СуорУола - 27 Января 2015

Ааҕар дьоммор, бу кэпсээҥҥэ мин эһиэхэ ыт олоҕун туһунан суруйуом… Ол дьиҥнээх олоххо буолбута биллибэт… Бу кэпсээммэр кыыллар кэпсэтэллэриттэн соһуйбакка уолуйбакка ааҕаргытыгар көрдөһөбүн…

Кинини кытта бииргэ төөрөөбүт түөртэр этэ.. Кинилиин ол аата бэһиэ этилэр, кини үһүс тахсыбыта. Ийэтэ кинилэри дэлби салаталаан, билигин кинилэр эмий эмэн дуоһуйа сыталлар. Харахтара аһылла илик буолан тугу да көрбөт.. Эмээри кыннаҕына сыттан эмийин булар…
Харахтара аһыллан ону маны көрөр буоланнар мэликтиир да оонньуур буоллулар, эдьийдэрин бырааттарын кытта күнү быһа төкүнүҥнээн таххар буолан, күн хайдах ааспытын билбэккэ хаалар. Биир күн, икки бииргэ төрөөбүт бырааттарын уйаларыттан таһааран илдьэ бартара… Кинини ылан эргитэн көрөн баран.. -Кусаҕан баҕайы өҥнөөх буолсу… -Таҥалайа сырдык…. -Ытаньах… -Диэн сирбиттэрэ быһылаах, киэр илгэн кээспиттэрэ. Онтон икки кини кэнниттэн тахсыбыт, уолаттары көрөн бараннар, илдьэ барбыттара… Онтон аҕыйах хонугунан кини соҕотох хаалбыта. Оонньур кимэ да суох буолбута кусаҕан баҕайы этэ.. Кинин бары сирэн киэр элитэн иһэллэр.. Ол кынан баран биирэ үчүгэй этэ, кини билигин соҕотоҕун эмэр этэ. Ийэтин соҕотохтуу эмэр буолан олох иһэ көппөйөн төп-төкүнүк буолар. Арай биирдэ биир күн, кинини саҕатыттан ыланнар ханна эрэ иттилэр… -Бу ким да сирэн ылбата, маны хата илдьэ баран кыыскар доҕор кын.. -Диэн баран, кинин олх атын сыттаах киһигэ туттаран ыытта. Өр кусаҕан баҕайы сыттаах уонна хараҥа хоруопка иһигэ уган баран ханна эрэ айаннаан тиийбиттэрэ. Кинини дьэ хостоон таһааран, салгына суох баҕайы сиргэ киллэрбиттэрэ. Бу сир квартира диэн буоларын кэнники билбитэ. Салгына тиийбэккэ, төттөрү таары сүүрэкэлээн салгын көрдүү сатаата да туһа таххсыбата, аны туран наһаа да аччыктаабыт эбит. Ийэтин эмиэҕин иһин, ыраах хааллаҕа.. Дьэ тугу булан аһыыр бу мантан. Ол иһин самардаан сыттаан, тугу эмэтэ булан сиэҕин баҕард, маарыын салгын көрдүү сырыттаҕын ол диэкки баар сиртэн миньигэс сыт кэлэрэ, ол диэкки бара сырытта да сабыылаах ааҥҥа кэтиллэ түстэ. Аччыктаан иһэ холугураан барда, туох да туһа тахсыа суох диэн, биир таҥас сытарыгар тиийэн сытынан кэбистэ.

Киэһээ аан тыаһаан киһи бөҕө киирдэ.
-Шурукка кэл эрэ манна, бу көр эрэ паапаҥ эйиэхэ, оҕобор тугу эрэ көрдөөрөөрү кынабын… -Диэн били маарыын аҕалбыт киһитин саҥата иһилиннэ. Ону кытта тоһугурас атах тыаһа сүүрэн кэлбитигэр көрбүтэ, киһи кынан баран олох кыра киһи кип-киэҥ харахтарынан кинини көрөн турар эбит.
-Бу… Кимий? -Диэн ыйытта.
-Дьэ ону бэйэҥ билэҕин, эн ытыҥ.. Бэйэҥ аатта-диир улахан киһи.
-Мин кинини… Саарык диибин…. Саарык… Саарык… Мэ… -Диэбитигэр ойон туран кыра киһигэ тиийдэ, кыра киһи куота куота ыҥырда, кини кэнниттэн сырса сырытта. Кыра киһи аата Шуурикка диэн буоларын биллэ, уонна кини эмиэ оҕо эбит, ол кынан баран киһи оҕото. Шуурикка кинини бытыылканнан үүт бөҕөтө иһэртэ. Көтөҕө сылдьан аһатар, ийэтин оннугар бу оҕо аһатар буолла. Хабаҕаран ииктээн кээспитин биир улахан киһи кэлэн.
-Бу ыккыт иигин сотуҥ… Шура ытыҥ иигин дьаһай.. -Диэн кыыһырбыт саҥаны истэн кыра хаһаайкатын кэннигэр саста.
-Маама.. Кини кыра дии… Ииктээтин ээ… -Диир хаһаайката.
-Суох.. Суох.. Мин итини соппопун.. Бэйэҕит дьаһайыҥ. -Диир Маама диэн киһи.
-Шура.. Дьаһайбат буоллаххына.. Ыккын таһырдьа быраҕыам.
-Сөп сөп билигин, быраҕыма чаһыдьа… -Диир Шурик.
Кыра киһилиин киэһэни быһа оонньоотулар төтөөрү таары сүүрэкэлээн. Дэлби сылайыахтарыгар диэри оонньоон баран утуйдулар. Сарсарда Шурикка ханна эрэ бараары таҥныбыт этэ.
-Саарык мин киээ кэлиэим, мин иссаппар байдым -диэн баран сылаан ылла.

Саарык бу квартираҕа сыл аҥаара олордо. Сороҕор таһырдьа күүлэйдэтэллэр, оччоҕо кини наһаа да астынара. Сүүрүөн көтүөн, моонньуттан быалаах сылдьар буолан мэһэйдиир. Ол курдук кыратык күүлэйдэтэ түһэн баран, эмиэ киирэригэр тиийэр. Кини сарыарда уонна киэһээтитн эбэһээт тахсаллар, таһырдьа туолеттата үөрэнэн, таһааралларыгар тиийэллэр. Биирдэ киниэхэ Шуурукка, кыыллар уруһуйдарын көрдөрө көрдөрө бу куобах, бу саһыл, диэн элбэх кыыллары көрдөртөөбүтэ. Киниэхэ майгынныыр уруһуйу көрдөрөн баран бу бөрө, кини куһаҕан уоран аһыыр диэбитэ. Уонна эһэ диэн диэн кыылы көрдөрбүтэ, бу эһэттэн кутанар буол

кини наһаа күүстээх уонна өйдөөх диэн кэпсээбитэ. Уонна Шура кыыска, ити көрдөрбүт кыылларын курдук оонньуур кыыллар бааллара. Ол оонньуурдарын туруортаан баран, миэхэ куобаҕы аҕал, или саһылы, дэн ооньуур буолбуттара. Оннук кынан кыыллар ааттарын уонна, көрүҥнэринэн билэттир буолбута.

