Главная / Кэпсээннэр / Кытылга
Добавить комментарий
Автор: Хомустан - 2 ноября 2016 23:38
Сыл аайы күһүн, балаҕан ыйын уон алтатыгар, арҕаа эбэҕэ сылдьар идэлээхпин. Арыый халыттым, ол эрэн кэлинҥи уон сылга көтүтэ иликпин. Сылдьыбатах да сылларым бааллара. Ол араас биичиинэлэрдээҕэ. Бастаан армия, онтон үөрэх. Чэ, быһата син элбэх сыл эбит. Сылдьар биричиинэм биир – кини. Кини – мин Өлөөнөм. Мин сүтүгүм, мин аалар ыарыым. Былырыын. Чэ, бэйи сааһылыым. Бастакыттан саҕалыым. Оччолорго бытык да быга илик киһитэ этим. Уон аҕыспын саҥа туола сылдьарым. Ол сайын от биригээдэтигэр от кээһээччиннэн үлэлээбитим. Уопсайынан полумех биригээдэҕэ уонтан тахса этибит. Икки Бөлөрүүс тыраахтар от охсоро, биир Бөлөрүүс от мунньара уонна от кээһэр ДТ тыраахтар баара. Ону кытта от кээһээччилэр сэттиэ этибит. Охсооччулары кытта бастакы алааспытыгар эрэ көрсөн ааспыппыт. Аҕыйах хонук иһигэр охсоот атын алааска көспүттэрэ. Уонна көрбөтөхпүт. Алаастан алааска көһөн кэллэххэ от охсуллан сытар буолааччы. Кээһээччилэр, утары субурҕаттан, күҥҥэ уон – уон икки оту кээһэрбит. Күһүөрү арҕаа алааска көһөн тиийбиппит. Киэҥ, үс түөлбэлээх, үс көс курдук эргиирдээх улахан алаас. Хас түөлбэ аайы күөллэрдээх. Төгүрүйэ хатыҥ аабы. Онон манан тиит, харыйа көстөллөр. Уонна көрөр тухары хатыҥ. Оччолорго хатыҥ саһаран – көмүс күһүн кэмэ этэ. Биһиги бүтэһик түөлбэни оттуохтаахпыт. Кус ытыата көҥүллэнэн оргууй аҕай сылдьарбыт. Күҥҥэ алта – сэттэ оту бөрөөтөхпүтүнэ баһыыба этэ. Киэһэ буолла да бары ыта киирэрбит. Саастаахтар сарсыарда эмиэ киирэллэрэ. Эдэрдэр киэһэ да турдахпытына сөп этэ. Оччолорго кус элбэх кэмэ этэ. Бэл мин куһаҕан ытааччы үс-түөрт кустаах тахсарым. Киэһэ уончаны өлөрөр уолаттар бааллара. Биирдэ, эбэ хоту өттүгэр кыра култуук баарыгар ыта бардым. Үнүр көрдөхпүнэ кус үөрэ онон аалыҥнаһара. Тэйиччи буолан ким да онно баран ыппат сирэ. Отууларын да таһыттан ирээттэрин ылаллар. Уруккаттан билэр буолан супту тиийдим. Баран иһэн ханан киирдэххэ ордугун толкуйдуубун. Санаабын хоту өттүгэр уурабын. Үөмэргэ бэрт сир. -- Оруобуна кытылга турар хатыҥ аннынан киирдэххэ сөп – диэн быһаарынабын. Санаабыт сирбинэн эргийэн, манан баар диэн чүөм-чүөм үктэнэн киирэн истим. Ол иһэн... Ыллыкка кэтиллэ түстүм. Сыалай айан суолун курдук, элбэхтик тэпсиллибит. Уонна оруобуна били хатыҥым диэки барар. Биир, ото суох, кураанах сиргэ көртүм кыра размердаах саппыкы суола көстөр. Биригээдэм дьонун санаан ыллым. Барыта баллайбыт саппыкылар. Уонна бу диэки сылдьааччылара да суох. Эбиитин бу диэки саа тыаһын истибэт да этим. Чугаһынан манан тиэстиэх да дьон суох курдуктар. Моой отчуттар оттоон бүппүт кэмнэрэ. Ыллык устун оргууй үөмэн култуукпар киирдим. Арай хатыҥ анныгар киһи олорор. Чугаһаан көртүм эдэркээн кыыс эбит. Миигин көрбөт. Бэйэтэ киҥинэйэн ыллыы олорор эбит. Өссө ким эмит баара буолуо диэн уҥа-хаҥас көрүтэлээтим. Ким да баара көстүбэт.
Онно өйдөөн көртүм олох да билбэт кыыһым эбит. Ыраас, сырдык хааннаах, кырааска сыстыбатах номоҕон сырайдаах, икки гына өрүммүт хара баттахтаах, мин саастыым курдук кыыс эбит. Кыбыстан култуугум диэки көрүтэлээтим. Киһи ыллыы олордоҕуна туох куһа кэлиэй!
Онно өйдөөбүтүм саабын атаакаҕа киирэн иһэр киһи курдук ыга тутан турар эбиппин. Саабын дьэ өйдөнөн түргэн үлүгэрдик санныбар сүгэн кэбистим. Итинтэн чугас атын отделение сайылыга баара. Биирдэ от иннинэ, табаарыстарбынаан, ол сайылыкка бара сылдьыбыппыт. Үксэ миигинниин үөрэммит кыргыттар үлэлииллэрэ. Атыттарын да син көрөн билэттиирим. Онтон бу кыыһы урут көрбөтөх эбиппин.
Мин кыыс аттыгар окко олордум. Итинэн кытыла кыра сыыр оҕолоох буолан киһи олороругар анаммыт курдуга. Хатыҥ лабаалара лаппа аллараанҥа дылы намылыйан тураллара. Бэйэтэ дурда курдуга. Саабын аттыбар сытыары ууран кэбистим.
Күллэҕинэ олох оскуола оҕотун курдук көрүҥнэнэр. Сырайа кытаран, имэ кэйэн барар.
Уонна биир кырыы дэриэбинэни ааттаата.
Ол дэриэбинэ оруйуон түгэх дэриэбинэтэ этэ, биһигиттэн икки сүүсчэ километр баара буолуо. Өрүс уҥуор, быһата мин санаам тиийбэт сирэ.
Эмискэ, күөл диэкиттэн, биэс көҕөн көтөн сылыбыраһан кэлэн иннибитигэр түһэн барылаатылар. Мин саам үрдүгэр түстүм. Эргиллэн истэхпинэ кыыһым санныга таптайда.
Саабын төттрү уурдум. Кыыһым махтаммыттыы көрөн ылла. Ол икки ардыгар эмиэ хас да үөр кус кэлэн түстэ. Били, киинэҕэ, соҕуруу куораттарга дьонтон аһыыр кустар курдук – олох аттыбытыгар уста сылдьаллар. Сорох-сороҕун киһи маһынан да саайан өлөрүөх курдук. Итиччэ көрдөһүү кэннэ өлөрөр-өһөрөр санаа тохтоон хаалла. Маарыын отууттан араҕаары туран:
Ити чымпыылык диэн чемпион диэбит быһыым. Наһаа куоталаспатарбыт да ким да хоторуон баҕарбата. Киэһэ аайы ким элбэҕи сууһарбыта учуоттанара. Мин мөлтөх ытааччы быһыытынан чымпыылыктаабытым суоҕа. Онон син добуоччу саҥата суох көрөн олордубут. Быыһыгар кыыһым диэки уоран кылап гынан көрөбүн. Саалар тыастара бастаан биирдиилээн, онтон күргүөмнээн тиҥийэн бардылар. Биир кэмҥэ кустарбыт эмискэ көтөн туран хатыҥнар кэннилэрин диэки сылыпыс гынан хааллылар. Арааста көрдүлэр быһыылаах.
Күһүнҥү күн киирэ охсон боруктуйуох курдук буолла.
Турбутугар көрдөххө дьылыгыр орто уҥуохтаах, бэйэтигэр барсар эттээх-сииннээх эбит.
Кыыһым күлэн тоҕо барда.
Ааппын эттим.
Кэнниттэн сайыһа көрөн турбахтаан баран төттөрү олордум. Санаам барыта ити барбыт кыыска. Өлөөнөҕө. Кыра-кыралаан кус кэлэн син аҕыйахтык ыттым. Чараҥ быыһа эрдэ хараҥарар буолан өр буолбатым, куспун хомуйан отуулаатым. Рекорд да буолбатар уруккубунааҕар син өнүйдүм. Эбиллии баар курдук. Ити кыыһы көрсүбэтэҕим буоллар син чымпыылыктыа эбиппин. Ол эрэн көрсүбүтүм эмиэ ордук курдуга.
Сарсыныгар үлэ бүтээтин сып-сап хомунаат кытылбар тэбинним. Өлөөнөнү өссө көрөр санаа күүстээҕэ. Хоҥнон эрдэхпинэ уолаттар:
Кинилэр уот харахха эппиттэрин хантан билиэхтэрэй! Бэҕэһээ киэһэттэн төбөбөр атын санаа олохсуйбутун хантан билиэхтэрэй! Өр-өтөр гыммакка, биир тыынынан кытылбар тэбинэн тиийдим. Оччолорго элэстэтэн эр бэрдэ буоллаҕым. Барбах уон аҕыспын эрэ ааһа сылдьарым. Күһүн армияҕа барыахтааҕым. Оскуоланы бүтэрээт сопхуоска оробуочайынан үлэлии кииртим. Сайын окко, кыһын тарбыйах көрүүтүгэр үлэлээбитим. Хатыҥ анна кураанах буолан биэрдэ. Кэлэ илик эбит. Култуукпар да кус көстүбэт. Арай соҕотох тыыраахы уста сылдьар. Хатыҥ сэбирдэҕэ таммалаан ырааппыт.
Ол эрэн санаам барыта төннөн кэлэ турар. Ити кыыс тугунан эрэ санаабын туппут быһыылаах. Баҕар тэҥҥэ кэпсэппиппититтэн эбитэ дуу, эбэтэр ити лаһыгыраччы күлэрэ дуу? Кэтэһэ таарыйа талах быһан хатыҥ анныгар дурда оҕото тутуннум. Иһигэр икки киһи холкутук олоруох курдук.
Тыы сытар сириттэн сүүрбэччэ хаамыылаах сиргэ киһи олоруох курдук сирин булан дурдабын туттан бардым. Имэ утары да буолбатар син көстүүлээх соҕус миэстэ быһыылаах. Төһө уһуннук бодьуустаспытым буолла. Ким эрэ ыҥырар курдугун истэн эргиллэ түстүм. Арай тыы тахсарга икки киһи турар. Биирэ Өлөөнө, иккиһэ били кэпсиир бостуук оҕонньоро. Көрөн билэр оҕонньорум эбит. Алтауончалаах, саҥа кыырыктыйан эрэр баттахтаах, кыра уҥуохтаах, хара оҕонньор.
Билигин да ол үөрэҕим баар, оскуолаҕа кытаанахтык укпуттар быһыылаах.
