Аҕыйах сыллааҕыта дойдубар тиийэ сырыттым. Кырабар манна начаалынай оскуоланы бутэрээт, дьонум тэйиччи ыраах улууска көһөн олохсуйаннар,
дойдубар сылдьыбатаҕым ыраатан, кырдьаҕастар өлөн-сүтэн, билэр да дьонум аҕыйаабыттар.
    Ол эрээри, дойдум барахсан кэнники сылларга тупсубута сүрдээх. Урукку самнайбыт оскуолам дьиэтэ барахсан билигин ыскылаат буолан чөкөйөн тураахтыыр эбит. Оччотооҕу сэрии сылларыгар ыраах үрэх баһыттан үөрэнэ киирбит оҕоҕо, миэхэ, ити оскуолам түннүктэрэ улахаттара сөхтөрбүттэрин өйдүүбүн. Билигин оҕолор икки мэндиэмэннээх, көмпүүтэр кылаастаах, хайыы-үйэ орто оскуола буолбут үтүөкэннээх таас дьиэҕэ үөрэнэллэр. Ити эрэ
буолуо дуо, дойдум дьоно байылыаттык олорор бэлиэлэрэ. Көбүс-көнө уулуссаларга сарайдаах,
мансардалаах дьиэлэр бөҕө кэккэлээбиттэр. Сотору-сотору араас мааркалаах массыыналар, мотоцикллар төттөрү-таары элэҥнэһэн ааһаллар.
    Ити курдук, хаһан эрэ сүүрбүт-көппүт кырдалым дьоһуннаах тутууларынан туолбут бөһүөлэк буолбутун көрөн киэн тутта, үөрэ-көтө иһэммин, былыр өрдөөҕүтэ бииргэ үөрэммит табаарыспын Өлүөскэни, билиҥҥитинэн Алексеев Алексей Алексеевиһы (Үс Өлөксөйү) көрсө түстүм. Өлүөскэ биһикки маҥнайгы кылаастан бииргэ үөрэммиппит. Начаалынай оскуо­ланы бүтэрэн баран мин ийэбин кытта атын улууска көһөн хаалбыппыт. Онно тиийээт, Куталаах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар интэринээккэ олорон үөрэнэр буолбутум. Өлүөскэ эмиэ манна интэринээккэ
олорон үөрэнэ кэлбит этэ. Биһиги үөрүү бөҕө буолан, биир хоско ороммутун кэккэлэһиннэри тардан бииргэ утуйан, оскуолаҕа биир паартаҕа олорон үөрэнэн, сэттэ кылааһы бииргэ бүтэрбиппит. Онтон ыла олохпут суола арахсыбыта…
    Өлүөскэ биһиккиэҕэ сэттиһи бүтэрэр сылбытыгар буолбут биир түбэлтэни букатын умнубаппын. Доҕорбун кытта хаһан да иирсибэт этибит. Уруокпутун бииргэ ааҕарбыт. Өрүү бииргэ сылдьарбыт. Ол саҕана кыргыттар, бука бары, ырыанньык оҥостор дьаллыктаахтара. Онтукаларын уолаттарга уруһуйдаталлара. Ырыанньык таһа олус сиэдэрэй өҥнөөх сибэккинэн дьэргэйэрэ. Өссө сорохтор ырыанньыкка киирбит ырыалары кытта киэргэтэллэрэ. Оччоҕо үлэҥ
«манньата» үрдүү түһэрэ. Ырыанньык таһын эрэ киэргэтии манньата ытыс аҥаара лэппиэскэ. Оттон ис өттө ойууламмыт ырыанньык эбии төлөбүрэ — биир өлүү саахар эбэтэр арыы. Дьэ, уруһуйдаан биэрдэххинэ, кыргыттар эрэйдээхтэр бэйэтэ да кэмчи аһылыктарын харыстаабаттара. Мин уруһуйдуур дьоҕурдаах буолан, «эбии аһылыкка» тиксэрим. Ону Өлүөскэни кытта аҥаардаһан сиирбит. Ити курдук доҕордуу этибит биһиги.
