Кэпсээннээх - 23 марта 2015 06:57

• Алдьархай буолла тукаам, уута сылыт, - Мэхээс хоонньуттан халадаайга сууламмыт кыһыл оҕону улахан кыыһыгар Даайыскаҕа уунна. - Атаҕым билээхтээн Туора алааска илдьэхтээбит. Балаҕаҥҥа киирбитим эдэркээн дьахтар барахсан номнуо аннараа дойдуга аттаммыт этэ. Хаана баран былаҕайга былдьаммыт, соҕотоҕун олороохтообут муҥнаах буоллаҕа. Чэ, кыргыттар, мин баран дьаһайан кэлиэм. Оҕону сууйун-тараан, аһатын, - кылгастык кэпсээт Мэхээс тахсан барда.
• Ньиээ, ким диэн ааттыыбыт эдьиий, олус да кырачаан дии кини, - Маайыска эдьиийин тула көтө сырытта.
• Сэрии кэмин оҕото барахсан аҕата ханна эрэ Аҕа дойдуну көмүскүү сырыттаҕа. Ойоҕун биир да харыстыыр икки атахтаах көстүбэтэх муҥа, - Даайыска хараҕын уутун кыаммата.

Балтыта эдьиийин сирэйин-хараҕын көрөн эмиэ ытыах санаата кэллэ. Кырачаан киһилэрэ Даайыска сылаас илиитигэр аһыы сытан утуйан хаалла. Кырачаан уол оҕо күн сырдыгын көрөөт олох тыйыс тыалыгар оҕустардаҕа. Ийэтэ күн сириттэн күрэннэ, аҕата сэрии толоонуттан тыыннаах төннөн кэлэр эрэ, кэлбэт эрэ.

Мэхээс икки кыыһынаан өбүгэлэрин Хатыҥ чараҥ алааһыгар олороллор. Ойоҕо, кыра кыыстара Маайыска икки сааһын туолуута, сэбиргэхтэтэн сырдык тыына быстаахтаабыта. Улахан кыыһа Даайыска ийэтэ өлөрүгэр уон сэттэлээх улааппыт кыыс буолан аҕатыгар көмө киһи этэ, балтыгар ийэтин кэриэтэ буоллаҕа. Кини аҕатынаан Маайыскаларын маанылаан харыстаан улаатыннарбыттара. Даайыска сааһа отутун лаппа ааста да ойох тахсыбата, оҕо төрөппөтө. Бэйэтин күлэн “марбам, харам да бэрт, киһи көрөн куттанар дьахтарынабын” дэнэр. Кини элбэх саҥата-иҥэтэ суох, аҕатын курдук үрдүк кэтит көрүҥнээх, хара бараан хааннаах, барыны бары эр киһиттэн хаалсыбакка сатыыр, кыайар-хотор. Аҕатын ытыы-ытыы батыһан кыра эрдэҕиттэн бултуу барсара, окко-маска тэҥҥэ сылдьара.
Маайыска киниэхэ холоотоххо нарына намчыта, ийэтин батан сырдык хааннаах, чугас эҥэргэ киниэхэ тэҥнэһэр кэрэ сэбэрэлээх кыыс суоҕун кэриэтэ. Чэпчэкитик тэйиэккэлээн сип билигин көтөн тахсыах айылаах үрүҥ лыах курдук, лыҥкынас чуораанчык курдук күлэн - үөрэн дьонун сэргэхситэр кыысчаан. Улаатыыта эр бэртэрэ харахтара арахсыбат буолта, ойох кэпсэтиэн баҕалаах баһаам этэ. Аҕата “оҕом бэйэтэ сүрэҕинэн талбыт киһитигэр ойох тахсыа” диэн хайаларын да кытта илии тутуспатаҕа. Маайыска ыам ыйыгар уон сэттэ сааһын туолуутугар, эдэркээн сүрэҕинэн таптал иэйиитин билэн, Сэмэнчигинээн ыал буолбуттара. Ол эрэн таптаһар эдэркээн дьон бииргэ буолар баҕа санаалара уһаабатаҕа. Аҕа дойду сэриитэ саҕаланаатын Сэмэнчигэ бастыкынан ыраах билбэт дойдутугар аттаммыта. Сыл атаҕар-баһыгар биир эмэ суругу тутан Маайыска үөрүүтэ үксээччи.
Мэхээс билигин да сэнэх көрүҥнээх, сэриигэ да барыан сөптөөх этэ да, булчут буолан фроҥҥа ыыппатахтара. Улахан кыыһынаан түүннэри-күнүстэри, кыһыннары-сайыннары хара тыаны кэрийэн чугас да, ыраах да эҥэр дьонун-сэргэтин байанай бэрсибит аһынан-үөлүнэн хааччыйаллар, борбуйдарын туппут уолаттары бултуурга үөрэтэр.

Сэрии сатыылаабыта үһүс сыла. Мэхээс кыргыттарынаан күннэрэ-ыйдара Туллуктарыттан эрэ тахсар, хас хамсаныылара кырачаан эрэ киһилэриттэн тутулуктанар. Уоллара иккитин ааста, мэник-тэник, сымса-сытыы киһи буолсу диэн дьоно үөрэллэр. Эдьиийдэрэ үрүҥ чыычааҕы үрдүнэн көтүппэттэр. Мэхээс бу сыллар тухары хам-түм Туора алааска Туллуктарын балаҕаныгар таарыйар, сэмээр уолларын аҕатын кэтэһэллэр.

Даайыска ат ыҥыранарыттан уһуктан тыаттан кэлбит аҕатыгар чэй сылытаары көмүлүөгэр мас бырахта, чаанньыгын уот диэки аста. Ас тардан кэтэһэн олордо, аҕата тоҕо эрэ киирбэт. Саҕынньаҕын бүрүнэн таһырдьа таҕыста. Кыһыары күһүҥҥү халлаан сибиэһэй салгынын эҕэрийдэ. Кустук диэн ыта Даайыскаҕа саба сүүрэн кэлэн эйэҥэлээтэ. Ытын өйдөөн көрбүтэ кулгааҕын кэннинэн бааһырбыт. “Аҕам тоҕо атын баайбатах буоллаҕай” Даайыска атын сэргэҕэ баайа туран аҕатын ыҥыран көрдө да аҕата биллибэтэ. Туох эрэ соччото суох буолбутун сэрэйдэ. Балачча тура түһэн баран балаҕаныгар киирдэ. Оргуйан ырааппыт чэйин кытыыга таҺаарда. Маайысканы уһугуннаран аҕатын көрдүү барарын туһунан эттэ. Дьонугар икки-үс күннээҕи отторун-мастарын бэлэмнээт сыарҕалаах атыгар олорон арҕаа диэки айаннатта. Аҕата бу кэмҥэ хайа диэки бултуурун бэрткэ билэр. Балта барахсан хараҕын уутун сотто батыһа көрөн хаалла.

