Таптал дуу, таҕыл дуу?

Ыксалынан холбоспуттар
Ыксалаһаат арахсаллар,
Сирэ-тала сылдьыбыттар
Синньэ хаалан ытаһаллар.
    * * *
Көрдөөх эдэр саастарыгар
Көссүүлэһэн таптаһааччылар
Чолоҥнообот саастарыгар
Чороҥ соҕотох хаалааччылар.
    * * *
Кэрэхсиир уолгун кэтиир курдук
Кэрэ минньигэс суох курдук,
Ону мэлдьи күүтэр курдук,
Олус эрэйдээх суох курдук.
    * * *
Мичий, мичий, мичилий,
Мин сүрэхпин имэрий,
Сэмээр уоһуҥ сэгэйэн
«Сэгээр», — диэриий сипсийэн.
    * * *
Сонун кыыстан кыыһы сырсан
Сору көрөр муҥтан-таҥтан
Сонумсах саҥнаах эр бэрдэ
Сорсуйан хаалар бэрт эрдэ.
    * * *
Бииллэрин эрэ аннынан
Билсиһэннэр ыал буолбуттар,
Бииргэ олорон астынан
Биһирэмнээх дьолу булбаттар.
    * * *
Дьүһүннэринэн эрэ кэрэхсэһэн
Дьиэлэнэргэ тэриммиттэр,
Кэрэлэриттэн эрэ мичиҥнэһэн,
Кэргэннии дьолу билбэттэр.
    * * *
Талымас буолар сэрэхтээх,
Тапталтан маппыт сүрэхтээх
Соҕотоҕун сорсуйааһын
Соро-муҥа тоһуйааччы.
    * * *
Бииллэрин аннынан эрэ
Билсээччилэр билэллэрэ.
Таҕыл эрэ ханнараары
Талкылаһыы хамсааһына.
    * * *
Арыгыны иһии, табах тардыы —
Арахпат дьаллыкка ылларыы,
Таҕылы ханнаран аҕылаһыы —
Тапталы табах гынан тардыы.
    * * *
Сорох кыыс олус кэрэтиттэн
Соргута суох кэскиллэнэр,
«Таптыыбын» диэччи элбэҕиттэн
Таптаабат бэйэмсэх эрдэнэр.
    * * *
Имнэнсэн мичиҥнэһэн ылартан
Им тэтэрэр, сүрэх манньыйар,
Имэриһэн, уураһан барартан
Имэҥ истэн иэтэн ыанньыйар.
    * * *
Урууларын иннигэр уоллаах кыыс
Таптаһар тыллары этэллэр,
Урууларын кэнниттэн ыстырыыс
Таныйсар тыл аны иһиллэр.
    * * *
Таҥна сатаан ороскуотурбакка
Кус сыгынньах кэриэтэ кыыска
Таптаабат да уолан имнэниэҕэ,
Куулайбыт имэҥнээх иҥээҥниэҕэ.
    * * *
Кырааскаланар муҥун көрөннөр,
«Кыраһыабайыан» диэн сөхтөрөннөр
Эр дьону абылыам диир дьахталлар
Эрдэммэккэ сулумах хаалаллар.
    * * *
Таптал уолу муокастаан,
Тардыас гынан моһуоктаан,
«Таптыыбын» диэн этиппэтэ
Таптыыр кыыһы кэлэппэтэр.
    * * *
Уоран таптаһыы —
Уоҕу ханнарыы,
Дьоҥҥун кэлэтии,
Дьолгун мэлитии.
    * * *
Таптаспаттар даҕаны ыпсааччылар,
Тапсаннар таалалаары ыксааччылар
Тыын быһаҕаһынан тыҥыахтаһаллар,
Тыыннарын таһаарынаат арахсаллар.
    * * *
Бэйэмсэх кыыһы тэллэх эрэ гынар,
Бэйэтин таҕылын эрэ ханнарар,
Абыраныам диэхтээбит кыыс малыйар,
Абатыттан эрэйдээх ытамньыйар.
    * * *
Табахсыт кыыһы
Таптааһын — сыыһыы,
Уоһа буруолаах,
Уолга буортулаах.
    * * *
Курданартан анныкыҥ
Куруук дьолу түстүөхтээх,
Ону оонньуур гыммаккын,
Онтуҥ кырыыс бэлэхтээх.
    * * *
Долгулдьуйар уһун баттах
Долгутар сэмэй уол сүрэҕин,
Кылбалдьыйар уһун атах
Кыһытар содур уол имэҥин.