Өлөөнө тоҥхох гынна уонна дорооболосто быһыылаах. Онто саҥата тахсыбата быһыылаах. Уоһа эрэ ибигирээтэ. Билбэтэҕэ курдук туттар.
Оҕонньор өссө да уһуннук куолулуох быһыылаах.
Тиийэн олорорбун кытта Өлөөнө бу баар буолла.
Бэйэм да өйдөөбөтөхпүн, итиннэ эмиэ тоҕо дурда тутта барбытым буолуой!
Ол:”Кэтэһээр” – диэн баран мичээрдии турара, хойут, кинини санаатым да көстөрө. Ол кэмҥэ оҕонньор чалбааттаан тыы тахсарга таҕыста. Онтон тугу эрэ отур-ботур кэпсэтэ-кэпсэтэ талах кэннин диэки бара турдулар. Ону били дурдабар саһан олорон сайыһа көрөн хааллым. Кэтэһэ таарыйа били былааммар үлэлэстим. Үлэлэһэн да диэн... Икки куһу дэҥнээтим. Син сигийиэ эбиппин да санааи-оноом атынҥа. Сыыһа туттуу, халтай хамсаныы, салгыны сатарытыы. Субу-субу эргиллэн көрүү. Кэнникиннэн уум диэки көрбөт да буолан бардым. Өлөөнө кэтэспэтэх өттүбүттэн баар буолла. Хайдах кэлтин да көрбөккө хааллым. Хаппыт лабаа тостор тыаһыттан эргиллэ түстүм. Кыыһым номнуо хатыҥым кэннигэр кэлэн мичээрдии турар.
Кырдьык баҕа санаа баара. Ол эрэн оччотооҕу оҕолор уоллаах кыыһы кытта эрийсибэт этибит. Тем более уола армияҕа сылдьар буоллаҕына. Баҕар бэйэм эрэ санаам буолуо.
Аттыбар кэлэн олордо.
Өр саҥата суох олордубут. Кустар кэлэ-кэлэ түһэллэр да онно эрэ наадыйбаппыт. Күһүнҥү халлаан боруктуйан барда.
Ыарыыта ааһан, санаатын кэпсээн чэпчээбит курдук буолбут.
Сып-сап хомунан атаара барыстым. Ходуһаҕа тахсыбыппыт билигин да лаппа сырдык эбит. Сайылык көстөр сиригэр дылы аҕыйахтык үктээн тиийдибит. Сайылыкка волейболлуур саҥа-иҥэ баһаам.
Кыыһым утары көрөн турбахтаата. Иһигэр тугу саныыра буолла. Мин саҥарбыппын кэмсинэ турдум.
Көҥүл ылбычча оргууй кууһан ыллым да уураан бардым. Кыыһым эппиэттэһиэх курдук уоһун хамсатан иһэн тохтоон хаалла.
Уонча миэтэрэ ыраатан баран тохтоон эргийдэ.
Икки аҥыы өрүүлээх баттаҕа уҥа-хаҥас далбаатана турда. Сайылыкка дылы батыһа көрөн түран баран отуум диэки тэбинним. Уоспар Өлөөнө уоһун амтана баар курдуга. Иккис киэһэ итинник интэриэһинэйдик түмүктэммитэ. Икки кустаах киһи чымпыылыктаабатым чуолкай.
Сарсыныгар тохтуу-тохтуу түһэр ардахтаах күн буолла. Бүгүн кээһии суох. Онон сыта түһүөххэ сөп. Балааккаларбыт онон-манан тэһиннэллэр да хайыахпытый. Күнүс сэллээбитигэр күрүө тута таҕыстыбыт. Саҥа бастакы күрүөбүтүн тутан эрдэхпитинэ ардахпыт эмиэ курулатан барда.
Арааста айдаарыахтара диир быһыылаах. Бачча элбэх дьон биир киэһэ тэлэкэччийдэхпитинэ бүтүө этэ. Чэ, бэйэтин дьыалата. Сүпсүгүрүү саҕаланна. Киирии-тахсыы, кэпсэтии-ипсэтии. Дьиҥэр дэриэбинэ, быһа бардахха, көһү кыайбат сиргэ баар.
Сып-сап хомунуу саҕаланна. Сытабын.
Дьэ кус мунньулла сатаабыт эбит! Хас да куул буолла. Аахтылар, учуоттаатылар. Биирдии киһиэхэ син элбэхтии тиксэр эбит. Ити өссө күн аайы буһаран сиирбитин таһынан.
Тыраахтар прицебын соһон дэриэбинэ диэки бурҕата турда. Отууга мин курдуктар түөрт киһи хаалла, Дьөгүөрдүүн. Биһиги балааккаҕа бэйэм эрэ. Сып-сап аһаан баран барарга сананным. Бириэмэ эрдэ соҕус да буоллар. Биир толкуй төбөбөр киирдэ. Эрдэ баран талах быыһыгар отуу туттуохтаахпын. Талаҕынан каркас оҥорон баран отунан бүрүйүөм. Тыы тахсар аттыгар баар кэбиһиилээх оттон кураанах от ылыллыа. Оччолорго оту ардахха арыйыан кэбиһииһикпин иҥин диэн толкуй суоҕа. Ыһык ылынным, эбиэккэ буспут кустан салапаанҥа угуннум. Уонна уот отторго сытар сүгэни ылан аастым.
Тиийэн били дурда кэннин диэки талаҕынан отуу ураһа оҥоһуннум. Били оттон үстэ хаста кырынан үрдүн саптым, аллараа кытта тэлгээтим. Бэртээхэй отуу буола түстэ. Кыра ардахха хотторуо суох. Аны кэтэһии эрэ хаалла. Бириэмэ барбахтаабыт да билигин да ыраах. Аны баҕар ардахтаан кэлиэ суоҕа диэн санаа үүйэ тутта. Киирэн баран тахсан бэрт! Быыһыгар бэҕэһээнҥи кэпсээни, уураһыыны саныыбын. Оһуобанна уураһыыны. Кэтэһэ сытан утуйан хаалбыт этим.
Маарыын күөстэн син хас да улахан куһу хоторунан ылтым. Били үҥкүүһүттэр аһаабакка да бартара. Онон күөскэ кус элбэх этэ. Кыыһым үөрбүт харахтарын көрүө этигит!
Тахсан саабын дьаһанным, табаахтаатым, быһата ону-маны гынным. Уонча мүнүүтэ буоллум быһыылаах. Буор ардах билигин да саккырыыр эбит. Уутан биир үөр кус көтөн барда. Бириэмэ ырааппыт быһыылаах. Былытаах буолан боруктуйа быһыытыйбыт. Киирбитим отуу иһэ лаппа хараҥарбыт этэ. Кэһии кус боппуруоһа быһаарыллыбыт этэ.
Эн мин санаабар чугаскын, Мэльдьитин мин түүлбэр көстөҕүн Кэлиэ диэн эрэнэ күүтэбин. Ыраас, киэҥ куолас хараҥа отуу иһигэр оргууй сыыйыллар. Бэйэтэ почти көстүбэт. Күлүгэ эрэ боругулдьуйар. Хос ыратын иккитэ хатылаан ыллаата:
Өлөөнө эргичийэр тыаһа иһилиннэ уонна сырайым утары тыына билиннэ. Онтон сып-сылаас уостар уоспар сыһыннылар. Оргууй уоспун уоһунан арыйан тыла тылбар таарыйда... Санаабар сыалай чаас куустуһа сытан уурастыбыт.
Уонна эмиэ тэйэн биэрдэ. Хайыам баарай кылгас биографиябын кэпсииргэ тиийдим. Кыыһым саҥата суох истэн сытта. Өр-өтөр буолбакка субурутан кэбистим.
Быстыам дуу, ойдуом дуу? Кэпсииргэ тиийдим, итиччэ быктаран баран. Дьиҥэр бэйэбэр да билиммэт дьыалабын хайдах быктарбытым буолла. Арааста Өлөөнө кэпсээбитин кэннэ кэпсээтэххэ эрэ сатанара быһыылааҕа. Онон дьикти тапталбын кэпсииргэ тиийдим. Таптал диэҕи таптал буолбатах этэ да буоллар. Боруоста танцыга билсибиппит. Бастаан өрүкүнэһиэх курдук буолан баран уостан сүппүтэ. Кыыһырсыбатахпыт, күнүүлэспэтэхпит, боруоста тэйсэн хаалбыппыт. Билигин көрүстэхпитинэ приветтэһэбит эрэ. Ону барытын кистэлэ суох кэпсээн биэрдим. Кыыһым саҥата суох истэ сытта.
Онтон билигин ханна да баарын билбэппин – диэн тутах кэпсээммин түмүктээтим. Уонна аны мин кыыһым үрдүгэр нөрүйэн уураан бардым. Дьиҥэр өссө атаакалыах киһи хомойуо, тэйитэн кэбиһиэм диэн туттунарым. Өлөөнө киһи эрэ таптыах курдуга.
Доор, миигин хайдах кыыс дии саныыгын? – Өлөөнө бэйэтин муннугуттан.
Онтон, онтон киһилии.
Ол аата?
Нормальнай – диибин.
Хаһан да көрбөтөх киһитигэр суланар, уураһар, отууга кэлэр иҥин диэн дуо?
Суох. Оннук эрэ санаабатаҕым.
Оччоҕо хайдах?
Киһи эрэ таптыах кыыһа диэн.
Таптыаҥ этэ дуу?
Тоҕо этэ? Арааста бэлиэр ылларбыппын быһыылаах – билинэбин.
Аһынан?
Бастаан көрөөт хайдах эрэ дууһабар туппутум.
Кырдьык дуо?
Кырдьык, наһаа үчүгэйдик күлэриҥ. Онтон сарсыныгар кэпсээбиккэр олус аһыммытым. Уонна өссө чугаһыыр курдук буолтуҥ.
Все таки аһынан хаптарбыккын?
Суох. Дьылҕаҥ атын эбитэ да буоллар син биир ылларыа этим.
Дуо? Оннук үчүгэйбин дуо?
Үчүгэйгин. Урут маннык ыллара илигим.
Икки хонукка?
Сороҕор биир көрүү сөп буолар эбит. Бу күннэргэ эйигиннэн эрэ сырыттым – диибин. – Атын кыргыттардыын уон сыл биргэ үөрэммитим да маннык тартара илигим.
Баҕар көннөрү саҥа киһиэхэ санааҥ охтубута буолуо.
Буолуо. Ол эрэн санаам эйиэхэ тардыһар.
Дьикти... Мин эмиэ. Дьиҥэр сөбүлээбэтэҕим буоллар иккис күн кэлиэ суох этим. Уураһыа да суох этим. Билигин дьону син биллим дэнэбин. Эн аһаҕаскын көрөөт билбитим. Мин оҕоннторум атын этэ. Хайдах эрдэ көрбөтөҕүм буолла. Саатар дьоммун истибэтэҕим. Хараҕым сабылла, дууһам бүөлэнэ сылдьаахтаабыт быһыылаах. Арба мин эйигиттэн аҕа эбиппин.