Биирдэ Саарык утуйа сытан төһүү сыппыта…. Кини ханна эрэ сүүрэр, үрэ үрэ.. Санаатыгар тугу эрэ көрдүүр курдук кынар да көрдүүрүн билбэт… Арай сарылаабытынан били Шуурукка эһэ оонньуура хантан эрэ баар буола түстэ.. Ол кынан баран ынырык улахан буолан хаалбыт… Ханна барар, куотар сирин булбакка эргичиҥнии сырыттаҕын… Бөрө оонньуур баар буола түстэ да эһэ оонньуурун үрдүгэр түстэ… Хабыыр хапсыһыы буолла… Кини куттанан, саһар сир көрдүү сатаата… Эмискэ саҕатыттан харбаан, ылбыттарыгар сарылыы түһэн баран тииһинэн түстэ…. Арай хаһаайката Шуурукка ытыыр саҥатыттан өйдөнө түстэ, түүлүгэр бутуллан хаһаайкатын илиитин быһа ыстаан кэбиспит этэ.. Хата онтон бэйэтэ да ыксаата, хаһаайкатын тула көтө сылдьан -Алҕас.. Алҕас -дии сатаата да кини тылын өйдөөбөт буоллаҕа.. Кыыс илиититтэн сытыы тиистэр хабан ылбыт ссириттэн хаан бөҕө сүүрэ сылдьар.. Хоско кинини манна аҕалбыт киһи сүүрэн кэллэ -Туох буоллуҥ бу.. -Диэн ыйытта. -Саарык ытырда-ди ди ытыыр кыыс. Улахан киһи хаамат кэлээт кинини күүскэ баҕайы тэбэн саайда.. Ыраах эһиллэн тиийэн туран куотаары кыммыта, кыайан турбата ойоҕосторо ыарыытыттан кэннинээҕи атахтара уйбакка сууллан түстэ.. Хаста да оннук кынан тура сатаата да суулла турар.. Аны Шуурукка маамата сүүрэн кэллэ. -Туох буоллугут бу? =Диэн хаһытаата. Шуурукка илиитин кэнигэр кистии тутан баран. -Мин бэйэм… Мин бэйэм.. Саарыгы кырбааамаҥ… Кырбаамаҥ-диэн ытыыра тохтоон хаалбыт кыыс саҥара. Ытын оҕотун аһынан сүүрэн кэлэн туруора сатаата… -Паапа тоҕо кырбыыгыный… Саарыкпын. Маамата кыыс илиитин көрөн баран эттэ.
-Мин куруук этэбин дии эйиэхэ ыты дьибээлээмэ диэн..
-Мин билигин кэһэтиэм -диэн аҕалбыт киһи саҥарар.
-Иһиҥ аһыйа аһыйа, ол ыт оҕотун кырбаан тугу абыранаҕын?.
-Мин оҕобун ытырбытын.. Таһаарыам кинини..
-Ыт аата ыт буоллаҕа, биирдэ эмэ ытырахтаах этэ.. Ити кыыс сорун сордуур…
-Таһырдьа быраҕыам кинини.
-Ол кыһыннары таһырдьа быраҕаары ылбытыҥ дуо?
-Таах ылан туох да туһата суох ыты… Булчут ыт оҕото аатаах да..
-Били эн булчут баҕайы киһи.. Атын эр дьон бары бултууллар, эн саатар биир кус аҕалбытыҥ суох дии.. -Диэн кинини көмүскэһэн эрин саҥарда. Уонна киниээхэ кэлэн тутан хабан көрөн баран.
-Тоҕр итиччэ күүскэ тэбэҕиний.. Оҕоҥ көрөн турдаҕына.. Дьиикэй баара… Бу көр хайдах эрэ кыммыккын дии..
Эр киһи кэлэн кинини саҕатыттан ыла, уонна ааны арыйан таска таһааран алараа кирилэс аныгар бырахта.

Саарык сытан кэтэһэн көрдө, баҕар кыыһыра түһэн баран төттөрү ыҥырае киллэриэхтэрэ диэн… Ким да тахсан ыҥырбата. Ити аата улаханнык кыыһы эчэппит быһылаах, кини соһуйан ытырбыта эбээт.. Ама бэйэтин хаһаайкатын баҕа өттүнэн ытырбатаҕа буоллаҕа дии… Сатаатар кини саҥатын киһилэр өйдүүллэрэ эбитэ буоллар быһааран биэриэ этэ буоллаҕа дии. Кини дьоннор саҥаларын өйдүүр, өйдүүрэ диэн саҥа интонациятынан баҕар нууччалыы да буоллун сахалыы да буоллун барытын билэр.. Сыта сатаан баран туран үөһээ таҕыста, аан аттыгар тиийэн иһилээн көрбүтэ. Шуурукка саҥата иһиллэр -Маамаа.. Саарыгым аччыктаабыта буолуо… Килэриий… -Баран паапаҕар эт. -Диир маамата. Кыыс атаҕын тыаһа хос диэкки сүүрэр.. -Папаа.. Саарыкпын килэриий…. Ачыктаабыта буоло.. Папаа…, -Суох уонна Саарыгын суох, абааһы ытын үүрбүтүм. Уонна ыт куоска диэн көрөөр эрэ… Сатаан көрбөт буолан баран… Бар утуй!. Шуурукка ытыы ытыы хостон сүүрэр тыаһа иһиллэр. Истэн тура сатаан баран, аллараа түһэн кирилэһин аныгар бврахпыт тэллэхтэригэр тиийэн сытта. Санаатта да түстэ уонна ачыктаан да бараахтаата. Чэ хайыамый, сытарбар тиийэбин.. Диэн сытан уттуйбута буолан сытта. Дьоннор киирэллэр таххаллар онно олох да наадыйбакка сытта. Арай иһиттэҕинэ айдаан бөҕөтө буолла.. Кинини аҕалбыт киһи, эмиэ киими эрэ үүрэр саҥата саҥарар.. -Бар диибин мантан… Сибилигин мин милицияларга эрийиэм… Бар дибин.. Бар.. - Саарык ити саҥаны истэн ыксаата… Аны кини хаһаайкатын Шуурукканы дуу, кини ийэтин дуу үүрэн эрэр быһылаах диэн. Саарык ойон туран үөһээ сүүрдэ.. Арай көрбүтэ, биир хаһан да харахтаабатах

киһитин үүрэ сатыы сылдьар эбит. Хата мин Шууруккпун буотах эбит дии санаан, аллараа куотта.. Шуурукка паапата кыыһырбыт саҥатын истэн, ити саҥаны истэн иһиттэн ырдьыгынаан ылла. Аллара тиийэн сытта, киһи атаҕа тыаһаан кэллэ, уонна кирилиэс аннын өҥөйөн көрөн баран
-Бай… Манна эмиэ хаһаайынаах эбит дии… -Диэн соһуйбут саҥа иһиллэр. Саарык кыыһыра сытар буолан, ол киһиэхэ тиистэрин көрдөрөн ырдьыгынаан ылла -Миэхэ чугаһаама.. Ытырам.. -Диэтэ да киһитэ өйдүө баара дуо. Кини аттыгар сиргэ кэлэн олорунан кэбистэ, уонна киниэхэ туһаайан эбитэ дуу или бэйэтин кытта кэпсэтэн дуу
-Киһи да күлэр… Һэ.. Һэ.. Киһи уонна ыт… Ыт уонна киһи… Һэ.. Һэ.. Һэ.. Манна бииргэ хонор сордоохтор буоллахпыт.. Ити үөһээ сылаас буолуо диэн тахсыбыппын үүрэн ыытылар… Ыттыы.. Һэ.. Һэ.. Эн мантан үүрбэт инигин?… Чэ өйдөһөн хонор инибит?.. Эйигин эмиэ таһырдь бырахпыттар дуо?.. Һэ.. Һэ.. Киһи уонна ыт… Хата тугу эмит ыстыахха дуу… -Диэн баран илдьэ сылдьар бакыатыттан ол бу ас хостоон таһаарда.. Мэ бу халбаһыы баар, кыракый түүнүк буолбут кынан баран туох буолуой, диэн баран киниэхэ уунан биэрдэ.. Саарык аччык буолан ылан сииригэр тиийдэ.
-Мин эйигин илдьэ барарым дуу… Онно эйиэхэ баҕас ас элбэх буолуо… Ыт аата ыт буоллаҕыҥ.. Оннооҕор биһиги сирбэккэ сиибит… Бугун сатар тымныыката сүрэ бэт.. Ол аата эйигин көрсөөрү, манна киирдэҕим.. Сырайын хараҕын олоруута өйдөөх ыккын быһылаах.. Атахтарыҥ уһттара улахана.. Бөдөҥ ыт буолсугун… Мин билэбин эбээт… Мин да киһи курдук эрдэхпинэ Булчут этим ээ… Билигин кэлэн бу ыттыын ыт буолан олордоҕум.. Мин да төрөппүт ийэлээх аҕалаах этим ээ.. Бу куоракка ойохтонон кэлэн, маннык буоллаҕым… Ол иннигэр арыгы диэҥҥэ кыһалыбакка, булду эрэ сырсан тахсар эдэр оҕо… Иһэр дьахтарга түбэһэн… Билигин кэлэн кэмсинэн да диэн.. Ийэм муҥнаах этэ сатаабыта ээ… Иһэр баҕайы кыыс ити диэн.. Чэ ити хааллын утуйуохха диэн баран, олороорон утуйан хаалла.