    * * *
Кыыс аһара сэмэй буолуохтааҕын
Кыккыраччы умнуох быһыылаахпыт,
Саханы тэнитиэх аналлааҕын
«Сах сиэтин» дэһиэх бадахтаахпыт.
    * * *
Сиэрдээх сэмэй ыраас кыыс
Сиэри таһынан сэлээрбэт,
Кими эрэ син таптыыр,
Кимтэн даҕаны итээбэт.
    * * *
Алларааҥҥытыгар иҥээҥнээн,
Аламаҕай бөҕө мичиҥнээн,
Оннук уолтан кыыс сэрэнээччи,
Ол эбэтэр ордук сэргээччи.
    * * *
Сыгынньах түөскүнэн көөчүүктүөҥ,
Сыгынньахтыы охсуоҕу көрсүөҥ.
Хоонньоһуу кэнниттэн мэлийиэҥ,
Хомолто хомпууһа эрдэниэҥ.
    * * *
Минньигэстээҕэр эрэҥкэдийэн
Мичиҥниир сорох уол кыыска,
Кини мичээрин эрэнэн иэйэн,
Киирэн биэрэр кыыс алҕаска.
    * * *
Күндүккэтэ санаабыт кыыскын, уол,
Күллэрэн-салларан абылыыр буол.
Ол түгэҥҥэ сүрэҕэ аһыллар,
Ол кэмҥэ таптал оҕун ыытыллар.
    * * *
Туппахтаһан тахсар уолтан
Тута тураҥҥын куотуохтааххын.
Куота көтө сылдьар уолу
Кууһан баран ыытыа суохтааххын.
    * * *
Холбоһоору алтыһан
Хоонньоһуу диэн туйгун!
Ис сүрэхтэн таптаһан,
Иссэн ууһуур уруй!
    * * *
Олус кэрэ буолар — кыыска эрэй,
Онто хайдах көстүөй таҥас бүтэй?
Ол иһин сыгынньах кэриэтэ
Олус кэмчи таҥаһы кэтэр.
    * * *
Таҥастарын түргэнник устарга
Талааннаах кыргыттар уолаттарга
Суһан көмө буолан абырыыллар,
Сулбурутуна охсон быыһыыллар.
    * * *
Буутун кылбаҥар абылатан,
Булсубут кыыһын аҕылатан
Билсибит уол төһө таптыаҕай?
Биилин үрдүн төһө хайгыаҕай?
    * * *
Эрэстэрээҥҥэ аһатан тахсар
Эрдэниэҕин баҕарар кыыс-дьахтар
Кыһанан астыы үөрэниэ суоҕа,
Кырааскаланар аакка буолуоҕа.
    * * *
Сорох дьахтар аннынан
Солкуобайдары хомуйар,
Онтон байан астынар,
Оҕоломмокко хомойор.
    * * *
Сирдэ бу кыыс диэн силлэҥнээҥҥин
Сирэйгин онон тупсарбаккын,
Сөбүлээбэтэ диэн сөрүөҥнээҥҥин
Сөрү сөп дэтэн таптаппаккын.
    * * *
Түргэнник «таптыыбын» диир уолу

Түргэнник үүрэн кээһэр куолу,

Төлөккөй күлүүстээх уус тыллаах
Төлкөҕүн түстээбэт аналлах.
    * * *
Билэллэрэ эрэ биир —
Бииллэрин аннынан оонньооһун,
Ол эрэн дьээбэтэ баар —
Оҕону оҥорбот хоонньоһуу.
    * * *
Туппахтаһыы-харбыалаһыы,
Туруусуктан тардыалаһыы,
Таҕыл ханыар диэри киирсии —
Тапталы таҥнарар иирии.
    * * *
Айылҕата айбытынан,
Айылгыта ырааһынан
Кырааскаламматах кыысчаан
Кыраһыабай кыталыкчаан.
    * * *
Муннугар биллибэт сыт эрэн,
Муҥутуур минньигэс кэлэрин
Уоллаах кыыс сүрэхтэрэ билэн,
Уоттаах таптал күөдьүйэн кэлэр.
    * * *
Тапталгыт төһө сыаналааҕын
Тапсыбаккаҕыт арахсаатын
Алимент төлүүр буоллаххына
Алыс бэркэ өйдүүр буолаҕын.
    * * *
Табаҕын дьаарынан умсугутан,
Таптатыах курдук киэбирэ туттан,
Кыраһыабайбын дии саныыр дьахтар
Кынтайан туран табахтаан тахсар.