Хаарга аҕатын ата хаалларбыт соторутааҥҥы суолун батыһыннаран иһэн туох буолбутун таайа сатаан сүрэҕэ чанчыгар тэбиэлиир. Икки ытын илдьэ барбыта, Кустук эрэ төннөн кэлбит. Ол аата Сындыыс аҕатын кытта сырыттаҕа. Уу чуумпуга сыарҕа хаары хайытар тыаһа иһиллэр. Даайыска бу тыаска бигэнэн төрөөбүт айылҕатын, кыыс сүрэҕэ тапталы

кэтэһэрин хоһуйан ыллыыр буолара. Оттон билигин тыынын ким эрэ хаайбыт, хараҕын ким эрэ баайбыт курдук. Иннигэр Кустуга ханна эрэ үрэрэ иһилиннэ, Даайыска атын түргэтэттэ. Сотору буолаат иннитигэр маҥан хаарга аҕата сирэйэ-хараҕа көстүбэт хаан буолан сытара көһүннэ, төбөтүн аттыгар ыта Сындыыс бүтүннүү тырыта тыытыллан бөһүйэ тоҥон сытара. Алдьархайдаах кыргыһыы буолбута хаар өрө ытыллыбытыттан, хаан тохтубутуттан көстөрө. Аччыктаан хаана оонньообут “тыатааҕы” аҕатын тыынын быспыт…

Даайыска аҕатын, Сындыыһын сыарҕаҕа тиэйэн алааһыгар төнүннэ. Хараҕар Маайыската аҕатын аһыйан ытаабыт хараҕа көстөр. Бу күн сиригэр соҕотох күндү киһилэрэ, дурдалара-хаххалара суорума суолланнаҕа…
Маайыска балаҕантан сүүрэн тахсан сыарҕаҕа дөйө тоҥон сытар аҕатыгар саба түстэ, кыыс кыланар ытыыр аймалҕана Хатыҥ чараҥ алааска эрэ буолбакка, ыраахха тиийэ иһиллэргэ дылы. “Аҕаа, мин билигин ириэриэм ээ эйиигин, хараххын ас. Сүрэхпин ириэрэр эн эрэ бааргын диэччигин, ириэриэм ээ, аҕаа, тур… " - Маайыска итэҕэйбэтэх аһыы уунан туолбут харахтарынан аҕатын диэки көрөн олорон, өйүн сүтэрэн аҕатын үрдүгэр охтон түстэ. Эдьиийэ сэниэтэ бараммыт балтын киллэрэн оронугар сытыарда. Даайыска тугу да гынарын билбэккэ муммут оҕо курдук дөйөн олордо. Уоллара Туллук көмүлүөк оһох иннигэр эһээтэ оҥорбут оҕуһунан оонньуу сырытта. Эмискэ балаҕаннарын аана аһыллыбытыгар Даайыска өйдөнөн кэллэ. Көрбүтэ ыаллыы алааска олорор Балаайа киирэн турар эбит.

• Маайыска ханнаный? - Оргууй аҕай Балаайа ыйытта.
• Баар, сынньана сытар.
• Даайыска, бу сурук кэлбит… Сэмэнчик куһаҕан буолбут…

Даайыска “Оо, абаккаам” диэн сарылыы түстэ, санна ибигирээн барда. Маайыска эдьиийин хаһыытын истэн хаппахчытыттан таҕыста. Балаайа илиитигэр сурук тутан турарын ылан ааҕан иһэн турбутунан сууллан түстэ…

мин эмиэ аахтым
24 марта 2015
олус үчүгэй
Тема Кыайыы 70 сылыгар саамай актуальнай. Ситэри суруйан баран, лит. Күрэххэ кыттыаххын сөп. Дьон- сэргэ сөбүлээн ааҕыыһы. Кытаат, хоннохтоохтук суруйан ис. Б. Ү. Б. Х. Эн ааҕааччыҥ

Биир кэмҥэ, биир түгэҥҥэ тулаайахсыйа түстүлэр. Үһүөн Туллуктарынаан куустуһан хараҥа, тымныы балаҕаҥҥа “аны кэлэн синэ биир” диэбиттии көмүлүөк уотун көрөн олорбуттара. Көмүлүөк уота буолбут алдьархайтан хомойбуттуу, тыйыс тымныы айылҕа ортотугар соҕотох хаалбыт кыргыттарынаан тэҥҥэ хоргуппуттуу аат эрэ харата, сэниэтэ суох умайара. Эмискэ Туллук эдьиийин Даайыска илиититтэн төлө баран хааман тоотонноон тиийэн көмүлүөккэ мас сыыһын бырахта. Уот ону эрэ кэтэспиттии өрө күөдьүйэн таҕыста. Туллук ону көрөн үөрэн манньыйда, ыстаҥалаан ылла.

• Иээ, Туллукпут барахсан, эр киһи буолан эдьиийдэрин тоҥортуо суох, - Даайыска оҕотун оройуттан сыллаан ылла уонна уотугар мас бырахта.
  Маайыска ити күнтэн саҥата-иҥэтэ аҕыйаан, лыахтыы көтө-дайа сылдьыбыта ханан да суох, күлүк эрэ курдук буолла. Даайыска былаана, үлэтэ өссө үксээн хара тыаттан арахсыбат.
• Эдьиий, ити кинилэр биһиэхэ Туллугу биэрбит манньаларыгар аҕабын уонна Сэмэнчикпин илдьэ бардылар, - Маайыска кураанаҕынан көрөн туран саҥарда.
• Кими этэҕин “кинилэр” диэн?
• Кинилэр, - балтыта илиитинэн үөһээни ыйда. - Эдьиий, Туллугу биэриэххэ төттөрү, оччоҕо аҕабын, Сэмэнчикпин төнүннэриэхтэрэ.