Сарсарда эрдэ туран, кинини илиитигэр ылан ханна эрэ өөр баҕайы хааман барбыта. Саарык тоҥон бибигирээн киирэн барбытын иһин, хооньун иһигэр уктан эмиэ өр хаампыта. Онтон -Дьэ бу кэллибит, дьиэбитигэр -диэн кинини сиргэ түһэрбитэ элбэх баҕайы бөх муусар бөҕө мустубут сиригэр кэлбит этилэр. -Дьэ бу мин манна олоробун… Бу сир аата Сыбаалка диэн буолар… Манна баар барыта, тугу баҕарбытыҥ ыраай олоҕо…. -Диэн сыһыгыраан күллэ.
-Чэ кэл.. Бэйэҥ сотору барытын билиэҥ. -Диэн баран ол бу хаптаһыннарынан оҥоһуллубут сарай диэҕи сарай буотах, дьиэ диэҕи дьиэ буотах сиргэ кэлэн аанын арыйа баттаата уонна -Чэ киир до… Манна бары биир өлүүгэ олорор сордоохторбут… -Дибитэ. Саарык сэрэнэ сэрэнэ киирэригэр тиийдэ. Иһирдьэ киирбитэ хата сылаас эбит этэ.. Утары биир бөдөҥ ыт ойон кэлэн кинини аҥаар хараҕынан көрөн.. -Оо.. Ким кэллиҥ быраат? -Диэн соһутта.
-Мин… Мин.. Дьиэбиттэн.. -Эрэ диэхтээтэ Саарык.
-Дьиэлээх ыттар манна кэлбэттэр, манна дьиэтэ суох… Бу сыбаалка олохтоохторо биһиги баарбыт -диир аҥаар харах. Тимир оһох кэнниттэн кыракый уҥуохтаах барыта түү буолбут сирэйдээх ыкка майгынныыр харамай кэлэн.
-Боотур оҕону кутаама эрэ…. Бар мантан -диэбитигэр аҥаар харахтаах ыт тэйэ хаамта.
-Мин Матильда диэммин, Болонка боруода ыппын… Эн лайка бөрөну кытта буккуллубут ытын оҕотоҕун быһылаах.. Эн аатааххын дуо тойуом?. -Диир Матильда.
-Мин… Миигин Шуурукка.. Саарык диир этэ.
-Шуурукка диэн кимий тойуом?.
-Мин.. Хаһаайкам…
-Оччоҕо тоҕо манна кэллиҥ… Хаһаайкаҕыттан уоран ылла дуо.. Лүөҥкэ?.
-Лүөҥкэ… Кимий?.
-Ити эйигин аҕалбыт киһи…
-Биһиги дьиэҕэ кирилиэс анныгар хоммут.. Онтон манна аҕалбыта.
-Онтон хаһаайкаҥ…
-Мин алҕас кинини ытырбыппын, паапата миигин таһырдьа бырахпыта…
-Ол да иһин… Лүөҥкэ уорбатах буолуохтаах этэ, кини наһаа көнө киһи ээ… Эн кинини тутус. Аһы баҕас булуо эйиэхэ.. Мин манна баар ыттар хотуннарабын. Ол бу буоллаҕына миэхэ этээр. -Диэтэ Матильда.

Сыбаалка хас да үө ыттар бааллара…
Хотулар- Баһылыгынан Кэрэмэс диэн лайка боруодалаах булчут ыт. Уонна кини үөрэ, сэттэ ол бу араас боруодалаах онтон мантан кэлбит ыттар.
Кытыылар- Икки тус туспа үөрдэр,

уҥалар уонна хаҥастар диэҥҥэ арахсаллар. Уҥалары Ринго диэн лабрадор баһылыыр. Хаҥастарга Азек диэн ниэмэс апчаарката көрөр.
Соҕууруулар- сүүрбэччэ үөрдээх, халаҥ хампаанньа баларга Ряба диэн тыһы ыт хотунаан сылдьар. Балары барыларын Матильда дбъьаһайан көрөн олорор этэ. Нэдиэлэҕэ биирдэ бас көс ыттар кэлэн Матильдаҕа туох сонунаахтарын кэпсиир этилэр. Боотур Матильда харабынайа этэ, уонна дьиэ таһыгар түөрт бөтөстөрдээх этэ. Саарыгы Матильда бэйэтин кытта онно манна батыһыннаран илдьэ сылдьар буолбута. Кинилэри мэлдьи Боотур батыһа сылдьар этэ уонна ырааҕынан бөтөстөр арыалыылара. Биирдэ Саарыгы Хотуларга илдьэн Кэрэмэскэ көрдөрбүтэ.
-Кэрэмэс.. Бу оҕону бэйэҕин кытта илдьэ сылдьан үөрэтиэҥ буолааарай?. -Диир Матильда.
-Матильда Хотуммут… Ол манна бу бөх быыһыгар, туохха үөрэтэбин?.
-Эн элбэх сиринэн сылдьан бултаабытын.. Булт албаһыгар…
-Хааныгар баар буоллаҕына бэйэтэ барыа.. Мин да үөрэтиитэ суох..
-Ол аата акаастыыгын дуо?. -Диир Матильда кыыһырбыт саҥата.
-Суох.. Суох тоҕо акастыамый.. Тугу эппикинэн Хотунум.. -Диир Кэрэмэс, өскөтүн акаастаабыта буоллар, кини дьылҕата быһаарылларын кини билэр. Ити кинини батыһа сылдьар охсуһуук бөтөстөрө кинини тырыта тыыталлар, этиэ эрэ кэрэх. Уонна кини миэстэтигэр баҕалаах бэйэтин иһигэр элбэх, көмүскүү бараллара биллибэт этэ.
-Чэ сөп оччоҕо.. Аны биир ыйынан бу оҕону миэхэ тиксэрээр. -Диэн баран Матильда Саарыкка туаайан этттэ.
-Тойуом эн Кэрэмэһи кытта таҕа барыаххыт.. Кини эйиэхэ бэйэтин албастарын үөрэтиэ, хайдах тыаҕа сылдьары.. Чэ ол бу буолбакка үчүгэйдик барытын сиһилии үөрэн..
-Сөп барытын төһө кыалларынан билэ сатыам. -Диир Саарык.
Оннук кынан Кэрэмэстээх Саарык, сыбаалкаттан тахсан халыҥ тыа быыһыгар сүүрэ турдулар.

Саарык сыбаалкаҕа кэлиэҕиттэн дэлби уларыйбыта, улахан кыахтаах ыкка майгыныыр буолбута. Кыһыны быһа кинини, Ринго диэн ааттаах Матильда биир эрэллэх бөтөһө охсуһуу кистэлэҥэр үөрэппитэ. Ринго Саарыкка манныгы кэпсээбитэ.
-Мин ыраах сибиир куоратыттан атыылаһыллан кэлбитим, миигин охсуһарга эрэ анаан ииппиттэрэ. Хаһаайыным, этим сииним бэлэм буолаатын кытта, маҥнай даача дьиэтигэр уулусаттан ыттары аҕалтаан охсуһуннарар этэ. Хоттохпуна аһатара, онтон хоттордохпуна икки-үс хонукка аһаабакка олорорум. Саатар уу да биэрбэт буолара. Ол иһин мин, туох баар күүспүн ууран туран охсуһар буолбутум.. Аҕалбыт ыттарын барытын хотуталыыр буолбутум кэннэ, дьэ саҕаламмыта иэдээн олох миэхэ… Биһигитин ыраах куорат таһыгар тиэйэн илдьэннэр. Хаччыга осуһуннарар буолбуттара. Үс сылы быһа мин хаһаайыммар элбэх хаччыны оҥорбутум… Биирдэ элбэх хаччыга… Бөрөнү кытта охсуһуннара буолбуттара. Маҥнай бөрөнү көрөөт сэнээбитм… Мин көрдөхпүнэ олох эдэр оҕо этэ.. Ол кынан баран бөрө аата бөрө… Мин туох баар кыахпынан түһэ сатаабытым да, туох да туһа тахсыбатаҕа.. Кини бэйэтин көмүкэнэр эрэ этэ. Миигн тирээпкэ оонньуур курдук ылан быраҕатыыра.. Уонна көрөн турара.. Ол кэннэ эппитэ.. -Тыынаах халыаххын баҕарар буоллаххына тохтоо.. Билигин мин ылан быраҕыам, оччоҕо охтон баран турума, мин эйигин өлөрүөхпүн баҕарбаппын.. Ол курдук кыннахха тыынаах хаалыаҥ-диэбтэ. Сотору соҕус, саҕабыттан ылан ыраах киэр элиппитэ. Мин көтөн тиийэн, килэккэҕэ саалан баран… Турбатаҕым.. Соруйан.. Ону бөрөм көрөн, харахтарын симэн -Турума.. Турума.. Тыынаах хаалыаҥ- диир курдуга. Мин турбатаҕым… Этим сииним барыта көһүйэн хаалбыта, кыайан хамсаммат да буолан хаалбыппар… Хаһаайыным өлөрө кэллэ диэн, бу сыбаалкаҕа аҕалан бырахпыта. Тоҕо тыыммын салгаабатаҕа эбитэ буоллар.. Билбэтим, баҕар элбэх хаччы тэбэн биэрбитим иһин буолуо. Манна кэлэн өлөөрү сыттахпына, соҕуруулар буланнар тырыта тыытыахтарын Матильда түбэһэ кэлэн быыһаабыта.. Ол иһин Матильда туһуга, барытын оҥоробун… Кини үтүө санаалаах хотун..
-Чахчы оннук.. Миигин эмиэ, кини көрсүбүтэ.. Ийэм кэриэтэ буолла ол кэннэ. -Диир Саарык.
-Ол иһин.. Эн тускар кыһалар эбит.. -Диэн кэпсэтии буолбутаах.

