Эдэр Саас №21 (24.05.2000)

Оҕо… Оҕо баар бу үрүҥ күн анныгар аан дойду үрдүгэр, төрөппүттэригэр уонна тулалыыр эйгэҕэ — аанньал. Оҕо баар бу орто-туруу бараан дойдуга хайа иһиттэн хайаҕас булан тохтор сөрүүн уу курдук саамай ыраас дууһалаах. Биһиги бары оҕо буола сылдьыбыппыт. Оҕо саас орто дойду оройо буолбут очуоһун билбиппит. Курустаал таастыы курдат көстөр дьэҥкир утаҕын ыймахтаабыппыт. Эт хааммытынан билбиппит — хатыламмат, үөрүү-көтүү үктэллээх, араас амарах аргыстаах иэйиитин. Билигин биһиги боччумурдубут. Олох киэҥ аартыгар оннубутун оҥостор, суолбутун хайынар кэммит кэлэн эрэр, кэллэ. Ол эрэн, ойуоккалыыр оҕо сааспыт хаалларбыт суоллара, умнуллуохтара суоҕа. Билигин даҕаны, биһиги, “чып кистэлэҥинэн” дууһабыт түгэҕэр бары оҕолорбут… Улахан оҕолорбут…
Күн-күбэй ийэҕэ саамай күндү, чугас киһитэ — күн сирин сырдыгын көрдөрбүт оҕото. Киниэхэ: сыдьаай сардаҥалаах сааскы күнэ, ыраас ыйдаҥалаах күһүҥҥү түүнэ; Сүрэҕин чопчута, быарын ытарҕата, кутун-сүрүн сорҕото; ҮүНэр күнүн үөрүүтэ-көтүүтэ, тахсар ыйын уруйа-айхала буолар эбээт! Инники олоҕор итэҕэлэ, кэлэр кэмигэр эрэлэ!
Аҕата суох оҕоҕо — оҕо сааһа ыарахана олус, оттон ийэтэ суох оҕоҕо — оҕо сааһа ордук курус. Төһөтүн да иһин, иһигэр илдьэ сылдьыбыт киһиэхэ оҕото быдан чугас буоллаҕа. Аҕа аата аҕа. Ол гынан баран, ардыгар аҥардас аҕа ытыһыгар хоройо улааппыт оҕолор бааллар.
Мантан сиэттэрэн, кылгастык, биир хартыынаны көрбүппүн ахтан аһарыым…
… Оттуллубатаҕа быданнаан эрэр оһох дьиэ ортотугар барыйар. Уу-чуумпу. Үрдэххэ тыыныҥ бурҕачыйан ылар. Ким да суохха дылы… Ээ, баар эбит. Кыракый кыысчаан токуччу туттан, түгэх хоско кыра остуол иннигэр сукуллан олороохтуур. Иннигэр кумааҕыттан кырыллыбыт куукулалар тэлгэнэн сыталлар. Олору кытта кыысчаан тугу эрэ ботугураһан кэпсэтэр. Тугу кэпсэтэрин ким билиэй? Арааһа, ким да ыйыта илигэ буолуо. Быыкайкаан илиилэрин сыыһын сотору-сотору айаҕар даҕайан үрбэхтиир, эргэ сонун сиэҕигэр кистиир. Ким да киниэхэ билиҥҥитэ кыһаммат, ким да кинини итиитик, дьиҥнээхтик таптаабат, аһыммат.
Бу олорор оччугуй кыыс аата Оля. Иккилээҕэр ийэтэ ханна эрэ барбыт уонна кэлбэтэх. Суох, суох, кинини, аҕатын быраҕан буолбатах. Ыарахан ыарыы ыраах, аны аан дойдуну, дьон мөссүөнүн хаһан да харахтаабат гына оҥорбута.
Онуоха эбии айбыппыт мөлтөх буолан биэрдэ. Онтон маҥнай утаа кыһалла сатыыра дии. Төһө да ыарахан санааҕа баттаттар, Олятын иннигэр мөхсөрө. Ол бэйэтэ кэлин бэринэн кэбистэ, кэргэнин аһыытыгар, арыгыга убанан, умса түстэ. Арыгыны иһэрэ иэдэйдэ, өссө кэнники дьону мунньан аһыыр буолла. Хата, оччоҕо быдан ордук курдук. Атастара дьиэ тымныытын абааһы көрөн, оһоҕу тигинэччи оттон кэбиһэллэр. Оччоҕуна Оля оһох кэннигэр сөрүөстэн туран иттэр. “Ыалдьыттартан” ким эмэ кыысчааны аһынан абырыыр. Быйыл, атын эбитэ буоллар, оскуолаҕа киирэр сааһа туолбута. Ону баара…
Күн аайы итирик. Бүгүн эмиэ… Тоҥ хаһааҕа кубулуйан эрэр дьиэҕэ аһыы сытынан аҥылыйбытынан, аҕа киһи киирэн кэллэ. Аан айаҕар туран “Сыччы, сыччыый… Бааргын дуо? Аҕаҥ кэллим… Аҕаҥ… Аата эрэ аҕаҥ… ” Диэн саҥа аллайбыта, Оляҕа санаатыгар өй дуораана буолан эҥсиллэн тиийдэ. Ол кэннэ түҥ-таҥ харбыалаһан тиийэн, умса түһэн утуйан хаалла. Аҕатын өйөөн кэлсибит киһи, оһох оттор түбүккэ түстэ…
Бүттэҕэ ити, аҕалаах оҕо күннээҕи көрсүһүүлэрэ. Онтон сарсын эрдэ туруо уонна барыта хат саҕаланыа…
Хомойуох иһин, итинник тоҥ тусаһаҕа сүүрэн хаалбыт эрэйдээхтэр биһиги кэккэбитигэр элбэхтэр. Оҕо саастарын сырдык өйдөбүллэрэ суураллан, кэлин саныы сылдьыахтарын, сырдаан хаалбыт хаартыска кэриэтэ, кэпсиэххэ айылаах түөн да саҕа суох буолуоҕа саныырга ыарахан.

Түмүк тылларбын тиһэбин: бары ылыныахха сөптөөх миэрэлэри (бу иннинэ ылыныллыбатахтара диэбэппин), бэйэбит оҕо сааспытын санаан туран, баҕар, сорох-сорохпут сылаалаах сыарҕаны соһон улааппытын да иһин, кэлэр кэнчээрилэрбит, туйах хатарааччыларбыт хойукку хонуктара чэчирии үүнэрин туһугар, күүспүт баарынан түһүнүөх тустаахпыт.

Гаврил ВАСИЛЬЕВ,
СГУ саха салаатын бастакы курсун студена.