Главная / Кэпсээннэр / Сүгэм баар дуо?
Добавить комментарий
(Хараҥа хос)
1931 сыллаахха Чурапчы улууһун Хатылы бөһүөлэгин таһыгар Убаһа өлбүт диэн алааска Павлов Петр Абрамович түбэспит түгэнин кэпсиэхпин баҕарабын. Кыыдааннаах кыһын ортото этэ. Киэһэ. Сыыр үрдүнэн, хаарынан көмүллэн эрэр ыллык суол устун 2 сыарҕатыгар тобус-толору инчэхэй мастаах оҕустарын сиэппитинэн Бүөтүр Абраамабыс хаары ырбыт атаҕынан “кур-хар” үктээн, тоҥон-хатан, дэлби кырыаран иһэр.
“Түргэнник дьиэбэр тиийэн, маспын мастаан, оһохпун оттон, дьоммун аһаппыт-сиэппит киһи” – диэн бэйэтэ-бэйэтигэр ботугуруу иһэн туман быыһынан көрдөҕүнэ, үп-үрүҥ үтүлүктээх, сонноох, этэрбэстээх, бэргэһэлээх киһи хааман киниэхэ утары иһэр. Бүөтүр оҕустарын хаппыт талаҕынан таһыйа-таһыйа, биллибэт киһини төҥкөйө-төҥкөйө одуулаан: “Тыый, бу ыалым Белых Мэхээчэ тоспойон иһэр дуу? Бачча түүннэри ханна бардаҕай? Хата, бээ, аргыстаһар, кэпсэтэр киһилэннэҕим ээ” – диэн, санаалаах буолла. Алаас ортотунан үрүҥ таҥастаах курдук көстөн испит киһибит чугаһаан истэҕин аайы улааттар улаатан, хараардар харааран испит. Аҕыйах хаамыы хаалбытын кэннэ баараҕай тиит саҕа буолан көстүбүт. Бүөтүр этин сааһынан тымныы салгын өрө сүүрэн тахсыбыт, кэлиэх-барыах сирин билбэт гына куттаммыт. Өйөкү-төйүкү баран, салгыы туох буолбутун өйдөөбөт. Оҕустара сыарҕалаах маһын илдьэ дьиэлэригэр кэлэн тураллар эбит. Бүөтүр хайдах, ханан айаннаан кэлбитин соҕотох таҥара эрэ билэн эрдэҕэ. Аҕата уонна балта таһырдьа охто сытарын булан Бүөтүрү киллэрэн сытыарбыттар. Сытан эрэ Бүөтүр эмискэ куттаммыт куолаһынан, ынчыктаан ылан баран, иһиттэн ыган таһааран: “Сүгэм баар дуо? " – Диэн ыйыппыт. Дьоно: “Аны бу киһибит куһаҕаны оҥоруо” – диэн куттаммыттар. Тута ылан сүгэни ыраах кистээбиттэр: “Сүгэҥ суох” – дэспиттэр.
Ый киирэн, күн тахсан тута сарсыарда буолла. Бүөтүр күнүс диэки өй-төй булан, бу сырыыга хаһыытаабакка: “Сүгэм баар дуо? " – Диэн ыйытта. Дьонноро куттанан, санааларын уларыппакка: “Суох, суох” – дэстилэр. Үһүс күн туох да уларыйыы тахсыбатах. Бүөтүр күнүс бэргээбит. Кини кытаанах куолаһынан: “Сүгэм баар дуо? ! " – Диэн ыйыппыт. “Бу киһибит сүгэтинэн иирээри гынна” диэннэр: “Баар, баар” дэспиттэр. Бүөтүр ынчыгын быыһыгар: “Ол аата мин кыайбыппын! " – Диэбит. Дьэ, бу кэнниттэн киһилэрэ туох да буолбатаҕын курдук үтүөрэн барбыт.
Ити көрсүһүүлэригэр сүрүн киирсиилэрэ сүгэ былдьаһыыта буолбут бадахтаах. Биир баһыйа туппуттара, кыайбыттара сүгэни былдьыахтаах эбит. Өскөтүн сүгэтин былдьаппыта буоллар, ити куттаныытыттан улаханнык ыалдьан, Бүөтүр өрүттүбэккэ өлүөхтээх эбит.