Биир сыл диэн. Кыра буоллаҕа. Оннооҕор хас да сыл аҕалар биһигинниин үөрэммиттэрэ. Улахаттаргыт диэбэт этибит.
Өйүүн практикабыт бүтэн
Уже дуо?
Уже буолбакка. Манна сүүрбэччэ хоннубут. Ол аата сарсын бүтэһик киэһэбит.
Бүгүн сайылыккар төһөҕө бараҕын? – ыйытабын.
Сарсыарда барыам. Кыргыттар сарсын кэлэллэр. Сарсыардаанҥы ыам эмиэ миэнэ. Ол оннугар сарсын киэһэ уонна өйүүн сарсыарда босхобун. Үчүгэй буолбат дуо?
Үчүгэй!
Чэ утуйуохха, сарсыарда күн тахсыыта туруохпут. Арба күннэнэрэ дуу?
Отуу аанынан таһырдьаны өҥөйөн көрдүм. Халлаанҥа сулустар кылапаччыһаллар.
Сыҕарыс гынаат кууһан ыллым... Сарсыарда күн тахсыыта туран таһырдьа таҕыстыбыт. Уубутуттан түүн хоммут кустар көтөн бардылар.
Саҥата суох истэн олордум. Күммүт чараҥ үрдүнэн ойон күөл уутугар түһэн умсаахтаан суунан ылар курдук гынна. Төгүрүйэ окко-маска баар сиик күн көрөөтүн үрүҥ көмүс уотунан кылапаччыһа сандаардылар. Маннык кэрэ көстүүнү көрө олорор үчүгэйин. Оһуобанна таптыыр киһигинээн.
Саҥата суох утары көрөн олордо.
Уонна миэхэ сыһынна. Санаабар уһуннук да уурастыбыт.
Сып-сап хомунан сайылык диэки тэбиннибит. Эмиэ били сиргэ тиийэн тохтоотубут.
Онтон арахсан эмиэ сайылык диэки сүүрэ турда. Кэнниттэн батыһа көрөн туран баран оттуур сирбэр төнүннүм. Балааккаҕа киирэн эрдэхпинэ Дьөгүөр балааккатыттан тахсан кэллэ
Таһырдьа Дьөгүөр тугу эрэ ботугураан эрэрэ. Ону-маны истэр, толкуйдуур кыах суоҕа. Санаам барыта Өлөөнөҕө этэ. Уолаттар кэлиэхтэригэр дылы утуйбут киһи. Ороммор оҕуннум да утуйбут этим.
Дэриэбинэлээбиттэр кэлэн ампаалыктаһыы бөҕө буолбут. Күн ортолоон эрэр быһыылаах. Тахсыбытым үс тонналаах прицев толору туус аҕалбыттар.
Саҥарбаппын.
Киһи эттэҕинэ соһуйабын. Саабын эмиэ умнубуппун. Били бэҕэһээ киэһэ дьаһайбыппынан сыттаҕа.
Саҥата суох туус сүөккүүбүн.
Эбиэт кэннэ от кээстибит. Инчэҕэйэ сүрдээх. Тууһу тиэйэ сылдьан хас эрээт аайы ыһабыт. Биир окко үс-түөрт куул барар. Бу кыһын тарбыйах көрүүтүгэр сылдьан тууһаммыт оттору көрөр этим. Сүөһүлэр олох тугун да ордорбокко сииллэрэ. Уолаттар ыйыталаһан көрөллөр да мин партизан буоллаҕым. Син үс оту кээстибит. Киэһэ эмиэ хомуннум.
Сып-сап хомуннум. Ньыыкан балааккаҕа киирээтин күөһү өҥөйдүм. Аҕыйах кус көстөр. Хомуйан салапааммар суулаат рюкзакпар симинним. Уонна бардым. Тиийбитим уу чуумпу. Өлөөнө кэлэ илик эбит. Уубар биир үөр моонньоҕон уста сылдьар. Отуу кэнниттэн бэҕэһээ уурбут сабын хостоотум. Ол хостуу сылдьан бүк тутуллубут кумаахы сытарын булан ыллым. Арыйа баттаатым. Онтум сурук буолан биэрдэ. Миэхэ Өлөөнө суруйбут.
Дорообо доҕоор! Бүгүнҥэттэн практикабыт бүттэ. Сарсын дии саныы сылдьыбыппыт ээ. Ону маарыын кыргыттар молоковоһунан кэлэн кэпсээтилэр. Эбиэт кэннэ массыына кэлэн оройуон сыантырыгар киллэрэр үһү. Ыксал бөҕөннөн манна кэлэн суруйа олоробун. Онон киэһэ көрсүбэт буоллубут. Мин эйиэхэ элбэҕи да этиэхтээҕим. Утары көрөн олорон этиэхтээҕим. Билигин суруйар эрэ буоллум. Кыайан санаабын барытын суруйуом билибэт. Ол да буоллар суруйуум. Кэлинҥи үс күнҥэ эйигиннэн эрэ олордум. Бастаан көрөөт, били эн эппиккинии, сөбүлээбитим. Кырдьык сороххо биир көрүү эрэ наада эбит. Кэлинҥи кэмҥэ маннык эрэ буолуом дии санаабат этим. Санаам тостубута бэрт этэ. Уопсайынан биир да уолу чугаһаппат этим. Онтон эйиэхэ хайдах аһыллыбытым буолла. Баҕар дьылҕабыт буолуо. Быһата эйигин таптаатым быһыылаах. Бөөлүүн саамай дьоллоох түүнүм ааста. С милым и в шалаше рай диэн курдук. Оннук да быһыылаах. Уонна сарсыарда күн тахсыытын көрсүбүппүт үчүгэйин. Түүн – сарсыарда күннээх буоллаҕына кини, эн, миигин таптыыр эбит диэн саныах буолтум. Күн тахсыбытыгар наһаа үөртүм! Таптыыргар итэҕэйбитим.
Өр саҥата суох олордум. Харахпыттан уу таммалыыра. Санаам барыта Өлөөнөҕө этэ. Онтон дьэ уоскуйан киирэн ытыалаатым. Бу сырыыга дьэ кырдьык чымпыылыктаатым. Кус кэлэн түһэ турар. Сырыы аайы хастыыны да хаалларабын. Уум кыараҕас буолан саам барытыгар тиийэр. Боруҥуйбутугар оҕонньор тыытынан куспун хомуйдум. Уон биэс кус. Халлаан эбэҕэ билигин да сырдык эбит. Били тыы тахсардааҕы дурдаҕа көстүм. Эмиэ хаһы да дэҥнээтим.
Ол аймалҕанҥа били былааты умнубут этим. Хойут, оттоон бүтэн баран, били суругу хаттаан ааҕа сылдьан былааты умнубуппун билбитим. Успейдаан баран ылбатаҕым. Ылар баҕа баара ээ. Арааста ол былаат көрсүһүү бэлиэтэ буолан онно ыйанан туруохтаах буолан умнулуннаҕа.
Ол күһүн армиялаабытым. Учебкаҕа түбэспитим. Сержанскайга. Сахалар элбэхпит. Биирдэ, сааһыары, Матейчук диэн уоллуун качегаркаҕа нэрээккэ бардыбыт. Качегаркаҕа киирбиппит биир нуучча уола оһох чоҕун күөдьүтэ сылдьар. Күрүүкэннэн котел иһин буккуйар.
Киирбиппит икки уол чайдыы олороллор. Биирэ саха, биирэ нуучча. РУБМ (Рота учебных боевых машин) диэн хаһаайыстыбаннай рота саллааттара. Сахата улахан киппэ көрүҥнээх, хара моһуоннаах.
Чох быылыттан, оһох күлүттэн хап-хара буолбут робалары кэтэн кэбистибит. Тахсан эрдэхпитинэ сахата миигин тохтотто.
Дойдубун ааттаатым.
Илиитин биэрэн дорооболосто.
Нууччата тахсыбытыгар чаай кутта. Уонна дьэ кэпсэттибит. Сулууспалаабыта ырааппыт. Сотору дьиэлээри сылдьар эбит. Быһата дембель эбит. Онтон үргүччү дойдубутугар көстүбүт. Киһим дэриэбинэтин ааттаабытыгар устуулбуттан суулла сыыстым. Өлөөнө эппит дэриэбинэтэ. Ол эрэн билбэтэҕэ буоллум.
Мин сэрэйдим, иннибэр били Өлөөнө оҕонньоро олорорун. Туран хочуолнайга таҕыстым. Сутуругум кыһыйара сүрдээх. Арыый тутуннум. Иэстэһэр санаа үүйэ-хаайа хабарҕалаата. Харахпар Өлөөнө ытаабыт сырайа көстөн ааһар курдук гынна.
Биир суукканы быһа чох, шлак наһыылканнан таһыыга охто сыыстыбыт. Нэрээппит бүтэн робабытын уста киирдибит. Били уол утуйа сытар. Атын ким да суоҕа. Онон санаабыппын толорорбор оруобуна этэ. Таҥаспын уларыттан баран Матейчугу хаһаарыматыгар атаардым.
Армия иннинэ кыралаан охсуһар этим. Онон син үөрэхтээхҕим. Хойутуур сэрэхтээҕин билэр буолан уталыппакка тэбиэлээн бардым. Киһим били наглай сырайа ханна да суох буолла.
Инньэ диэт тураатын кытта туора дайбаан түһэрдим.
Олох сап-салыбырас буолбут киһини өссө хаста да тэптим.
Кэннибэр хааннаах харахтар батары көрө хаалтара. Онон Өлөөнө хараҕын уутун, тохтубут хаанын кыратык да буоллар иэстэспитим. Арааста дьылҕа хаан ити көрсүһүүнү тэрийбит буолуохтаах. Уонна хайдах итинник ыраах Приморьеҕа көрсүһүннэриэй, биир бииргэ. Саатар кыратык да буоллар иэстэһиннэриэй. Мин итэҕэйэбин. Кэлбэтэҕэ. Туох да айдаан тахсыбатаҕа. Арааста куттаммыта быһыылаах. Ол кэннэ ол киһийдэҕи көрбөтөҕүм. Ый курдугунан учебкам бүтэн войскаҕа барбытым.
Армияттан этэҥҥэ сулууспалаан кэлбитим. Өлөөнө: “Көрдөөйөҕүн” – диэбитин өйдүүр буолан көрдөөбөтөҕүм.
Сайыныгар соҕуруу үөрэнэ барбытым. Үөрэхпин бүтэрэн кэлэн сопхуоска үлэҕэ кииртим. Онтон ыла күһүн аайы кытылга баран хонон кэлэбин. Сир түҥэтиитэ буолбутугар оруобуна ол сири ылтым. Били отуу турбут сиригэр сыл аайы отуу туттабын. Эрдэ оттоон бүтэбин. Онон уон алтыска баран хонобун. Эбэһээт күнү көрсөбүн. Били былааты сыл-хонук ардаҕа- хаара, күнэ-тыала суох оҥорбута ыраатта. Былырыын. Уон алтыска эмиэ хоно кииртим. Кэлтим отуубар киһи хонон барбыт этэ. Кытылга урукку дурда миэстэтигэр уһуннук олорбут этэ. Хайдах эрэ дьахтар сылдьыбыт дии санаабытым. Арааста Өлөөнө эрдэлээн сылдьыбыт быһыылаах дии санаабытым. Ол иһин быйыл эрдэлээн уон бэһискэ киирэн иһэбин.
