Бу да киһи! Хантан көһүннүҥ? Өлбүт курдук кэпсээн эрэллэрэ дии!
Ээ, доҕор тыыннаах буолан турдаҕым дии. Соҕурууттан субу кэллим. Бу мин дьонум ханна бартарай?
Хайа билбэккин дуу?
Суох! Туох буолтай?
Туох буолуой. Дьокуускайга көспүттэрэ. Быйыл.
Быйыл даа? Онтон атыыһыт кыыс билбэт дии?
Быйыл-быйыл. Бу дьиэлэрин саҥа дьиэ туттаат атыылаабыттара. Ээ ити оҕо хантан билиэй. Мантан көспүттэрэ сүүрбэттэн тахса сыл буолла.
Чэ хата миэхэ барыахпыт. Ол тоҥ хааһах дьиэҕэ хойут да барыаҥ. Сээкэйгин мин массыынабар көһөрө тур. Мин табаах ылан тахсыам. Мин да дьиэбэр соҕотохпун – диэтэ да маҕаһыыҥҥа киирдэ.
Мин таксиспар төлөһөн сээкэйбин Уаз-ка көһөрүөхпэр дылы киһим таҕыста.
Мунньубут харчым биир күн уу буолан хаалта. Санаабар субу көнүө дии саныырым. Онтон олох көнөн барбыта. Биир сассыарда хомунан баран ханна да барбатаҕым. Оннук сыллар ааһан испиттэрэ. Бу бардым дии-дии хомунарым уонна төттөрү хааларым. Үнүр сассыарда уһуктаат барыыһыкпын дии санаабытым. Үлэбэр олорон эмиэ кэтэмэҕэйдээн барбытым. Онтон өһөс санаам хотон ол киэһэ үлэ чааһа бүтүүтэ үлэбиттэн уурайтым. Аны санаатахха урут уоппускаҕа кэлэ сатыыр эбиппин. Дириэктэр хоһуттан тахсарбар кэннибэр муосталар бары умайбыт этилэр, уже барарбын чиҥ билэрим. Үлэбиттэн иһэн билиэт ылтым уонна бу кэлэн олоробун. Аны ханна да барбапппын.
Ноо ити тоҕуһуонус сылларга бары да эстэ сыыспыппыт. Иэстэн иэскэ сылдьарбыт. Харчы дуома ыллахха ким да көрбөт сиринэн дьиэлиир этим. Мөһөөччүгүнэн мөлүйүөнү сүгэ сылдьан тугу да ылбаппыт. Манна сорох ыаллар комбикорм сииллэр диэн кэпсииллэрэ. Мин өссө үлэ дуомнаах буолан тарапаччыһан хаалбыппыт. Чэ иһиэх – диэн баран киһим үрүүмкэтин «кылбас» гыннарда.
Ити курдук күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ чайдаатыбыт.
Эн дьонуҥ быйыл күһүн кыыстарыгар оҕо көрө диэн бартара. Мин киирэ-тахса көрө сылдьабын. Сотору кэлэллэрэ буолуо. Мин аҥарым эмиэ оннук барта. Хата эн биһикки икки дьиэҕэ хаһаайынныахпыт буоллаҕа дии. Арба, букатын кэллим диэтиҥ дуу?
Ол иһин ханна да көстүбэт эбиккин дии. Мин сылгыларбын иҥин көрөн син уһуннук таһырдьа тэпсэҥнээтим. Чэ тура оҕус! Били кыргыттар сотору кэлиэхтэрэ.
Турдум, турдум. Ол хастарый?
Кэллэхтэринэ көрүөҥ. Сорохтор эн курдук сиргэ-дойдуга ыһыллан хаалтара. Ол да буоллар син элбэхпит. Маарыын Маша соһуйан өлө сыста. Бары даҕаны өлбүтүнэн ааҕа сылдьыбыппыт ээ.
Мин ол туһунан санаабатахпын. Дьиҥэр киэһэ барыахтаах этим. Ону ыксыырым суох буолан хонон баран барардыы санаммытым. Эйигин көрсөөрү ыксаабатаҕым буолуо.
Дии? Ол аата син-биир көрсүөхтээх эбиппит ээ?
Оннук. Хайа төннөбүт дуо?
Ээ суох-суох! Биһигинэ да суох сылдьыахтара. Куораттыахха.
Сып-сап такси тутан куораттаатыбыт. Ол күн ханна-ханна сылдьыбатахпытый. Эмиэ түүн уопсайга атаардым.
Бүгүн баба Дуня күнэ. Ол иһин сылдьабыт. А так мээнэ түүн киллэрбэттэр ээ. Урут бастаан Натаалыын баба Дуняҕа хос снимайдаан олоро сылдьыбыппыт. Наһаа үчүгэй эмээхсин. Оҕолоро улаатан баран хаалбыттар. Мантан чугас шанхайдарга дьиэлээх. Уонна уопсайга кини хос булан биэртэ. Иккис курска киирэрбитигэр. Онно хоспутугар Таняны ылбыппыт. Уонна биир нуучча кыыстаахпыт. Онтукабыт субуота аайы, дэриэбинэҕэ, дьиэлиир. Сайын дьиэлиирбитигэр сээкэйбитин киниэхэ хаалларааччыбыт. Таня биир курс аллараа ээ. Чэ пока! Бүгүн наһаа үөрдүүүм – диэт уураат эмиэ аан кэннигэр сүттэ.
Хоһун түннүгэ умайыар дылы кэтэһэн турдум. Өр кэтэһиннэрбэккэ түннүгэ уоттанна. Онтон бэйэтэ көһүннэ.
Күнүс ол санаа олох да муннукка хаайда. Тугу туппутум барыта төлө түһэ сылдьар буолла.
Быһаарыммыт киһи быһыытынан заявления суруйан бардым.
Кэтэмэҕэй санааны истибэккэ заявлениябын туппутунан директорга бардым.
Сарсыныгар киэһэ портка рюкзак сүгэһэрдээх баар буоллум. Бэҕэһээ, аны төттөрү толкуйдуом дии санаабыттыы, агенстваҕа баран билиэт ылбытым.