Гея Соловьева, 8-с кылаас, Хатылы, Чурапчы.
(Хараҥа хос)
1931 сыллаахха Чурапчы улууһун Хатылы бөһүөлэгин таһыгар Убаһа өлбүт диэн алааска Павлов Петр Абрамович түбэспит түгэнин кэпсиэхпин баҕарабын.
Кыыдааннаах кыһын ортото этэ. Киэһэ. Сыыр үрдүнэн, хаарынан көмүллэн эрэр ыллык суол устун 2 сыарҕатыгар тобус-толору инчэхэй мастаах оҕустарын сиэппитинэн Бүөтүр Абраамабыс хаары ырбыт атаҕынан “кур-хар” үктээн, тоҥон-хатан, дэлби кырыаран иһэр.
“Түргэнник дьиэбэр тиийэн, маспын мастаан, оһохпун оттон, дьоммун аһаппыт-сиэппит киһи” – диэн бэйэтэ-бэйэтигэр ботугуруу иһэн туман быыһынан көрдөҕүнэ, үп-үрүҥ үтүлүктээх, сонноох, этэрбэстээх, бэргэһэлээх киһи хааман киниэхэ утары иһэр. Бүөтүр оҕустарын хаппыт талаҕынан таһыйа-таһыйа, биллибэт киһини төҥкөйө-төҥкөйө одуулаан: “Тыый, бу ыалым Белых Мэхээчэ тоспойон иһэр дуу? Бачча түүннэри ханна бардаҕай? Хата, бээ, аргыстаһар, кэпсэтэр киһилэннэҕим ээ” – диэн, санаалаах буолла. Алаас ортотунан үрүҥ таҥастаах курдук көстөн испит киһибит чугаһаан истэҕин аайы улааттар улаатан, хараардар харааран испит. Аҕыйах хаамыы хаалбытын кэннэ баараҕай тиит саҕа буолан көстүбүт. Бүөтүр этин сааһынан тымныы салгын өрө сүүрэн тахсыбыт, кэлиэх-барыах сирин билбэт гына куттаммыт. Өйөкү-төйүкү баран, салгыы туох буолбутун өйдөөбөт. Оҕустара сыарҕалаах маһын илдьэ дьиэлэригэр кэлэн тураллар эбит. Бүөтүр хайдах, ханан айаннаан кэлбитин соҕотох таҥара эрэ билэн эрдэҕэ. Аҕата уонна балта таһырдьа охто сытарын булан Бүөтүрү киллэрэн сытыарбыттар. Сытан эрэ Бүөтүр эмискэ куттаммыт куолаһынан, ынчыктаан ылан баран, иһиттэн ыган таһааран: “Сүгэм баар дуо? " – Диэн ыйыппыт. Дьоно: “Аны бу киһибит куһаҕаны оҥоруо” – диэн куттаммыттар. Тута ылан сүгэни ыраах кистээбиттэр: “Сүгэҥ суох” – дэспиттэр.
Ый киирэн, күн тахсан тута сарсыарда буолла. Бүөтүр күнүс диэки өй-төй булан, бу сырыыга хаһыытаабакка: “Сүгэм баар дуо? " – Диэн ыйытта. Дьонноро куттанан, санааларын уларыппакка: “Суох, суох” – дэстилэр. Үһүс күн туох да уларыйыы тахсыбатах. Бүөтүр күнүс бэргээбит. Кини кытаанах куолаһынан: “Сүгэм баар дуо? ! " – Диэн ыйыппыт. “Бу киһибит сүгэтинэн иирээри гынна” диэннэр: “Баар, баар” дэспиттэр. Бүөтүр ынчыгын быыһыгар: “Ол аата мин кыайбыппын! " – Диэбит. Дьэ, бу кэнниттэн киһилэрэ туох да буолбатаҕын курдук үтүөрэн барбыт.
Ити көрсүһүүлэригэр сүрүн киирсиилэрэ сүгэ былдьаһыыта буолбут бадахтаах. Биир баһыйа туппуттара, кыайбыттара сүгэни былдьыахтаах эбит. Өскөтүн сүгэтин былдьаппыта буоллар, ити куттаныытыттан улаханнык ыалдьан, Бүөтүр өрүттүбэккэ өлүөхтээх эбит.
Гея Соловьева,
8-с кылаас,
Хатылы, Чурапчы.