    Сэттискэ үөрэнэр сылбыт тиийэн кэлбитэ. Интэринээт асчытынан, биһиги саастыы кыыс сиэннээх, Огдооччуйа диэн тулаайах эмээхсин үлэлии кэлбитэ. Кинилэр иккиэн интэринээт дьиэтигэр сыһыары тутуллубут учууталлар уопсайдарыгар кыракый хоско олохсуйбуттара. Туйаараҕа бу орто дойдуга айан ыыппыт аанньала кэрэни кэмчилээбэккэ бэлэхтээбит этэ. Кини кугастыҥы уһун хойуу суһуоҕа көхсүгэр долгуннура оонньуура, буспут моонньоҕон курдук хап-хара киэҥ харахтара үөрүүнэн тырымнаһаллара. Кыысчаан кэрэчээн сэбэрэтин кытара кыыспыт
иэдэстэрэ киэргэтэллэрэ. Туйаара туттардыын-хаптардыын, саҥалыын-иҥэлиин, быһыылыын-таһаалыын ити көрүҥэр сөп түбэһэрэ.
    Мин аан бастаан кыыс кэрэтин киниэхэ эрэ таба көрбүтүм. Таптаан буолбатах. Хайдах эрэ, кини аттыгар сылдьан саҥатын истиэхпин, туттарын-хаптарын көрүөхпүн баҕарарым. Туйаара биһиги кылааспытыгар үөрэнэрэ, математикаҕа мөлтөһүөр этэ. Онон киэһэ өттүгэр уруогун биһиэхэ киирэн толороро. Таарыччы биһиги ырыанньык оҥорорбутун кэрэхсээн көрөрө. Биирдэ мин Марыына диэн кыыска оҥорбут ырыанньыкпын көрөн баран: «Куолаа, мин ырыанньыкпын киэргэтэн биэриий»,— диэтэ Туйаара. Мин итини эрэ кэтэһэ сылдьыбыт киһи үөрүүнэн сөбүлэстим. Эчи, көрдөспүтэ да нарынын… Хас да күн кыһаныахпынан кыһанан, ойуу-бичик бөҕөнү түһэрэн киэргэттим эбээт! Хас да хонон баран ырыанньыгым бэлэм буолла. Сарсыарда оскуолаҕа Өлүөскэлиин эрдэ кэлэн Туйаараны кэтэстибит. Кыыспыт да уһуннук кэтэһиннэрбэккэ, бу тиийэн кэллэ. «Оо, үчүгэйиэн! Иһин эмиэ киэргэппиккин дии! Манньаҕын киэһэ уруок ааҕарга киллэриэм»,— диэтэ Туйаара, минньигэс баҕайытык мичээрдээн
кэбиһэ-кэбиһэ.
    Киэһэ уруок ааҕыытыгар киирэн Туйаара кумааҕыга сууламмыт тугу эрэ миэхэ туттаран кэбистэ, «Куолаа, бу манньаҥ, махтал!» — диэтэ.
    Кумааҕыны арыйбытым, улахан баҕайы буспут эттээх уҥуох эбит. Аттыбар олорор Өлүөскэм, мэктиэтигэр, саҥа аллайда.
    Мин эппин балай да тутан турдум. Сыалаах эт амтана биллэргэ дылы гынна эрээри, төһө да кыбыһыннарбын: «Туйаара, эйигиттэн манньа ылбаппын…»— иһим түгэҕэр аргыый эттим уонна сэрэнэн оҕолору эргиччи көрдүм. Мин итиччэ астан аккаастаммыппыттан кэлэйэн, сорохтор «уос-тиис» тииһиниэхпит дии санаабыттар иэҕэҥнэһэн кэбистилэр.
    — Чэ, оччоҕо, оҕолор, маны үллэстэн сиэҥ,—диэт, Туйаара эти чугас олорор Өлүөскэҕэ туттаран кэ­бистэ. Өлүөскэ эти хабан ылаат, бэйэтин өлүүтүн обургу соҕуһу ойо тардан айаҕар симээт, эти миэхэ уунна. Мин, манньаттан аккаастаммыт киһи быһыытынан, ытыран да ылбакка, оҕолорго ууннум.