Кэрэмэстээх Саарык куорат сыбаалкатыттан олх ыраах тэйбиттэрэ. Саас буолан эрэр этэ. Ол иһин айыллҕа сыта сымара наһаа да үчүгэй этэ. Кэрэмэс хаарга хаалбыт суоллар тустарынан сиһили кэпсиирэ. Уонна кыыл хайа диэкки барбытын быһаарара. Хаһан ааспытын, ханна тиийэн тохтуурун туһунан этэрэ. Аһылыктарыгар анаан куобахтары ол бу кыракый харамайдары тутан сииллэрэ. Оннук кынан, ыйы быһа Кэрэмэс Саарыгы ол бу араас булт албаһыгар барытын үөрэппитэ…

Матильда Саарыгы көрөн астыммыта, оҕо айылҕаҕа сылдьан дэлби эт тутан улааппыт уонна сиппит этэ.
-Хайа

Саарык, тугу ситистиҥ… Олоххо туһалааҕы барытын биллим дии санаатыҥ дуо?. -Диэн ыйытта.
-Тыаҕа сылдьар быдан ордук эбит дии санаатым, бу сыбалкаҕа олорордооҕор.
-Бөрө хааныҥ баһыбыт буоллаҕын, булка сыһваннаах буоллаҕыҥ…
-Уол барытын ылынара түргэн.. Сорох сороҕор бэйэм киниттэн үөрэх ыллым диэххэ сөп-диэн Кэрэмэс Саарыгы хайгыыр.
-Чэ сөп… Кэрэмэс баран үөргин тут. Эйиэхэ дөссө сэттэ дууһаны холбообуппут. Олору баран дьаһай. Кинилэр куораттан куотан кэлэн манна холбостулар. Куоракка биһиги аймахтары тутаталаан суох оҥортоон эрэллэр үһү. Онон манна элбэх аймахтарбыт эбиллэлэрэ буолуо… Ол курдук өйдөө.
Кэрэмэс Саарыкка хааман кэлэн эттэ.
-Чэ быраатым Саарык.. Эйигиннин куттаммакка халыҥ тыаны кэрийэ барыахха сөп дии санаатым.. Бу сыбаалка олоҕуттан сылайан таҕа барар буоллаххына бассарга бэлэмми.
-Барар буоллахпына биллэриэҕим Кэрэмэс.. Мин эйиэхэ улахан махталбын биллэрэбин. Кэрэмэс бэйэтин көрөр хоту эҥээригэр сүүрэ турда. Тэйэ түһэн баран эргиллэн көрөн ылбыта.
Биир күн Саарыгы Лүөҥкэ куоракка илдьэ барбыта. Манна кэлиэҕиттэн кини куоракка үктэнэн көрө илик этэ. Ол бу араас сирдэри кэрийэ сылдьан, элбэх ыттар мээнэ сылдьалларын көрөтөөбүтэ. Биир дьиэ бөх тоҕор сирин аттынан ааһан истэхтэинэ киниэхэ үс эрэттэр сүүрэн кэлбиттэрэ.
-Тоҕо манна кэллиҥ.. Биһи сирбит… Бар мантан -диэн овчарка аҥаардаах киниэхэ этэр.
-Эһиги бөххүт миэхэ наадата суох.. -Диир Саарык.

-Өссө.. Бөххүт.. Диигин.. -Диэн баран кини үрдүгэр түспүтүн, Саарык эргийэ ойон ол ыты сргэ хам баттаан түһэрдэ. Атыттар кутуруктарын атахтарын анныгар уктан, куотар аакка тиийдилэр. Аллара баттана сытар ыт тииһин килэтэ килэтэ өчөһө сыппытын, кулгаҕыттан ытыран илгиэлии түһэн биэрдэ уонна эттэ.
-Мин эйигин кырбахпын баҕарбаппын… Уонна эһиги бөххүт миэхэ наадата суох.
-Сөп сөп.. Туруор… Кулгаахпын ыыт.. -Диир аларааҥҥы -Эн ким диэн, буолаҕын?.
-Мин Саарык диэммин.. Сыбаалка олохтооҕо..
-Ол да иһин.. Миигин кыайдаҕыҥ.. Эһигитин харса суохтар диэн кэпсииллэрэ кырдьык эбит.
-Эн кимҥиний..? -Диир Саарык.
-Мин Барон диэн буолабын-диир
-Чэ Барон.. Хом санаама мин бардым.. -Диэн баран Саарык Лүөҥэтин сырсан бара турда.

Таас дьиэлэр быыстарынан баран иһэн Лүөҥкэ Сааарык диэкки көрөн баран эттэ. -Бу мантан эйигин ылбытым.. Өйдүүрүҥ дуу суоҕа дуу.. Хантан өйдөөбүт үһүгүн.. Кыраҥ да бэт этэ. -Диэбитэ. Саарык ити тыллары өйдөөн бөҕө буоллаҕа, кини барытын өйдүүр, бу кини подеһа… Бу оҕо оонньуур площадкатыгар Шууруккалыын оонньуурун… Күүлэйдии хаамарын.. Барытын өйдүүр. Бачча кэлэн баран Шууруккатын көрөн баран барардыы сананна Саарык. Ол иһин дьиэ анныгар киирэн кэтэһэн сытта. Сатаатар ыраахтан көрөн барбыт киһи дии саныыр.

Сотору соҕу кини чуор кулгааҕа ыраахтан Шуурукка саҥатын иһиттэ.. -Папаа.. Ити оптуобустары ыытар дьонноро барыта бытыктар дии.. Тоҕо итиннигий? -Диир. Паапатын саҥата -Ити кэлии омуктар…. Бары да бытыктаахтар.. Сатаналар… Саарык ойон туран саҥа диэкки тэбиннэ… Көрө түспүтэ Шуурукка паапатын иннигэр сүүрүкэлии сылдьара.. Саарык оҕо диэкки сүүрэн тиийбитин, бэйэтэ да билбэккэ хаалла. Кыыс киниэхэ ыт сүүрэн кэлбититтэн куттанан тохтоон ылла,

онтон -Уооой Саарык.. Саарык… Папаа.. Бу Саарык дии көрүүй папа.. -Диэн хаһыытаабытынан ыкка сүүрэн кэллэн Саарык моонньутугар кууһа түстэ. Паапата кыыһыгар -Сэрэн баҕар… -Диэн баран тохтоон хаалла, кини да биллэ бу Саарык буоларын. Бөдөҥ күөрт өҥнөөх кэрэ да ыкка кубулуйбутун көрөн, баҕар кэмсиммитэ эрэ суох эрэ.. Кыыстаах ыт ахтыһан… Үөрүүлэриттэн сыллаһыы, салаһыы.. Кыыс папатын уу.. Хаар буолбут харахтарынан көрөн баран -Папаа.. Саарыгым миигин умнубатах.. Саарыгым.. Умнубатах.. Папаа дьэҕэ киллэриэххэриий… Маамаҕа көрдөрүөххэ Саарыгы.. -Диир. Кыыс паапата аа-дьуо кинилэр диэкки чугаһаан кэлбитигэр Саарык тиистэрин көрдөрөн чугаһаппата. Уонна Шууругун сырайыттан миньигэс баҕайытык салаталаан ылан баран киэр ойбутугар.. Шуурукка кинини кэнниттэн ытыы-ытыы сырса сатаата.. -Саарыык.. Саарыык.. Барыма кээлиий… Сарыык.. -Диэн хаһыытын истэн хаалла. Саарык харахтарыттан уу тахса-тахса.. Сүүрэ турда.

Саарык Шууруккатын төһө эрэ хомотто.. Кыыс үөрбүт сырайын санаан, сүрэҕэ илибирээн ылла да хайыай кини дьылҕата атын буоллаҕа дии.
Сыбаалкатыгар тиийэн Матильдаҕа урукку хаһаайката билбитин кэпсээбитигэр, үөрэ истибитэ уонна эппитэ.
-Оҕо санаата ырааһа бэт буоллаҕа дии,,, туох да хом

санаата суох сырыттаҕа дии.
-Кэннибиттэн ытыы ытыы сырсыбытыгар тулуйбакка төттөрү бара сыыстым.. -Диир Саарык.
-Олоххо оннооҕор хомолтолоох быһылааннар буолаллар… Ону барытын тулуйуохха наада.. Тулуйа үөрэн. -Диир Матильда.
-Мин бу сыбаалкаттан барыахпын баҕарабын… Киэҥ тыаҕа… Онно сыта сымара да үчүгэйэ…
-Барар буоллаххына барар буоллаҕыҥ дии… Ол кынан баран, кэлэр буоллаххына хаһан баҕарар кэлиэххин сөп. Манна баар буоллахпына көмөлөһө сатыам.. -Диир Матильда.
-Уонна Кэрэмэһи миигин кытта барарыгар… Көҥүлүөҥ дуо?
-Суох… Кэрэмэс манна бэйэбэр наада.. Кини курдух соҕуруулары тутар манна суох. Ол иһин көҥүлээбэппин. Барар буоллаххына бэйэҥ бараргар тиийэҕин.
-Чэ сөп.. Сарсын айаныам.. Бүгүн доҕотторбун кытта бырастыылаһан баран-диир Саарык.

