— Дьэ, доҕоттоор, сэһэнтэн сэһэн, биирдэ маннык буолан турардаах, -диэт, Мэхээлэ кэпсиирдии оҥоһунна. Кэҥэс хоско уҥуор-маҥаар олорор эдэр уолаттар уонна оҕонньоттор бааллара киһилэрин тэптэрэн биэрдилэр.
— Бу түбэлтэ алта уонус сылларга, мин армияҕа сулууспалаан саҥардыы кэлбитим кэннэ буолбута. Оччотооҕута сытыы-хотуу 4 эр бэртэрэ, Чымчаах күөлүн үрдүгэр оттуу сырыттыбыт. Аҕыйах хоноот күөстэнэрбит бүтэн кустуурга сананныбыт. Булка соччо көҕө суох Бүөтүрбүтүн отууга ыыттыбыт. Бэйэбит бэс чагда ортотугар сытар Соһор диэн дьоҕус күөлгэ киирэн кэллибит. Күөлбүт уҥуоргу кытылын саҕатынан икки куоҕас умса-умса күөрэйэн уста сылдьаллар.

— Нохолоор, ити куоҕастары ытыалыахха, -диэтэ биһигиттэн биирдэспит Ким Ньукулаайап.
— Итиччэ ырааҕы хаһан табаары, сырыттыннар… — Биһиги буолумматыбыт.
— Суох, ытабын! — Диэт, киһибит санныттан тозовкатын устан, кыҥаабытынан барар. Тозовка эстэн тыаһаатын кытары биир куоҕас өс киирбэх таптаран, өрөҕөтө кылбас гынар.
— Оо, ытар да буолар эбиккин! Дьэ, итиччэтигэр доҕорун кытары ыллахпыт дии, — дэстибит биһиги. Сэмэммит бэттэх сытан тоһуйа хаалла. Мин Киимкэлиин куоҕас күрэтэ бардыбыт. Өр гымматыбыт көтөн тахсыбытын Сэмэн күөрэтэн түһэрдэ. ӨЛөртөөбүт куоҕастарбыт күөл кытылыгар тиксэллэрин кэтэһэн олордохпутуна, кыратык тыал сиккирээтэ. Онон куоҕастарбыт өр көһүттэрбэккэ, кытылга охсуллубуттарын ылан, саҥардыы көрө-истэ турдахпытына, туох эрэ сүр хатаннык иһиирэн чырылатта. Биһиги соһуйан чөрбөҥнөстүбүт “Тыый, ити тугуй?! ” — Дэстибит.
Күһүөрү сайыҥҥы халлаан киэһэрэн эрэрэ. Мин тоҕо эрэ эмискэ этим сааһа аһыллан, куйахам бүрүтэ тыытан ыларга дылы гынна. Дьонум да сирэйдэрэ-харахтара эмиэ уларыйбыт. Дьиксиммиттэрэ, тыҥаабыттара өтө көстөр. Ол кэмҥэ бэстэр үрдүлэринэн, үөһэнэн, халлаан диэкиттэн өссө күүскэ иччилээх, эҥсилгэннээх үлүгэрдик иккиһин иһиирэн

