Саас баттаан буолуо, эмиэ ыалдьан балыыһаҕа сытабын. Арыыйда киһи бу дойдуга тэһийбэт сирэ. Күнү быһа ороҥҥо хам кэлгиллэ сытар курдуккун. Итинник саныы сыттахпына, биир эдэркээн баҕайы санитарка кыыс, сыыстан-буортан тэйбит курдук барахсан, сэмэй баҕайытык тутта сылдьан палатабытын ып-ыраас гына хомуйда. Сыыс хаалыа диэбит курдук бары муннугу, орон кэтэҕин, түннүк арааматын, холуодатын, тумбабытын сууйан-сотон кэбистэ. Хоспут иһэ хомуллан үчүгэй баҕайы буолла.
— Тоойуом, аатын ким диэний? Бэртээхэй үлэһит оҕо эбиккин. Дьэ маладьыас, — диэтим.
— Аатым Сайыына.
— Ийэҥ, аҕаҥ туох үлэһит дьонуй?
— Ийэм — бухгалтер. Аҕам суох… — Диэтэ.
Онтон салгыы ыйыппатым. Аҕалара арахсыбыт дуу, өлбүт дуу буоллаҕа. Чэ, ону ыйыталаһа барбатым. Кэбис, оҕо дууһатын моруу гыммаппын. Онно өйдөөн көрдөххө, Сайыына саха намыын, нарын ис-киирбэх кыыһа эбит. Баттаҕа уһуна кыыһы ордук тупсарар. Элэккэй, эйэҕэс харахтара киһини уоскутар, умсугутар курдуктар. Мин хайдах эрэ санаам көнньүөрэн эгди буола түстүм… Ыарыыбын да умнан ыллым. Көрүдүөргэ тахсан эппин-сииммин, илиибин-атахпын имитэ таарыйа хаамабын. Сытан дэлби көһүйбүппүн. Табах тардар сир киирэр аан таһыгар баар. Арыый бэттэх — процедурнай. Ол таһыгар эдэр кыргыттар, уолаттар кэпсэтэр, тохтоон турар сирдэрэ. Тугу эрэ кулгаахтарыгар сибигинэһэ-сибигинэһэ туохтан эрэ бэтиэхэлэнэн күлсэн сыһыгыраһаллар. Ол турдахтарына биир кырдьаҕас эмээхсин сирэйэ бүтүннүү кырыа буолан киирэн кэллэ. Аттыгар турар, уол оҕо курдук киччэччи кырыттарбыт баттахтаах, төгүрүк, мэлтэгэр сирэйдээх кыыска туһаайан: “Тоойуом, тохсус палататтан Иванованы ыҥыр эрэ, баһаалыста”, — диэтэ, сирэйин кырыатын, көлөһүнүн былаатынан сотто, сотто. Кыыс холус баҕайытык эппиэттээтэ: “Суох ыҥырбаппын! Барбаппын! ” — Диэтэ. “Ээ, тукаам, чэ, баһаалыста ыҥыр эрэ, атаҕым дэлби ыалдьан нэһиилэ кэллим”, — диэтэ эмээхсин тайаҕар өйөнөн туран.
— Ыҥырбаппын, эмээхсиэн! Ити санитаркаҕа эт, кини ыҥырыа, — диэтэ. Уонна туох да буолбатаҕын курдук туттан биир кыыстыын кэпсэтэ турда. Мин: “Хайа тоойуом, бачча эдэр оҕо тоҕо аккаастыыгын. Ити санитаркаҥ эн тэпсибит муостаҕын сууйа сылдьар. Солото суох. Ээ, билэр оҕом, Өлөөнчүк турар эбиккин дуу? Чэ, бар ыҥыр, доҕор”, — диэтим. “Суох, суох ыҥырбаппын! Хас киһи эттэҕин аайы сүүрэр оҕо буолбатахпын, санитарка ыҥырдын ээ”, — диэн баран биир кыыстыын куустуһан күлсэ-күлсэ остолобуой ааныгар турар уолаттар диэки бара турдулар.
“Оо, дьэ эмиэ хотун бөҕөтө эбиккин! Туох да иитиитэ суох сордоох быһыылааххын, суобаһа суох! ” — Диэн баран бэйэм баран ыҥыран аҕаллым. Онтон ороммор киирэн сыттым. Эмискэччитэ бэрдиттэн бөтө бэрдэрэн, санаам түстэ. Учуутал киһи хомойорум да сөп буоллаҕа. Онус кылаас оҕото итинник тыллаһара, хайа киһини хомоппот буолуой? Кини былырыын “Полярная звезда” ырыа конкурсугар кыттыбыта. Ону истэн баран үөрэ санаабытым. Көр, билэр ыалым оҕото маладьыас, үчүгэйгэ тардыһар диэн испэр астына санаабытым. Үчүгэй куолаһынан ыллаан дьону-сэргэни сэргэхситиэ, үөрдүө-көтүтүө дии санаабытым. Эһиил үөрэҕин бүтэрдэҕинэ консерваторияҕа киирэр үһү. Онно киирэр, бука, ыарахан буолуо ээ. Дьэ, күннээн аҕай сылдьар. Бастаан истэн билэр дьонум оҕото ырыаһыт буолбут диэн үөрбүтүм.