Бачча тухары муспут баайым диэн баара суоҕа биир рюкзак уонна ТОЗ-34 мааркалаах саам буолла. Ыларым да диэн таҥаспын кытта альбомум эрэ. Уонна харыһыйарым да суох эбит. Урут да чемодан суоҕа аны кэлэн кэлиэ дуо? Быһата бултуу баран иһэр киһи курдукпун. Сыл аайы барыах буоларым дьэ туолла быһыылаах. Бастаан утаа үс сылбын толоро сатаабытым. Онтон тоҕуһуонус сыллар саҕаламмыттара. Киһи таһаараа да ыалга тахсыан кыбыстар кэмнэрэ кэлтэрэ. Сылы-сыллыктаан хамнас диэни көрбөт этибит. Били Люба ол да иһин тыас хомуммута. Балык уу дириҥин, киһи олох үтүөтүн көрдүүр. Тоҕо эрэ туорайдаһа барбатаҕым. Арааста икки тулаайахтар суолга көрсөн уот оттон иттэ сатаабыппыт быһыылааҕа. Сатамматаҕа, уоппут умуллубута…
Олегтаах Лараны атаара киирээйэххит диэбитим. Бу сылларга булбутум эрэ кинилэр. Атын да доҕоттор суохтарын тэҥэ. Дьиҥэр кинилэр баар буолан бу сыллар тухары үлэлээн кэллим. Марыын дьиэбин натариуска кинилэр ааттарыгар суруйан баран заказной суругунан ыыппытым. Хамнаспын ыла сылдьан күлүүспүн Олегка биэртим.
Дьиҥэр төннүбэппин билэбин. Сах салаатын дьиэни-уоту! Кылаабынайа дойдубар барабын. Өр кэмҥэ ымыы гыммыт ырам туолар буолла! Хайдахтаах да үчүгэй олох буоллар маачаха аата маачаха эбит. Сир дойду тардыыта күүстээх да буолар эбит. Били бөрөнү хайдах да аһат син-биир ойуур диэки көрөр диэбиттэрин курдук эбит.
сөмүлүөттэн түһээт, порттан такси тутан дэриэбинэбэр айаннаабытым. Дойдум барахсан салгынныын да сайаҕас эбит. Дьон барыта сахалыы саҥарара астык да эбит. Хантан эрэ космостан түспүт курдукпун. Суол устун массыына магнитофонуттан сыыйыллар сахалыы ырыалар сүрэхпин үөрүүннэн угуттууллар.Бу сылларга сахалары көрбөт этим диэтэххэ сымыйа буолуо. Бастаан эдэр эрдэххэ землячестволарга сылдьар этим. Сылдьар биричиинэ да баара. Онтон биир көрсүһүү кэннэ сылдьыбат буолтум…
Кэлин арыый буолан баран бараары оҥостон баран – нэһииччэ туттуммутум. Онтон ыла тэйэн хаалтым.
Дьиэбэр чугаһаан истэҕим аайы дууһабын кутуйахтар кэрбииллэрэ күүһүрэн истэ. Дьонум бааллара дуу? Дьиэм баара дуу?
Маарыын,
Уҥуортан дэриэбинэ көстүбүтүгэр дьэ биирдэ кэлбиппин итэҕэйдим. Дэриэбинэ бу сылларга уларыйбыта көстүбэт курдук. Суох-суох син уларыйыы баар эбит. Онно манна саҥа дьиэлэр көстөллөр. Били мин үөрэммит оскуолам оннугар икки этээстээх дьиэ дэндэйбит. Кулууп ойоҕоһугар арачнай ыскылаат курдук баар буолбут.
Билигин күөх өҥнөөх тимир олбуор көстөр. Массыына кэлэн хорус гыммытыгар көртүм дьиэм: «Маҕаһыын» диэн суруктаах эбит.
Дьиэм барахсан атын киэлилэнэн көрүстэ. Килэйбит-халайбыт полкалар, уоттаах-күөстээх витриналар, уһун киэҥ прилавок. Прилавок нөҥүө биир эдэр кыыс чуҥкуйбуттуу көрөн турар. Мин киирбиппэр саҥа киһини көрөн интэриэһэ үрдээтэ.
Саатар маҕаһыыҥҥа атын дьон баара көстүбэт. Таһырдьа таҕыстым. Киһи наадыйдаҕына дьон да көстүбэт буолар эбит. Таксим диэки сүөдэҥнээн эрдэхпинэ араҕас өҥнөөх тентовай Уазик кэлэн тохтоото. Биир астыйан эрэр баттахтаах киһи түһэн кэллэ.
Уун-утары оскуолаҕа бииргэ үөрэммит Бааскам көрөн турар эбит!
Чэ хата миэхэ барыахпыт. Ол тоҥ хааһах дьиэҕэ хойут да барыаҥ. Сээкэйгин мин массыынабар көһөрө тур. Мин табаах ылан тахсыам. Мин да дьиэбэр соҕотохпун – диэтэ да маҕаһыыҥҥа киирдэ.
Мин таксиспар төлөһөн сээкэйбин Уаз-ка көһөрүөхпэр дылы киһим таҕыста.
Маттамабыыл барахсан бирилии түстэ да соҕуруу дэриэбинэ диэки тыас хомунна. Бу иһэн көрдөххө дэриэбинэ уларыйбыт ахан эбит. Били мин түүл гынан көрөр, санаа гынан саныыр, ымыы гынан ыраланар дэриэбинэм аны суох эбит. Урут ити сыыр кэннэ икки дьиэ баара. Билигин түгэҕэ ыраах көстөр буолбут. Аны сыныйан көрдөххө дьиэ аайы араҕас турба киирэр буолбут. Ол аата газ киирбит. Онно-манна иккилии этээстээх дьиэлэр көстөллөр. Урут кулууптан ураты икки этээстээх дьиэ суоҕа эбээт.
Ол икки ардыгар дэриэбинэ баһыгар тиийэн биир улахан уораҕай иннигэр тохтоотубут.
Онно көрдөххө дьонум диэтэ – син улахан дьиэ көстөр.
Дьиэҕэ киирэн ас тэринэн остуолга олордубут.
