Боруулаах баһыгар арҕахтан үс эһэни өлөрөн турабын. Арҕах эһэтэ эмис буолар. Үчүгэй саа көмөтүнэн астык бултуйуу этэ. Ол да буоллар биирдэ моһуоктаах соҕус түбэлтэҕэ түбэһэн турабын.

Ыам ыйын ортото. Саас эрдэлээн, ходуһалар онон-манан өртөнөн, үчүгэйэ сүрдээх. Хоммут сирбиттэн эрдэ таҕыстым. Сааскы күн уһун. Халлааным былыттаах, хаардыах курдук. Ардаатаҕына да көҥүлэ – сааскы халлаан кубулҕат. Сэрэххэ, ардаҕым таҥаһын кэттим. Туллаҥ уу саппыкылаахпын. Хас да хонор өйүөбүн сүктүм, хонорбор хабдьылаан сиэм диэн, туоһапкабын эрэ ыллым. Уһун кэҥэс соҕус үрүйэни өрө батан, сиһи нөҥүөлээн, иккис үрүйэ баһыгар хонуохтаахпын. Саас эрдэ эспит тэриллэрбин өрө тарда-тарда, үрүйэбин өрө баран истим. Кыра сиикэрэ ардах түһэн ылла. Күн күүскэ көрбөт өттүгэр хаар букатын кыһыҥҥылыы сытар. Улахан да суоллаах эһэ төттөрү-таары сылдьыбыта көстөн ааста. буулдьа сааны ыйааһыннаах диэн ылбатахпыттан бэйэбин-бэйэм мөҕүтүннүм да, төннүбэтим – хонуохтаах сирим чугас. Чаһыбын уҥа илиибэр кэтэбин. Хаҥас бэгэччэгэр туоһапка ботуруонугар кыра батарантаастаахпын толорон биэрдим. Туоһапка барахсаны баҕас үчүгэйдик да оҥорбут тэриллэрэ. Кичэйэн сууйа-сото сырыттахха, көнө тэрил. Кыылы, тайаҕы миэтэрэтин туруоран баран хантан баҕарар ытабын.

Ыппар “кэнникилээ” диэбитим. Кэннибиттэн наллаан батыһан иһэн, арҕаһын түүтүн туруоран кэбистэ. Көхсүн тыаһа кыыгынаан олорор. Эһэ чугас баара билиннэ. Үрдүк соҕус сир кэлбитигэр тулабын көрүннүм. Ытым көрөр сирин диэкиттэн “манан тахсан кэлиэ” диэн кэтэстим. Кырдьык, эһэ көстөн баран ыркый ойуур иһигэр киирэн хаалла. Соторутааҕыта арҕахтан тахсыбыт кыыл сэниэлээх, улаханнык холло илик буолуохтаах. “Киһини көрөн, дьалты хаамар ини” диэн тойонноотум. Хаар суох сиригэр уот анньан көрдүм да, туһа тахсыбата. Үрүйэ нөҥүө аһаҕас сир кэлбитигэр тохтоон турдум. Эһэм эмиэ көһүннэ. Бу сырыыга ыркыйга түспэккэ, тохтоото. Үрүйэ бүттэҕинэ, арҕаһа суох ыркый ойуурдаах сис кэлиэхтээх, онон уулаах сиргэ чэйдииргэ быһаарынным. Үрүйэм миигиттэн утары өттө син аһаҕас. Кыра томтор сирдээх туруору эмпэрэ сыырдаах буолан биэрдэ. Мин диэки өттө сааскы уу алдьатан – туруору хайаҕас сир. Уубун баһан, кыратык үөһэ эргийэн таҕыстым. Чохороон сүгэбинэн куруҥ маһы охторон, обургу соҕус уот оттон, чэй оргуттан истим. Ыппар эт биэрбиппин тыытан да көрбөтө, көхсө биир кэм курдьугунаан олорор. Эһэм да тыастан-уустан, уоттан толлубата, дьабарааскы хороонун хаһыспыта буолан баран, уун-утары олорунан кэбистэ. Ытым бэлэм турар, киһи илиитинэн хаба тардан ылар уоттаах хардаҕаһа баар, сүгэм чугас. Ытыспар аҕыйах ботуруон туттум. Саам биирдэ эрэ эстэр, туттуу-хаптыы буолара буолуо. “Ыксаан, сыыһа-халты эрэ туттумуохха, өйү-төйү сүтэримиэххэ эрэ наада” диэн санаалар элэс гынан аастылар. Кыҥаатым. Эһэм букатын хамсаабакка олорор. Саам чөкчөҥөтө хамсаабат. Ол аата холку эбиппин диэн испэр эрэх-турах сананным. “Бачча чугастан сыыспат инибин” диэт, чыыбыспын аргыый аҕай тардан кэбистим. Туоһапкам тыаһа “тос” гына эстээтин кытта ытым хара сыыры таҥнары ыстанан кэбистэ. Саабын иккиһин ииттэ туран хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ – эһэм олорор. “Оок-сиэ, халлааҥҥа ыттым дуо?” – диэн санаа элэс гынан ааста. Иккиһин кыҥаан эрдэхпинэ, эһэм тиэрэ таһылла түстэ. Инньэ гынан иккистээн ыппакка да хааллым. Ити икки ардыгар күөмэйим хаппыт, сылаас чэй куттан истим. Хомунан, нөҥүө кытылга көһөн таҕыстым. Атыыр эһэ аарымата эбит. Сүлэ сылдьан көрдөхпүнэ, сүрэххэ таптарбыт.

Туоһапка барахсан тыаһа кырата, булду аймаабата, көнөтө, илдьэ сылдьарга тупсаҕайа – киһи эрэллээх доҕордоохпун диир саата!

Василий Юмшанов-Хонтой уола,