(Сүрэх кистэлэҥэ)

“Сүрэх кистэлэҥэр” тахсар дьон дууһата кыланарын, таптал иэйиитин абылаҥар ылларбыттар суруйууларын болҕойон ааҕабын уонна өр ырыҥалаан көрөөччүбүн. Мин эмиэ бэйэм олоҕум туһунан, үөрүү-көтүү үрдүк чыпчаалларыгар дабайа сылдьыбыппын, сору-муҥу сүрэхпинэн-быарбынан билбиппин суруйуохпун баҕардым.
Кыайыы бырааһынньыгар уруккуттан билэр кыыспын көрсөн, ол киэһэни быһа сиэттиспитинэн өргө диэри сылдьыбыппыт. Бороҥуйан эрэр халлааҥҥа соҕотох сулус чыпчылыйардыы көрөн турдаҕына ис сүрэхпиттэн иэйэн-куойан баҕа санаабын этэн кэбистим. Өр-өтөр буолбатаҕа, кыыспын кытары көрсүһэр буолбуппут. Киниэхэ, доҕорбор анаан хоһоон айарым, сибэкки бэлэхтиирим, күнү-күннүктээн бииргэ сылдьарбыт. Дьоллоохтук да сананарым. Хас биирдии көрсүһүү кэрэни кэрэһилиирэ, таптаһар сүрэхтэрбит күүскэ тэбиэлииллэрэ. Дьээбэлэнэн “Ыал буолабыт… ? " Диэн кэпсэтэрбит уонна күлсэрбит. Бу санаатахха, иккиэн оҕотук баҕайы санаалаах эбиппит.

Көрү-нары көрүлээн көччүйэ сырыттахпытына арахсар күммүт тиийэн кэлбитэ. Барарым саҕана ыга кууһан туран: “Умнумаар, суруйаар… “, - Диэн эҕэлээхтик эппитим. “Эн эмиэ”, - диэн харданы истибитим. Дойдубар тиийэммин кыыспын ахтарым, киниэхэ курдаттыы тардыһарым өссө күүһүрбүтэ. Хас күн аайы кинини санаан уһуктарым, утуйар киэһэлэрим кини аатынан түмүктэнэллэрэ. Сурук суруйарым, эппиэт-харда тутарым. Иккистээн көрсүһэр түгэммитин өйбөр ойуулаан көрөрүм, олуһун кэтэһэрим.
Түгэн үүммүтэ. Наһаа долгуйарым, үөрэрим. Арай көрдөхпүнэ иннибэр кыыстаах уол иһэллэр. Кыыһы тута таайдым, оттон уола эмиэ билэр табаарыһым. Итинник эрэ буолуо дии санаабатаҕым, доҕорбор олус эрэнэрим, итэҕэйэрим. Саатар бэйэм билиһиннэрбит табаарыспын кытары сиэттиһэн кэлбитэ саныырга олус кыһыылаах.

Ол киэһэни “өлбүт киһи” курдук хаҕым эрэ хаалан атаарбытым. Харахпыттан кыһыы, аба сырдык уулара үрүйэ буолан сүүрбүттэрэ. Ити кэнниттэн киниэхэ эрэлим сүтэн, ордук саныы сатаабат этим. Умнуохпун баҕарарым. Кэм-кэрдии ааспыта, умнуохча буолбутум, уоскуйбутум.

Биир үтүө күн кини илэ бэйэтинэн субу тиийэн кэлбитэ. Умуллан эрэр сүрэх уотун күөдьүтэрдии имэҥнээхтик элбэҕи кэпсээбитэ, бырастыы гын диэн көрдөспүтэ. Мин эмиэ абылатан: “Доҕоруом, бырастыы гынабын, хаттаан сылдьыах”, - диэбиппин кулгааҕым эрэ истэн хаалбыта (кинини киһи убаастыыр, ордуктук саныыр, кэрэ мөрсүөннээх, бастыҥ таһаалаах, ыраас өйдөөх-санаалаах саха нарын кыыһа, ханнык баҕарар киһи абылатар таҥара табата этэ).

… Сүрэхтэр иккистээн тардыһар кэмнэрэ бастаан курдук судургута суоҕа. Хоойго холоонноох хоонньоһор сулустаах түүннэр биһигини угуттууллара. Чахчы ыал буолар буоллубут дии санаабытым. Кини миигин таҥнара сылдьыбытыттан олустук кэмсинэр, ардыгар хараастар да этэ. Мин барытын бырастыы гыммытым. Хас күн аайы кини аттыгар буолуохпун баҕарарым, үксүгэр тиийэн хонорум. Сарсыардатын иккиэн тус-туһунан үөрэнэ барарбыт.

