..,барыта баҕар.Кэлэри ким тымтыктаан көрбүтэ баарай.Хайдаҕын да иһин кини даҕаны,мин даҕаны тугу да сүтэрбэппит.Бэйэ ийэтиттэн ыйытыллыа,сөбүлэһэр буоллаҕына сыыйа-баайы ылсан көрүллүө. Биир күн ийэтэ дьиэтиттэн тахсарын аан айаҕар манаан турдум.Өр кэтэһиннэрбэтэ,тахсан автобус тохтобулун диэки хааман эрдэҕинэ кэнниттэн эккирэтэн кэллим:
Ити кэпсэтии кэнниттэн хас да күн ааспыта.Мин Алексанраны кытта ыкса доҕордоспутум,күн аайы үлэбиттэн кэлэн иһэн,кэлээскэтигэр олордон күүлэйдэтэрбин кубулуппаппын.Александра үгэһинэн күн устата тугу билбитин,тугу көрбүтүн хам буолбакка кэпсиир да кэпсиир.Оннооҕор кимиэхэ да кэпсээбэт кистэлэҥ санааларын быктарар буолан барбыта.
Ирина Ивановна өр да толкуйдаабыта.Кэмниэ кэнэҕэс биир үтүө киэһэ дьэ эрийбитэ.
Александраны эмтиирбин саҥалаабытым.Биллэрбэккэ тылынан саҥаран эмтиир киһи элбэҕи саҥарыахтаах,ол саҥарарын быыһыгар алгыстаах тыллары чып кистэлэҥинэн кыбытан иһиэхтээх.Ити албаһы тутуһан аны мин саҥарарым хойдубута.Буолары буолбаты лэбэйдиибин,сорох ардыгар түҥ-таҥ кэпсээн бутуллан да ылабын.Ол да буоллар кыыһым куруутун бэркэ сэҥээрэн истэр,бутулуннахпына көннөрөн биэрэр.Мин киниэхэ олох туһунан кэпсиибин,сылдьыбыт куораттарым туһунан омуннаан-төлөннөөн,сүүс төгүл тупсаран сэһэргиибин.Атаххар турар түгэннээх буоллаххына хайаан да ол куоракка тиийэ сылдьаар,илэ хараххынан көрөөр диэн ымсыырдабын.Оннук ый кэриҥэ ааһар,туох да тупсуу баара биллибэт.Эрэл кыыма умуллан,от-мас хагдарыйан күһүммүт чугаһаан кэллэ.Мин сатаан көмөлөһүө суохпун сэрэйэн,санаам түспүтэ,ол да буоллар алгыырбын уураппаппын.Баҕар..,баҕар..,барыта баҕар.
Арай биир киэһэ утуйаары оҥостон сыттахпына түлүпүөн тырылаата.Бачча хойут хайалара эрийдэҕэй, дии-дии ылбытым,Александра эбит.
Мин онтон олус үөрдүм,алгыһым тиийэн эрэр эбит.
Ити күнтэн ыла Александра дьиэтин иһэ араас спортивнай тэриллэринэн туолбута.Харса суох дьарыктанан барбыта.Ол быыһыгар күүлэйдии сылдьан,ону-маны кэпсээбитэ буола-буола алгыыбын,ону кыыс барахсан олох да сэрэйбэт.Арай, кэмчи соҕус саҥалаах бэйэҥ туох ааттаах тылын элбээтэй,диэн дьиктиргээн хаста да ыйыппыта. Биир күн эмиэ күүлэйдээн,салгын сиэн кэллибит.Бу сырыыга олох ыраатан,пааркаҕа тиийэ сырыттыбыт,стадиоҥҥа киирэн куоталаһан да көрдүбүт.Мин сүүрэбин,кини кэлээскэтинэн сырсар.Икки төгүл хотторон дэлби кыһыйда.
Кыыһым, "чэ", диэт көлүөһэлэрин харса суох эрийэн,түһүнэн кэбистэ.Кэнниттэн сырыстым да сиппэтим.Дьэ онно көрүөххүт этэ,хайдахтаах курдук үөрбүтүн.
