Номох

    Манчаары Ньурба Мархатыгар көскө кэлэн олорон, Сунтаар Кутанатыгар олохтоох Чөччүүкэйдэр, Мочуостар диэн улахан баай, халыҥ аймах дьон бас-көс киһитэ Сааба Махсыымапка икки төгүл кэлэ сылдьыбыта биллэр.
    Сааба биирдэ дьиэтигэр олордоҕуна “баай-мааны киһи дьиэтигэр киирдим” диэн кыратык да симиттибит сибикини биллэрбэккэ бэрт сытыы сирэйдээх-харахтаах хаһан да көрбөтөх киһитэ көтөн түспүт. Оттон дьиэлээх тойон, Ньурбаҕа ааттаах түөкүн көскө кэлэн олорорун билэр буолан, көрөөт сэрэйбит. Үгэс быһыытынан кэпсэтэн, аатын-суолун, хантан сылдьарын истэн баран, күүтүүлээх күндү ыалдьыт кэлбитин курдук көҕүл олоххо олордон тыл үтүөтүнэн кэпсэппит, ас талыытынан күндүлээбит. Манчаары хараҥа хаайыы, хаатырга ыырдаммыт, баай-тойон өттүттэн сымнаҕас хараҕынан көрүллүбэтэх, сылаас тылы истибэтэх киһи Сунтаар улууһун биир биллэр-көстөр мааны киһитэ Сааба Махсыымап амарах сыһыаныттан астына үөрэн, ыалга хонон-өрөөн аталахтаан сыппат бэйэтэ икки хоммут. Өйдөөх үтүөтэ Сааба Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр суут уурааҕынан “хара маска” кэлгиллэн иэнин иҥиирэ килбэҥниэр диэри икки төгүл оруосканан таһыллыбыт, холуобунай буруйдааҕын туоһулуур гына кытарбыт тимиринэн бэлиэ ууруллубут, тачкаҕа хандалынан кыаһыланан Нерчинскэй рудникка үлэлээбит, Нижне-Илимскэй хаайыытыттан мүччү туттаран күрээбит, уон сыл устата Дьокуускай хаайыытыгар эркиҥҥэ сыабынан хараҕаланан олорбут, түүнүктээх түрмэ бөҕөттөн төлө туттарбыт, төрөөбүт дойдутугар олохсуйарын көҥүллээбэккэлэр Ньурба Мархатыгар көскө ыытыллыбыт киһини аһыммыт, холобура суох хорсун быһыытын, тулуурун иһин ытыктыы санаабыт буолуохтаах. Кинилэр икки хонугу быһа утарыта көрсүһэн эрэ олорботох буолуохтаахтар, ыалдьыт — кэпсээччи, дьиэлээх – истээччи буолбута саарбаҕа суох. Ол гынан баран “Сааба Махсыымап кэпсиирэ үһү” диэн Манчаары туһунан киэҥ кэпсээн Кутанаҕа суох. Кини Манчаарыны төһө да сөҕө-хайгыы санаатар, баай кылаас бэрэстэбиитэлэ буолан былааһы утары барбыт түөкүнү өрө тутан, кэпсээн оҥостуон туттуммут буолуон сөп.
Манчаары икки төгүл оруосканан таһылларыгар көхсүгэр эт-тирии ордубакка быһыта сынньыллан, ириҥэ-симэһин буолан тохтубутун оннугар үүммүт, чоху көхсүн курдук килэгир ньалаха хах хас хамсыырын тулуйбакка быһыта баран аһыйарын-кыһыйарын мүлүрүтээри, тоҕоостоох кэм түбэстэҕинэ, таҥаһын устан күн, көмүлүөк оһох уотун сылааһыгар сырайан угуттанар идэтинэн, Саабаҕа да сылдьан оһоххо сыралла олорорун үрүҥ дьиэҕэ киирэ сылдьар чаҕар дьон дьиктиргээн сөҕө-махтайа көрдөхтөрө буолуо. Манчаары Кутанаҕа сылдьан түүн утуйбакка сүөһүгэ түптэ түптэлии сылдьарын олохтоохтор, кини ис дууһатын билбэт дьон, өйдөөбөтөхтөрө саарбаҕа суох. Кини олорон ааһан эрэр эрэйдээх-буруйдаах олоҕо, туох баар соро-муҥа барыта ымпыгар-чымпыгар тиийэ тиллэн кэлэн утуйар уутун аймыырын аһарынаары түптэ түптэлии сылдьарын чаҕар дьон хантан өйдүөхтэрэй. Кинилэр тойонноро ыалдьытын кытта сэһэргэһэрин тэҥнээх дьон курдук тохтоон истэр кыахтара суох этэ.
Ол иһин Манчаары дьулаан көхсүн, түүн утуйбакка түптэлии сылдьарын уонна Сааба Махсыымап хоноһото барарыгар үрүҥ көмүс сирэйдээх ыҥыырдаах аты бэйэтинэн сиэтэн аҕалан, тугу эрэ саҥара-саҥара, тэһиинин туттарбытын, атын миинэригэр иҥэһэтин тутан биэрбитин көрбүттэрин кэпсээн оҥостубуттара биһиэхэ – Кутанаҕа — билиҥҥэ диэри кэпсэлгэ сырыттаҕа.

Барыыс МАХСЫЫНАП,
Сунтаар, Кутана.

Кыым №12 2008.03.27