Сандал саас эргийэн кэлбитэ, саргы-дьаалы салаллыбыта. Арай кыыһым ыарытыйар буолбута, киинэҕэ, театрга барсыбата. “Туох буоллаҕай, миигин кытта сылдьыан баҕарбат дуу, алҕаһы оҥордум дуу? Эмиэ да суохха диэри, арай атын киһилээх буоллун” диэн санаа өйбөр охсуллан ааһара. Иккистээн албыннатымаары эрдэтинэ киниттэн бэйэм тэйбитим (тоҕо итинник гыммытым буолла, баҕар бэйэбин үрдүктүк сананарбыттан буолуо). Ээл-дээл соҕотох сылдьыбытым, испэр кыһыйа саныырым, ол эрээри кинини наһаа суохтуурум.

Биир үтүө күн эмиэ көрсүспүппүт. “Доҕоруом, мин диэки көр уонна иһит. Мин кэпсээбэтэҕим аайы, эн харахтарыҥ хайдах уларыйалларын көрүөхпүн баҕарабын”, - диэбитэ уонна киһи олох үөйбэтэҕин-ахтыбатаҕын кэпсээн барбыта. - “Мин ыарахан буола сырыттым, эн сэрэйбэтэҕиҥ, ону соруйан эппэтэҕим, онтон эн миигиттэн баран хаалбытыҥ”. Мин хайдах буолуохпун билбэккэ турбутум. Тугу да этэр кыаҕым суоҕа, олус соһуччу этэ. Онтон салгыы: “Мин түһэртэрэн кэбиспитим. Эйиэхэ этиэ суохтаах этим. Харахтарыҥ хайдах уларыйалларын көрүөхпүн баҕарбытым”, - диэбитэ. Кини харахпын уун-утары көрөн турара.

Хаһан да истибэтэх алдьархайдаах тыллар сүрэхпэр-быарбар үөрбэ буолан батары түспүттэрэ. Олус да хомойбутум. Манна доҕорбун наһаа аһыммытым, төһөлөөх сору-муҥу этинэн-хаанынан билэн эрэйдэммитэ буолуой? “Тоҕо миэхэ эрдэ эппэтэххиний? Ыал буолуо, оҕолонон оҕобутун иккиэн иитиэ этибит”, - диэбитим. Онуоха кыыһым: “Эн оҕотук, судургу баҕайытык өйдүүгүн”, - диэбитэ. Кырдьык, толкуйдаан көрөр буоллахха, судургута суох олоххо олоробут: иккиэн студеннарбыт, үбэ-хамнаһа, дьиэтэ-уота, оҕолонон иитэргэ бэлэмэ суохпут.
Бу быһыы кэнниттэн арааһы толкуйдаан көрөн баран “олох - көр-нар эйгэтэ” диэн өйдөбүл букатыннаахтык сүппүтэ.

Кыыспын наһаа аһынарым. Кини туһунан саныы-саныы хараастан ыларым. Ис сүрэхпиттэн киниэхэ үйэ-саас тухары доҕор-атас, көмө-тирэх буолуохпун баҕарарым. Аны хаһан да доҕорбун соҕотохтуу хаалларыам

Күн-дьыл ааһан испитэ. Кыыһым миигиттэн улаханнык кэлэйбит быһыылааҕа, аны чугаһаппат буолбута. Хайыахпын билбэт этим. Арыт ыалдьыттыы сылдьааччыбын, үөрэҕэр көмөлөһөөччүбүн. Кэнники ону бэйэтэ да утарбата.

Билигин истиҥ доҕордуубут. Ол гынан баран чугас сыһыан суох. Дьолбун хайы-үйэ куоттарбыппын, кэрэ кэми иккистээн эргитэр аны кыаллыбат. Онуоха мин бэйэм да буруйдаахпын.

Биир алҕас хардыыттан киһи дьолун сүтэрэр, куоттарар эбит. Ол иһин ыччакка туһаайан этиэм этэ: Сыыһа-халты быһыыны оҥорумаҥ, өйдөөн-төйдөөн, толкуйдаан сылдьыҥ. Киһи олоҕо оонньуу буолбатах. Мин кэппин кэтимэҥ. Кыыс-уол сыһыана көргө-оонньууга анамматах. Кэскил тэринэргэ, оҕо төрөтөргө, дьоллоох буоларга сырдык айыылартан ыйыллыбыт кэрэ суол буолар. Тус олоххутугар алҕаһаамаҥ.

“С”