Эмиэ уруккутун курдук күһүн ортолоон турар. Хатыҥ сэбирдэҕэ саһаран, сир дойду араҕас өҥнөнөн турар. Уопсайынан ити сиргэ, оттуур буолуохпуттан, кытылтан тэйиччи хатыҥ чараҥ быыһыгар үүтээн туттубутум. Сайынын онно сайылыыбын диэххэ сөп. Үүтээн аттыттан оттоон саҕалыыбын. Кытылга бүтэһигэр оттоон тиийээччибин. Кытыл диэки оттоон тиийэрим саҕана ол отуубар күнүһүн чайдааччыбын. Сороҕор хонооччубун даҕаны. Оттоон бүттэхпинэ биирдэ дэриэбинэҕэ тахсабын. Тахсан да киирэ-тахса сылдьабын. Кустаабыта буолабын. Балыктаабыта буолабын. Отоннообута буолабын. Барыта кыралаан. Эбэҕэ оҕонньор тыыта сыппыт сиригэр аны мин тыым сытар. Үүтээммэр тиийээт сып-сап хомунан кытылга киирдим. Хатыҥ аннынан кииртим уонча чөркөөкү уста сылдьаллар. Хоһулатан ытан үһү уонна көтүүгэ биири хааллардым. Бу билиҥҥи кэмҥэ бултуйуу. Кэлин кус сыл аайы аччаан иһэр. Уруккуга холоотоххо суоҕун тэҥэ. Тыыннан киирэн кустарбын хомуйдум. Уонна үргүччү ииммэр уһуннум. Ыраах баҕайы курдук эттим. Дьиҥэр тыы тахсартан сүүсчэ миэтэрэлээх сиргэ үтүллэн сытар. Кытай илимэ баар буолуоҕуттан дьон бары балыксыт буолан турар. Ол иһигэр мин. Түөрдуоннаах илимҥэ добуоччу тутааччы. Бу да сырыыга биэһуончаны араардым. Моторуһан бэрт балыктар. Отууга тахсан уонча собону хатырыктаан буһара уурдум. Кустарбын эмиэ үргээн буһара уурдум. Санаабар бүгүн Өлөөнө кэлиэ диэн эрэнэ күүтэбин. Былырыынҥы кэлэ сылдьыбыт Өлөөнө буоларын саарбахтаабаппын. Биир дьиктиргиирим бачча кэлэн баран тоҕо дэриэбинэҕэ тахсыбатаҕар, көрдөөбөтөҕөр.
Киэһээнҥэ дылы бириэмэ ыраах, онон аһаан баран отууга киирэн өттүгэстээтим. Түһээн Өлөөнөнү көрдүм. Ыллыы-ыллыы ходуһа устун хаама сылдьар. Олус үөрбүт көрүҥнээх. Миигин көрөн:
Урут хаһан да түүлбэр киирбэт этэ. Түүлбүн санаан олус үөрдүм. Кэлиэ диэн эрэлим өссө күүһүрэргэ дылы буолла. Бу кэмнэргэ мин олохпор кыргыттар суохтара диэтэххэ сымыйа буолуо. Бааллара. Ол эрэн уһаабаттара. Арааста Өлөөнөҕө тэҥнээн чугаһаппат быһыылааҕым. Көстүбүттэрин курдук тыаһа ууһа суох сүтэллэрэ. Ол уонтан тахса сыллааҕы үс хонуктаах тапталым мүлтүйүөхтээҕэр өссө күүһүрэн, сытыырхайан иһэрэ. Ону билэн сүтээ эрдэхтэрэ... Бириэмэ билигин да эрдэ эбит. Күн билигин да үөһэ турар. Ону-маны гыммыта буолан баран эмиэ отууга киирэн сыттым. Ол сытан эмиэ утуйан хааллым.
Харахпын арыйтым Өлөөнөм кэлэн олорор. Олох уруккутун курдук. Мичээрдиир. Хайдах эрэ бу уһун сыллар ааспатахтарын курдук. Били ааспыт салҕыытын курдук. Итэҕэйбэккэ көрө сыттым.
Дьэ бэттэх кэллим. Олоро биэрдим. Илитин туппутум сып-сылаас. Ил эбит!
Өөр да өр куустуһан олордубут. Сэгэрбин ахтыбыт да эбиппин. Өлөөнө хараҕын уута тохтообокко субуллар. Бэл мин уйадыйдым. Элбэхтик оҥорон көрөрүм да маннык көрсүөхпүт дии санаабат этим. Наһаа да ахтыспыт эбиппит.
Дьэ, уоскуйан, аһыы олорон ааспыт олохпутун кэпсэттибит.
Өлөөнө киһи эрэ ымсыырыах курдук, ис киирбэхтик, күлэн лаһыгыратар.
Аһаан баран хатыҥмыт анныгар киирэн олордубут. Ахтыспыт дууһалар таптал уотугар ыга куустуспутунан ыстаннахпыт ол. Хараҥарбытыгар отуубутугар киирэн хоннубут. Отууга да ырай баар буолар эбит. Сарсыарда, эмиэ уруккубут курдук, куустуспутунан күн тахсарын көрүстүбүт. Бу аан дойдуга биһиги курдук дьоллоох дьон суоҕа буолуо. Өлөөнө биһикки ыллыкпыт аны арахсыбаттыы биир суолга киирдэ. Аны биһи иннибитигэр мэһэй суох.
Кытылга саҕаламмыт таптал салҕыы салҕанар. Дьылҕа хаан тардыыта күүстээх! Күн тахсан эбэҕэ сөтүөлээт сардаҥаларын сарбынньахтарын ыскайдыы оонньоон барда.
Эбэҕэ эн хаампыт кытылгар Күһүммүт эргийдэ хаһыҥнаан, Эмиэ дьэ хатыҥнар саһаран Сэбирдэх көмнөҕүн ыстылар. Эн биһи көрсүһэр хатыҥмыт Тулаайах тураахтыыр кытылга, Аттыгар баай хатыҥ турбута Былырыын биир тыалга суулбута. Билэбин эн аны хатыҥҥа Миигинниин көрсүһэ кэлбэккин, Сылаастык мичээрдээн-мичийэн: "Дорообо доҕоччуок!" - диэбэккин. Олохпут суоллара арахсан Ойуттан түспүтэ тапталбыт, Хатыҥҥа ыйаабыт былаатыҥ Уоттуйан күл буолан көппүтэ. Эбэҕэ эн хаампыт кытылгар Күһүммүт эргийдэ хаһыҥнаан, Эн биһи көрсүһэр хатыҥмыт Тулаайах тураахтыыр кытылга. Хомустан
Эбэҕэ эн хаампыт кытылгар Күһүммүт эргийдэ хаһыҥнаан, Эмиэ дьэ хатыҥнар саһаран Сэбирдэх көмнөҕүн ыстылар.
Эн биһи көрсүһэр хатыҥмыт Тулаайах тураахтыыр кытылга, Аттыгар баай хатыҥ турбута Былырыын биир тыалга суулбута.
Билэбин эн аны хатыҥҥа Миигинниин көрсүһэ кэлбэккин, Сылаастык мичээрдээн-мичийэн: "Дорообо доҕоччуок!" - диэбэккин.
Олохпут суоллара арахсан Ойуттан түспүтэ тапталбыт, Хатыҥҥа ыйаабыт былаатыҥ Уоттуйан күл буолан көппүтэ.
Эбэҕэ эн хаампыт кытылгар Күһүммүт эргийдэ хаһыҥнаан, Эн биһи көрсүһэр хатыҥмыт Тулаайах тураахтыыр кытылга.
Хомустан
Ыҥыраар эн миигин бэйэҕэр Ыҥыраар доҕоччуок, ыҥыраар, Ыҥыраар бэйэҕин уҥуордаан, Ыҥыраар дьон сиитин туораанҥын. Ыҥыраар сарсыарда эрдэлээн Күн уота түннүккэр тыгыыта, Ыҥыраар киэһэтин күн киирэн Таһырдьа хараҥа буолуута. Ыҥыраар хомойбут кэмнэргэр Ыар санаа ыгыта кууһуута, Ыҥыраар дууһаҕын ытыктыы Тыал түһэн ытыйан барыыта. Ыҥыраар үөрүүгүн үллэстэ Дьоро кэм тосхойор кэмигэр, Ыҥыраар көннөрү да күҥҥэ Оһоххор чаанньыгын тэбиитэ. Хомустан
Ыҥыраар эн миигин бэйэҕэр Ыҥыраар доҕоччуок, ыҥыраар, Ыҥыраар бэйэҕин уҥуордаан, Ыҥыраар дьон сиитин туораанҥын.
Ыҥыраар сарсыарда эрдэлээн Күн уота түннүккэр тыгыыта, Ыҥыраар киэһэтин күн киирэн Таһырдьа хараҥа буолуута.
Ыҥыраар хомойбут кэмнэргэр Ыар санаа ыгыта кууһуута, Ыҥыраар дууһаҕын ытыктыы Тыал түһэн ытыйан барыыта.
Ыҥыраар үөрүүгүн үллэстэ Дьоро кэм тосхойор кэмигэр, Ыҥыраар көннөрү да күҥҥэ Оһоххор чаанньыгын тэбиитэ.
Утары көрөбүн астына - Көрбөтөх ыраатан буолуо дуо, Эн эмиэ утары көрөҕүн - Үөрүүнэн сыдьаайа хараҕыҥ. Көрөбүн мичээрдиир уостаргын - Ууруохпун-уулуохпун баҕара, Эн эмиэ мин диэки сылаастык - Эйэргии көрөҕүн үөрбүттүү. “Сэгэрим дорообо!” – диэбитэ - Мин хаппыт-хатырбыт уостарым, Эн эмиэ уостарыҥ ибирдээн - “Дорообо доҕоччуок!” – диэбитиҥ. “Аҕынным даҕаны!” – диэбитэ - Муунтуйбут-мунчаарбыт мин дууһам, “Мин эмиэ!” – диэбитэ үөрүүннэн Элэккэй-тулаайах эн дууһаҥ. Уостарбын-уостаргар холбуубун – Уостубат кутааннан умайа, Эн эмиэ уостарыҥ сэгэйэн – Уотунан хаарыйдыҥ уостарбын.
Утары көрөбүн астына - Көрбөтөх ыраатан буолуо дуо, Эн эмиэ утары көрөҕүн - Үөрүүнэн сыдьаайа хараҕыҥ.