Даайыска балтытын диэки аһыммыттыы көрдө, куттана санаата. Балтыта кэнники кэмҥэ уларыйбытын бэлиэтии көрөр. Ыарытыйара да элбээтэ, сороҕор олох ыһыктынан сытынан кэбиһэр буолла.

Ю
25 марта 2015
кэтэһэбит салгыытын
Олох киинэ кере олорор курдук аага олордохпуна уот баран хаалбыт курдук буолла, интириэһинэй да кэпсээн

Алианна
25 марта 2015
олус интэриэһинэй!
Оскуола литературатын курдук ойдонор, киһини тардар кэпсээн саогыытын эрэнэ куутэбин

®
25 марта 2015
бэлэм киинэ сценарийа эбит ди

• Маайыска Хобороостооҕу өйдүүгүн, Дуунньаапый диэн кыыстаахтар этэ ди? Оҕо сылдьан бииргэ оонньуур этигит.
• Өйдөөн.
• Дуунньаапый соҕотоҕун олорор эбит, дэлби ыарытыйар. Биһигини кытта кэлэн олор диэтим, - Даайыска балтын диэки ыйыппыттыы көрдө.
• Убайдаах этэ, сэриигэ бардаҕа, - биир сири тонолуппакка олорон Маайыска саҥарда.

Сарсыныгар Даайыска сыарҕалаах атынан Дуунньаапыйы тиэйэн аҕалла. Даайыска кэлин дьонун бэйэлэрин хаалларан тыаҕа тахсарыттан куттанар буолбута. Балта түҥ-таҥ саҥарара, туттара элбээбитэ. Дуунньаапый төһө да ыарытыйдар кэм көрүө-истиэ, доҕор буолуо

этэ диэн санаан көһөрөн аҕалла.
Дуунньаапый сэрии саҕаланыан иннинэ убайынаан дьонун өтөхтөрүгэр олорбуттара. Кини оҕо эрдэҕиттэн ыарыһах этэ. Сааһынан Маайыскаттан арыый аҕа. Оҕо сылдьан биир сайын бииргэ олоро сылдьыбыттара. Онтон ыла билсэ иликтэр. Дуунньаапый киэҥ арылхай, киһи көрөн олоруох айылаах, харахтаах. Бэйэтин сааһыгар дириҥ толкуйдаах, ыарыһах буолан эбитэ ду, аһыныгас санаалаах. Элбэх кэпсээннээх-сэһэннээх кыыс.
Кыргыттар көх-нэм буолан, сэргэхтик кэпсэтэ-ипсэтэ киэһээҥҥилэрин аһыы олордулар. Маайыска сирэйэ сырдаабыкка дылы буолбутун көрөн эдьиийэ иһигэр үөрэ олордо.

• Туллук тоҕулуччу көрбүт хараҕынан киһини тобулу көрөн кэбиһээри гынна, - Дуунньаапый Туллук диэки утары көрөн олорон күлэн мичийдэ.
  Туллук саҥа кэлбит киһиттэн хараҕын араарбакка сэргии көрөн саҥарбакка да олордо.
• Эн харахтарын угуйар, алыптыыр күүстээхтэр. Туллук ол иһин хараҕын араарбат, - Маайыска оҕотун төбөтүттэн имэрийдэ.
• Кыргыттарыам, кэрэ дьүһүҥҥүтүнэн хайа эрэ эр бэрдин дьоллуугут. Сэрии да бүтэр кэмнээх кэрдиистээх ини, - Даайыска өрө тыынна.
  Биир киэһэ Дуунньаапый сааскы ыһыы үлэтиттэн кэлэн аһаабакка да сытынан кэбистэ. Маайыска Туллугун аһатан-сиэтэн, утутан баран Дуунньаапый аттыгар кэлэн олордо.
• Атаҕым эмиэ бэргээтэ, сүгүн буолбат.
• Дуунньаапый умса сыт эрэ, - Маайыска Дуунньаапый уҥуоҕа бүтүннүү көстө сылдьар көхсүн имэрийэн-томоруйан киирэн барда.

Ол олордоҕуна арай хараҕар чыычаах сымыыта көстөр, бүтүн эрээри иһэ кураанах. Маайыска дьиктиргии санаата. Бэйэтэ да билбэтинэн илиитэ бэрт имигэстик Дууньаапый этин-сиинин имэрийдэ. Онтон туран таһырдьа таҕыста. Маайыска сааскы салгынынан тыынан өйө-санаата чэбдигирбиккэ, көхсө кэҥээбиккэ дылы буолла, маннык чэпчэкитик тыымматаҕа ырааппыт.

Кыргыттарга хаһааҥҥытааҕар да ыарахан кыстык ааһан самаан сайын тиийэн кэллэ. Хатыҥ чараҥ алаас тупсан силигилээн ахан турар. Маайыска Сэмэнчигинээн сөбүлээн хаамар хатыҥ чараҥнарыгар киэһэ ахсын баран хаамар. Аны хаһан да сэгэрэ үөрэн мичийбит хараҕын көрбөтүттэн хараастан хараҕын уутун тоҕор. Биир түүн, түүл диэҕи түүл буолбатах, илэ диэҕи илэ буолбатах, Маайыска оронугар утуйаары оҥостон сытан буоларын курдук Сэмэнчигин саныы сытта. Ол сытан арай оронуттан үөһэ тэйэн тахсан балаҕанын үрдүгэр турар эбит. Онтон бэрт чэпчэкитик анньынан өрө көтөн таҕыста. “Эмиэ да кыната суохпун, хайдах көтөр баҕайыбыный” дии саныыр. Ол курдук Хатыҥ чараҥ алааһын үстэ эргийээт көтөн бара турда. Хаһан да көрбөтөх алаастарын, тайҕаларын, хайаларын быыһылаан, киэҥ нэлэмэн хонуулары, устата-туората көстүбэт байҕаллары уҥуордаан Сэмэнчигэ көмүллэ сытар сиригэр тиийэн кэллэ. Хаһан эрэ Сэмэнчигим көмүллүбүт сирин буллахпына диэн кыракый саппыйаҕа Хатыҥ чараҥ буорун уган бэлэмнээбитин илиитигэр тута сылдьар эбит. Саппыйатыттан дойдутун буорун сэгэрин уҥуоҕар сүөкээтэ уонна уһун хара суһуоҕун кыптыыйынан быһа баттаан көмөн кэбистэ. Хараҕын аспыта оронугар сытар, илиитигэр кыптыйдаах, баттаҕа сарбыллыбыт. Сыттыгын анныгар уура сылдьыбыт саппыйата суох…

Түбүктээх сайын үлэтэ, кыахтаах эр киһи суоҕуттан, аҥардас дьахталлар сарыннарыгар буоллаҕа. Ыһыы-хомуур, от-мас, кыһыҥҥа бэлэмнэнии үлэтэ хара баһаам. Сип синньигэс, нап нарын кыргыттар чэрдийбит илиилэрэ кыайбат да үлэлэрин кыайан, сатаабаттарын да сатаан киһи-хара буола сырыттахпыт. Кыргыттар үлэ кэннэ Туллуктарын сүкпүтүнэн сөтүөлүү ойдулар.