Астына күүлэйдээн,сылайан,тиритэн-хорутан дьиэтигэр тиийэн кэллибит.Үгэспинэн кэлээскэни анньан подъезд иһигэр киллэрдим уонна кыыспын көтөҕөн ылан, квартиратын аанын атахпынан анньан астым.Боруогу атыллаан эрэргэ дылы этим да,олох да салгыны атыллаан кэбиспиппин уонна боруоктан иҥнэн,кыыспын ыһыктан,эбиитин туох баар ыйааһыммынан атаҕын быһа үктээн,үрдүнэн адаарыйа көтөн,умса баран түстүм.Кыыһым:
Мин кыбыстыыта бэрдиттэн,ойон турдум да,сыыһа-халты тардыалаан кэлээскэтин дьиэ иһигэр киллэрээт,куотар аакка бардым.Тахсан иһэн:
Онтон өйбүн-төйбүн булан,тохтуу биэрдим:
Икки илиитинэн айаҕын саба туттан,көрөн турбут ийэтэ үөрүүтүттэн хараҕын уута ыгыллан таҕыста.Куһаҕан үчүгэйдээх диэбиккэ дылы,бары куустуһан олорон, күлсэн тоҕо бардыбыт.Ол быыһыгар кыыстаах ийэ үөрүүлэриттэн,харахтарын уутун харыстаабакка ытастылар.
Александра олоҕор,кыра соҕус да буоллар, эрэл кыыма умайбыта. Атаҕын быһа үктээбитим ыалдьыбыта мээнэҕэ буолбатах.Ити күнтэн ыла кыыспыт тугу барытын умнан туран,утумнаахтык дьарыктанан барбыта.Сарсыарда аайы чоҕулуспут харахтарынан түннүгү манаан,мэлбэйэн олорбот буолбута.Үлэ чааһын кэнниттэн күүлэйдиирбит эмиэ аҕыйаабыта.Күһүҥҥү халлаан тымныйан,күүлэйдииргэ табыгаһа да суох этэ,ону эбии эрдэ хараҥарар да буолан барбыта.Мин проспект усун хааман иһэн,сэмээр Александра түннүгүн көрөн ааһабын.Биэс сыл устата,күн аайы көрөн олорбут чоҕулуспут харахтар көстүбэттэр.Суохтаатарбын даҕаны бэркэ диэн өйдүүбүн,хайаан да дьарыктана сылдьар буолуохтаах.Түннүгүнэн көрөн,мээнэ олоруохтааҕар,дьарыктанара билигин киниэхэ быдан туһалаах. Мин биэс сыл устата үрдүк үөрэххэ үөрэнэн,кэм билии туомун ылан, бу үлэһит киһи аатыран сырыттаҕым.Онтон Александра барахсан дьиэтиттэн быкпакка олорон, аҥардас кинигэ арааһын ааҕан,бу түннүгүнэн уулуссаны одуулаан өйүн сайыннардаҕа.Хас төгүл кини түннүгүн иннинэн ааспыппын чуо билэр,оннооҕор ханна үөрэнэрбин суоттаан таһаарбыт.Миигин эрэ буолбатах,проспект устун сатыы сылдьар дьон ханна үлэлииллэрин,хаста түннүгүн иннинэн ааспыттарын барытын нойосуус билэр.Өйүнэн баҕас мин сордооҕу быдан куоһарар.Дьэ,алдьархайдаах кыыс диэтэҕиҥ.Атаҕар турдаҕына кини иннигэр киэҥ аартык арыллыа.Дьэ ийэтэ эппитинии,ханна-ханна тиийэрин ким билиэ баарай. Биир сарсыарда биэс чаас саҕана, кытаанах бэйэлээхтик утуйа сыттахпына,харса суох түлүпүөн тыаһаан-тирилээн уһугуннарда.
Сып-сап таҥнан,ойо турдум.Сүүрүү-хаамыы былаастаан,аҕылаан-мэҥилээн тиийэн кэлэн,көрбүтүм,кырдьык да тобуктара толору токуруйан,омуннаан эттэххэ,тилэхтэрэ эмэһэтигэр тиийэн сыстан хаалбыттар.Ыарыытын тулуйбакка айаҕыттан күүгэн бөҕө тахса сытар эбит. Ол да буоллар миигин көрөөт кыбыстан, суорҕанын тардынан, сапта охсон кэбистэ.
Мин ол олорон,сиһин чинчийэн көрдүм,тоноҕос-тоноҕосторун биирдии-биирдии ырытан,тутан-хабан көрдүм.Барыта үчүгэй,бэл диэтэр сиһин мэйиитэ төбөтүттэн саҥалаан,кутуругар тиийэ туох да уларыйыыта суох.Ньиэрбэлэрэ эмиэ өлүөргэ дылылар.Туох эрэ кыраттан иҥнэ сылдьар,ону мин хайдах да быһаарар кыаҕым суох,анал үөрэхтээх быраас буолбатахпын.Ол эрээри хайаан да атаҕар турар кыахтааҕын сэрэйдим. Хостон тахсыбыппар Ирина Ивановна Бэркэ долгуйан,ыйыта тоһуйда:
Мин дьиэттэн тахсан,үлэм диэки проспект устун хаама турдум.Эчи эрдэтин,бачча эрдэ үлэбэр тиийэн тугу гынабын?..