Мунньубут харчым биир күн уу буолан хаалта. Санаабар субу көнүө дии саныырым. Онтон олох көнөн барбыта. Биир сассыарда хомунан баран ханна да барбатаҕым. Оннук сыллар ааһан испиттэрэ. Бу бардым дии-дии хомунарым уонна төттөрү хааларым. Үнүр сассыарда уһуктаат барыыһыкпын дии санаабытым. Үлэбэр олорон эмиэ кэтэмэҕэйдээн барбытым. Онтон өһөс санаам хотон ол киэһэ үлэ чааһа бүтүүтэ үлэбиттэн уурайтым. Аны санаатахха урут уоппускаҕа кэлэ сатыыр эбиппин. Дириэктэр хоһуттан тахсарбар кэннибэр муосталар бары умайбыт этилэр, уже барарбын чиҥ билэрим. Үлэбиттэн иһэн билиэт ылтым уонна бу кэлэн олоробун. Аны ханна да барбапппын.
Ити курдук күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ чайдаатыбыт.
Санаабар Аайта хараҕа ууламмытынан утары көрөн турара көстөн кэллэ.
Нүөмэр ылан дьомун кытта кэпсэтэ сырыттым. Соһуйуу-өмүрүү бөҕөлөр. Кэпсэтэ түһэн баран өссө да кэпсэтиэх буолан араҕыстыбыт.
Хомунан ынараа дьиэҕэ таҕыстыбыт. Бааска дьиэтиттэн күрдьүллүбүт ыллыгынан аҕыйахта сабыта үктээн тиийдибит. Тиэргэн күрдьүллүбүтүн көрөн киһим диэки көрдүм.
Ыстаабаннары арыйан дьиэҕэ киирдибит. Дьиэ иһэ сып-сылааһынан көрүстэ. Ыһыллыы-тоҕуллуу да суох, сибилигин тахсан барбыттарын курдук.
Дьиэ иһэ барыта уурбут-туппут курдук. Бэл холодильник холбонон турар эбит.
Соҕотоҕун хаалаат соммун устан диванҥа олорунан кэбистим.
Эмискэ суотабайым үлэлээн кэллэ. Саҥаһым эбит.
Матаҕаны хаһан ол
суругу булан ыллым. Сыппыта ыраатан кумаахыта саһаран хаалбыт. Ыксал-тиэтэл бөҕөннөн арыйа баттаатым.Дорообо!
Бу суругу ааҕыа диэн эрэнэн суруйдум. Билэбин, эн хаһан эрэ төннөргүн. Саатар аатыҥ төннүө. Эн дойдугун олус ахтаргын урут да билэр этим. Мин манна эйигин кэлтэ буолуо диэн кэлэ сырыттым . Суоххун. Ол аата арыый да эрдэлээбиппин.
Бүтэһик көрсүһүү кэннэ элбэх кэм ааста. Бастаан акаары-туҥуй санаабар умна сатаабытым. Табыллыбатаҕа. Билиҥҥи сааспыттан көрдөххө кыраҕа, буоларга-хааларга да кыыһырсыбыт эбиппит. Бастаан эйигин эрэ буруйдуурум, билигин мин да буруйдаах эбиппин дии саныыбын. Саатар ол үөрэҕим бүтүүтэ этэ дии. Үөрэхпин бүтэрээт куттаабыт кутурукпун кумуччу туттан дойдулаабытым. Саатар өссө биир сыл баара буоллар баҕар олохпут атын буолуо этэ. Ол да буоллар ынтах хаалбыт кыргыттартан ыйыталаһар этим. Эппиэт куруук биир буолааччы: «Көстүбэт». Барыта быалаах-туһахтаах дииллэрэ сөп эбит.
Билэбин эн миигин таптыыргын. Эн этээччигин дии: «Таптаатым да биир таптааһын» - диэн.
Аны бу олоххо көрсөбүт эрэ суох эрэ… Этэрбин этиим. Мин эйигиттэн атыны кими да таптаабат эбиппин. Син олох оҥостубут курдукпун да бу барыта сымыйа. Хах эрэ. Атын дьон сыттыын атыттар эбит. Бэйэбиттэн кэлэйэбин эрэ…
Чэ ол да буоллар бу сурук эйиэхэ тигистэҕинэ манна баар нүөмэринэн звоннаар. Бу телефон куруук киһилээх буолуоҕа…
Уруккум курдук барылаччы сыллыыбын, үйэлэргэ эн Аайтаҥ.
P.S. Ахтыбыт даҕаны эбиппин.
Мин ол күн командировкаттан испитим. Биһиги тэрилтэбит тутуу матырыйаалын атын куораттан ылара. Ол матырыйаал эккирэтиитигэр баран дуогабардаһан испитим. Дьыалам-куолум ситэн син настроениялаах испитим. Дьиэбэр ыксыыра суох буолан киэһээҥҥи пуойаһынан барбакка хоммутум. Онон сассыардааҥҥы пуойаһынан айаннаан испитим. Сайын ортото буолан пуойас толору этэ. Айанныыр сирим ыраах буолан ыксаабаттыы оҥостон чаай иһэ-иһэ түннүккэ олортум. Купеҕа миигиттэн ураты биир ыал баара – ааспыт станцияҕа түспүттэрэ. Пуойас Зима станциятыгар кэлэн тохтоото. Перрон толору киһи. Проводник уон мүнүүтэ туруо диэбитэ. Арай түннүгүнэн көртүм – үс сахаҕа майгынныыр кыргыттар улахан баҕайы рюкзагы соһон тиритэ-хорута сүүрэн кэллилэр. Биир хара-бараан стройотрядовскай курткалаах кыыс:
Оҕолоор биһиэнэ сэттис этэ дуо?- диэн уу сахалыы дьүөгэлэриттэн ыйытар.
Сэттис-сэттис! Девушка это какай вагон?- хатыҥыр сырдык хааннаах кыыс.
Седьмой.
Уоаа! Биһиэнэ эбит дии – рюкзагын соһорун тохтотон били хара кыыс.
Аайта билиэттэр эйиэхэ бааллар дуо?
Онтон эн ылбатаҕыҥ дуо?
Билиэккитин быраҕан баран тахсыбыккыт кэннэ мин булан ылтым. Миигинэ суох хайдах сылдьыах муҥҥутуй? – үһүстэрэ күлэр.