Көрөбүн мичээрдиир уостаргын - Ууруохпун-уулуохпун баҕара, Эн эмиэ мин диэки сылаастык - Эйэргии көрөҕүн үөрбүттүү.
“Сэгэрим дорообо!” – диэбитэ - Мин хаппыт-хатырбыт уостарым, Эн эмиэ уостарыҥ ибирдээн - “Дорообо доҕоччуок!” – диэбитиҥ.
“Аҕынным даҕаны!” – диэбитэ - Муунтуйбут-мунчаарбыт мин дууһам, “Мин эмиэ!” – диэбитэ үөрүүннэн Элэккэй-тулаайах эн дууһаҥ.
Уостарбын-уостаргар холбуубун – Уостубат кутааннан умайа, Эн эмиэ уостарыҥ сэгэйэн – Уотунан хаарыйдыҥ уостарбын.
Туруоруом сарсыарда эрдэлээн Күн тахсар сарыала кыыһыыта, Илиҥҥи саҕахтан саҕалаан Саһарҕа былыкка тыгыыта. Киириэхпит кытылга сиик кэһэн Саҥа күн тахсарын одуулуу, Астына-дуоһуйа истиэхпит Алааспыт уһуктар сиккиэрин. Тииттэрбит төбөтүн сырдатан Күн тахсан күлүмнүү сыдьаайыа, Эбэҕэ умсаахтаан сөтүөлээт Алгыстаах айанҥа аттаныа. Сардаҥа кыымнара түһүүтэ Саҥа күн тойуга дьиэрэйиэ, Түүнҥү сиик сыһыыга сандааран Дьэрэкээн дьэргэлгэн дьиримниэ. Туруоруом сарсыарда эрдэлээн Күн тахсар сарыала кыыһыыта, Хайаан да уһуктаар биэбэкээм - Киириэхпит кытылга сиик кэһэн. Хомустан
Туруоруом сарсыарда эрдэлээн Күн тахсар сарыала кыыһыыта, Илиҥҥи саҕахтан саҕалаан Саһарҕа былыкка тыгыыта.
Киириэхпит кытылга сиик кэһэн Саҥа күн тахсарын одуулуу, Астына-дуоһуйа истиэхпит Алааспыт уһуктар сиккиэрин.
Тииттэрбит төбөтүн сырдатан Күн тахсан күлүмнүү сыдьаайыа, Эбэҕэ умсаахтаан сөтүөлээт Алгыстаах айанҥа аттаныа.
Сардаҥа кыымнара түһүүтэ Саҥа күн тойуга дьиэрэйиэ, Түүнҥү сиик сыһыыга сандааран Дьэрэкээн дьэргэлгэн дьиримниэ.
Туруоруом сарсыарда эрдэлээн Күн тахсар сарыала кыыһыыта, Хайаан да уһуктаар биэбэкээм - Киириэхпит кытылга сиик кэһэн.
Сыл аайы күһүн, балаҕан ыйын уон алтатыгар, арҕаа эбэҕэ сылдьар идэлээхпин. Арыый халыттым, ол эрэн кэлинҥи уон сылга көтүтэ иликпин.
Сылдьыбатах да сылларым бааллара. Ол араас биичиинэлэрдээҕэ. Бастаан армия, онтон үөрэх. Чэ, быһата син элбэх сыл эбит.
Сылдьар биричиинэм биир – кини. Кини – мин Өлөөнөм. Мин сүтүгүм, мин аалар ыарыым.
Былырыын. Чэ, бэйи сааһылыым. Бастакыттан саҕалыым.
Оччолорго бытык да быга илик киһитэ этим. Уон аҕыспын саҥа туола сылдьарым. Ол сайын от биригээдэтигэр от кээһээччиннэн үлэлээбитим. Уопсайынан полумех биригээдэҕэ уонтан тахса этибит. Икки Бөлөрүүс тыраахтар от охсоро, биир Бөлөрүүс от мунньара уонна от кээһэр ДТ тыраахтар баара. Ону кытта от кээһээччилэр сэттиэ этибит. Охсооччулары кытта бастакы алааспытыгар эрэ көрсөн ааспыппыт. Аҕыйах хонук иһигэр охсоот атын алааска көспүттэрэ. Уонна көрбөтөхпүт. Алаастан алааска көһөн кэллэххэ от охсуллан сытар буолааччы. Кээһээччилэр, утары субурҕаттан, күҥҥэ уон – уон икки оту кээһэрбит.
Күһүөрү арҕаа алааска көһөн тиийбиппит. Киэҥ, үс түөлбэлээх, үс көс курдук эргиирдээх улахан алаас. Хас түөлбэ аайы күөллэрдээх. Төгүрүйэ хатыҥ аабы. Онон манан тиит, харыйа көстөллөр. Уонна көрөр тухары хатыҥ. Оччолорго хатыҥ саһаран – көмүс күһүн кэмэ этэ. Биһиги бүтэһик түөлбэни оттуохтаахпыт.
Кус ытыата көҥүллэнэн оргууй аҕай сылдьарбыт. Күҥҥэ алта – сэттэ оту бөрөөтөхпүтүнэ баһыыба этэ. Киэһэ буолла да бары ыта киирэрбит. Саастаахтар сарсыарда эмиэ киирэллэрэ. Эдэрдэр киэһэ да турдахпытына сөп этэ. Оччолорго кус элбэх кэмэ этэ. Бэл мин куһаҕан ытааччы үс-түөрт кустаах тахсарым. Киэһэ уончаны өлөрөр уолаттар бааллара.
Биирдэ, эбэ хоту өттүгэр кыра култуук баарыгар ыта бардым. Үнүр көрдөхпүнэ кус үөрэ онон аалыҥнаһара. Тэйиччи буолан ким да онно баран ыппат сирэ. Отууларын да таһыттан ирээттэрин ылаллар.
Уруккаттан билэр буолан супту тиийдим. Баран иһэн ханан киирдэххэ ордугун толкуйдуубун. Санаабын хоту өттүгэр уурабын. Үөмэргэ бэрт сир. -- Оруобуна кытылга турар хатыҥ аннынан киирдэххэ сөп – диэн быһаарынабын.
Санаабыт сирбинэн эргийэн, манан баар диэн чүөм-чүөм үктэнэн киирэн истим. Ол иһэн...
Ыллыкка кэтиллэ түстүм. Сыалай айан суолун курдук, элбэхтик тэпсиллибит. Уонна оруобуна били хатыҥым диэки барар. Биир, ото суох, кураанах сиргэ көртүм кыра размердаах саппыкы суола көстөр. Биригээдэм дьонун санаан ыллым. Барыта баллайбыт саппыкылар. Уонна бу диэки сылдьааччылара да суох. Эбиитин бу диэки саа тыаһын истибэт да этим. Чугаһынан манан тиэстиэх да дьон суох курдуктар. Моой отчуттар оттоон бүппүт кэмнэрэ.
Ыллык устун оргууй үөмэн култуукпар киирдим. Арай хатыҥ анныгар киһи олорор. Чугаһаан көртүм эдэркээн кыыс эбит. Миигин көрбөт. Бэйэтэ киҥинэйэн ыллыы олорор эбит. Өссө ким эмит баара буолуо диэн уҥа-хаҥас көрүтэлээтим. Ким да баара көстүбэт.
Онно өйдөөн көртүм олох да билбэт кыыһым эбит. Ыраас, сырдык хааннаах, кырааска сыстыбатах номоҕон сырайдаах, икки гына өрүммүт хара баттахтаах, мин саастыым курдук кыыс эбит.
Кыбыстан култуугум диэки көрүтэлээтим. Киһи ыллыы олордоҕуна туох куһа кэлиэй!
Онно өйдөөбүтүм саабын атаакаҕа киирэн иһэр киһи курдук ыга тутан турар эбиппин. Саабын дьэ өйдөнөн түргэн үлүгэрдик санныбар сүгэн кэбистим.
Итинтэн чугас атын отделение сайылыга баара. Биирдэ от иннинэ, табаарыстарбынаан, ол сайылыкка бара сылдьыбыппыт. Үксэ миигинниин үөрэммит кыргыттар үлэлииллэрэ. Атыттарын да син көрөн билэттиирим. Онтон бу кыыһы урут көрбөтөх эбиппин.
Мин кыыс аттыгар окко олордум. Итинэн кытыла кыра сыыр оҕолоох буолан киһи олороругар анаммыт курдуга. Хатыҥ лабаалара лаппа аллараанҥа дылы намылыйан тураллара. Бэйэтэ дурда курдуга. Саабын аттыбар сытыары ууран кэбистим.
Күллэҕинэ олох оскуола оҕотун курдук көрүҥнэнэр. Сырайа кытаран, имэ кэйэн барар.
Уонна биир кырыы дэриэбинэни ааттаата.
Ол дэриэбинэ оруйуон түгэх дэриэбинэтэ этэ, биһигиттэн икки сүүсчэ километр баара буолуо. Өрүс уҥуор, быһата мин санаам тиийбэт сирэ.
Эмискэ, күөл диэкиттэн, биэс көҕөн көтөн сылыбыраһан кэлэн иннибитигэр түһэн барылаатылар. Мин саам үрдүгэр түстүм. Эргиллэн истэхпинэ кыыһым санныга таптайда.
Саабын төттрү уурдум. Кыыһым махтаммыттыы көрөн ылла. Ол икки ардыгар эмиэ хас да үөр кус кэлэн түстэ. Били, киинэҕэ, соҕуруу куораттарга дьонтон аһыыр кустар курдук – олох аттыбытыгар уста сылдьаллар. Сорох-сороҕун киһи маһынан да саайан өлөрүөх курдук. Итиччэ көрдөһүү кэннэ өлөрөр-өһөрөр санаа тохтоон хаалла. Маарыын отууттан араҕаары туран:
Ити чымпыылык диэн чемпион диэбит быһыым. Наһаа куоталаспатарбыт да ким да хоторуон баҕарбата. Киэһэ аайы ким элбэҕи сууһарбыта учуоттанара. Мин мөлтөх ытааччы быһыытынан чымпыылыктаабытым суоҕа. Онон син добуоччу саҥата суох көрөн олордубут. Быыһыгар кыыһым диэки уоран кылап гынан көрөбүн. Саалар тыастара бастаан биирдиилээн, онтон күргүөмнээн тиҥийэн бардылар. Биир кэмҥэ кустарбыт эмискэ көтөн туран хатыҥнар кэннилэрин диэки сылыпыс гынан хааллылар. Арааста көрдүлэр быһыылаах.
Күһүнҥү күн киирэ охсон боруктуйуох курдук буолла.
Турбутугар көрдөххө дьылыгыр орто уҥуохтаах, бэйэтигэр барсар эттээх-сииннээх эбит.
Кыыһым күлэн тоҕо барда.
Ааппын эттим.