Дьокуускайга кыстык хаар хойуутук да хойуутук түһэр.Уулуссалар,болуоссаттар халыҥ хаарынан бүрүллэллэр.Эмиэ кыһыммыт тиийэн кэллэҕэ.Таһырдьа массыына аҕыйаан,куораппыт чуумпура имирбиккэ дылы.Проспект устун сатыы сылдьар дьон биллэ аҕыйаабыт,тымныыттан толлон,дьон үксэ автобустанар буолбут.Арай мин сатыы сылдьарбын кубулуппаппын.Кыһын обургу бэйэтэ эмиэ туһунан кэрэлээх,быыл-буор бурҕайбат,тыынарга чэпчэки уонна тымныы салгын киһини олус сэргэхситэр. Биир өрөбүл күн,тойонум сорудаҕын толорон,хойуккааҥҥа диэри үлэлээн баран, дьиэлээн истим.Эргэ дьиэҕэ чугаһаан иһэн,үгэспинэн түннүгү көрөн ыллым.Арай мэлбэйбит сирэй чоҕулуспут харахтарынан миигин көрөн олорор эбит..,ити Александра.Үөрэн,илиибин өрө көтөҕөн далбаатаан эҕэрдэлээтим.Кыыһым сапсыйар,арааһа киирэ сырыт диэн биллэрэ сатыыр быһыылаах,үөрбүтэ диэн сүр.Ааны звоноктуурбун кытары Александра бэйэтэ бэйэтинэн,кэлээскэтинэн сырылатан кэлэн, аста.
Чэйдии олорон,кыыстаах ийэ былдьаһа-былдьаһа үчүгэй сонуннарын ыһа-тоҕо кэпсээтилэр,түмүгэр тиийэн:
Сотору соҕус Ирина Ивановна:
Онтон икки илиибин ылан тобуктарыгар уурда уонна налыйан олорон:
Таҥнан,тахсан бараары турдахпына,Александра чугаһаан кэлэн:
Өйүүнүгэр Александра ийэтинээн айаннаабыттара,мин кинилэргэ ситиһиини баҕара хаалбытым.Онтон ыла хонуктар ааһаллар,ыйдар ааһаллар.Кыһыҥҥы дьыбардаах күннэргэ,проспект устун хааман иһэн, эргэ дьиэ кытыы түннүгүн хойуу туман быыһынан күн аайы өҥөйөн ааһабын.Хараҥа,куруук хараҥа,биирдэ да уот умайан ылбата.Проспект атын түннүктэригэр холоотоххо, бу түннүк туох да саҥаны кэпсээбэт.
Саас.Саас дьон сэниэтэ суох,утуктуу сылдьар турукка киирэр эбит буоллахтарына.Мин төптөрүтүн дьэ тыллан кэлэбин,сэниэм элбиир,нэҥирим тэһэ барыахтыы тыыммын-быарбын хаайар,ону таһаарбатахпына өйүм-санаам бутуллан,иирэн бараары гынабын.Оннооҕор көрөрүм сытыырхайар,истэрим тупсар,сыты ыттааҕар ордук, быдан ыраахтан ылан,биир-биир наардаан араартыыбын.Көрүүлэнэрим эмиэ үксүүр,онтон кыһайтаран,уум айманар,түүннэри утуйбакка сордонобун.Саас көрүүлэммитим илэ тэҥэ буолааччы,үксэ туолааччы диэтэхпинэ даҕаны сыыспатым буолуо.
Биир түүн түүл икки, илэ икки ардынан дьикти бэйэлээх түүлү көрөн уһуктан кэллим.Арай,проспект устун Александра икки атаҕынан холку бэйэлээхтик хааман иһэр.Олус тупсубут,баттаҕын уһаппыт,кырааскаланан туомнаммыт,бэл диэтэр үрдүк хобулуктаах түүпүлэ кэппит.Ол эрээри туора-маары байааттаҥнаан ылар.