    * * *
«Сэгэрим» диэбиккэ барытыгар
Сэгэйэн сүрэххин аһыма,
Алыптаах албын тымныы тыыныгар
Алҕаһаан куккун тымнытыма.
    * * *
Биил эрэ аннынан
Билсиһэн, алтыһан,
Эр-ойох ыал буолар,
Эрэлэ суох буолар.
    * * *
Сүрэҕиҥ таптаан өрүкүйэр,
Уйарҕаан ытаан да ылаттыыр,
Сүргэҕин араастаан эрийэр,
Уйулҕаҥ хамсаары гынаттыыр.
    * * *
Ойоҕун сирэн көссүүлэһэри
«Ойоҕумсах» диир олуона,
Көссүүтүн таптыырын көрдөрөргө
«Көссүүмсэх» диир оруобуна.
    * * *
Оттоох күрүөнү сүөһүгэ,
Отойун саараама, аһыма,
Сүөһүлүү киэптээх күтүргэ
Сүөрүллэн сүрэххин аһыма.
    * * *
Имнэнсии күүһүрдэҕинэ,
Имэҥ көбөн кэллэҕинэ,
Имэриһии-томоруһуу,
Имиллэҥнэһии таптал дуу?
    * * *
Сүрэҕин аһан биэрбэккэ,
Сүгүн-дьүгээр кэпсэппэккэ,
Сүрдээҕин таптаабыт уолун
Сүтэрбит кыыс баһаам буолуо.
    * * *
Күүскэ кыыһын таптыырыттан,
Күҥҥэ тэҥнии саныырыттан,
Тэҥим суох дии сылдьарыттан
Тэйэр уолтан кыыс кыйыттар.
    * * *
Эдэр кыыс атахтара
Эр киһи харахтарын
Абылыыр албастаахтар,
Араарбат алыптаахтар.
    * * *
Эр-ойох дьон курдук иэхсиэх,
Эриэккэс иэйиинэн иэйсиэх
Мичиҥнэһиэх, эйэргэһиэх,
Минньигэспитин үллэстиэх.
    * * *
Минньигэстээх буолуо диэн
Мичиҥнээччи содур уол кыыска,
Таптыыр диэн киирэн биэрэн
Таҕылын ханнарар кыыс уолга.
    * * *
Тэҥим суох дии сананарыттан
Тэйэ тутта сатааччы
Таҥара курдук барахсантан
Таптыыр эрэн матааччы.
    * * *
Аатырбыт-суолурбут түгэҥҥэр
«Ааһа таптыыбын» диир иҥээҥниэ,
Ааккын эрэ таптыыра буолаарай?
Ааккын кытта ол кыыһыҥ бараарай?
    * * *
Сылайбакка сыллаһан
Сыһыаҥҥытын сылытыҥ,
Уоттаах таптал сыралын
Уоскутунан уматыҥ.
    * * *
Оонньоһуу түмүгэ
Хоонньоһуу тапталлаах,
Хоонньоһуу түмүгэ
Хомотор кутталлаах.
    * * *
Көссүү дьахтарыҥ аатыныын
Кэргэниҥ аата атылыы,
Атыҥҥын түһээн ыҥырыаҥ —
Аттыгар баарыҥ махтаныа.
    * * *
Тараҕай килбэгир бастаах
Тапталга килбиэннээх кыахтаах,
Көп баттахтаах онтон мөкү,
Көссүүтүнэн мөлтөх үһү.
    * * *
«Таптыыбын» диир тылын күүһүнэн
Талба кыысчаан сүрэҕин сүүйэн
Талбаардан содур уол күннээччи,
Таалалаат, сотору күрээччи.
    * * *
«Табахсыт бэрдэ буоллахпына
Таптыыр уолаттар булуохтара»
Дии санаан бускутар курдуктар
Дьикти кэрэ сорох кыргыттар.
    * * *
Талбатын, кэрэтин
Табахтаан киэргэтэн,
Тупсубут кыыс бэрдин
Тутус ээ, эр бэрдэ.
    * * *
Тыҥырҕаһаары эрэ булсуу —
Тыһылаах атыыр эрэ буолуу,
Ааһа алыптаах аралдьыйыы,
Ааты-суолу алдьатар амтаһыйыы.
    * * *
Көстөрө сөбө суохтааҕа,
Көстө сылдьар таҥастааҕа
Талба кыыһы абыраабат,
Таптыах уолу абылаабат.