• Уу сып сылаас, аата үчүгэйин.
• Халлааҥҥа биир да былыт суох, күп күөх, уу чуумпу, ханна эрэ сэрии буола турар дуо ама диэххэ айылаах, - Дуунньаапый иннэ диэт Туллугу туппутунан ууга ыстанна. Маайыска, мин эйиэхэ олус да махтанабын. Бэйэбин өйдүүр буолуохпуттан соһо сылдьыбыт уҥа атаҕым күнтэн күн кыаҕыран, сиргэ эрэллээхтик үктэнэн туох да кыһалҕата суох хаамар буолбуппуттан, бэйэм бэйэбэр эрэнэр буолбуппуттан. Урут итэҕэспин билинэн уолаттар да диэки көрбөт этим.
• Уолаттар кыайыы өрөгөйдөөх кэлиэхтэрэ ээ сотору, уолаттар диэки дьэ көрөөр, - Даайыска үөннээх хараҕынан Дуунньаапыйга имнэннэ.
• Дьэ, көрүөм. Урут убайбын ыарахан үлэни үлэлиир диэн аахайбат этим. Билигин дьэ өйдөөтүм эр киһитэ суох биһиги тымныы кыһыммытын туоруур хайдахтаах курдук ыараханын. Убайым этэҥҥэ эргиллэн кэллэр, - Дуунньаапый хараҕа ууланна.
• Даайыска суоҕа буоллар хоргуйан, иинэн өлбүппүт ырааппыт буолуо этэ, өлө сытан хантан уолаттары көрүөҥүй, - Маайыска саҥатыттан кыргыттар күлсэ түстүлэр.
• Эһиги миэхэ олус күндүгүт, чэ бардыбыт, - Даайыска балтыта үөрэрин көрөн киниттэн ордук
  дьоллоох киһи суоҕун кэриэтэ сананна.

мин
26 марта 2015
урукку кмнэри аагар олус да учугэй,
Бэйэ бэйэлэригэр сылаас истин сыһыаннара, санарар саналара, бэл онноогор айылгалара кэрэ курдук.

Айза
26 марта 2015
оннук ээ
Киһи сурэҕин хамсатар кэпсээн, харахпар ойуулаан коро2 ытамньыйыах санаам кэлэр

Бүтэһик сэрии сыла ааһан ыам ыйыгар “Кыайыы” диэн кэтэһиилээх сурах Аан дойду үрдүнэн көппүтэ. Дьон сэргэ улахан сүгэһэртэн босхоломмуттуу чэпчии түспүттэрэ. Биир үтүө күн кыргыттар балаҕаннарын аана арылла түспүтэ, “Дорооболоруҥ, кыайыы эҥэрдэстин! " Диэбитинэн эр киһи киирэн кэлбитэ. Кыргыттар ким буоларын сэрэйбиттэрэ.

• Алексей Семенов диэммин, Туора алаастан.
  Кыргыттар тугу да саҥаралларын билбэккэ турдулар.
• Туллук, аҕаҥ кэллэ, баттахпыт ол иһин будьурхай эбит, - Даайыска Туллук баттаҕын имэрийдэ уонна аҕатыгар көтөхтөрдө.
  Балаҕан иһигэр ас астыыр сүпсүлгэнэ, үөрүү- көтүү буолла. Остуолларын тарда охсон Алексейдарын ыҥырдылар. Даайыска аҕата Туллугу хайдах аҕалбытын, ийэтэ ханна көмүллэ сытарын сиһилии кэпсээтэ. Алексей орто уҥуохтаах, кэтит сарыннаах, будьурхай баттахтаах, ис киирбэх көрүҥнээх эдэр киһи.
• Өтөххүн сөргүтүөххэр диэри биһиэхэ олор, Туллук да эйиэхэ үөрэнэ түһүө, - Даайыска барыларыттан аҕа киһи быһыытынан быһаарда.
• Мин убайбын көрбүккүт буолаарай Ньукулай Сиидэрэп диэн? - Дуунньаапый убайын эрэ кэлэрин кэтэһэ сылдьар киһи сураста.
• Сахалары сэрии тухары аҕыйах киһини көрсүбүтүм да, инник киһини көрсүбэтэҕим.

Интэн ыла балаҕаннарын иһэ эр киһи саҥатынан туолбута, Өлүөскэ түргэн-тарҕан туттуулаах, көнө санаалаах буолан кыргыттар сөбүлээбиттэрэ, олохторо чэпчии түспүтэ. Үлэ күргүөмнүү умайбыта.
Дуунньаапый биир күн убайа сураҕа суох сүппүтүн туһунан сурук тутан аймаммыта, бу күн анныгар собус соҕотоҕун хаалбыта. Сэрии бүппүтүн, кыайыы өрөгөйдөөбүтүн кэннэ инник сураҕы истэр хас эмэ төгүл кыһыылаах, хомолтолоох этэ.

Маайыска утуйуон иннинэ хатыҥнаах чараҥар хаама таҕыста. Күһүҥҥү сып сылаас түүн, сулустар былдьаһа былдьаһа тугу эрэ кэпсиэх курдук сырдаан кэлэллэр. Маайыска оргууй аҕай кэлэн Сэмэнчигэ оҥорбут олбоҕор сулустары көрө олордо. Кыыс сүрэҕэ тугу эрэ сэрэйэр, кэтэһэр.