Кэнниттэн сайыһа көрөн турбахтаан баран төттөрү олордум. Санаам барыта ити барбыт кыыска. Өлөөнөҕө. Кыра-кыралаан кус кэлэн син аҕыйахтык ыттым. Чараҥ быыһа эрдэ хараҥарар буолан өр буолбатым, куспун хомуйан отуулаатым. Рекорд да буолбатар уруккубунааҕар син өнүйдүм. Эбиллии баар курдук. Ити кыыһы көрсүбэтэҕим буоллар син чымпыылыктыа эбиппин. Ол эрэн көрсүбүтүм эмиэ ордук курдуга.
Сарсыныгар үлэ бүтээтин сып-сап хомунаат кытылбар тэбинним. Өлөөнөнү өссө көрөр санаа күүстээҕэ. Хоҥнон эрдэхпинэ уолаттар:
Кинилэр уот харахха эппиттэрин хантан билиэхтэрэй! Бэҕэһээ киэһэттэн төбөбөр атын санаа олохсуйбутун хантан билиэхтэрэй! Өр-өтөр гыммакка, биир тыынынан кытылбар тэбинэн тиийдим. Оччолорго элэстэтэн эр бэрдэ буоллаҕым. Барбах уон аҕыспын эрэ ааһа сылдьарым. Күһүн армияҕа барыахтааҕым. Оскуоланы бүтэрээт сопхуоска оробуочайынан үлэлии кииртим. Сайын окко, кыһын тарбыйах көрүүтүгэр үлэлээбитим.
Хатыҥ анна кураанах буолан биэрдэ. Кэлэ илик эбит. Култуукпар да кус көстүбэт. Арай соҕотох тыыраахы уста сылдьар. Хатыҥ сэбирдэҕэ таммалаан ырааппыт.
Ол эрэн санаам барыта төннөн кэлэ турар. Ити кыыс тугунан эрэ санаабын туппут быһыылаах. Баҕар тэҥҥэ кэпсэппиппититтэн эбитэ дуу, эбэтэр ити лаһыгыраччы күлэрэ дуу?
Кэтэһэ таарыйа талах быһан хатыҥ анныгар дурда оҕото тутуннум. Иһигэр икки киһи холкутук олоруох курдук.
Тыы сытар сириттэн сүүрбэччэ хаамыылаах сиргэ киһи олоруох курдук сирин булан дурдабын туттан бардым. Имэ утары да буолбатар син көстүүлээх соҕус миэстэ быһыылаах. Төһө уһуннук бодьуустаспытым буолла. Ким эрэ ыҥырар курдугун истэн эргиллэ түстүм. Арай тыы тахсарга икки киһи турар. Биирэ Өлөөнө, иккиһэ били кэпсиир бостуук оҕонньоро. Көрөн билэр оҕонньорум эбит. Алтауончалаах, саҥа кыырыктыйан эрэр баттахтаах, кыра уҥуохтаах, хара оҕонньор.
Билигин да ол үөрэҕим баар, оскуолаҕа кытаанахтык укпуттар быһыылаах.
Өлөөнө тоҥхох гынна уонна дорооболосто быһыылаах. Онто саҥата тахсыбата быһыылаах. Уоһа эрэ ибигирээтэ. Билбэтэҕэ курдук туттар.
Оҕонньор өссө да уһуннук куолулуох быһыылаах.
Тиийэн олорорбун кытта Өлөөнө бу баар буолла.
Бэйэм да өйдөөбөтөхпүн, итиннэ эмиэ тоҕо дурда тутта барбытым буолуой!
Ол:”Кэтэһээр” – диэн баран мичээрдии турара, хойут, кинини санаатым да көстөрө. Ол кэмҥэ оҕонньор чалбааттаан тыы тахсарга таҕыста. Онтон тугу эрэ отур-ботур кэпсэтэ-кэпсэтэ талах кэннин диэки бара турдулар. Ону били дурдабар саһан олорон сайыһа көрөн хааллым. Кэтэһэ таарыйа били былааммар үлэлэстим. Үлэлэһэн да диэн... Икки куһу дэҥнээтим. Син сигийиэ эбиппин да санааи-оноом атынҥа. Сыыһа туттуу, халтай хамсаныы, салгыны сатарытыы. Субу-субу эргиллэн көрүү. Кэнникиннэн уум диэки көрбөт да буолан бардым. Өлөөнө кэтэспэтэх өттүбүттэн баар буолла. Хайдах кэлтин да көрбөккө хааллым. Хаппыт лабаа тостор тыаһыттан эргиллэ түстүм. Кыыһым номнуо хатыҥым кэннигэр кэлэн мичээрдии турар.
Кырдьык баҕа санаа баара. Ол эрэн оччотооҕу оҕолор уоллаах кыыһы кытта эрийсибэт этибит. Тем более уола армияҕа сылдьар буоллаҕына. Баҕар бэйэм эрэ санаам буолуо.
Аттыбар кэлэн олордо.
Өр саҥата суох олордубут. Кустар кэлэ-кэлэ түһэллэр да онно эрэ наадыйбаппыт. Күһүнҥү халлаан боруктуйан барда.
Ыарыыта ааһан, санаатын кэпсээн чэпчээбит курдук буолбут.
Сып-сап хомунан атаара барыстым. Ходуһаҕа тахсыбыппыт билигин да лаппа сырдык эбит. Сайылык көстөр сиригэр дылы аҕыйахтык үктээн тиийдибит. Сайылыкка волейболлуур саҥа-иҥэ баһаам.
Кыыһым утары көрөн турбахтаата. Иһигэр тугу саныыра буолла. Мин саҥарбыппын кэмсинэ турдум.
Көҥүл ылбычча оргууй кууһан ыллым да уураан бардым. Кыыһым эппиэттэһиэх курдук уоһун хамсатан иһэн тохтоон хаалла.
Уонча миэтэрэ ыраатан баран тохтоон эргийдэ.
Икки аҥыы өрүүлээх баттаҕа уҥа-хаҥас далбаатана турда. Сайылыкка дылы батыһа көрөн түран баран отуум диэки тэбинним. Уоспар Өлөөнө уоһун амтана баар курдуга. Иккис киэһэ итинник интэриэһинэйдик түмүктэммитэ. Икки кустаах киһи чымпыылыктаабатым чуолкай.
Сарсыныгар тохтуу-тохтуу түһэр ардахтаах күн буолла. Бүгүн кээһии суох. Онон сыта түһүөххэ сөп. Балааккаларбыт онон-манан тэһиннэллэр да хайыахпытый. Күнүс сэллээбитигэр күрүө тута таҕыстыбыт. Саҥа бастакы күрүөбүтүн тутан эрдэхпитинэ ардахпыт эмиэ курулатан барда.
Арааста айдаарыахтара диир быһыылаах. Бачча элбэх дьон биир киэһэ тэлэкэччийдэхпитинэ бүтүө этэ. Чэ, бэйэтин дьыалата. Сүпсүгүрүү саҕаланна. Киирии-тахсыы, кэпсэтии-ипсэтии. Дьиҥэр дэриэбинэ, быһа бардахха, көһү кыайбат сиргэ баар.
Сып-сап хомунуу саҕаланна. Сытабын.
Дьэ кус мунньулла сатаабыт эбит! Хас да куул буолла. Аахтылар, учуоттаатылар. Биирдии киһиэхэ син элбэхтии тиксэр эбит. Ити өссө күн аайы буһаран сиирбитин таһынан.
Тыраахтар прицебын соһон дэриэбинэ диэки бурҕата турда. Отууга мин курдуктар түөрт киһи хаалла, Дьөгүөрдүүн. Биһиги балааккаҕа бэйэм эрэ. Сып-сап аһаан баран барарга сананным. Бириэмэ эрдэ соҕус да буоллар. Биир толкуй төбөбөр киирдэ. Эрдэ баран талах быыһыгар отуу туттуохтаахпын. Талаҕынан каркас оҥорон баран отунан бүрүйүөм. Тыы тахсар аттыгар баар кэбиһиилээх оттон кураанах от ылыллыа. Оччолорго оту ардахха арыйыан кэбиһииһикпин иҥин диэн толкуй суоҕа. Ыһык ылынным, эбиэккэ буспут кустан салапаанҥа угуннум. Уонна уот отторго сытар сүгэни ылан аастым.
Тиийэн били дурда кэннин диэки талаҕынан отуу ураһа оҥоһуннум. Били оттон үстэ хаста кырынан үрдүн саптым, аллараа кытта тэлгээтим. Бэртээхэй отуу буола түстэ. Кыра ардахха хотторуо суох. Аны кэтэһии эрэ хаалла. Бириэмэ барбахтаабыт да билигин да ыраах. Аны баҕар ардахтаан кэлиэ суоҕа диэн санаа үүйэ тутта. Киирэн баран тахсан бэрт! Быыһыгар бэҕэһээнҥи кэпсээни, уураһыыны саныыбын. Оһуобанна уураһыыны. Кэтэһэ сытан утуйан хаалбыт этим.
Маарыын күөстэн син хас да улахан куһу хоторунан ылтым. Били үҥкүүһүттэр аһаабакка да бартара. Онон күөскэ кус элбэх этэ. Кыыһым үөрбүт харахтарын көрүө этигит!
Тахсан саабын дьаһанным, табаахтаатым, быһата ону-маны гынным. Уонча мүнүүтэ буоллум быһыылаах. Буор ардах билигин да саккырыыр эбит. Уутан биир үөр кус көтөн барда. Бириэмэ ырааппыт быһыылаах. Былытаах буолан боруктуйа быһыытыйбыт. Киирбитим отуу иһэ лаппа хараҥарбыт этэ. Кэһии кус боппуруоһа быһаарыллыбыт этэ.
Эн мин санаабар чугаскын,
Мэльдьитин мин түүлбэр көстөҕүн
Кэлиэ диэн эрэнэ күүтэбин.
Ыраас, киэҥ куолас хараҥа отуу иһигэр оргууй сыыйыллар. Бэйэтэ почти көстүбэт. Күлүгэ эрэ боругулдьуйар. Хос ыратын иккитэ хатылаан ыллаата:
Олохпут инники эрэлэ
Тапталлаах сүрэххэ кутуллар.
Киһи эрэ истэ олоруох курдук истиҥник ыллыыр.
Ньургуһун намчытын бэлэхтиэм
Уонна мин таптыыбын диэн этиэм.
Иккис куплёт өссө бэрт буолан биэрдэ.
Барыта эйиэхэ ананар,
Олохпут инники эрэлэ
Тапталлаах сүрэххэ кутуллар!
Хос ырыатын ылласпыта буоллум. Тарбыйах мэҥириирин курдук да буоллар үөрбүччэ.
Киириэхпит Бүлүүбүт биэрэгэр,
Саҥа күн саҕахха тахсарын
Өр да өр одуулаан туруохпут!
Хос ырыатын бу да сырыыга ылластым.
Өлөөнө эргичийэр тыаһа иһилиннэ уонна сырайым утары тыына билиннэ. Онтон сып-сылаас уостар уоспар сыһыннылар. Оргууй уоспун уоһунан арыйан тыла тылбар таарыйда...
Санаабар сыалай чаас куустуһа сытан уурастыбыт.