    * * *
Кыысчаан кылгас дьууппалааҕа,
Кылбайбыт уһун бууттааҕа
Көрөн хайҕыаҕы кэлэтэр,
Көссүү буолуоҕу көҕүтэр.
    * * *
Сүрэхтэр үлтүркэйдэрин
Сүрэххэр ууран кистээмэ,
Улахан таптал киирэрин,
Уйа туттуон мэһэйдээмэ.
    * * *
Оҕо оҥорор успуонсардар
Уопсастыбаларын тэрийиэҕиҥ,
Олору үптээх успуонсардар
Уоҕурдалларын эрэйиэҕиҥ.
    * * *
Атыыр атыырдыын алтыһарын
Аттаталаан буруйдуохха,
Тыһы тыһылыын тыытыһарын
Тылбыйталаан боһойуохха.
    * * *
Туҥуй кыыс уолун бобуохтаах,
Туппахтыырга тиэрдиэ суохтаах,
Тыытарыттан хаана хамсыа,
Тыһы эрэ буолан хаалыа.
    * * *
Таҕыл ханнарарга мэһэй
Таҥаһа буолара эрэй,
«Таптыыбын» диириҥ абылыыр,
Талбаардан кээһэн абырыыр.
    * * *
Талба дьахтар дьиҥнээх кэрэтин
Таҥаһа хаххалыыр эбитин
Хоонньоспут эр киһи билээччи,
Хоонньуттан булан биһирээччи.
    * * *
Имэрийбэт-томоруйбат
Имэҥ алыбын арыйбат,
Тыынар-тыыммат тыҥырҕаппат
Тылынан кыыран дуоһуппат.
    * * *
Улаханнаах кыаҕынан
«Уой! Уой!» дэтэн көнньүөрдэр,
Кыракыйдаах кыһанан
Кычыгылатан үөрдэр.
    * * *
Ынаҕы этэрэри сатыыр,
Ыаҕаһынан хойуу үүтү ыыр,
Имэрийэри олус сатыыр,
Имэҥирдэн кыыһы абылыыр.
    * * *
Атыырҕаан эрэ алтыһар —
Аҕылаамахтаат арахсар,
Таҕылын эрэ ханнарар —
Тардынна да

дьиэттэн тахсар.
    * * *
Үөртэрбин диэн хоонньоһор уолан
Үөскэ киирэрэ мүөттээх буолуо,
Үөрбэтэ сымнаһыар да буоллун,
Үөрдэрэ онтон сымсыа суоҕа.
    * * *
Эрдээхтэн эйэни эрэйэр,
Эрэйэ-буруйа эрийэр,
Аньыыта-харата олуйар,
«Аралдьытыма» диэн олуйар.
    * * *
Ол киһи аата ойоҕумсах,
Ол аата ойоҕо сымсах,
Көссүү булара кэбэҕэс,
Көссүүтэ ордук минньигэс.
    * * *
Этэр тылгын минньитиэҥ,
Этэриитин ситэриэҥ —
Таҥас мэһэй уһуллуоҕа,
Таҕыллааҕыҥ угуллуоҕа.
    * * *
Уһуннаах уоллуун булсуһаҕын,
Уһуннук убураан ылаҕын,
Уһун уҥуохтаах уол оҕону,
Уһуннук оонньоон, оҥостоҕут.
    * * *
Оҕо түһэттэрии — өлөрүү,
Омукпут төлкөтүн төннөрүү,
Кэскилбитин быһа кэрбэнии,
Кэхтэрбитин анаан тэринии.
    * * *
Сылласпат ойохтон
Сылаас кэлбэт отой,
Тоҥ хаһаа олохтон
Тоҥмут эр арахсар.
    * * *
Оттуллан көрбөтөх оһохтон
Отой сылаас илгийбэт,
Уоһун да даҕайбат ойохтон
Уоттаах таптал күөдьүйбэт.
    * * *
Сылласпат кэргэнниилэр
Сыһыаннарын сылыппаттар,
Имэриспэт илиилэрэ
Имэҥнэрин ыанньыппаттар.
    * * *
Имэрийэн эрдэҕинэ,
Имиҥ кэйэн истэҕинэ
Имитэлээн ууратаҕын
Имэҥнээхтик уураппаккын.
    * * *
Имнэнэҥҥин эрэ
Имэҥин умаппаккын,
Сыллыыргынан эрэ
Сыһыаны сылыппаккын.