• Маайыска, куттаныма, Өлүөскэбин, - уол аргыыйдык сыбдыйан кэлэн кыыс аттыгар олордо. - Мин өйбүттэн тахсыбат, сүрэхпиттэн сүппэт буоллун. Сэгэрим, чыычааҕым дии сылдьыахпын баҕарабын, көҥүллүөн дуо?
• Өлүөскэ, мин сэгэрим диир киһилээхпин. Төһө да күн сириттэн куоттар сүрэхпэр баар эбээт, олорор манна букатыннаахтык, - кыыс сүрэҕин тутунна.
  -Маайыска, эн биһи эдэрбит, олох салҕанар, түөспүтүнэн толору тыынан олоруохтаахпыт.
• Мин этэрбин эттим, бырастыы, - Маайыска туран балаҕанын диэки хаамта. - Эн олоххун атыннык көрөбүн, ойох ылыан, оҕол… Оҕолооххун, - Маайыска хараҕар били иһэ кураанах чыычаах сымыыта көстөн кэллэ. Кыыс дьэ өйдөөтө туохха көстөрүн.

Бу кэпсэтии кэннэ Өлүөскэ хаста да кэпсэтэ сатаата Маайыскалыын, кыыс санаата уларыйбат.

ааҕааччы
26 марта 2015
кураанах сымыыт туохха смыслааҕый?

Мантан кыһын бары бииргэ кыстаатахтарына табыгастаах буоларын сөбүлэһэн бииргэ олорорго сананнылар. Өлүөскэ Маайыска аттыгар буоларыттан олус үөрэр. Бары да эдэрдэрэ, эрчимнэрэ бэрт буолан эйэ дэмнээхтик, үөрэн-көтөн, үлэлээн-хамнаан олордулар.

• Маайыска, Өлүөскэни наһаа сөбүлээтим, кини кэргэнин олох умнуо суох курдук. Биир да кыыс диэки көрбөт, - Дуунньаапый ким да суоҕар санаатын эттэ.
• Эдэр этэ-сиинэ сотору көрөр оҥоруо, долгуйума, - Маайыска Дуунньаапый кулгааҕар сибигинэйдэ.

Дуунньаапый уолга сылаас сыһыаннааҕа хараҕа, кулгааҕа да суох киһиэхэ өйдөнөр этэ. Кырдьыгынан эттэххэ Өлүөскэни көрбүт эрэ кыыс бары сөбүлүү көрөллөрө. Аҥардас саҥаран, кэпсээн киирэн бардаҕына киһи эрэ истэн олоруох курдуга. Оттон уол сүрэҕин соҕотох биир киһи баһыйара, Маайыска. Кини өйдүүр Маайыска киниэнэ хаһан да буолуо суоҕун, ол эрэн сүрэх этэрин ыллын да бобон, быһан кэбиспэккин. Өлүөскэ өссө биирдэ Маайысканы кытта кэпсэтэргэ сананна.

• Маайыска, тахсан хаама түһэбит? - Уол Маайыскаҕа сонун уунна.

Таһырдьа сааскы киэһэ, аргыый хаар кыыдамныыр.

• Маайыска, бука диэн иһит, мин дьоллоохпун билигин аттыбар эн уонна уолум Туллук баарыттан. Билэбин күүспүнэн эн сүрэххин бэйэм диэки
  хайыһыннарбаппын. Мин эрэнэ кэтэһиэм эйиигин, - Өлүөскэ кыыһы суһуоҕуттан имэрийдэ.
• Эн илиин имэрийэригэр анамматах суһуох, Сэмэнчигим эрэ сыттыктанар суһуоҕа, - Маайыска эргиллэн уолу утары көрдө.

Кыыс хараҕар хаһан да умуллубат таптал уота умайарын Өлүөскэ бу туран өйдөөн көрдө, ону кытта бүтэһик эрэлэ, иэдэһигэр түһэн ууллар хаар кэриэтэ, ууллунна…

астероид
27 марта 2015
тобук кэпсээн!! Ваще ойдоммот сахалыы махалыы баҕайы!! (((

Ю
27 марта 2015
Еще как ейденер! Киһи эрэ аагыах курдук учугэй кэпсээн, ейдеебет дьону хайдах гыныаххыный, ейдеебет бэйэтин кыһалгата бо. Кэтэһэр аагааччыларгар сурруйан ис. Мин ессе доготторбор ыытабын, кэтэһэллэр ахан.

астероид
30 марта 2015
Ю эмиэ тобук буоллаҕын ди ол акта))

Атырдьах ыйыгар Хатыҥ чараҥ алааска эдэр дьон ыал буолар уруутун үөрүүлээх түбүгэ. Кыргыттар сүүрүү-күүтүү, санаалара көтөҕүллэн, олохторо күнтэн күн тупсан иһэриттэн ис сүрэхтэриттэн үөрэллэр. Кинилэр Туллуктарынаан сэрии кытаанах, аччык сылларыгар биир сомоҕо буолан ыарахан кэмнэри аастахтара. Кыргыттар үһүөн биир киһи курдук үөрүүгэ-хомолтоҕо куруутун өйөһөн өйдөһөн кэллэхтэрэ. Өлүөскэ уолун Туллугу батыһан бу балаҕаҥҥа киирэн, дьылҕатын булан, Хатыҥ чараҥ биир кэрэ кыыһын ойох ылан эрдэҕэ.
Кыргыттар бэйэлэрин илиилэринэн сүктэр кыыс мааны таҥаһын тигэн бүтэрдилэр. Өлүөскэҕэ уонна Туллукка саҥа ырбаахы, кур тиктилэр. Өлүөскэ бэйэтин илиитинэн тутан-хабан, саргылаах санаатын ууран сэргэ мас оҥордо. Былыргы курдук халыҥ халыым, сүөһү-сылгы, көмус алтан харчы хантан кэлиэй, ол оннугар истиҥ сыһыан, өйдөһүү, өйөһүү.
Чаҕылхай күн, былыта суох күөх халлаан устун иҥнибэккэ ойуолаан ортотугар тиийиитэ, эр бэрдэ хаана уол үрүҥ атыгар, мааны чаппарааҕар холооннооҕун олордон, хатыҥ чараҥ суугунас тыаһыгар уйдаран, сиэдэрэй сибэккилээх күөх хонуунан үктэтэн, дьонугар-сэргэтигэр маанылаах сэгэртэйин сиэтэн киллэрдэ. Дуунньаапыйдаах Өлүөскэ дьоллорун түстүүр урууларын күнэ.