Девушки спешите, через минуту состав отходит – проводник кыыс ыксатар.
Билиэттэрин көрдөрөн баран били саарык курдук рюкзактарын нэһииччэ соспутунан пуойаска киирдилэр. Онтон саҥалара проходка иһилиннэ.
Аайта биһиэнэ үһүс купе.
Билэбин-билэбин. Бу кэллэ – диэт купем аанын тэлэйэ баттаабытынан били Аайталара киирэн кэллэ.
Здравствуйте!
Дорообо!
Хайаа сахаҕын дуо? – Аайта унаарытта.
Суох! Нууччабын!
Кыыһым эмискэ ах барда.
Ээ саха эрээри дьээбэлэнэр эбиккин буолбат дуо!
Чэ киириҥ-киириҥ кыбыстымаҥ!
Ама хайаан кыбыһыннахпытый?!
Купеҕа кутулла түстүлэр. Били соҕотоҕун испитим сыччах. Кылаабынайа рюкзактыын.
Бу ханналаатыгыт?
Ханна буолуой дьиэлээтибит. Стройотрядка сылдьан баран дьиэлээн иһэбит.
Манна Зимаҕа дуо?
Ээ, кыһын сылдьыбатах да дойдута эбит. Гидролизнай собуот тутуутугар үлэлээтибит. Эн ханналаан иһэҕин?
Мин эмиэ дьиэлээн иһэбин, командировкаттан.
Тугу үлэлиигин?
Тутууга. Эһиги ханна үөрэнэҕит?
Ээ пед. Институтка.
Арба мин ….. – ааппын этэбин.
Мин Аайтабын, бу Наташа, бу Таня – Аайта билиһиннэртиир.
Рюкзакпытын уопсай көмөннөн аллараа полка анныгар батардыбыт.
Бу туох ааттаах симиннигит? Эчи ыарахана да бэрт.
Ээ бөхпүт – дии-дии ыгысталлар.
Ол икки ардыгар пуойас хоҥунна. Көлүөһэ оргууй аҕай лиһирдээн иһэн түргэтээн биир кэлимсэ тыаска кубулуйда.
Ураа арахтыбыыт!
Айан да уһун. Күнү быһа ону-маны ылахтаһан таҕыстыбыт. Кыргыттар бары бииргэ үөрэнэллэр эбит. Элбэх сээкэйи соһумаары биир рюкзактаахтар эбит. Мантан тиийэн дьэ хомунан дойдулууллар эбит. Айталаах Таня иккиэн Саха сириттэн эбиттэр.
Онтон Наташа хайа оройуоҥҥунуй?
Бай ол хантан сылдьаҕын?
Красноярскайтан.
Эс! Доҕор онно сахалар бааллар дуо? – ол саҕана онно сахалар баалларын билбэт этим.
Дьэһиэйгэ баарбыт.
Билбэт эбиппин дии.
Итэҕэйбэт буоллаххына пааспарбын да көр – диэн пааспарын уунар.
Таак, Боотулу Наталья, саха. Биһиэхэ Үөһээ Бүлүүгэ Боотулу диэн сир баар ээ.
Билэбин, биһиги төрүттэрбит онтон төрүттээхтэр үһү.
Хайаа! Бу киһи утуйан тарайа сытар эбит буолбат дуо? – диэн Бааска саҥатыттан уһуктан кэллим.
Утары истиэнэҕэ турар чаһыы алта чааһы көрдөрөр эбит.
Ол иһин ханна да көстүбэт эбиккин дии. Мин сылгыларбын иҥин көрөн син уһуннук таһырдьа тэпсэҥнээтим. Чэ тура оҕус! Били кыргыттар сотору кэлиэхтэрэ.
Турдум, турдум. Ол хастарый?
Кэллэхтэринэ көрүөҥ. Сорохтор эн курдук сиргэ-дойдуга ыһыллан хаалтара. Ол да буоллар син элбэхпит. Маарыын Маша соһуйан өлө сыста. Бары даҕаны өлбүтүнэн ааҕа сылдьыбыппыт ээ.
Өлтүм буоллар саатар аатым кэлиэ этэ буоллаҕа дии.
Сах билэр! Кэлэр эрэ кэлбэт. Бэл дьонуҥ билбэттэрэ дии. Биирдэ өрдөөҕүтэ ыйыппыппар саҥаһыҥ: «Тыыннааҕа буоллар биллиэ этэ» диэбитэ.
Дьэ ол баҕас бэйэм куһаҕаным. Куруук эппэккэ эрэ киирэн кэлиэм дии саныырым. Онтум уһаан-тэнийэн хаалта…
Чэ түргэнник суун-тараан! Билигин мөлбөһөн киирэн кэлиэхтэрэ.
Кыргыттары кыайдыҥ ээ быһыыта – умывальник диэки баран иһэн.
Һэ бу да киһи! Ол оскуола оҕолоро үһү дуо? Пенционерка хотуттар. Былыыр тахсан баран миигин күлүү гыналлар. Үнүр почтаҕа пенция биэрэ тураллара. Онно дьэ уочараттаан мэтэһэн ахан тураллар. Мин киирбиппэр Биэрэ күлэ тоһуйда.
Бааска пенцияҕын ыла кэллиҥ дуо?
Ээ суох хаһыаппын – диибин.
Ээ арба эдэримсийэн пенцияҕа тахсыбакка сылдьаҕын дуо?
Сааһым ситэ илик – диибин өчөспөр.
Ол иһин! Мин оскуоланы бүтэрэрбэр кыра кылааска кылайан көстөр этиҥ! – дии-дии күлэн бөҕөлөр.
Хаһан кинилэри хотоору – хаһыаппын да ылбакка атахпынан куоппутум.
Суунан-тараанан бүтэн бэлэм буоллум. Бааскабынаан остуолу тартыбыт. Тардан диэн күүстээх этии буолла. Икки остуолу холбоон дьон олорор гына оҥордубут. Аһын: «кыргыттар аҕалыахтара», Бааска хоҥоруутугар хоннорбот.
Бааска холодильниктан кырбаммыт сылгы хаһатын уонна били маарыҥҥы буокканы элээрдэн таһаарда.