Уонна эмиэ тэйэн биэрдэ. Хайыам баарай кылгас биографиябын кэпсииргэ тиийдим. Кыыһым саҥата суох истэн сытта. Өр-өтөр буолбакка субурутан кэбистим.
Быстыам дуу, ойдуом дуу? Кэпсииргэ тиийдим, итиччэ быктаран баран. Дьиҥэр бэйэбэр да билиммэт дьыалабын хайдах быктарбытым буолла. Арааста Өлөөнө кэпсээбитин кэннэ кэпсээтэххэ эрэ сатанара быһыылааҕа.
Онон дьикти тапталбын кэпсииргэ тиийдим. Таптал диэҕи таптал буолбатах этэ да буоллар.
Боруоста танцыга билсибиппит. Бастаан өрүкүнэһиэх курдук буолан баран уостан сүппүтэ. Кыыһырсыбатахпыт, күнүүлэспэтэхпит, боруоста тэйсэн хаалбыппыт. Билигин көрүстэхпитинэ приветтэһэбит эрэ. Ону барытын кистэлэ суох кэпсээн биэрдим. Кыыһым саҥата суох истэ сытта.
Онтон билигин ханна да баарын билбэппин – диэн тутах кэпсээммин түмүктээтим. Уонна аны мин кыыһым үрдүгэр нөрүйэн уураан бардым. Дьиҥэр өссө атаакалыах киһи хомойуо, тэйитэн кэбиһиэм диэн туттунарым. Өлөөнө киһи эрэ таптыах курдуга.
Доор, миигин хайдах кыыс дии саныыгын? – Өлөөнө бэйэтин муннугуттан.
Онтон, онтон киһилии.
Ол аата?
Нормальнай – диибин.
Хаһан да көрбөтөх киһитигэр суланар, уураһар, отууга кэлэр иҥин диэн дуо?
Суох. Оннук эрэ санаабатаҕым.
Оччоҕо хайдах?
Киһи эрэ таптыах кыыһа диэн.
Таптыаҥ этэ дуу?
Тоҕо этэ? Арааста бэлиэр ылларбыппын быһыылаах – билинэбин.
Аһынан?
Бастаан көрөөт хайдах эрэ дууһабар туппутум.
Кырдьык дуо?
Кырдьык, наһаа үчүгэйдик күлэриҥ. Онтон сарсыныгар кэпсээбиккэр олус аһыммытым. Уонна өссө чугаһыыр курдук буолтуҥ.
Все таки аһынан хаптарбыккын?
Суох. Дьылҕаҥ атын эбитэ да буоллар син биир ылларыа этим.
Дуо? Оннук үчүгэйбин дуо?
Үчүгэйгин. Урут маннык ыллара илигим.
Икки хонукка?
Сороҕор биир көрүү сөп буолар эбит. Бу күннэргэ эйигиннэн эрэ сырыттым – диибин. – Атын кыргыттардыын уон сыл биргэ үөрэммитим да маннык тартара илигим.
Баҕар көннөрү саҥа киһиэхэ санааҥ охтубута буолуо.
Буолуо. Ол эрэн санаам эйиэхэ тардыһар.
Дьикти... Мин эмиэ. Дьиҥэр сөбүлээбэтэҕим буоллар иккис күн кэлиэ суох этим. Уураһыа да суох этим. Билигин дьону син биллим дэнэбин. Эн аһаҕаскын көрөөт билбитим. Мин оҕоннторум атын этэ. Хайдах эрдэ көрбөтөҕүм буолла. Саатар дьоммун истибэтэҕим. Хараҕым сабылла, дууһам бүөлэнэ сылдьаахтаабыт быһыылаах. Арба мин эйигиттэн аҕа эбиппин.
Биир сыл диэн. Кыра буоллаҕа. Оннооҕор хас да сыл аҕалар биһигинниин үөрэммиттэрэ. Улахаттаргыт диэбэт этибит.
Өйүүн практикабыт бүтэн
барабыт.Уже дуо?
Уже буолбакка. Манна сүүрбэччэ хоннубут. Ол аата сарсын бүтэһик киэһэбит.
Бүгүн сайылыккар төһөҕө бараҕын? – ыйытабын.
Сарсыарда барыам. Кыргыттар сарсын кэлэллэр. Сарсыардаанҥы ыам эмиэ миэнэ. Ол оннугар сарсын киэһэ уонна өйүүн сарсыарда босхобун. Үчүгэй буолбат дуо?
Үчүгэй!
Чэ утуйуохха, сарсыарда күн тахсыыта туруохпут. Арба күннэнэрэ дуу?
Отуу аанынан таһырдьаны өҥөйөн көрдүм. Халлаанҥа сулустар кылапаччыһаллар.
Сыҕарыс гынаат кууһан ыллым...
Сарсыарда күн тахсыыта туран таһырдьа таҕыстыбыт. Уубутуттан түүн хоммут кустар көтөн бардылар.
Киириэхпит Бүлүүбүт биэрэгэр,
Саҥа күн саҕахха тахсарын
Өр да өр одуулаан туруохпут!
Саҥата суох истэн олордум. Күммүт чараҥ үрдүнэн ойон күөл уутугар түһэн умсаахтаан суунан ылар курдук гынна. Төгүрүйэ окко-маска баар сиик күн көрөөтүн үрүҥ көмүс уотунан кылапаччыһа сандаардылар. Маннык кэрэ көстүүнү көрө олорор үчүгэйин. Оһуобанна таптыыр киһигинээн.
Саҥата суох утары көрөн олордо.
Уонна миэхэ сыһынна. Санаабар уһуннук да уурастыбыт.
Сып-сап хомунан сайылык диэки тэбиннибит. Эмиэ били сиргэ тиийэн тохтоотубут.
Онтон арахсан эмиэ сайылык диэки сүүрэ турда. Кэнниттэн батыһа көрөн туран баран оттуур сирбэр төнүннүм.
Балааккаҕа киирэн эрдэхпинэ Дьөгүөр балааккатыттан тахсан кэллэ
Таһырдьа Дьөгүөр тугу эрэ ботугураан эрэрэ. Ону-маны истэр, толкуйдуур кыах суоҕа. Санаам барыта Өлөөнөҕө этэ. Уолаттар кэлиэхтэригэр дылы утуйбут киһи. Ороммор оҕуннум да утуйбут этим.
Дэриэбинэлээбиттэр кэлэн ампаалыктаһыы бөҕө буолбут. Күн ортолоон эрэр быһыылаах. Тахсыбытым үс тонналаах прицев толору туус аҕалбыттар.
Саҥарбаппын.
Киһи эттэҕинэ соһуйабын. Саабын эмиэ умнубуппун. Били бэҕэһээ киэһэ дьаһайбыппынан сыттаҕа.
Саҥата суох туус сүөккүүбүн.
Эбиэт кэннэ от кээстибит. Инчэҕэйэ сүрдээх. Тууһу тиэйэ сылдьан хас эрээт аайы ыһабыт. Биир окко үс-түөрт куул барар. Бу кыһын тарбыйах көрүүтүгэр сылдьан тууһаммыт оттору көрөр этим. Сүөһүлэр олох тугун да ордорбокко сииллэрэ. Уолаттар ыйыталаһан көрөллөр да мин партизан буоллаҕым. Син үс оту кээстибит.
Киэһэ эмиэ хомуннум.
Сып-сап хомуннум. Ньыыкан балааккаҕа киирээтин күөһү өҥөйдүм. Аҕыйах кус көстөр. Хомуйан салапааммар суулаат рюкзакпар симинним. Уонна бардым.
Тиийбитим уу чуумпу. Өлөөнө кэлэ илик эбит. Уубар биир үөр моонньоҕон уста сылдьар. Отуу кэнниттэн бэҕэһээ уурбут сабын хостоотум. Ол хостуу сылдьан бүк тутуллубут кумаахы сытарын булан ыллым. Арыйа баттаатым. Онтум сурук буолан биэрдэ. Миэхэ Өлөөнө суруйбут.
Дорообо доҕоор!
Бүгүнҥэттэн практикабыт бүттэ. Сарсын дии саныы сылдьыбыппыт ээ. Ону маарыын кыргыттар молоковоһунан кэлэн кэпсээтилэр. Эбиэт кэннэ массыына кэлэн оройуон сыантырыгар киллэрэр үһү. Ыксал бөҕөннөн манна кэлэн суруйа олоробун. Онон киэһэ көрсүбэт буоллубут.
Мин эйиэхэ элбэҕи да этиэхтээҕим. Утары көрөн олорон этиэхтээҕим. Билигин суруйар эрэ буоллум. Кыайан санаабын барытын суруйуом билибэт. Ол да буоллар суруйуум.
Кэлинҥи үс күнҥэ эйигиннэн эрэ олордум. Бастаан көрөөт, били эн эппиккинии, сөбүлээбитим. Кырдьык сороххо биир көрүү эрэ наада эбит. Кэлинҥи кэмҥэ маннык эрэ буолуом дии санаабат этим. Санаам тостубута бэрт этэ. Уопсайынан биир да уолу чугаһаппат этим. Онтон эйиэхэ хайдах аһыллыбытым буолла. Баҕар дьылҕабыт буолуо. Быһата эйигин таптаатым быһыылаах. Бөөлүүн саамай дьоллоох түүнүм ааста. С милым и в шалаше рай диэн курдук. Оннук да быһыылаах. Уонна сарсыарда күн тахсыытын көрсүбүппүт үчүгэйин. Түүн – сарсыарда күннээх буоллаҕына кини, эн, миигин таптыыр эбит диэн саныах буолтум. Күн тахсыбытыгар наһаа үөртүм! Таптыыргар итэҕэйбитим.
Күһүн армиялыыбын диэбитиҥ. Ол аата икки сыл. Мин үөрэҕим бүтэрэ эмиэ икки сыл баар. Дойдугун буллаххына күһүн аайы бу манна кэтэһээр, бу кэмҥэ. Булгу кэлиэҕим. Аны арахсыбаттыы.
Кылаабынайа моһоллору туоруохпутун наада. Мин олох босхолонон баран кэлиэҕим. Кэргэммиттэн, санааларбыттан. Булгу биллиэм. Кэтэһээр. Арба отуугун тутаар. Эн миигин көрдөөйөххүн.
Бу үс мин саамай дьоллоох күнүм. Манна төннөргө күүскэ турунуом. Хайаан да эргиллиэм.
Этэрбин эттим быһыылаах. Сатаан суруйбатарбын да дууһабар баары суруйа сатаатым.
Мин эйигин таптыыбын! Таптыыбын! Таптыыбын! Кэтэһээр!
Эн Өлөөнөҥ.
P.S. Ууруубун! Сыллыыбын! Мин күндү чымпыылыгым! Хатынҥа былааппын ыйаан хааллардым.
Өр саҥата суох олордум. Харахпыттан уу таммалыыра. Санаам барыта Өлөөнөҕө этэ.