Онтон… Онтон билигин хайдах эрэ санаам түстэ. Ок-сиэ, билиҥҥэттэн улаатымсык, талбытынан сылдьар буоллаҕына, эгэ биллэр ырыаһыт буоллаҕына, хайдах киһи буолар? Интэриэһиргиир, хайгыыр санаам уостан хаалла. Итинник киһи дьоннорун төһө эрэ сордуур. Үнүрүүн ийэтэ этэн эрэрэ: “Ырыаһыт буолан дьиэҕэ олох көмөлөспөт буолла, өрүү суох. Хаппырыыс бөҕө. Тура, тура “үчүгэй таҥаста ылыҥ” диэн хаайар. Харчы суоҕун билбэт, соруйан ылбат курдук этэр”, — диэн ийэтэ хомойор. Ол аата дьонун тылын истибэт эбит. Кыратыгар соҕотох кыыһы наһаа атаахтатан кэбистэхтэрэ. Оскуолаҕа да ол-бу айдаан баар сурахтааҕа. Атын оскуолаҕа мээнэ көһөрбөтүлэр ини. Итинник санааммын хомойдум. Дьиҥэ оннук наһаа үчүгэйдик ыллаабат ээ. Үөрэннэҕинэ ырыаһыт буолуо дии саныырым. Көр, дьэ, кыра да кыайыы киһини арааска тиэрдэр буоллаҕа. Онтон кини сүрэҕэлдьээбэккэ баран ыҥыран кэлбитэ буоллар, мин баҕар итинник саныам суоҕа этэ. Ырыаһыт дии-дии ытыска түһэрбиттэрэ ити баар. Билиҥҥэттэн дьону сэниир. Санитарка кыыһы атаҕастаан, кини баҕас диэн, кини ыҥырдын диэтэҕэ. Ол аата бэйэтин үрдүктүк туттунан эттэҕэ. Ол эрээри санитарка кыыс төһө да атаҕастаннар кинитээҕэр элбэх махталы, баһыыбаны ыла сырыттаҕа. Араас ыарахан ыарыһаҕы сууйан-тараан,

аһатан-сиэтэн, наадаларыгар көмөлөһөн төһөлөөх истиҥ, сүрэхтэн тахсар махталы ылбыта буолуой? Тура да сылдьар ыарыһахтар махталбыт улахан. Киһи туһугар кыһанар киһи сүрэҕэ чараас, дууһата ыраас. Үчүгэй, куһаҕан диэн тыл ис хоһоонун этинэн-хаанынан билбит буолан, дьону кытта сэмэйдик, лоп-бааччы кэпсэтэр. Барахсан, кэрэ дууһалаах киһи! Сүрэхтээх, чэнчис, ыраас-чэбэр буолан палата дьонуттан махтал тылын иһиттэҕэ. Киниэхэ дьолу-соргуну эрэ баҕарабыт.
Дьиҥэ ырыа ырыанан, баҕар аатырдын даҕаны. Онтон тус бэйэтин олоҕо, оҕолорун олоҕо хайдах буолуой? Аҥардас талаан, дьоҥҥо сыһыаныгар тутах буолаарай? Күннээҕи көрсөн кэпсэтэр дьонуҥ — кыра, боростуой үлэһит дьон. Биллиилээх, аатырбыт дьону кытта күн аайы кыайан көрсүбэккин. Ол эрээри ол дьонуҥ үксэ нарын, уйаҕас, аһыныгас, элэккэй дууһалаах буолаллар. Ырыаһыт кыыс, эн кинилэри үтүктүөхтээххин. Кыыс оҕо уолаттары кытта төһө да табаарыстастар, ити кинилэри батыһан умньана сылдьара соччо үчүгэйэ суох. Кэлбит-барбыт уолаттар үчүгэйдик ыллыыгын диэн хайгыы, хайгыы кууһан, уураан ылаллара сороҕор хайдах эрэ олуонатык көстөр. Төһө да истиҥник кэпсэппиттэрин иһин, түбэһиэх хайгыыр уолаттар сороҕор эн билэриҥ курдук үчүгэй буолбаттар. Кыыс оҕо, кыыс буоллаҕа, бэйэтин билинэн өйдөөхтүк-төйдөөхтүк сылдьыахтаах. Төһө да ситиһиилэммитин, үөрбүтүн-көппүтүн иһин дьону убаастыахтаах, кинилэри өйдүөх кэриҥнээх. Дьиҥин баран эттэххэ, өйүүр, көмөлөһөр дьонуҥ кинилэр буоллахтара дии. Үөрүү кэлбитин курдук түргэнник ааһар. Үлэни ыарырҕатыы, хомолто, дьон тыла-өһө о. Д. А. Кыһалҕаны элбэхтик көрсүөҕүҥ. Дьэ ол иһин онно бэлэмнэнэн дьулуурдаах үлэһит, киэҥ көҕүстээх, дьону убаастыыр, бэйэҕин үрдүктүк туттуммат буола үөрэниэхтээххин. Онтон да атыны саныы сыттахпына, “укуолга кэлиҥ” диэн ыҥырар саҥаттан саныы сытар санаам быстан хаалла.
Ити икки кыыһы саныы олорон икки тус-туспа дьылҕаны, икки олох атын характердаах оҕолору санаабыппын диэн муодаргыы санаатым. Улахамсык, киһиргэс, сүрэҕэ суох диэн тыллар киһини улаханнык хомотоллор. Оннук дьонтон дьоннор хомойоллор, хоргуталлар. Ол эрээри эдэр дьон олоххо бэйэҕит суолгутун сэмэй, көрсүө уонна дьулуурдаах үлэҕитинэн хайа тыыран олоххутугар ситиһиилэниҥ, дьоҥҥутун-сэргэҕитин үөрдэ-көтүтэ туруҥ!

Егор ДМИТРИЕВ.
Мэҥэ-Хаҥалас улууһа, Майа сэл.
Эдэр Саас №31 (2.08.2000)