• Дуунньаапый олус да кэрэ, миигин хайа да бэйэлээх ойох ылара саарбах, саатар бөдөҥүм да бэрт, - Даайыска күлэн тииһэ бычыгыраата.
• Дьоллоох эрэ буоллуннар, - Маайыска алҕаата.
• Дьоллоох эрэ буоллуннар, - Маайыска алҕаата.

Өлүөскэ Туора алааска турар өтөҕүн сөхсөтөргө ыксаабатыттан Дуунньаапый ыйытар:

• Сэгээр, бэйэбит балаҕаммытыгар хаһан көһөрдүү оҥостоҕун?
• Доҕоор, - Өлүөскэ Дуунньаапыйын кууста, - Туллук ийэ кэриэтэ оҥостубут эдьиийдэриттэн арахсыан баҕарбата буолуо уонна Даайыска үксүн тыаҕа, Маайыска соҕотохсуйар буоллаҕа. Көмө-ама, доҕор буола түһүөххэ, көстөн иһиэ.

Дуунньаапый инник харданы истиэм диэн сэрэйэр этэ. Кырдьык бэйэ бэйэлэригэр үөрэнэн хааллылар, туһунан бардахтарына суохтаһаллара биллэр суол. Уонна… Уонна Өлүөскэтэ Маайысканы сөбүлүүрүн сэрэйэр. Дуунньаапый бэйэтэ таптал иэйиитин сүрэҕинэн быарынан билбит буолан, Өлүөскэни өйдүүр Маайыска чугаһыгар баар буола сатыырын. Дуунньаапый таптыыр киһитигэр эргэ тахсыбытын үрдүк дьолунан, дьылҕатын бэлэҕинэн ааҕынар. Баҕар таптаабат буоллун, аҥардас аттыгар баарыттан дьоллонор.

Ю
27 марта 2015
Оо биири таптыыр, биири ойох ылар, печаль согус эбит дьэ

ооооодьээээ
27 марта 2015
Накаас да баайыта доҕоор. Аны таптаабат аатыран атаҕастаан турара буолуо((((

Күн тула сирбит эргийэр, хаар түһэр-ууллар. Хатыҥ чараҥ алаас ыала эйэ-дэмнээхтик олороллор. Ким да кими да атаҕастаабат))).
Кыргыттар өйдөрүгэр биир баҕа санаа киирдэ, ону толорорго сананнылар. Эдьиийдэрэ Даайыска сааһа олох ыраата илигинэ эргэ тахсан, оҕолоно охсуон наада диэн буолла. Даайыска бэйэтэ да баҕарар баҕата, саныыр санаата. Улуустарыгар Охонооһой диэн дуруускаһыт баарын билэллэр. Өлүөскэни дуруускаһыты булан кэпсэт диэн дьаһал биэрдилэр. Уол дуруускаһыт аттынааҕы дэриэбинэҕэ кэлэ сылдьарын истэн баран көрсөргө сананна.

• Дорообо, Өлүөскэ диэммин… Ээ ити наадыйан кэллим.
• Үтүө күн буолуохтун, бачча эдэр эрэт миэхэ туохха наадыйдын?
• Эдьиийбэр наада, - Өлүөскэ Даайыска туһунан кылгастык кэпсээтэ.
• Дьэ, доҕоор, билигин олох ыарахан сөптөөх эр киһини буларга, чэ толкуйдуохпут. Буллум эрэ тиийэ сылдьыам.

Өлүөскэ кыргыттарын дьаһалын толорон алааһыгар төнүннэ. Кэлэн сонунун ыһа-тоҕо кэпсээтэ.

• Хаһан кэлэрэ биллибэт буоллаҕына кэтэһэн чолойон олоробун дуо тыабар тахсыбакка - Даайыска өр кэтэһииһикпин диэн хомойдо. Санаатыгар дуруускаһыт эр дьонун соспутунан тиийэн кэлиэ диирэ.
• Эдьиий, хайаан олоруоххунуй, кэлиэхтэрин иннинэ билсэллэр ини, - Маайыска эдьиийин уоскутар.
  Кэтэһэ сатаан эрэллэрэ ааспытын кэннэ арай дуруускаһыттара тиийэн кэллэ. Киһилээх.
• Ыаллар, дорооболоруҥ, Охонооһой диэммин. Билсэ-көрсө кэллибит.
• Оо, дорообо, дорообо. Оттон Даайыска суох ээ, бээрэ хаһан кэлэрэ буолла? Маайыска? - Өлүөскэ бэрткэ соһуйбут сирэйдээх.
• Бай, ыраах сылдьар да?
• Оттон тыатыгар сылдьар, эһигини кэлиэхтэрин иннинэ билсиэхтэрэ дии санаабыппыт, - Өлүөскэ кэтэҕин тарбанна.
• Ол тыаҕа тугу гынарый?
• Оттон булчут ээ, үлэтинэн.
• Мм, булчут диэ, - дуруускаһыт киһитинээн көрсөн кэбистилэр.
• Өлүөскэ, эн баран ыҥыр Даайысканы, олус ырааҕа суох, сарсын күн ортото кэлиэххит. Оттон эһиги хонун, сынньанын, - Маайыска кэпсэтиигэ кыттыста.
• Бээ, мин хоно-өрүү сыппаппын, наадалаах киһи Кирииһэ хаалыа, - Охонооһой саҥатыттан киһитэ кыра бэйэтэ, бэйэтин иһигэр киирэн өссө кыччаабыкка дылы буолла.

Иннэ диэт киһитигэр тугу эрэ ботугураат тахсан барда. Билсэ кэлбит Кирииһэ аан таһыгар хортууһун кум-хам тута олордо. Кирииһэ көрүҥүнэн биэс уонугар чугаһаабыт, саһааннах диэбиккэ дылы кыра уҥуохтаах, хаһан да аһаабатах киһи курдук ып ырыган. Дьиэлээхтэр хайдах эрэ биһиги киһибитигэр барсыбат киһи диэн көрдөллөр да, хайыахтарай, эр киһи кэмчи, сирэр талар суох. Кыргыттар Кирииһэлэрин чэйдэтэ олорон үтэн-анньан көрөллөр:

• Кэргэннэнэ сылдьыбытын дуо?
• Суох, суох, - чэйин нэһиилэ сыпсырыйа олордо.
• Ханна, кимниин олороҕун?
• Ийэбинээн, ийэм дьиэтигэр.