Онтон ол киһи маннык кэпсээбитэ:
«Мин эмиэ киһи курдук киһи, саха курдук саха, ураанхай курдук ураанхай этим. Алта уонус сыллар бүтүүлэрэ манна үөрэнэ кэлтим. Ити оҕолор курдук эдэр, эрчимнээх этим. Дэриэбинэ оҕото киэҥ куоракка кэлэн босхо бартым. Санаабар бары-барыта баара. Бэйэбин сахаҕа тэҥэ суох сананар буолтум. Уолаттары батыһан онон манан элэгэлдьийии этэ. Аҕыйах ыйынан куоракка билбэт сирим бүппүтэ быһыылаах. Иһии-аһааһын олоҕум нуорматын курдук буолбута.
Ол курдук үһүс курска тиийтим. Арба сайын дойдулаабат этим. Дойдулуур харчым да суоҕа. Ийэм сопхуоска ыанньыксыттаан итак икки бырааппын иитэрэ. Бастакы кэмҥэ сайын ону-маны үлэлээн сайылыырым. Ол да буоллар аргыга ылларан испитим. Ити үһүс кууруска тиийэрбэр земляктарбын кэлэтэлээн иҥин тэйитэлээн кэбиспитим. Санаабар: «Кинилэрэ да суох сылдьыллыа» -диирим. Онон нууччалардыын сылдьар буолтум. Ол сылдьан биир нуучча кыыһын кэргэн ылтым. Ити үһүс кууруска этэ. Ити кэмтэн сахалартан олох тэйбитим диэххэ сөп. Бэл дьоммор суруйбат буолтум. Сордоон-муҥнаан үөрэхпин бүтэрбитим уонна манна үлэлии хаалбытым. Нууччалардыын эҥэрдэһиэхпиттэн почти куурбат да буолтум. Сассыарда бражка, киэһэ первач этэ. Ортотугар күнүс буокка. Эмээхсиним тэҥҥэ исиһэрэ. Биир оҕоломмуппут иккитигэр өлбүтэ.
Биирдэ оннук аһааһын кэннэ сассыарда милииссийэлэр уһугуннарбыттара. Бииргэ аһаабыт киһим муостаҕа быһаҕынан анньыллан сытара. Бүттэҕим ол. Билиҥҥи санаабынан мин анньыбатах буолуохтаахпын. Кылаабынайа быһах миэнэ этэ. Быһаара барбатахтара уон сылы саайан кэбиспиттэрэ. Олоҕум таҥнары эргийдэҕэ ол. Хаайыыттан бу турарбынан тахсыбытым. Хаайыыга сыттахпына эмээхсиним арахсыбыта. Онон дьиэтэ суох дьэллик буоларга күһэллибитим. Үлэҕэ ким да ылбата. Ким хаайыылааҕы ылыай. Ол-бу үтүөх-батаах үлэ булан оҥойор айахпар сылдьыбытым. Ол сылдьан биир киһилиин охсуһан эмиэ хаайыллыбытым. Сыл олорон тахсыбытым. Дьэ онтон бу билигин эмиэ онно-манна үлэлээбитэ буолабын. Бастаан хаайыыга сытан ахтылҕан ыарыытыгар ыалдьыбытым. Куруук ийэм үүт эрийэ олорорун санаан тахсарым. Ол олорон ыллыыр этэ.
Маайа сайына, кэрэ киэһэтэ…
Билигин бу дойдуга ити эн курдук киирэн Дьокуускай сөмүлүөтүн атаарабын. Эйигин бэлиэтии көрбүтүм хас да ый буолла».
Оннук ол киһилиин билсэн бииргэ маныыр буолбуппут. Биирдэ ол олорон:
Киһим өр баҕайы тонолуччу көрөн олорон баран:
Киһим сырайа арыый сырдыыр курдук гынна:
Киһим дьэ үөрдэ.
Ол курдук киһим толкуйдуу илигинэ сонно сассыҥҥыга билиэт ыллыбыт. Таксиннан куоракка тахсан киһим олорор эмээхсинин дьиэтиттэн сээкэйин хомуйан бардыбыт. Ол түүн миэхэ хоммута. Түүнү быһа утуйбакка кэпсэтэн тахсыбыппыт. Сарсыныгар самолетка олордон атаарбытым. Өр кэмнэргэ аан бастаан Дьокуускай сөмүлүөтүн дьиҥнээхтик атаарбытым.
Бытыылка аҥара да биллэр кээмэй, өр барыа дуо? Ол да буоллар чаас курдук бириэмэ ааспыт этэ. Били хотуттарбыт кэлэр кэмнэрэ тирээбит этэ. Төһө да бииргэ улааттарбыт көрсүбэтэх ыраатан долгуйуу бөҕө. Кэргэн кэпсэтэр эр курдукпун.
Күүлэҕэ атахтар тыастарын истэн Бааска мин диэки көрдө.
Аан аһылынна да дьиэ дьонунан туола түстэ. Оҕо сааһым доҕотторо дьэ моторуһан киирдилэр ээ. Дьэ куустуһуу-сыллаһыы бөҕө буоллубут. Үөрүү-көтүү үксээтэ. Оҕо сааһым доҕотторо бэйэбэр дылы аҕымсыйа быһыытыйбыттар. Ол эрэн кыргыттар барахсаттар сэргэх көрүҥнээх эбиттэр. Хата уолаттар баттахтарын хаһыҥ лаппа хаарыйталаабыт. Куруук хаартыскаларын көрө сылдьыбыт буолан барыларын сонно билэттээтим. Ахтыбыт санаабар уларыйбатах да курдуктар ээ.
Били Бааска: «Тиистэригэр ытыран аҕалыахтара» - диэбитэ биримээнэ сыалай сыбаайба аһылыга буолла. Өр толкуйдуу барбакка күө-дьаа буолан остуолу буллубут.
Бастакы: «Көрсүһүүннэн» - диэн туостан саҕалаан ол киэһэ саҕаланнаҕа ол. Оргууй-наллаан олорон олох, оскуола туһунан астына кэпсэттибит. Олох оҕо сааспар тиийэн хаалбыт курдукпун.
Бачча сыллар тухары бары даҕаны уруккуларын курдук бэйэ-бэйэлэрин билсэ-көрсө сылдьаллар эбит. Хомойуох иһин сорох оҕолорбут биһи кэккэбититтэн туораабыттар эбит.