Саарык Бүлүү тыраасатынан баран иһэн Маҕараһы ааһан баран, Ситтэ үрэххэ кэлэн үөһээ барбыта. Сайын буолан халлаан ичигэс этэ. Аара суолга ол бу кыракый көтөр сүүрэр элбэх буолан, олох ачыктаабат этэ. Суолугар хаста да улахан тайахтары түбэһэ көрүтэлээбитэ. Хаһан эрэ били Шуурукка көрдөрбүт эһэ диэн кыылыгар эмиэ түбэһэ сылдьыбыта, кинини көрөн баран ол кыыла суоһурҕанан сири кырбаабыта. Ол иһин тэйэ коппута, кыыла тот буолан ду, кинини сырса барбатаҕа. Түүнүн ол бу мастар анныларыгар утуйан турара. Сасыарда туран ходуһалары кэрийэн кутуйахтаан сиирэ.

Бөрөлүүн көрсүһүү.

Күһөрү сайын эт. Саарык куобаҕы сырсан иһэн муннугар билбэт сыта охсуллан ааспытыга кыһалҕатын уурбакка куобаҕын сырсан туппута. Тот буолан кубаҕын ытыран баран, ардах хоппот сытар сир көрдүү сырыттаҕына били билбэт сыта эмиэ баар буола түспүтэ… Ол кынан баран олх чугас этэ. Арай көрбүтэ, баран иһиэр суолун ыкка майгынныыр улахан кыыл утары турунан кэбистэ… Саарык ытыра сылдьар куобаҕын быраҕан, салгыны сытырҕалаан көрдө, бу кыыллар баҕар хас да буолуохтара дии санаан иннин кэннин барытын кэтэнэн сэрэх турбута. Кыыла кини диэкки кэлиэхчэ буола буола кэлбэккэ турбута. Бу бөрө кыыл буоларын Саарык билбитэ. Охсуһарга бэлэм туран кэтэстэ да бөрөтө чугаһаабат. Саарык көрбүтэ бөрөтө тоҕо эрэ ойуоккалаан хаамар этэ… Онтуката баара бөрөтө олох да үс эрэ атаҕар тирэнэ сылдьар эбит этэ. Ол иһин киниэхэ түспэккэ, сылдьарын Саарык таайбыта. Уонна бөрөтө кырдьаҕас киһи курдук сөтөллөн ыларын истибитэ.. Саарык куобаҕын ылан бөрө диэкки хааман тиийэн чугас соҕус ууран биэрдэ, уонна бөрөҕө туһаайан эттэ.
-Кырдьаҕас убайым улуу Бөрө кыыл… Бу миигиттэн эйиэхэ бэлэх буоллун.. Эн сиргэр кэлэн бултуу сылдьар эбиппин.. Бэлиэ охсубут сыккын ылан ааххайбакка хаалбыппын..
-Булчут ыт… Эйигин кытта саалаах дьоннор суохтар дуо?. -Диир мөлтөх соҕус кынан баран, эрэллээх бөрө куолаһа.
-Суох… Мин соҕотох сылдьар ыппын.. Булчут суох.
-Итиннэ уур.. Уонна тэйэн биэр- диир бөрө. Саарык куобахтан тэйэ хааман баран ыраахтан сытан кэтээн көрө сытта. Бөрө судьуруҥнаан кэлэн куобах өлүгүн ылан, мас кэннигэр киирэн тырыта тыытан сиирин иһиттэ.

Бөрө түүнү быһа сөтөллө хоммүта. Саарык бөрө таһыгар кэлбитигэр бөрөтө киниэхэ ырдьыгынаан көрсүбутэ, онно Саарык эттэ.
-Кырдьаҕас олох мөлтөөбүккүн… Тоҕо эмтэммэккин, бөрө ото диэн баар буоларын билэриҥ буолуо дии..
-Оннук бу диэкки суох, мин да көрдөөн көрбүтүм. -Диир бөрө.
-Ити атаххын туохха өлөрдүҥ?.
-Бу атахпын өлөрбүтүм ыраата.. Хапкаанҥа ылларан баран бэйэм кэбийэн босхоломмутум. Бу саас эһэни кытта охсуһа сылдьан дөсө эчэтэн биэрдим… Мантан хоту диэкки бардахха Нидили диэн улахан күөл баар… Мин төрөөбүт сирим уотум… Бу кырдьан уонна эчэйэн бу диэкки кэлэн сылдьабвн.. Биһиги үөрбү улахан үөр этэ… Онно бултаан алтаан, аһаан сиэн улаапытым.. Миигин Дьусха диэн баһылыкпыт бэйэтин миэстэтин биэримээри наар туоратан тахсар этэ.. Ол бу охсуһууларга маҥнай киллэрэр этэ.. Онтон бу эчэйбитим кэннэ олох да үөрүттэн үүрэн кээспитэ.. Мин аатым Лэкэс диэн буолабын… Аҕыйах хонук анаараа өттүгэр атын үөрдэргэ түбэһэн.. Күөлү харбаан туораан тыынаах хаалбытым.. Бу кайан бултаабат буолан кутуйахтаан, күтэрдээн эрэ аһыы сылдьабын.. Эн бу ыт тоҕо дььоҥҥо олорбокко халыҥ таны кэрийэ сылдьаҕын?. -Диир Лэкэс.
-Мин айылҕа оҕото буолабын.. Дьоннор миигин… Чэ ол хаалын, эйигин эмтэнэргэр көмө буолуом этэ дуу?.
-Мин ырааҕы хаамар

кыаҕым суох… Бу кыһынын хайдах туоруурбун билбэппин.
-Мин убайбар көмөлөһүөм… Мантан икки көс арҕаа, оҕолоох тайахха турар сирин көрөн ааспытым… Ону баран оҕотун ылыахха… Онуоха маныаха дылы сиир аһыҥ баар буолуо оччоҕо…
-Чэ буоллун сирдээн бар.. Мин суолгун батыһыам.

Оҕолоох тайах ханна да барбакка миэстэтигэр баар этэ. Ыраахтан чуҥнаан көрөн баран саба түһэргэ быһаарыннылар. Саарык тайах ийэтин иирдэ сыдьар кэмигэр, Лэкэс кыракый тайахха саба түһэн тутуохтаах. Ол курдук быһаарынан Саарык тайахтар турар сирдэригэр түһүнэн кэбистэ… Ийэ тайах иннигэр ыт ойон кэлбититэн соһуйан, иннинээҕи атахтарынан табыйталыы сатаата да ыт табыллан биэрбэккэ ойо куота сырытта. Оҕотун көмүскэһэн туох баар, күүһүн ууран ыты таба саайталыы сатыыр да кыраннан таппат. Ол иһин ыты сырса сылдьан табыйа сатыыр… Ыта ойон кэлэ кэлэ, бу иннинэн сыбыытыыр да табыллыбат. Туох баар санаатын барытын ыкка ууран туран.. Онно эрэ иирэн оҕотун маннаабакка хаалбыта…. Бүтэһик бээҕиниир саҥатын истэн хаалбыта. Оҕотун диэкки көрө түспүтэ улахан сур бөрө, кини оҕотун иһин хайыы үйэҕэ хайа тардан сууларан эрэр этэ. Оҕотун быыһы ойон истэҕинэ, ыта иннигэр баар буола түстэ да муннуттан сыыһа харбаан ылан ыксатта. Ол бириэмэҕэ бөрө ойуоккалаан кэлэн иһин чараас тириититтэн ойо тардан ааста… Ыкка иирэн, бөрөнү кыайан таба охсубакка хаалла. Онтон иннигэр кэннигэр түһүөлээн кулахачыйа сылдьан иһин бааһыттан эмиэ, бөрөҕө ылларда… Бу сырыыга бөрө тайах суон очоҕоһун сулбу хостоон таһааран, олох улаханнык эчэттэ.. Тайах очоҕоһун соспутунан куотар аакка тиийбитэ…
-Лэкэс.. Хайдахыный -диэн Саарык ыйытта.
-Бүгүн табылынныбыт…. Сыньанан баран.. Суолуохпут… Ити ырааппат кыыл.. -Диир Лэкэс. Тиийэн охторбут тайах оҕотун тырыта тыытан… Ыраах ыраах сытан лабыйа түстүлэр. Сарык сөп соҕустук эбинэн баран кэтэһэн сытта.
-Тайах этин амсайбатаҕым ыраапыт эбит… Махтал буоллун эйиэхэ ыт… Быраатым.. -Диир Лэкэс тото аһаабыт дьүһүннээх.
-Ити тоҕо тайах иһигэр киирэр дии санаабытым… Албаскыт итинник эбит дии….
-Биһиги бөрөлөр итинник кынабын, сымнаҕас сириттэн эчэтэн сэниэтин эһэн баран… Күүтэбит, оччоҕо куотан баран тохтоон сыппытын кэннэ суолаан тиийэн ылабыт, көһүйэн ханна барбат буолан хаалар.