Онтон дьэ уоскуйан киирэн ытыалаатым. Бу сырыыга дьэ кырдьык чымпыылыктаатым. Кус кэлэн түһэ турар. Сырыы аайы хастыыны да хаалларабын. Уум кыараҕас буолан саам барытыгар тиийэр. Боруҥуйбутугар оҕонньор тыытынан куспун хомуйдум. Уон биэс кус. Халлаан эбэҕэ билигин да сырдык эбит. Били тыы тахсардааҕы дурдаҕа көстүм. Эмиэ хаһы да дэҥнээтим.
Ол аймалҕанҥа били былааты умнубут этим. Хойут, оттоон бүтэн баран, били суругу хаттаан ааҕа сылдьан былааты умнубуппун билбитим. Успейдаан баран ылбатаҕым. Ылар баҕа баара ээ. Арааста ол былаат көрсүһүү бэлиэтэ буолан онно ыйанан туруохтаах буолан умнулуннаҕа.
Ол күһүн армиялаабытым. Учебкаҕа түбэспитим. Сержанскайга. Сахалар элбэхпит.
Биирдэ, сааһыары, Матейчук диэн уоллуун качегаркаҕа нэрээккэ бардыбыт. Качегаркаҕа киирбиппит биир нуучча уола оһох чоҕун күөдьүтэ сылдьар. Күрүүкэннэн котел иһин буккуйар.
Киирбиппит икки уол чайдыы олороллор. Биирэ саха, биирэ нуучча. РУБМ (Рота учебных боевых машин) диэн хаһаайыстыбаннай рота саллааттара. Сахата улахан киппэ көрүҥнээх, хара моһуоннаах.
Чох быылыттан, оһох күлүттэн хап-хара буолбут робалары кэтэн кэбистибит. Тахсан эрдэхпитинэ сахата миигин тохтотто.
Дойдубун ааттаатым.
Илиитин биэрэн дорооболосто.
Нууччата тахсыбытыгар чаай кутта. Уонна дьэ кэпсэттибит. Сулууспалаабыта ырааппыт. Сотору дьиэлээри сылдьар эбит. Быһата дембель эбит. Онтон үргүччү дойдубутугар көстүбүт. Киһим дэриэбинэтин ааттаабытыгар устуулбуттан суулла сыыстым. Өлөөнө эппит дэриэбинэтэ. Ол эрэн билбэтэҕэ буоллум.
Мин сэрэйдим, иннибэр били Өлөөнө оҕонньоро олорорун. Туран хочуолнайга таҕыстым. Сутуругум кыһыйара сүрдээх. Арыый тутуннум. Иэстэһэр санаа үүйэ-хаайа хабарҕалаата. Харахпар Өлөөнө ытаабыт сырайа көстөн ааһар курдук гынна.
Биир суукканы быһа чох, шлак наһыылканнан таһыыга охто сыыстыбыт. Нэрээппит бүтэн робабытын уста киирдибит. Били уол утуйа сытар. Атын ким да суоҕа. Онон санаабыппын толорорбор оруобуна этэ. Таҥаспын уларыттан баран Матейчугу хаһаарыматыгар атаардым.
Армия иннинэ кыралаан охсуһар этим. Онон син үөрэхтээхҕим. Хойутуур сэрэхтээҕин билэр буолан уталыппакка тэбиэлээн бардым. Киһим били наглай сырайа ханна да суох буолла.
Инньэ диэт тураатын кытта туора дайбаан түһэрдим.
Олох сап-салыбырас буолбут киһини өссө хаста да тэптим.
Кэннибэр хааннаах харахтар батары көрө хаалтара. Онон Өлөөнө хараҕын уутун, тохтубут хаанын кыратык да буоллар иэстэспитим. Арааста дьылҕа хаан ити көрсүһүүнү тэрийбит буолуохтаах. Уонна хайдах итинник ыраах Приморьеҕа көрсүһүннэриэй, биир бииргэ. Саатар кыратык да буоллар иэстэһиннэриэй. Мин итэҕэйэбин. Кэлбэтэҕэ. Туох да айдаан тахсыбатаҕа. Арааста куттаммыта быһыылаах. Ол кэннэ ол киһийдэҕи көрбөтөҕүм. Ый курдугунан учебкам бүтэн войскаҕа барбытым.
Армияттан этэҥҥэ сулууспалаан кэлбитим. Өлөөнө: “Көрдөөйөҕүн” – диэбитин өйдүүр буолан көрдөөбөтөҕүм.
Сайыныгар соҕуруу үөрэнэ барбытым. Үөрэхпин бүтэрэн кэлэн сопхуоска үлэҕэ кииртим. Онтон ыла күһүн аайы кытылга баран хонон кэлэбин. Сир түҥэтиитэ буолбутугар оруобуна ол сири ылтым. Били отуу турбут сиригэр сыл аайы отуу туттабын. Эрдэ оттоон бүтэбин. Онон уон алтыска баран хонобун. Эбэһээт күнү көрсөбүн. Били былааты сыл-хонук ардаҕа- хаара, күнэ-тыала суох оҥорбута ыраатта.
Былырыын. Уон алтыска эмиэ хоно кииртим. Кэлтим отуубар киһи хонон барбыт этэ. Кытылга урукку дурда миэстэтигэр уһуннук олорбут этэ. Хайдах эрэ дьахтар сылдьыбыт дии санаабытым. Арааста Өлөөнө эрдэлээн сылдьыбыт быһыылаах дии санаабытым. Ол иһин быйыл эрдэлээн уон бэһискэ киирэн иһэбин.
Эмиэ уруккутун курдук күһүн ортолоон турар. Хатыҥ сэбирдэҕэ саһаран, сир дойду араҕас өҥнөнөн турар. Уопсайынан ити сиргэ, оттуур буолуохпуттан, кытылтан тэйиччи хатыҥ чараҥ быыһыгар үүтээн туттубутум. Сайынын онно сайылыыбын диэххэ сөп. Үүтээн аттыттан оттоон саҕалыыбын. Кытылга бүтэһигэр оттоон тиийээччибин. Кытыл диэки оттоон тиийэрим саҕана ол отуубар күнүһүн чайдааччыбын. Сороҕор хонооччубун даҕаны. Оттоон бүттэхпинэ биирдэ дэриэбинэҕэ тахсабын. Тахсан да киирэ-тахса сылдьабын. Кустаабыта буолабын. Балыктаабыта буолабын. Отоннообута буолабын. Барыта кыралаан. Эбэҕэ оҕонньор тыыта сыппыт сиригэр аны мин тыым сытар.
Үүтээммэр тиийээт сып-сап хомунан кытылга киирдим. Хатыҥ аннынан кииртим уонча чөркөөкү уста сылдьаллар. Хоһулатан ытан үһү уонна көтүүгэ биири хааллардым. Бу билиҥҥи кэмҥэ бултуйуу. Кэлин кус сыл аайы аччаан иһэр. Уруккуга холоотоххо суоҕун тэҥэ. Тыыннан киирэн кустарбын хомуйдум. Уонна үргүччү ииммэр уһуннум. Ыраах баҕайы курдук эттим. Дьиҥэр тыы тахсартан сүүсчэ миэтэрэлээх сиргэ үтүллэн сытар. Кытай илимэ баар буолуоҕуттан дьон бары балыксыт буолан турар. Ол иһигэр мин. Түөрдуоннаах илимҥэ добуоччу тутааччы. Бу да сырыыга биэһуончаны араардым. Моторуһан бэрт балыктар.
Отууга тахсан уонча собону хатырыктаан буһара уурдум. Кустарбын эмиэ үргээн буһара уурдум.
Санаабар бүгүн Өлөөнө кэлиэ диэн эрэнэ күүтэбин. Былырыынҥы кэлэ сылдьыбыт Өлөөнө буоларын саарбахтаабаппын. Биир дьиктиргиирим бачча кэлэн баран тоҕо дэриэбинэҕэ тахсыбатаҕар, көрдөөбөтөҕөр.
Киэһээнҥэ дылы бириэмэ ыраах, онон аһаан баран отууга киирэн өттүгэстээтим. Түһээн Өлөөнөнү көрдүм. Ыллыы-ыллыы ходуһа устун хаама сылдьар. Олус үөрбүт көрүҥнээх. Миигин көрөн:
Урут хаһан да түүлбэр киирбэт этэ. Түүлбүн санаан олус үөрдүм. Кэлиэ диэн эрэлим өссө күүһүрэргэ дылы буолла. Бу кэмнэргэ мин олохпор кыргыттар суохтара диэтэххэ сымыйа буолуо. Бааллара. Ол эрэн уһаабаттара. Арааста Өлөөнөҕө тэҥнээн чугаһаппат быһыылааҕым. Көстүбүттэрин курдук тыаһа ууһа суох сүтэллэрэ. Ол уонтан тахса сыллааҕы үс хонуктаах тапталым мүлтүйүөхтээҕэр өссө күүһүрэн, сытыырхайан иһэрэ. Ону билэн сүтээ эрдэхтэрэ... Бириэмэ билигин да эрдэ эбит. Күн билигин да үөһэ турар. Ону-маны гыммыта буолан баран эмиэ отууга киирэн сыттым. Ол сытан эмиэ утуйан хааллым.
Харахпын арыйтым Өлөөнөм кэлэн олорор. Олох уруккутун курдук. Мичээрдиир. Хайдах эрэ бу уһун сыллар ааспатахтарын курдук. Били ааспыт салҕыытын курдук. Итэҕэйбэккэ көрө сыттым.
Дьэ бэттэх кэллим. Олоро биэрдим. Илитин туппутум сып-сылаас. Ил эбит!
Өөр да өр куустуһан олордубут. Сэгэрбин ахтыбыт да эбиппин. Өлөөнө хараҕын уута тохтообокко субуллар. Бэл мин уйадыйдым. Элбэхтик оҥорон көрөрүм да маннык көрсүөхпүт дии санаабат этим. Наһаа да ахтыспыт эбиппит.
Дьэ, уоскуйан, аһыы олорон ааспыт олохпутун кэпсэттибит.
Өлөөнө киһи эрэ ымсыырыах курдук, ис киирбэхтик, күлэн лаһыгыратар.
Аһаан баран хатыҥмыт анныгар киирэн олордубут. Ахтыспыт дууһалар таптал уотугар ыга куустуспутунан ыстаннахпыт ол. Хараҥарбытыгар отуубутугар киирэн хоннубут. Отууга да ырай баар буолар эбит. Сарсыарда, эмиэ уруккубут курдук, куустуспутунан күн тахсарын көрүстүбүт. Бу аан дойдуга биһиги курдук дьоллоох дьон суоҕа буолуо. Өлөөнө биһикки ыллыкпыт аны арахсыбаттыы биир суолга киирдэ. Аны биһи иннибитигэр мэһэй суох.
Киириэхпит Бүлүүбүт биэрэгэр,
Саҥа күн саҕахха тахсарын
Өр да өр одуулаан туруохпут!
Кытылга саҕаламмыт таптал салҕыы салҕанар. Дьылҕа хаан тардыыта күүстээх!
Күн тахсан эбэҕэ сөтүөлээт сардаҥаларын сарбынньахтарын ыскайдыы оонньоон барда.