    * * *
Хоонньоһуу туһунан
Хойуутук суруйуу –
Оҕолонуу туһунан
Умнарга угуйуу.
    * * *
Минньигэстик хоонньоһууттан
Минньигэс оҕо үөскүөҕэ,
Талбаардыылаах таптаһыыттан
Талба талааннаах төрүөҕэ.
    * * *
Аралдьыйаары хоонньоһуу —
«Аныгы быһыы»,
Оҕолоноору хоонньоһуу —
«Олохтон хаалыы».
    * * *
Киирэр күн тиһэҕин мичийэрин,
Кэрэ дьахтар сэргээн сэгэйэрин,
Син туохтаахпын эрэ сэрэйэрин
Сириэм дуо? Сүрэхпин сэлбийэбин.
    * * *
Күлэн-салан арылыйан
Күннээх дууһатын арыйар,
Миигин көрөөт мичилийэн
Мин сүрэхпин имэрийэр.
    * * *
Силлээн-хохтоон, табах тардан
Сирэйинэн сэнэх да уол
Сибэкки кыыһы кыыһырдан,
Сириллэн хаалыа суоҕа дуо?
    * * *
Талба кыыспын көрдүн диэн,
Табах тардан бөҕөбүн,
Тутан-хабан көрдөр диэн,
Туттуу-хаптыы бөҕөбүн.
    * * *
Биирдэ көрсөөт бииргэ хонуу
Билиҥҥи кэм муодата дуу?
Бииргэ олоруу, ыал буолуу
Биһирэммэт буолууһук дуу?
    * * *
Оҕо үөскүүрэ махталлаах,
Оҕо оҥорбут уруйданнын,
Оҕо төрүүрэ айхаллаах,
Оҕо аҕата уордьаннаннын.
    * * *
Ойох мөҕөрө элбэх эриирдээх,
Оҕо оҥорор эмиэ эрэйдээх,
Түүҥҥү үлэ утуппат идэлээх,
Тойон эр муҥнаах кылгас үйэлээх.
    * * *
Алыс «амарах барахсан»,
Атыны таптаан абыланар,
Ойоҕумсахтан арахсан
Ойоҕо хата абыранар.
    * * *
Оҕонньорбун дииргин ууратыаҥ —
Ойох көрдөөн олус утатыаҥ,
Оҕонньорбун дэнэр ууратыа —
Ойоҕуҥ хоонньуттан утаарыа.
    * * *
Долгулдьуйан уһун баттах
Долгутар сэмэй уол сүрэҕин,
Кылбалдьыйар уһун атах
Кыһытар содур уол имэҥин.
    * * *
Көссүү аҕаттан оҕо өрүү
Көссүүнү көрбүтүнэн төрүүр,
«Аҕам хайдаҕай?» диэн көрдөһүө —
Аҕатын сиэркилэ көрдөрүө.
    * * *
Сорох кыыс уһун атахтааҕыттан,
Соргута кылгаан хаалардаах,
Кэрэбин дэнэр санаалааҕыттан
Кэрэгэй өйдөөх буолардаах.
    * * *
Ынаҕы этэрэн ыанньыппакка,
Ыаҕаһынан үүтү ылбаккын,
Ойоххун таптаан ымманыппакка
Ороҥҥо сүрэҕин ыллаппаккын.
    * * *
Имэриһии кэмчититтэн
Имэҥ иэппэккэ иэдэтэр,
Сатаан иэйэн таптаспаттан
Саргылаах олох таҥнастар.
    * * *
Бэйэтин эрэ таптыыр киһини
Бэйэтиттэн атын таптаабат,
Ким эрэ таптыаҕын да иһин
Кини сүрэҕэр миэстэ хаалбат.
    * * *
Атын киһи ойоҕугар
Атаакалаан сороҕугар
Атахтаргын тоһуттарыаҥ,
Атыырҕаабат оҥотторуоҥ.

Алдьаныы

Аан бастаан арыгы испитэ,
Аат аһа итирдэн кээспитэ.
Кыыс буолан бүппүтүн бэлиэтэ.
Кыа хааҥҥа сытарын билбитэ.
Минньигэһин билэн үөрбэтэ,
Мииммит уол кимин да билбэтэ,
Таҕыла даҕаны хаммата,
Тапталы даҕаны булбата.
Оҕо үөскээбит буоллаҕына,
Олоҕо хайдах буолаахтыай?
«Аҕам ким этэй?» — диэтэҕинэ,
«Арыгы айбыта», — диэҕэ дуо?