чырылатта. “Сырсыахха! “— Хаһыытастыбыт биһиги. Соһортон үс хас биэрэстэлээх отуубутугар биирдэ баар буола түстүбүт.
Отууга хаалбыт Бүөккэбит бэйэтэ туспа сонуннаах тоһуйда. Кини ону-маны дьаһайан, оҥорон кэлэ-бара сырыттаҕына, күөл илин баһыгар маһы кырбаан лүҥсүйэр тыас тохтуу-тохтуу уһуннук иһиллибит. Ол эрэн кэнникинэн тоҕо эрэ эмиэ ис-иһиттэн дьиксинэ быһыытыйан барбыт.
Дьэ, ити курдук биһигини туох айылаах куттаабытын уонна ол куттал көстүбэт күүһэ барыбытыгар хайдах итинник тэбис-тэҥҥэ дьайбытын билиҥҥээҥҥэ диэри кыайан быһаарбакка кырдьан эрэбит. Итиннэ эбэн эттэххэ, ол түүн Бүөккэбит олус күүскэ ыалдьан хоммутун өйдүүбүн.
— Буолумуна… Сир-дойду иччилэрэ эһиги обургулар айылҕаҕа си дьүгээр сылдьымына, наһаалаабыккытын сөбүлээбэтэҕэ буолуо, — диэн Мэхээлэ кэпсиирин истэн олорбут оҕонньоттортон биирдэстэрэ түмүк оҥордо.
— ӨСсө ити ама соҕуһа. Итиннээҕэр киһи ордук дьиксинэр түбэлтэтигэр түбэспитим. Ону кэпсиибин дуо?
— Кэпсээ, кэпсээ! — Эдэр уолаттар күө-дьаа буолан аймана түһэллэр.
— Мин оччолорго оҕо этим. Томскай Сэмэн уонна Ньукулаайап Киргиэлэй диэн сааһырбыт дьону кытары биир күһүн түүлээхтэспитим. Ыраах Туобуйа сиригэр Эбэ Хайа диэн үрэх баһа сиргэ тииҥниирбит. Биирдэ хойуу тииҥнээх сиһи булан, олоҕуран бултаары балааккабытын туруоруннубут. Чэйдээн бүтэн олордохпутуна эмискэ хобо чуораан тыаһа бөҕө хоҥкунаата. Табалар туйахтара хаары хаачырҕатан субу мэҥийэн тиийэн кэллилэр. Туохха да наадыйбат, холку эдэр ыппыт балаакка иһигэр түүрүллэн сытара. Онтубут дьэ уохтанан-кылыннанан үрэн моргуйа-моргуйа балааккаттан сулбу ойон таҕыста. Син өр үрдэ да, ким да киирбэтэ.
— Көр эрэ, Мэхээлэ, туохтарбыт кэлэн баран киирбэккэ сылдьаллар үһү. Кимнээх эрэ таһынан аастылар дуу, — диэн Сэмэн миигин соруйда.
Мин таһырдьа таҕыстым. Халлаан өссө да сырдык. Көрбүтүм туох да суох, ким да кэлбэтэх… Биһиги тэпсибит суолбутуттан ураты суол баара биллибэт. Ыраахха диэри ып ыраас маҕан хаар тунааран сытара. Ыппыт үрэрэ тохтоон ону-маны тиҥсирийэ сылдьар. Төннөн киирэн оҕонньотторбор кэпсиибин.
— Тыый, туох үлүгэрэй! — Дии түстэ Сэмэн. Оттон өлөксөйбүт көхсүн эрэ этитэн кэбистэ уонна хамсатын оборо-оборо саҥата суох иһийэн олордо. Кини ичээнимсийэр идэлээҕэ.
Сарсыарда эрдэ турбуппут. Мин аттары бэрийэ сылдьан, бэҕэһээ киэһээҥҥи түбэлтэ санаабыттан ааһан-араҕан биэрбэккэ, ону-маны чинчийэ сатаатым да, табалаах дьон кэлэн ааспыт сибикилэрин син биир булбатым. Арай биһиги балааккабыт турар миэстэтэ хайдах эрэ адьас былыргы суол омоонун мииннэри турар курдугун эппиппэр: — Оо, ол иһин даа… — Дии түстэ Сэмэним. Онтон өлөксөйүм үгэһинэн биир да тылы быктарбата. Кини ичээнимсийэр

киһи, оччолорго тугу иһигэр санаан аһарбытын ким билиэ баарай…

Руслан КРИВОШАПКИН.
Үөһээ Бүлүү, Харбалаах.

Эдэр Саас №36 (8.09.1999)