Уонча хонугу быһа сытан аһаан Лэкэс, олох үчүгэй буолбута. Атаҕын бааһа оспута кынан баран сүүрэригэр мэһэйдиир этэ. Биирдэ Саарыкка, Лэкэс маннык диэн эппитэ.
-Бу олоххо соҕотох сылдьартан кусаҕан суох эбит… Мин үөрбүттэн үүрүллэн баран ону биллим. Соҕотох сылдьан бултуур ыарахан, эчэйиилээх буоллахха икки бүк эрэйдээх. Бу эйигин көрсө иликпинэ наар ол бу, кутуйаҕы күтэри сии сылдьан туох аанньа буолуохпунуй… Оннооҕор олоробун да нэһиилэ сор муҥ бөҕөннөн тутар этим…. Эйигин көрсө түһэн баран, туох баар күүспүн киллэрэн киирсэр санаалаах этим, охтор буоллахпына оторбун да кэрийбэтэҕим… Онтум баара миэхэ эрэх- турах буолан хаалыҥ. Мантан ыла иккиэн бултаан алтаан сырыттахпытына бэт буолуо этэ. Уонна манныгы этиэм этэ, дьон олорор сириттэн тэйэн икки атахтаах тиийбэт сирин булуохха диэн. Икки атахтаах, иитэр кыыларын тыыттахха туоҕун да иһин ирдэһэн кэлэр идэлээхтэр. Биһиги кыыллааҕар сидьиҥ кыыллар ити буолаллар… Икки атахтаах.

Саарыктаах Лэкэс хоту айанаатылар. Аара Лэкэһи куоттарбыт бөрө үөрүн күөлүгэр кэлэн тохтоотулар. Дьэ манна Лэкэс хабыр киирсиитин киирсибитэ. Кэлбит түүнэригэр, кинилэргэ алта бөрө субуруһан кэлбиттэрэ. Лэкэс бу бөрөлөртөөҕөр быдан улахан уонна кыахтаах курдук көстөрө. Кэлбит бөрөлөр баһылыктара эпитэ.
-Бу биһиги сирбит… Тоҕо манна кэлигит…. Барыҥ мантан или, билигин тырыта тыытабыт.. -Диир.
-Мин Лэкэс диэммин… Бөрө кыыл буоларбынан хадыйсыы ирдиибин… Ким мин иннибин ылыа… Мин киниэхэ бас бэриниэм, бултаан ылбыт булпун маҥнай киниэхэ биэриэм… Онтон мин хотор күннээх буоллахпына эһи бары мин аныбар буолаҕыт… -Диир Лэкэс. Бу бөрөлөр Саарыктан эрэ обургу этилэр. Саҥата суох бэйэ бэйэлэрин көрсөн турдулар, онон баһылыктара эттэ.
-Мин Бээкэ диэн аатаахпын… Кыдыйсары ирдиир буоллахына мин баарбын, кыайдаххына үөрбүн бэйэҥ баһылаан илдьэ сылдьаар. -Диэн баран Лэкэскэ ыстанан тиийэн үрдүгэр түстэ. Лэкэс хаптайан Бээкэ таһаҕыттан харбаан ылан эргийэн кулахачыс кыммытыгар Бээкэ иһиттэн хаан бөҕөтө тоҕо барда. Бээкэ орулаабытынан сыылан куота сатыы сырыттаҕына Лэкэс атын бөрөлөргө туһаайан

эттэ.
-Истиҥ бырааттарым бөрөлөр… Мантан иньэ эһиги мин үөрүм буолаҕыт… Ити ыт аҥаардаах мин уолум Саарык, мин эппитим кини эппитэ биир тыл… Ким утары барыа.. Маннык буолуо -диэн баран, сыылла сылдьар Бээкэни тиийэн тырыта тыытан кээстэ. Уонна бөрөлөргө туһаайан.
-Бу маны сиэҥ кэбиһиҥ -диэн хамаанда биэрдэ. Аччык бөрөлөр ону эрэ кэтэһэн турбуттуу түһүнэн тырыта тыытан сиэн киирэн бардылар.

Биэс хаалбыт бөрөтөн үһэ, тыһы бөрө этэ. Бү бөрөлөр эдэрдэрэ бэт буолан олох бэйэлэрин иннин көрүммэт этилэр. Лэкэс үөр баһылыга буоларын быһыытынан, бултаабыт буоларын саамай үчүгэйин бастаан талар буолбута, кини доҕорун Саарыгы матарбат этэ. Дьэ ол кэннэ тыһы бөрөлөр онтон хаалбытын икки хаалбыт сииллэрэ. Үксүн Таба, Тайах охторон астара элбэх буолан барбыта. Муус тоҥмутун кэннэ өрүһү уҥуордаан хоту диэкки түһэр санаалааҕын Саарыкка эпитэ. -Онно Таба элбэх үөскүүр, ол диэкки барарбыт буоллар ас өттүгэр быстыа суох этибит, ону туох дии саныыгын Саарык.
-Лэкэс… Эн үөргүн булуҥ, бэйэҥ үөрүҥ мин эһигини кытта барарым ыарахан буолуо дии саныыбын.
-Оо… Быраатым миигин быраҕан бараары кынныҥ дуо?.
-Лэкэс мин ыппын, мин олоҕум киһи аттыгар…. Онон дьоммор төннөр санаалаах сылдьабын.
-Мин туох диэхпиний, төннөр буоллаххына төнөр буолаҕын дии, мин быстан ойдон сырыттахпына көмөлөспүккүн олох умнуом суоҕа, ачыктаан нэһиилэ сыттахпына куобах биэрэҥҥин абыраабыккын. Ол да кэннэ бу сылдьыбыт кэмнэрбитин. Өрүүтүн эйигин саныам доҕорбун. -Диэтэ Лэкэс.

Саарык Лэкэһи кытта арахсан, төтөрү айаҥҥа туруммута. Лэкэс атаара басаары кыммытын акаастаан, бэйэтэ айаҥҥа туруммута. Бу да сырыттарр Саарык куруук Шууруккатын ахтар этэ, төһөн куруук бииргэ оонньуулларын уонна бииргэ сылдьалларын көрөрө. Кэнники кэмҥэ наһаа да ахтар буолла, били көрсүбүт күннэриттэн.
Саарык айаннаабыта үһүс хонуга этэ, арай иһиттэҕинэ ханна ыраах ыттар үрэллэр этэ. Онтон сотору соҕус көрө түспүтэ, үс ыт биир аарыма атыыр тайаҕы сырсан иһэллэр эбит этэ. Саарык уһуну токуйдуу барбакка тайахха иннигэр тиийэн күөйэ түстэ, тайаҕа иннигэр кэлбит бөрө сыттаах ыттан кутанан кэлбит сирин диэкки төттөрү эргийдэ. Ыттар Саарыкка чугааһаабакка ыраахтан чуҥнуу эрэ сырыттылар. Бөрө сыттах буолан куттаналлара өтө көстөр курдуга. Саарык бу ыттар урэллэринэн сирдэтэн, дьоннор иһэллэрин истэрэ. Кини баар буолоҕуттан ыттар үрбэт буолан халбвтара. Ол иһин Саарык үрэн моргуйбута, кини куолаһа бу ыттар киэнинээҕэр быдан атыннык чардыргаан иһиллэр этэ. Ити бөрөлүү үрүү этэ. Тайах Саарыктан куттанан сырсан иһэр дьоҥҥо утары тахсан биэрбитигэр, туох эрэ хатан баҕайы тастар ньиргиһэ түспүттэрэ уонна тайах төбөтүн оройунан кулахачыйбыта. Ити саалар тыастара буоларын Саарык маҥнай истибитэ. Хаһан эрэ киниэхэ биирдэ, итинник сэп туһунан Лэкэс кэпсээн турардаах этэ. Хантан эрэ кинилэргэ, атын ыт тиийэн кэлэн тайах иннитэн үүрэн бултуйбуттарын дьоннор баҕар ыт хаһаайыттара кэлиэхтэрэ диэн кэтэһэ сатаабыттара да ким да билибэтэҕэ. Биир кыры ньохчоҕор киһи кэлэн Саарыгы көрө көрө этэрэ. -Бу араашката айыльга окоото бышылаах… Көрүҥ эрэ аташкааннар, моойун быата шох.. Бу окоону бэйэбитин кытта илджэ барыаха баар этэ.. Аштык ыт буолшу бышылаах. -Дибитэ дьонноругар туһаайан. Уонна Саарыкка тайах этиттэн аҕалан биэрбитэ. Саарыкка биир да ыт кутанан чугаһаабат этэ. Кинини ыраахтан көрө-көрө, куота тэйэ сылдьаллара. Сыньанан аһаан сиэн баран Саарык түүнүн салгыы айаҥҥа туруммута. Син тэйбитэ ыраапытын кэннэ, ыттар дьэ үрэн моргуйан киирэн барбыттара. Ону истэн Саарык ыт аймахтарыттан күлэ санаабыта, ама кинини бөрө дии санаатахтара буоллаҕа….