Бүтэһигэр аны ханна да барыа суох, аны сүтүө суох буоллум.
Бааска кэнниттэн аан сабыллаатын кытта били сурукпун көрдөөтүм. Онтум сыппыт сирбэр диван быыһыгар бүк анньыллыбытынан сытар эбит. Сурукпун иккистээн ылан аахтым.
Ол киэһэ тиийиэхтээх сирбитигэр пуойаспыт тиэрпитэ. Киэһэ да буолуо дуо почти түүн. Вокзалга дылы били рюкзак соһуута миэхэ тигистэ.
Кыргыттар сырай-сырайдарын көрсөллөр!
Уонча мүнүүтэннэн такси остановкатыттан такси тутан миэхэ бардыбыт. Тэрилтэм миэхэ биир хостоох дьиэ биэртэ. Тоҕуһуонус сылларга ол дьиэни прихватизациялаабытым.
Дьиэҕэ тиийэн аһаан баран икки аҥыы утуйа барбыппыт. Эрдэ эппит курдук кинилэр хоско – мин куухунаҕа. Түүн үөмүүтэ суох этэҥҥэ ааспыта.
Сассыарда кыргыттары уопсайдарыгар таксиннан илдьэн биэртим.
Дойдугугутугар хаһан бараҕыт? – диэн ыйытабын арахсаары туран.
Сарсын буоллаҕа дии. Бүгүн онно-манна сүүрэлиэхпит. Билиэппит сарсынҥыга – диир Аайта.
Хайдах бачча билсэн баран бухты-барахты арахсыахпытый киэһэ ханна эрэ көрсөбүт дуо? Сарсын үлэм онон атаарар кыаҕым суох. Онтон бүгүн босхобун – диэтим.
Ээ кырдьык! Кыргыттар киэһэ киинэҕэ сылдьыахха буоллаҕа дии. Тем-более босхо!
Босхо-босхо! – Аайта этиитин бигэргэтэбин.
Бэйэ-бэйэлэрин көрсүһэн кээстилэр.
Оччоҕо киэһэ сэттэҕэ «Баргузинҥа» кэлээр. Биһиги онно кэлиэхпит. Программаҕын толкуйдаар. Киинэннэн эрэ бүппэт кыргыттарбыт – диэн күлсэ-күлсэ уопсай уораҕайыгар киирэн сүтэн хааллылар.
Киэһэ ох курдук оҥостон «Баргузин» аттыгар баар буоллум. Букет ылаары гынан баран тохтоотум. Кэллэхтэринэ: «көрүллүө» - дии санаатым. Сибэкки да ыраата барбакка манна атыыланар. Киинэ аҕыстан эбит. Онон ыксаабакка кэлиэхтэрэ.
Уҥуор троллейбус тохтообутугар дьон бөҕө түстэ. Уҥа-хаҥас хаамсыы бөҕө буолла. Кыргыттар көстүбэттэр. Онтон троллейбус хоҥнубутугар көртүм астановкаҕа Аайта соҕотоҕун чороллон турар. Сайыҥҥы чараас платьетын салгын тэлимнэтэр. Миигин көрөөт илиитинэн далбаатаата. Ону көрөөт үөрэ түстүм. Уонна подземнай переходка тэбинним. Кыыспын переход ортотугар көрүстүм.
Кыыһым дьэ өйдөөн күлүү бөҕө буолла. Күллэҕинэ хара бараан бэйэтэ сырдаан кэлэр эбит.
Киһи күнү быһа күллэриэх курдук.Ол киэһэ ханнык киинэни көрбүппүтүн «өлөрөбүт» да диэбиккит иһин өйдөөбөт эбиппин. Киинэ кэннэ киһээҥҥи куорат устун өр-да өр хаамтыбыт.
Аайта бэйэтэ центральнай оройуонтан сылдьар эбит. Хас да оҕолоох ыал улахан оҕолоро эбит. Манна үөрэммитэ ырааппыт. Бүтэһик курска тахсыбыт. Быһата ол киэһэ астына күүлэйдээтибит. Кырдьыгын эттэххэ кыыстыын күүлэйдээбэтэх да ырааппыт эбит.
Проспекка тахсан такси тутан өрүс уҥуор айаннаатаҕым дии. Харахпар Аайта күлэрэ көстөн кэлэрэ.
Суругу арыйа баттаат нүөмэри булан ыллым. МТС нүөмэрэ. Арба симкабын уларыппатах эбиппин. Барара дуу?Хата барар эбит. Үһүс звонок тыаһааһына телефону ыллылар.
Мин куолаһы истэн саҥата суох турдум. Онтон өйдөнөн эппиэттиэм иннинэ:
Оо ити куолаһы ахтыбыт да эбиппин.
Ол курдук үлэ быыһыгар сайын биллибэккэ ааста. Биирдэ үлэбиттэн кэлтим ааммар кумаахы кыбыллан турара. Арыйа баттаабытым Аайта суруга этэ.
« Дорообо! Биһиги кэлбиппит үс хонно. Сарсыҥҥаттан үөрэхпит. Кыргыттар привет тиэрдэллэр. Бу манна политехха наадаҕа кэлэн баран сырыттыбыт. Кэллэхпинэ биллэриэх буолбутум. Кыргыттар бэйэҥ суруй дии-дии аттыбар күлсэ тураллар. Сайын үчүгэйдик ааста. Били хара бэйэм олох негр буоллум. Субуотаҕа били кэмҥэ, били сиргэ кэлээр эрэ. Наада баар. Аайта.»
Сайын устата умнулла барбыт мөссүөн эмиэ көстөн кэллэ. Ыгыста-ыгыста күлэрэ харахпар бу баардыы көһүннэ.
Субуотаҕа ыгыччы киэргэммит киһи «Баргузин» иннигэр баар буоллум. Бу сырыыга астановкаҕа кэтэстим. Син хаамыталаабытым кэннэ эмиэ троллейбус кэлэн тохтоото. Троллейбустан үһүөн хочугураһан түһэн кэллилэр.
Кэннилэриттэн үс уол астановкаҕа баар буола түстүлэр. Хайдах эрэ санаам түһэн хаалла. Күнүүлүөх санаа киирэн кэллэ.