Бадаҕа ол күн быһыылаах этэ,киэһэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,Александра түннүгүн ааһаат тохтуу биэрдим.Сыт кэлэр,билэр сытым.Ити кини сыта..,кэлбиттэр.Мин кыратык эмэ саараабакка даҕаны,подъезд иһигэр сүүрэн киирдим уонна быыстала суох звоноктаан чарылаттым.Аан нөҥүө Ирина Ивановна саҥата иһилиннэ:
Ааны аһаат,үөрэн ырбас гына түстэ,кэннин хайыһан:
Түөрт атахтаах намыһах остуолга маарынныыр тэрили иннигэр анньан,тайанан,икки атаҕар хаама сылдьар Александра хостон тахсан кэллэ:
Аһыы олорон хайдах эмтэммиттэрин,хайдахтаах курдук кэрэ дойдуга сылдьан кэлбиттэрин кэпсээтилэр.
Мин кэпсииллэрин саҥата суох истэн олордум.Бу хаһан даҕаны үҥсэргээбэт бэйэлэрэ бүгүн кэлэн,киксибит курдук туох ааттаах былдьаһа-былдьаһа үҥсэргээн хааллахтарай дии санаан ыллым. Александра дьарыктанарын кубулуппатаҕа.Маҥнай дьиэтин иһигэр,онтон чугас эргин тахсан хаамар буолбута,кэлин пааркаҕа тиийэн күн аайы сүүрэр этэ.Күн тура-тура тугу ситиспитин,хайдах дьарыктаммытын түлүпүөнүнэн кэпсиирэ.Мин эмиэ үлэбиттэн кэлэн иһэн,үгүстүк ыалдьыттаан ааһарым.Атаҕар бигэтик туран эрэрин көрө-көрө тэбис-тэҥҥэ үөрэрим.Ол эрээри туһунан кыһалҕалаах ойохтоох,оҕолоох киһи буоллаҕым.Кэлин сылдьарым аҕыйаан,сыыйа-баайы тэйсэн хаалбыппыт.Кини даҕаны биирдэ эмэ эрийэр буолбута.Атаҕар турбут киһи интэриэһэ уларыйан, саҥа билбит олоҕун айааһаан эрдэҕэ.
Ити курдук сайыммыт ааһан,от-мас хагдарыйан,хаар кыыдамнаан кыһыммыт үөмэн,чугаһаан кэлбитэ.Биир киэһэ үлэбэр олордохпуна Александра эрийдэ:
Мантан киэһэ дьиэбэр түбүгүм элбэх да буоллар:
Александра куолаһа хайдах эрэ ураты,баҕар истибэтэҕим ырааппыт буолан эбитэ дуу.Ол эрээри муҥутуйуу,хараастыы баара чуо биллэр.Кырдьык да,сааһын тухары дьиэтиттэн быкпакка,суорҕаннаах-тэллэххэ сыппыт,саҥа олоҕу билэн эрэр киһи хантан кэлбит доҕоттордоох буолуой. Үлэ чааһын кэнниттэн,төрөөбүт күнүгэр анаан,бэлэх оҕото атыылаһан,Александраҕа тиийдим.Кыыһым хайдах эрэ ураты бэйэлээхтик хараҕа уоттанан хаалбыт,айаҕыттан арыгы сыта аҥалыйар.
Куукунаҕа киирбитим,остуолга ас тардыллыбыт,соҕотох чүмэчи умайар.Остуол ортотугар сухой арыгы,мин аҕай диэбиттии,киэбирэ кылбайан,хороллон аҕай турар. Бэлэхпин туттаран кэбистим,кыыһым арыйан көрө барбакка туора ууран кэбистэ.
Онтон илиибиттэн сиэтэн хоһун диэки состо,халаатын устан,кыыратан кэбистэ.Кус сыгынньах этинэн миэхэ ыга сыһынна уонна моонньубуттан кууһан,харса суох сыллаабытынан барда.Мин өйүм бааллан эмиэ ыга куустум,утары уураатым,ол эрээри арыгытын сытын тулуйбатым,тосту атыҥыраатым.Тэйиччи анньан кэбистим уонна:
Тулуйбатым,оронугар тиэрэ анньан кэбистим уонна сыыһа-халты таҥнан,тахсан бара турдум. Кэннибиттэн:
Киһи түргэнник да уларыйар буолар эбит,итиччэ өйдөөх кыыс хайдах итинник буолан хаалла диэххэ айылаах. Сарсыарда киһи эрэ буоллар,Александра эийдэ,быһа-бааччы:
Итинэн кэпсэтиибит бүппүтэ.Ол күнтэн ыла биэс сыл устата кинини көрсүбэтэҕим.Проспект устун син-биир сатыы сылдьар этим,ол эрээри суол нөҥүө өттүнэн.Кини түннүгүн диэки хайыһан да көрбөт буолбутум.