Дьигинэн Саарык биир эмит булчут киһигэ түбэспитэ буоллар, сүрдээх булчут ыт буолуохтааҕа хаалбыта. Ону баара бу ускул тэскил сырыттаҕа. Төһөлөөх итинник, оҕо оонньуура буола ылыллан баран быраҕыллыбыт ыттар бу биһиги куораппытын эрэ иһигэр баалара буолуой… Киһи ааҕан сиппэт. Ыттар бастакы хаһаайыттарын хаһан да умнубат уонна куруук ахтар буолалларын науука дакаастаан турар…
Саарык нэдиэлэни быһа айанаан сбаалкаҕа кэлбитэ. Ол быыһыгар элбэхтэ тайах, таба кыылары көрбүтэ да сырса сатаабатаҕа. Матильдалаах кинини үөрэ көрсүбүттэрэ. Бу сылдьыбыт кэмигэр Саарык олох улаатан, адьырҕа ыккак кубулуйбут этэ. Саарык Матильдаҕа хайдах бөрөнү кытта көрсөн бииргэ сылдьыбыттарын туһунан кэпсээбитэ. Уонна Лэкэс кинини, тайаҕы табаны

хайдах кынан бааһырдан баран бөрөлүү бултуурга үөрэппитин. Төһө да тыаҕа олох үчүгэйин иһин, кини хаһаайкатын Шуурукканы ахтарын уонна саныырын эппитэ. Аҕыйах хонук манна сыньанан баран куоракка хаһаайкатын көрдүү киирэригэр Матильдаттан көҥүллэппитэ. Матильда сиһилии истэн баран Саарыкка эппитэ.
-Мин эйигин соҕурууларга баһылаттара ытыахпын баҕарбытым, кэлбиккин көрөөт, Ряба олох кырдьан мөлтөөн халаахтаата. Итиччэ элбэх араабаны кини кайан көрбөт буолла. Чэ оччоҕуна баҕар табыллыбатаххына кэлээр, эн биһиэхэ туһалаах буолуоҥ этэ.

Саарык дьиэ анныгар киирэн Шууруккатын кэтэһэн сытара, бу сотору кинини детсадтан аҕалар кэмннэрин кини билэр этэ. Ол иһин истиэҕинэн истэ сытар. Бу манна кэлэригэр киниэхэ, куоракка ыттары тутаталыыларын туһунан кэсээбиттэрэ. Хайдаҕын да иһин Шууруккатын көрүөн баҕарара күүстээх этэ. Ол иһин куоракка биир да ыты көрсүбэккэ манна кэлбитэ. Шууруккатын саҥатын буоларын курдук ыраахтан истибитэ. Аргый туран утары барбыта. Бу сырыыга кыыс Мааматын кытта иһэр этэ. Шуурукка Саарыгы ыраахтан көрөн, утары сүүрэн кэлбитэ.
-Саарык.. Саарык мин куруук эйигин манна кэтэһэбин… Мамаа көр бу, эппитим дии… Саарык миигин таптыыр диэн… -Кыыс сүүрэн кэлэн Саарыгы мооньуттан кууһа түстэ. Саарык кыыс сирэйиттэн иккитэ үстэ салаан ылла.
-Мама көр… Бу Саарык.. -Диир. Маамата сэрэнэн кыыһыгар этэр. - Щуурукка сэрэн эрэ.. Бу ыт.. Баҕар ытырыа, уонна туох эмит ыарыылааҕа буолуо дии.. Наһаа кууһума.. Сөп?. -Диир. Онуоха Саарык киниэхэ эпиэтиэн баҕарбыта. - Эһиги билбэккин.. Төһөлөөх мин кинини ахтарбын уонна саныырбын… Эһиги дьоннор эрэл диэни билбэккит.. Биһиги эрэлээх буоларбытын- диэн, ону хантан дьоннор өйдүөхтэрэй кини саҥатын.
-Мамаа… Дьиэбитигэр киллэрэбит дуо.. Саарыкпын?. -Диир Шуурукка.
-Суох, Паапаҥ ааспыкка миэхэ ырдьыгыныыр дибитэ.. Сөбүлүө суоҕа.
-Мин Саарыктыын оччоҕуна манна оонньуубун дуо.. Мамаа?.
-Чэ оонньоо.. Оонньоо… Ыраах барыма, ити площадкаҕа барыҥ -диир мамата. Саарык ону истэн, кыыһы кытта площадкаҕа ойдулар. Сүүрэн көтөн ыстаҥалаан, үөрүү көтүү бөҕө буоллулар. Щуурукканы маамата ыҥырда. Онно кыыс.
-Саарык.. Мин сотору эйиэхэ ас таһаарыаҕм.. Эн ханна да барыма.. Сөп.. -Диир. Онно Саарык сөбүлэһэн сырайыттан салаан ылла. Сотору соҕус Шуурукка мааматын кытта тахсаннар киниэхэ ас таһааран биэдилэр. Хаһаайкатын илиититтэн ас ылан, Саарык наһаа да үөрбитэ.
-Сарсын эмиэ оонньуохпут… Миигин күүтээр -диэбитэ Шуурукка.

Ол түүнүгэр, Мэрийэ сордоҕунан ыты тутаачылар биригээдэлэ кэлэн, Саарыгы утуйар дротигынан ытан илдьэ барбыттара….

-Аташкааным бу куоракка хаана үчүгэй ыты атыылыылара буолуой. Миэхэ үчүгэй ыт наада этэ, куоракка олорор киши билэрин буолуо. Үчүгэй ыт баар буоллаҕына хаччыбын кэрийбэккэ ылыам этэ. -Диэн Игнатий Оконещников, Кэбээйи улууһутан кэлэ сылдьар булчут киһи, түспүт ыалын хаһаайыныттан ыйытта.
-Ээ кырдьык онуктаах этибит дии.. Олох да умнан кэбиспиппин ити туһунан -диэн дьиэлээх хаһаайын эпиэтиир.
-Тайҕаҕа олорор кишигэ ыт эбэшээт наада… Мин ыттарым элбэ да ушугэй ытым шоох.. Таах мээнэ ыттар.
-Арчы дьиэтигэр Байанай күнэ буолаҕына ыт оҕолорун атыылаачылар, уонна ити ураһаҕа баанньык атыгар.
-Эш.. Мин аашпыка ылбытым ити Арчы дьиэтиттэн… Таах шибиэ оннооҕор шаарбаны да шуолаабат.. Били бу күшүн кыылга шырыттахпытына баара дии.. Ушугэй ыт.. Оннук ыттаах киши, дьэ ыттаахпын диэм этэ..
-Ол айылҕа оҕотун хантан булабыт.. Онно тутан баанан кээспэккэ сыыстарбыппыт. Ээ уонна бу тэлэбиисэргэ ыттары тутаталыы сылдьаллар диэн кэпсээбиттэрэ. Ыттарын сүтэрбит дьон кэлэн көрүҥ диэн баара, баҕар биир эмит үчүгэй ыт онно баара буолуо. Хата онно баран көрө сылдьаха баара этэ. Ону эн туох диигин саныыгын Наатый?. -Диэн ыйытар хаһаайын. Наатый диэн аатыыр этилэр Игнатийы.
-Бара шылдьар буоллахха барар буоллахпыт джи.. Баҕар биир эмит кыржык ушугэй ыты баара буолуо…

Саарык уһуктан кэлбитэ, килиэккэ иһигэр уган кээспит этилэр. Ойон тураары кымыта атахтара уйбат этилэр, били кыра сырыттаҕына Шуурукка паапата тэпитигэ курдук. Ол иһин салгыҥҥа чугааһаан түгэхтэн бэттэх сыыллан кэлэн сытта. Бу манна ытаһыы соҥоһуу бөҕөтө этэ. Ыт бөҕөтүн тутаннар симэтэлээн кээспит этилэр. Ол сыттаҕына аттыгар биир ыт хааман кэлбитин сэрэйдэ.
-Бу Саарык эн дуо?… Мин Бароммун.. Хаһан эрэ бөх тоҕор сири былдьаһан турардаахпын..