Дорооболоһуу буолла.
Илии тутуһан билсии буолла.
Бары кафеҕа сууллан тиийдибит. Ас ылан осуолга олорунан кэбистибит.
Күнүүлүүр санаа өйбүм-санаабын ииригирдэн барда. Саатар үһүс уол Аайта аттыгар хаһаайынныы туттан олорор буоллаҕа дии! Чаһыыбын көртүм аҕыс буолан эрэр. Быыс булла да кууһан ылар.
Аайта өйдөөбөтөх курдук көрөн хаалла. Дьиҥэр түүннэри ханна барыамый? Таах биричиинэ эрэ буоллаҕа дии. Ол киэһэ вокзалга таарыйан ресторанҥа киирэн «тэп» гынан аастым. Лаппа «мыччыстыбыт» этим.
Нэдиэлэ бүтүүтэ икки аҥыы санаам хайдыһан кэпсэппэт да буоллулар. Пятница киэһэ дьиэбэр кэлбитим эмиэ сурук кылбайан турара. Дьиэҕэ киирбэккэ арыйан ааҕан бардым.
«Дорообо!
Үнүр ити тоҕо бардыҥ? Мин өйдөөбөккө хаалтым … Эйигин көрүөхпүн баҕаран кыргыттары соһон кэлтим. Эн буоллаҕына күрээн хаалтыҥ. Бастаан үөрбүт аҕай этиҥ дии. Сайыны быһа били биир киэһэни санаан тахсыбытым. Миэхэ биир да киэһэ дьол этэ. Арба били биэрбит букеткын хоспор кинигэ быыһыгар хатара уган кээспитим. Бу эмиэ политехха кэлэн баран төннөн иһэн сырыттым. Кыргыттарым билбэттэр. Сарсын землячествоҕа кэлээр. Күүтүөм. Аайта».
Үөрүүбүттэн хаста да аахтым.
Сарсыныгар таксиннан заливтаатым. Үлэлиир буолан таксиннан сылдьар кыах баара. Сразу саҕалаабаттарын билэр буолан хойутаан бардым. Тиийбитим студент аймах мунньуста сатаабыт. Уже мөҥүрүү сылдьааччылар да бааллар. Такситтан түһэрбэр утары Никиитэ хааман хоодьоҥноон кэллэ. Кэм да илиитигэр камералаах.
Һок! Бу киһи баар эбит буолбат дуо? Дорообо! Хантан хостоннуҥ?
Дорообо! Ээ манна тутууга үлэлиибин. Эн кэм да киинэҕин уста сылдьаҕын дуу?
Устубакка. Үлэм буоллаҕа. Ити кэлин эйигин көрбөтөҕүм ыраатан үөрбүччэ – дии-дии үөрэр-көтөр.
Никиитэ бу дойдуну булбута ыраатта. Манна киностудияҕа үлэлиир. Хас да устубут киинэлээхпин – диэн кэпсээччи. Урут, үөрэнэ сылдьан, бииргэ аһыыр этибит. Куруук кыттыһыыга биир солкуобайдаах буолааччы. Ол иһин «соккуобай Никиитэ» диэн ааттааччыбын. Куруук камералаах сылдьан ону-маны уста сылдьааччы. Холуочук да буоллар устубута баар буолааччы. Онтон мунньан баран киинэ көрдөрөөччү. Били «эмэһэҕэ тэп» диэтилэр диэн кини тыла. Ханнык эрэ землячествоҕа охсуһууну устубут этэ. Онно биир уол туран-туран баран охсуһа сылдьар уолу эмэһэҕэ тэбэн саайар этэ. Быһата көрүдьүөс киһи.
Дьэ эрэ тур эрэ. Миэхэ түспэтэҕиҥ да ыраатта – дии-дии устан барда.
Доор Никиитэ билигин да били дьиэҕэр олороҕун дуо?
Дьиэ ылтым. Арба, Дьокуускайга көһөөрү сылдьабын. Дьонум бартара. Мин дьыалабын ситэрдим да барыам. Ноо, урут бэркэ да сылдьар этибит буолбаат!
Ээ дьэ үчүгэй кэмнэр этэ.
Уолаттар бары да биир кэмҥэ сүтэн хаалбыккыт дии.
Манна билэр уолаттарым бартарын кэннэ сылдьыбат буолтум. Уонна өрүс уҥуортан кэлиэххэ диэтэххэ ыраах дойду. Куораты барытын аймаан кэлиэххин наада. Ынтах политех аттыгар олоробун. Арба хаһан барабын диэтиҥ?
Икки нэдиэлэ курдук буоларым буолуо. Саха сиригэр студия арыйаллар үһү. Онно баран анньыһан көрүөм.
Оччоҕо кэлэр субуотаҕа көрсүөх.
Хата инньэ диэ! Субуотаҕа күнүс иккигэ ТК баарыгар баар буолуом.
Сөп! Чэ мин бардым. Дьон кэтэһэр буолуохтаах. Пока!
Түһүлгэҕэ хапсаҕай буола турара. Уҥа-хаҥас бырахсыы ырааппыт этэ. Ыһыы-хаһыы ырааппыт.
Харахпынан Аайтаны көрдүүбүн. Ханна да көстүбэт. Ол көрүтэлии туран хараҕым Таняҕа хатанна. Уҥуор хаһыы бөҕөтүн түһэрэ турар эбит. Аайталаах Натаа көстүбэттэр. Били үс уолаттар Таня аттыгар тураллар. Дьон быыһыттан тахсан эргийэ бардым. Арай ким эрэ илиибиттэн тардыалыыр курдук гыммытыгар эргийэ көттүм. Уун-утары Аайталаах Натаа күлэ тураллар.
Натаа үөннээх баҕайытык көрөн баран чөмөхтөспүт дьону эргийэ хаама турда. Аайта илиибиттэн ылла да аартык диэки салайа тутта.
Дьонтон тэйэн астановка диэки хаамтыбыт.
Уонна мин диэки үөрбүт харахтара кылапаччыһан ылла.
Сып-сап такси тутан куораттаатыбыт. Ол күн ханна-ханна сылдьыбатахпытый. Эмиэ түүн уопсайга атаардым.