Бүтэһигэр кыргыттар Кириһэни истэригэр олох киллэрбэтилэр, килбигэ бэрт, кырата да бэрт, “чот” диэтэххэ соһуйуох курдук. Даайыскаҕа барсыбат диэн быһаардылар уонна утуйдулар.
Ол бириэмэҕэ Өлүөскэ ыксал бөҕөнөн Даайыскаҕа көтүнэн иһэр. Айылҕа уһуктуута тиийдэ. Даайыска номнуо туран чэйдээри олорор эбит. Өлүөскэ үчүгэй сонуннаах киһи быһыытынан кэпсээтэ.

• Хайдах киһиний? - Даайыска долгуйбут, үөрбүт сирэйдээх.
• Быһаччы этэбин, Даайыска, кыра уҥуохтаах уонна атынын билбэппин, эйиэхэ үүрбүттэрэ, баран ыҥыр диэн.
• Кырата диэн туох буолуой, бэйэм саҕа киһини хаһан булуомуй, хата көтөҕө сылдьыам. Чэ, кытаат, аһаан бүт, бардыбыт, - кыыс бэрт ыксалынан хомунан айаннаатылар.

Күн ортото алаастарыгар киирдилэр. Даайыска сүрэҕэ сулбу ойон тахсыах курдук, ыксаабыт омунугар тириттэ-хорутта. Атыттан түһээт Өлүөскэҕэ “Аты дьаһайаар” диэтэ да балаҕан диэки аҕыйахта үктээн тиийдэ. Аан аттыгар тохтуу түһэн “һуу” диэтэ да бэрт сэниэлээхтик ааны аһа баттаан киирдэ. Кирииһэ муҥнаах аан аттыгар олорон биэрээччи буолан соһуйан олоппоһуттан туран нэһиилэ туораан биэрдэ. Олорбута буоллар Даайыска ити ыарахан сүгэһэрэ кини үрдүгэр буолуо эбит. Кыыс Кирииһэни көрөн үөрэн мичийдэ, илиитин утары уунна. Кирииһэ хараҕа соһуйбутуттан төкүнүйэн хаалбыт, “дорообо” диэбитэ ханна эрэ иһин түгэҕэр, бэйэтин да кулгааҕар иһиллибэтэ. Илии тутуспуттарыгар Кирииһэ илиитэ Даайыска илиитигэр тимирэн хаалла. Кирииһэ бүтэһиктээхтик сүр баттатан сонун, хортууһун ылаат тахсан куота турда.

• Хайа, Кирииһэ ханна таҕыста? - Өлүөскэ аттарын дьаһайан саҥа киирдэ.

Кыргыттар Кирииһэ баарына күлэллэрин туттуна турбуттара күлэн тоҕо бардылар.

• Үчүгэй бэйэлээх киһини куттаан бистим, дьэ кырдьык кыбына сылдьарым хаалла, - Даайыска күлэн тииһэ кылбайда.
• Маайыска, тоҕо оҕо үөскээбэтий? Бииргэ олорбуппут ыраатта, Өлүөскэлиин төһө кыайарбытынан оҕолонуохпут диэн ыраланар этибит. Онтубут биир оҕо кыаллыбата, - Дуунньаапый санааҕа ылларбыта сирэйигэр сурулла сылдьар.
• Дуунньаапый, иһит. Оҕо эрдэххинэ маска ытта сылдьаҥҥын охтон түспүттээххин. Ол түмүгэр сискэр, иһин түгэҕэр улахан эчэйиини ылбыккын. Истэргэр ыарахан буолуо эрээри этэбин, төрүүр-ууһуур кыаҕын суох.
• Чыычаах сымыытын көрөөрү тахсыбытым, өйдөнөн кэлбитим сиргэ сытар этим. Чыычаах сымыыта аттыбар алдьанан сытар этэ. Кырдьык оҕоломмоппут дуо? - Дуунньаапый итэҕэйбэккэ хос ыйытта
• Туллукка эн ийэтэ буолаҕын, кини эйиигин ийэ диир. Таптыыр киһин оҕото - эн оҕон, - Маайыска Дуунньаапый ибигириир саннытыгар төбөтүн уурда. - Дуунньаапый, эһиги Туллуктааххыт.
• Миэхэ эрэ эрэл баар этэ төрдүбүт уһууругар. Бииргэ төрөөбүт иккиэ эрэ этибит. Убайым сэрииттэн төннүбэтэ. Онтон мин бу - кураанахпын.

Маайыска, онтон эн? Хаһан ыал буолар санаалаххын? Кытаат доҕор, ыксаа.

Дуунньаапый өйдөөн кэлбитэ кини эрэ оҕото суох буолбатах эбит. Кыргыттар эмиэ ийэ буолууну билбэккэ хаалар кутталлаахтар. Маайыска Сэмэнчигиттэн атын киһини истиэн да баҕарбат, оттон Даайыска хара тыаны батыһа сылдьан эр киһини булара саарбах. Дуруускаһыт иккитэ билиһиннэрэ аҕала сылдьыбыта да, түмүгэ суох. Кинилэр чугастарыгар соҕотох сылдьар эр киһи да суох.

• Даайыска, эн арай оҕолонноххуна хайдаҕый? - Дуунньапый ыйытан баран киһитин сирэйин кэтиир.
• Айбыппытын булбакка сылдьан салгынтан хат буолан эрдэмий, - Даайыска өрө тыынар. - Баҕа баар да…
• Баҕалаах баҕанаҕа ыктар диэн өс хоһооно баар. Маннык олордохпутуна биир Туллукпутун эрэ тутан олорууһубут үс дьахтар. Даайыска, биир тыл көтөҕүүлээхпин, өһүргэммэккэ иһит, - Дуунньаапый тугу эрэ этээри сирэйэ-хараҕа турбут. - Өлүөскэттэн оҕолонуоххун сөп…
• Хайдах буоллун, хотуой, - Даайыска хараҕа кэҥээтэ.
• Өлүөскэ эмиэ оҕолонуон баҕарар ээ, миэхэ үөскээбэт. Сотору быраҕан барыа сатаан төрөөбөккүн диэн. Оччоҕо олох туга да суох хаалыахпыт, үһүөн маннык олорон кырдьыахпыт. Өлөөрү сыттахпытына уу да биэрэр киһибит суох буолуо.