Саарык хараҕын аһан көрбүтэ кырдьык Барон кэлэн турар этэ.
-Ээ Барон эн эмиэ манна баар эбиккин дуу, айака этим сааһым барыта ыалдьар.. Хайдах буолан хаалым бу?.
-Ити утутар эмтэрэ, сотору ааһыа туран хаамыталаа.. Хаамтахха ааһааччы, миигин элбэхтэ итинник ытан тураллар. Эн саатар ошейнигын суох эбит дии.. Мантан куотуоххын баҕараҕын дуо.. Мин куотуом.
-Ол хайдах куотаары кынаҕын?.
-Биирдэ мин маннык кымытым.. Өлбүтэ буолан хамсаабакка сыппыппар, килиэккэни арыйан таска соһон таһаарбыттара онтон килиэкэни хатаары эргилибитигэр куотан хаалбыттаахпын..
-Чэ көрөн иһиллиэ… -Диир Саарык.

Наатийы масыынатыгар олордон дьиэ хаһаайына, ыттары тутар питомниктарыгар тиийэн кэлбиттэрэ. Питомникка үлэлиир дьоннор ыттары тутар килиэккэлэргэ киллэрэн, ыттары көрдөрбүттэрэ. Наатий оргууй хаама сылдьан ыттары көрөрө. Саарыктаах килиэккэлээригэр кэлэн, Саарыгы өйдөөн көрө оҕуста уонна киһитин диэкки көрөн баран.
-Аташкаан… Били күһүҥҥү ыт дии… Бу көр…. -Диэн баран килиэккэҕэ хааман кэллэ.
-Айылҕа оҕото… Манна хайдах кэллиҥ?.. Биллиҥ дуо миигин… -Наатий Саарыкка туһаайан саҥарда. Ыт туран киһигэ чугаһаан кэлэн сытырҕалаан көрдө, уонна кутуругун хамсат да хамсат буолла.
-Биллэ… Биллэ эбээт аташкаан, маны.. Маны ылахха.. Кэпсэт.. Кэпсэт дуу аташкаан.. Хаһан да эйигиттэн көрдөспөтөхпүн көрдөһөбүн… Чэ кытаат… -Диэн Наатый доҕоругар аатаспыт харахтарынан көрүтэлиир. Доҕоро нуучча охраниг уолун кытта, тиийэн кэпсэтэллэрин истэ барбата. Кини Дьөгүөрү итэҕэйэр хайаан да кэпсэтэрин. Ол иһин ыттаах килиэккэ аттыгар кэлэн, аны атын киһи кэлэн ылыа диэбитти кэлэн манаан турда. Сотору буолаат Дөгүөр харабынай нууччатын кытта тиийэн кэллилэр уонна эттэ.
-Бу киһи хаччы көрдүүр… Эйиэхэ хаччыҥ төһө баарый Наатый? .
-Төһө диирий?. -Диир Натий.
-Уон тыһынча биэрдэххитинэ…. Ханнык баҕар ыты биэрэбин диир.
-Баар… Баар.. -Диэн Наатый сиэбиттэн салаппааҥҥа сууламмыт хаччытын ойутан таһааран уон тыһыынчаны ааҕан Дьөгүөргэ уунна. Дьөгүөрэ хаччыны ылан харабыл нуччаҕа көрдөрөн, бу ыты таһааран биэр диэиэ. Киһитэ туох эрэ диэн балыгыраабытын Наатый өйдөөбөккө хаалла, ол иһин ыксаан Дьөгүөртэн ыйытта.
-Туох диирий ити мыынар дуо… Мыынар буоллаҕына дшшө эбиэм… -Диэн Наатый ыксаан киирэн барда.
-Эс суох, быа аҕалан баайан биэриэм диир.. -Диир Дьөгүөр күлэ -күлэ -Наатый ыксаама, барыта кэрэ буолуо.
-Үшүгэй ыт шыаната шуох…. Хаччыбын барытын да биэрэн туран ылар шанаалаах турабын аташкаан. -Диир Наатый. Харабыл нучча киһитэ быа илдьэ кэлэн, килиэккэттэн Саарыгы таһааран баайан биэрбитигэр Дьөгүөр хаччытын биирдэ биэрдэ. Масыыналарыгар баран иһэн Наатый доҕорун диэкки көрө көрө эттэ.
-Аштык.. Аштык.. Дьэ аташкааным улахан махтал.. Бу ыты мин Хаскыр диэн аатыыам. Дьэ аны күһүн биир кыыл этэ эйиэнэ буолуо.. Бу абыыраабытын иһин.. Аташкаан. -Диир Наатый хараҕар ууланыар диэри үөрбүт этэ.

Оннук кынан Саарыгы, Наатый дойдутугар Кэбээйи бултаах сиригэр илдьэ барбыта. Кини хантан билиэй бу ыт дьиҥнээх аата Саарык диэн буоларын.. Ыты кини Хаскыр диэн аат биэрбитэ.
Бу киһини Саарык урут тыҕа сылдьан көрбүт буолан, улаханнык атыҥыраабакка бэйэтигэр чугаһаппыта. Бу киһи кусаҕан санаата суоҕун тута билбитэ. Кинини өлөр өлүүтүтэн быһаан таһаарбытын иһин махтана санаабыта. Ол иннигэр кини көрөн турдаҕына элбэх ыты укуоллаан суох оҥорбуттарын, көрбүтэ да истибитэ да. Ол иһигэр били кинини кытта биир килэккэҕэ бииргэ турбут ыта Барон баара. Барону соччо билбэтэр да син аһына санаабыта, ыт олоҕо ыт олоҕо буоллаҕа. Кини онно тугу да гынан көмөлөһөр кыаҕа суох этэ. Бу кини турбут килэккэтигэр баар ыттары барыларын утилизацияҕа анаммытарын бу ыт хантан билэ баарай. Ол курдук Саарыгы, нууча охраннига, бэйэтигэр хаччы оҥостон атыылаан кэбиспитэ уонна суох оҥоһулунна диэн докумуоҥҥа килэрэн биэрбитэ. Саарыкпын мантан ыла Хаскыр диэн аатанан хаалбыта. Кини бу кыра уҥуохтаах киһи хаһаайына буолбутун тута өйдөөбүтэ. Натий кинини кытта киһилии кэпсэтэр этэ, уонна бэйэтэ аһыан иннигэр киниэхэ ас аһатан баран биирдэ аһыырыттан дьиктиргиирэ. Кини саҥатын өйдүүрэ буоллар, ыйытыа эбит этэ да өйдөөбөт буоллаҕа. Наатый кинин имэрийэ имэрийэ.
-Шотору тыабытыгар ташахпыыт… Куоракка дьон хайдах олороро буоллай.. Киһи тыына быара хаайтарар ширэ дьэ.. Ол кэриэтэ тыабын кэрийэ шылдьыбытым быдан ордук..

-Диир Наатый, ону кини өдүүр буоллаҕа дии. Кини билигин дьиҥнээх хаһаайыннаннаҕа, ускул тэскил сыдьыбыта бүттэҕэ.

ийэ киһи
суор уолугар
Кэпсээннэргин еруу сэргии аагабын, олох харахпар бу буола турардыы кестер курдук тар:)) ессе да элбэх сана кэпсээннэри суруйар буол!!!

nml
Суор Уола дорообо! Учуой баҕайы кэпсээннэри суруйаҕын
ол эрэн биир кэпсээни бутэрбэккэ сылдьан сананы саҕалыырын соччото суох диэм этэ, ор да кэтэһии манаһыы, хайата да ситэ сурулла илик, инникитин маны конноруон диэн эрэнэбин

сыралыма11
Наһаа үчүгээй)) биир тыынынан ааҕыллар.
Түмүгэр хата үчүгэй киһиэхэ түбэстэ, бу дьолу!!! ) Ыттыйбыт дьоннор, киһитийбит ыттар, -диэх курдукпун, бу кэпсээни ааҕан баран. Маннык киинэ уһуллара кыаллыбата буолуо дуо?

Омук сиригэр эбитэ буоллар:
Уолт Диснейдар инин
сразу мультик оноруохтара эбитэ буолуо. Онтон, манна учугэй иллюстрациялардаах кинигэ да таһаартарар ыарахан ини:((

сааскауол
кэпсээнин оһуобай эн икки кэпсээҥҥин аахпытым олох киинэ курдук суруйаҕын махтал кытаат