Тоҕус уон сыллар саҥаланыыларыгар аатырбыт "Арбат" диэн рынок устун оҕобутун сиэтэн,ойохпунаан күүлэйдии сылдьабыт.Манна талбытын барыта баар,харчылаах киһи тугу баҕарбытын атыылаһар кыахтаах.Таҥнар таҥас арааһыттан саҥалаан,ас амтаннааҕа тэлгэнэн сытар.Оннооҕор арыгы көҥүл атыыланар.Ыарахан сыаналаах "Наполеон" диэн ханньаахтан саҥалаан,хоройо сытыйбыт улахан бытыылкалаах "Роял" диэн чэпчэки сыаналаах испииргэ тиийэ дэлэй.Кыанар соҕус дьон ыарахан сыаналаах арыгыны ордороллор.Онтон кыра-хара сордоохтор испиири кыайа туталлар.Барахсаттар ыраата барбакка,суол ортотугар туран, куолайыттан хантатан иһэллэр уонна ыраата барбакка,суол кытыытыгар охтон утуйан да ыллахтарына көҥүллэрэ.Ким даҕаны кинилэргэ кыһаммат,хайа да үөдэн буоллуннар.Ускул-тэскил сылдьааччылар үгүстэрэ манна түмсэр,хайдаҕын да иһин аһыыр-сиир сирдэрэ буоллаҕа. Өрөбүл күн буолан рынокка киһи-сүөһү тобус-толору.Мин дьоммуттан хаалан,сүтэрсэн кэбистибит.Дьоммун көрдөөн,ырааҕы одуулуу-одуулуу инним диэки хааман иһэбин.Ол иһэн, итирэн тэмтээкэйдии турар уолу,алҕас саннын анньан аастым.Уолум эргиллэ биэрээт маатыралаан субурутта:
Аттыгар табаахтаан бусхата турар, көҕөрөн,дэлби иһэн хаалбыт харахтаах,кур итирик кыыс мин диэки көрдө.Баҕайы өссө уоһун кып-кыһыл гына помадаламмыт,өлүөр хараҕын хоп-хойуутук,кырааскаламмыт.Итирик дьоҥҥо кыһаммакка ааһа баран эрдэхпинэ:
Эргиллэн,өйдөөн көрбүтүм Александра эбит.Биллим, ол эрээри тугу да этэрим суох.
Уол онно дьэ уоскуйбукка дылы буолан:
Александра охтон хоролло сытар уолга күлэ-күлэ илиитин уунна:
Итинэн туһанан,итирик дьону кытта бодоруһа барбакка,куотан эрдэхпинэ Александра хаһыытаан ыҥыран ылла:
P.S. Ирина Ивановна илиибин ыһыктан,тугу да кэпсээбэккэ,бөкчөччү туттан бара турдар даҕаны,туох буолбута барыта харахтарыгар сурулла сылдьара. Александра барахсан буор иһээччи буолан хаалбыт,арыгыһыт киһини булан таптаабыт,сатаан оҕоломмотох,Ирина Ивановна тулуйа сатаан баран,тиһэҕэр тиийэн,дьиэтиттэн үүрэн кэбиспит.Ол курдук биир күн,итирик сылдьан,Александра барахсан тоҥон өлөн хаалаахтаабыт.Киһи барахсан олоҕо итинэн бүттэҕэ. Арай миигин көрсүбэтэх буоллун,сааһын тухары кэлээскэҕэ олоруо эбитэ буолуо.Оччоҕуна баҕар сыыйа-баайы билиитин кэҥэтэн,аатын ааттатар киһи буола үүнэн тахсыа эбитэ дуу.Эбэтэр кылгас эрээри дьонтон тутулуга суох,бэйэтэ бэйэтин бас билэр, көҥүл олоҕу олорон ааспыта ордук дуу? Ону мин быһаарар кыаҕым суох. Проспекка турар эргэ дьиэни көрүөх бэтэрээ өттүгэр көтүрэ охсубуттар.Сорох дьон хаһан көтүрэ охсубуттарын билбэккэ да хааллаҕа.Манна хас эмэ этээстээх сабыс-саҥа дьиэ мэлдьэспиттии, түргэн үлүгэрдик күөрэйэн тахсыа.Эргэ дьиэ умнуллуо,оннук буолуохтаах да буоллаҕа.Ол дьиэ хас түннүктээх этэй? Диэн ыйыттахпына ким эмэ сөпкө хоруйдуура дуу,суоҕа дуу.