Ю
30 марта 2015
Даайыска туох диэбитэ буолла? Дууньаапый син бэркэ толкуйдаабыт. Куутуулээх кэпсэжн буолла, эмиэ да кэтэһэ таарыйа, хайдах буоларын онорон керер учугэй, ол гынан баран син биир куутэбин

Өлүөскэ ойоҕо эппитин бу сыыһа иһиттим ду, тугу эрэ өйдөөбөтүм ду диэбиттии биир сири көрөн сытта. “Бээрэ, хайдах хайдаҕый? Биир балаҕан иһигэр ойоҕум, таптыыр киһим Маайыскам уонна аны… Туох дэнэрэ буоллар… Ойоҕум диэҕи ойох буотах, уоран сылдьар дьахтарым диэҕи ойоҕум бэйэтинэн сыҥалыыр. Даайыска… Эс, ама, олох киһи өйүгэр да оҕустарбат. Маайыскам бииргэ төрөөбүт эдьиийигэр… Бэйэм да олох эдьиийим курдук саныыбын ээ. "

• Ойох ылар киһи көстүө диэн эрэллээххин дуо? - Дуунньаапый Өлүөскэ диэки хайыста. - Мин көстөрө саарбах ди саныыбын. Туора атын киһиттэн оҕо оҥор диэн көрдөһөрбүт өссө олуона буолаарай. Кэпсээҥҥэ барабыт.

Өлүөскэ бүгүн от охсо сылдьан күнү быһа ити санаата төбөтүттэн тахсыбата. “Колхоз оҕуһун уларсарга дылы буоллахпыный. Дьиктитэ бэрт. Оо, дьэ, киһи күлүөх курдук. Маайыска туох дии саныыра буолла? "

• Маайыска, кэпсэтии баар.

Кыыс сэрэйэр туох кэпсэтиитэ буолухтааҕын. Иккиэн тахсан хатыҥ чараҥ диэки хаамтылар.

• Өлүөскэ, биһиги төрөппүттэрбит дьиҥэр уончата оҕоломмуттарыттан биһиги икки бүтэһик эрэ оҕолор тыыннаах хаалбыппыт. Атыттар бары сыл да буола илигинэ өлүтэлээн иһэллэр үһү. Онтон Даайыска кэннэ өр буолан баран миигин төрөтөллөр. Сүтэриэхпит диэн куттананнар “абааһыны буккуйаннар” Даайыскаҕа майгынныыр аат биэрэллэр Маайыска диэн, иннэ гынан Дария уонна Мария буолабыт. Даайыска оҕолонор баҕалаах, биһигинэн олохпут түмүктэниэ суохтаах. Ийэлээх аҕабыт оннук дьылҕаны баҕарбатахтара буолуо. Мин өйдүүбүн эйиигин. Ол эрэн кыһалҕаттан инник толкуй киирэр. Эн биир соҕотох Туллуктааххын эрэ. Ама бу күн анныгар соҕотох биир уолланаары кэлбитин буолуо дуо?
• Маайыска, маннык түбэлтэ үһүйээҥҥэ, остуоруйаҕа эрэ буолуон сөп курдук дии, оттон эн оҕолонуоххун баҕарбаккын да,. Саарабакка сөбүлэһиэм этэ, - Өлүөскэ үөннээх хараҕынан кыыс диэки көрдө, иккиэн күлэн тоҕо бардылар.
  Кыргыттар баҕалара туолан Даайыска үчүгэй бэйэлээх будьурхай баттахтаах уол оҕону төрөппүтэ. Өлүөскэ өссө уолланан үөрүүтэ муҥура суох, ойоҕун этиитигэр сөбүлэспититтэн кэмсинэр санаата да суох. Барыларын бииргэ түмпүт, биир дьылҕалаабыт Хатыҥ чараҥ алаастарыгар эйэ дэмнээхтик олороллор. Туллук быраатын куруутун көрө-истэ сылдьар. Улааттаҕына дьонун дьылҕатын хайдах толкуйдаан таһаарара буолла?…

лика
31 марта 2015
оо дьэ саха дьонугар хайдах эрэ дии.

Былыт
31 марта 2015
Сэрии кэминээҕи олох, таптал… Мин аҕам сэрииттэн атаҕа суох эргиллэн кэлэн ийэбитин керсен 11 оҕону тереппуттэрэ. Авторга махтал, учугэй кэпсээццэр!

Ю
31 марта 2015
Учугэй баи кэпсээн, Бары эдэрдэр буолан бэйэлэрин дьыалалара бо, ол гынан баран кэлин оголоро ыйыттахтарына эппиэттииргэ ыарахан буолуо ээ.

далина
31 марта 2015
Биһи дьиэки саллаат эргиллэн кэллэгинэ кыргыттар сордоохтор эйэ дэмнээхтик мунньахтаан уллэстэллэрэ эбитэ уһу, Оннук хас да ыал баар, ого боголор, сэрии биир содула

боллага.

Даласкыын
2 апреля 2015
Хата бэрт кэпсээн эбит. Мин эмиэ кыратык суруйар буоламмын сэргиибин. Дьолгун туораттан көрдөөмө диэн сэһэммин баҕар аахпыт киһи баара буолуо. Ол кэннэ саныыбын ээ. Өссө суруйуохха дуу, суох дуу диэн. Бу суруйууну ааҕан баран суруйуохха, дьону дьоллуохха дии санаатым.

Былыт
3 апреля 2015
Даласкыын, ол кэпсээццин хантан булан ааҕыахха себуй?

Үтүө күн буолуохтун, кэпсээни түмүктээбит курдук санаммытым. Ааҕааччыларга махтал!

аагааччы
4 апреля 2015
Ээ пахай, мин оссо ити Маайыс туох эрэ эмчит, удаган буолуо диэн кэтэспитим агай

сэрии иэдээнэ
5 апреля 2015
туохха тиэрпэтэгэй, урут хоту улууска саастаах нууччалар кэпсэтэллэрин ейдеен кэллим. Сэрии бутэригэр улаатан эрэр уолаттар эбит, оккупация энин кэннэ быһыылаах, эр киһи агыйах буолан, дьахталлар ол уолаттары манньага хоонньоһуннараллар эбитэ уһу. Эмиэ ол сахха кыһалга буоллага, айылганы утаран ырааппаккын

сэрии саҕанааҕы сахалар олохторун өҥөйөн көрбүт киһи
19 апреля 2015
алаас олоҕун