Хоһун түннүгэ умайыар дылы кэтэһэн турдум. Өр кэтэһиннэрбэккэ түннүгэ уоттанна. Онтон бэйэтэ көһүннэ.
Хайыамый проспект диэки салбаҥнаатым. Сүрэхпин үөрүү угуттуура. Бу сиргэ миигиттэн ордук дьоллоох киһи суоҕа.
Проспекка тахсаат киоскаҕа бардым. Онно түүннэри үлэлиир киоска баара. Табааҕым аччаабыт этэ. Табаах ыла туран көрбүтүм – кэтэх полкаҕа букет сытар.
Көртүм атыыһыт кыыс миигин ыҥырар эбит.
Букетпын туппутунан төттөрү уопсайга сүүрдүм. Кэлтим түннүккэ уот көстүбэт буолбут. Ол көрө туран хараҕым баһаарнай кирилиэскэ хатанна. Кирилиэс Аайталаах түннүктэрин аттынан ааһар. Ортотунан түннүктэн миэтир курдук тэйиччи. Мэһэйэ диэн ол кирилиэс иккис этээстэн саҕаланар. Ол-бу
диэки эргиччи көрүөлээтим да киһи салҕаныах курдуна туох да баара көстүбэт. Онтон уопсайы эргийэ бардым. Салҕааһын көрдөнө. Муннугу эрийэ көппүтүм дьиэ кытыытыгар икки миэтэрэ кэриҥнээх былаахы сытар. Ону харбаат төттөрү кирилиэспэр сүүрдүм. Былаахыбын илдьэн истиэнэҕэ эндирдии уурдум. Аны букетпын хайдах таһаарабын? Өр толкуйдуу барбакка курбар иилэн кэбистим. Бастакы холонууга сыыһа үктээн истиэнэни кытта харса сыыстым. Иккиспэр нэһииччэ кирилиэс аллараа өттүттэн тутустум. Онтон тардынан ырычаахтаһан кирилиэспэр таҕыстым. «Һуу» гынаат үөһэ тахсан бардым. Тахсыахха диэтэххэ бэһис этээс ыраах дойду эбит. Түннүк уровеныгар тиийэн баран букетпын хостоон түннүгү тоҥсуйдум. Аайта сразу былтас гынна.Аайта букеты ылан сыттаан көрдө.
Түһүү баҕас өр буолбата. Аайта ыраатыахпар дылы түннүгэр көстөр этэ. Букет биэрбиппиттэн наһаа астынным. Уопсайынан үчүгэй да күн ааста.
Телефону хаттаан набордаатым. Иккис гудокка Аайта ылла.
Ол күнтэн ыла Аайта биһикки чугасаһан барбыппыт. Нэдиэлэ ортото кыайан көрсүбэт буолан сурук суруйсарбыт. Ахтылҕан тыллардаах сурук тутар саҕа үчүгэй суох буоолара. Субуоталаах өрөбүл биһиги киэммит этэ. Кыра-кыралаан олохпутун бииргэ былаанныыр буолан испиппит. Кини бүтэһик курс этэ. Мин үс сыллаах дуогабарым бүтүөхтээҕэ. Онон дойдубутугар бииргэ барыах буоларбыт.
Саас буолбута. Биир күн эмиэ землячествоҕа ыҥырыы туппутум. Пригласитенайльнайы кытта Аайта суруга баара.
«Доҕоор субуотаҕа булгу кэлээр. Биһи сирбитигэр киэһэ биэскэ күүтүөҕүм. Бырааһынньыкка бииргэ барыахпыт. Мин эйиэхэ туох эрэ этэрдээхпин. Ону кэллэхпинэ этиэҕим. Мин эйигин олус, олус таптыыбын! Күүтүөм эн Аайтаҥ.»
Сарсыныгар атын куоракка командировкаҕа ый буола бараары сылдьарым. Понедельникка онно булгу баар буолуохтааҕым. Ыраах буолан пересадкалаан айанныахтааҕым. Ол да буоллар ох курдук оҥостон «Баргузинҥа» тэбинним. Болдьоммут кэм буолла. Аайта суох. Субу-субу чаһыыбын көрөбүн. Бастаан улаханнык кыһаллыбатым. Онтон чаас аҥара ааста. Аайта син-биир суох. Онтон биир троллейбустан били үс уол түһэн кэллилэр. Били Колялаах эбит.
Саҕаланнаҕа ол. Көрүөх бэтэрээ өттүгэр сыҥаах тыаһа элбии түстэ.
Өр гыныахтара дуо? Туура дайбаан түһэрдилэр. Ойоҕос тыаһа хойунна.
Эмискэ милииссийэ баар буола түстэ. Арааста «Баргузинтан» сүүрэн кэллилэр быһыылаах.
Ол түүнү милииссийэҕэ хоннум. Түүнү быһа разборкалаатылар. Сассыарда күлүгээннээбит киһи быһыытынан штраф төлөөн баран таҕыстым.
Дьибэр тиийэн бөхпүн хомунаат вокзалга бардым.
Командировкаҕа сылдьан хоргутан суруйбатаҕым. Санаабын Коля: «Аайта миигиттэн ыарахан ону билэҕин дуо? Өссө эдэр эккэ баҕарбыт дии, ыт!» диэбитэ уһуннук сордообута. Биирдэ, командировка бүтүүтэ Аайта уопсайыгар телефоннаатым. Урут сороҕор туттар буолан нүөмэрин билэрим. Биир билбэт куолаһым, баба Дуня куолаһын билэрим, ыҥырыах буолла.
Албыннаппыт киһи аатыран срокпун уһатан биэрбитим. Сүрэхпэр туох да суоҕа. Дойдулуур санаам онон уостубута.
Командировкаттан күһүн кэлтим. Тапталым уотун үлэннэн үмүрүппүтүм. Онтон ыла землячестволарга иҥин сылдьыбат буолтум.
Уун- утары Аайта олорор. Олох уруккутун курдук.
Атах тыаһаабытыгар эргиллэн көртүм ханна эрэ көрбүт кыыһым миигин одуулаан турар. Олоро биэрдим. Илэ эбит.
Аан аһыллаат Люба быган кэллэ.