    Ити итинэн ааспыта. Мин Туйаараҕа умсугуйуум күүһүрэн испитэ. Оччотооҕу оҕолор олус симиттэҕэс этибит. Билиҥҥи оҕолор курдук уоллаах кыыс сиэттиһэн баран иһэллэрин көрбөт этибит. Эгэ, кыыһы кууһан баран хаамыаҥ дуу?.. Сөбүлээбит кыыскар сурук ыытаҕын. Ону «саппыыска» дииллэрэ. Ол «саппыыскаҕар» даҕаны таптал туһунан тылы туттубаккын. Холобура маннык суруйаҕын: «Маайа, эн биһикки доҕордоһобут дуо? Сөбүлэһэр буоллаххына, хоруйдаар»,— диэн. Онтон дьэ суруйсаҕын. Ол суруктарыҥ: «Хонтуруолунайга көмөлөһөөр эрэ. Мин үчүгэй кинигэни аахтым. Эн эмиэ аах. Сөп дуо?»
    Дьэ, инньэ гынан, мин Туйаараҕа «саппыыска» ыытарга сананным. «Туйаара, эн биһикки табаарыстаһыах эрэ. Уруокпутун бииргэ ааҕыахпыт, уруһуйдуу үөрэниэхпит. Сөп дуо? Эппиэтин кэтэһэбин», — диэн.
    «Саппыыскабын» Өлүөскэнэн ыыттым. Өлүөскэм ыараан-чэпчээн, манньатын хас да күн өлүү лэппиэскэм сыыһыттан тардыаласта.
    Туйаараны күн аайы көрөбүн, киниэхэ туох эмэ уларыйбыт дуо диэммин кэтиибин да, уларыйыы суох. Миигин кытта уруккутун курдук кэпсэтэр, күлэр-үөрэр.
    Суругум эппиэтин күн аайы кэтэһэбин, Өлүөскэттэн ыйытабын — мэлигир. «Туох да диэбэт»,— диэн иһэр, сурастахпына, доҕорум Өлүөскэ.
    Арай биирдэ кини үөрэнэр кинигэтин арыйталыы олорон Туйаара Өлүөскэҕэ суруйбут «саппыыскатын» булан ыллым. Өлүөскэ математикаҕа хонтуруолунай үлэ иннинэ Туйаараҕа сыыһа быһаарбыт.
    Оо, ол иһин даа! Күүттүм да этэ суругум хоруйун! Өлүөскэ бэйэтэ суруйса сылдьар эбит дии. Кинилэр төһө да суруйсубуттарын иһин, табаарыһым Өлүөскэ миигин түһэн биэрбититтэн олус хомойдум. Хайдах итинник буолбутун быһаарарыгар модьуйдум.
    — Суруккун Туйаараҕа биэрбитим ээ… — буруйдаммыттыы атаҕын тумсунан сири тарыйа-тарыйа, аргыый киҥинэйэр Өлүөскэ.
    — Оччоҕо хоруйа тоҕо суоҕуй?
    — Хоруйун тута эппэтэҕэ… Кэллэҕим аайы миигин тонолуппакка одуулуур уонна туту да саҥарбат. Онтон эмиэ биирдэ киниэхэ: «Били сурук эппиэтэ ханнаный?— диэтим. Онуоха эмиэ мичээрдии-мичээрдии уһуннук саҥата суох турда уонна: «Саппыысканы эн суруйбутуҥ дуо?»— диэтэ. Онуоха: «Арааһа, миигин суруйбут дии санаабыт»,— диэн толкуйдаатым да: “Ээ, мин суруйбутум”, — диэбиппин кулгааҕым эрэ истэн хаалла.
    Хайыахпыный, дьонум суруйсубуттара ырааппыт. Доҕордостуннар дии санаатым. Биһиги оскуолабытын бүтэрэн онно-манна тарҕаспыппыт. Хойут, улаатан баран, Өлүөскэлээх Туйаара салгыы доҕордоһон, ол доҕордоһуулара тапталга кубулуйан, ыал буолбут сурахтарын истибитим.
    Элбэх оҕолордоох, сиэннэрдээх дойдум биир сис ыалыгар ыалдьыттаан, дьоллоох ыал оҥортообут мэник-тэник оҕо сааспыт туһунан ахтыһан Туйааралаах Өлүөскэҕэ хонон-өрөөн ааспытым.