(“Эдэр сааһы” ааҕан баран)

«Эдэр саас» хаһыат 2001 сыл 5N-ригэр тахсыбыт «Эдэр специалист кыһалҕата» диэн рубрикалаах, «15 сыл аһаҕас халлаан анныгар олорон үлэлиир санаам суох» диэн эдэр учуутал ыстатыйатын ааҕан баран, бэйэм эмиэ хас да сыллааҕыта тыа сиригэр ананан хайдах үлэлээбитим туһунан суруйарга сананным.
Андрей Апросимов уруһуйа
Ол курдук, хас да сыллааҕыта, орто анал үөрэх дипломун туппутунан, илин эҥэр биир улууһугар роддомҥа үлэлии тиийэргэ дуогабардаах үөрэ-көтө, ол сирбэр айаннаабытым. Тиийээппин кытары кылаабынай бырааһым ыҥыран ылан, биир-биэс тыла суох үрэх баһыгар сытар кыра дэриэбинэҕэ биэлсэринэн ыытар буолла.
Төрүүр дьиэҕэ бэйэтигэр үлэлиир ыра санаам, ийэ буолаары сылдьар дьахталларым уонна саҥа төрөөбүт кыһыл оҕолор ытааһыннара туман курдук уостан сүттүлэр.

Нөҥүө күнүгэр үлэлэтиэхтээх сирбэр илтилэр. Биллэн турар, тиийээппин кытары олорор сир кыһалҕатын боппуруоһа күөрэс гына түстэ. Бастакы күннэрбэр онно-манна ыалга хоно-хоно үлэлээтим. Онтон хата уопсайга 1 хостоох квартираҕа кыргыттарга, бэһис киһинэн оннубун-олохпун булуохпар дылы диэн көрдөһөн киирдим. Үлэлээбитим 1 ый курдук буолбутун кэннэ, нэһилиэкпит кулубата үлэлиир кыра медпунум аҥарыгар олорорбор, дьаһал таһаарда. Үөрүүнү кытары олоруохтаах ыт уйатын саҕа кыракый хоспун сүүрэн тиийэн, сууйа-сото оҕустум. Дэриэбинэттэн быдан ойуччу, кытыы турарын да, бииргэ олорбут кыргыттарым тоҕо эрэ дьиктитик ах барбыт көрүҥнэрин да бэйэм кыракый «уйабын» оҥостор үөрүүбэр улахаҥҥа уурбатым. Көһүөм эрэ иннинэ ити медпуҥҥа үлэлээбит эдэр биэлсэр дьахтар, мин олоруохтаах хоһум аҕыйах сыллааҥҥа дылы өлбүт дьону эттиир, сууйар-тарыыр сирдэрэ буоларын эппитэ. Итиччэни истэн баран оннооҕор буолуоҕу көрбүт-истибит, олоҕун олорбут аарыма кырдьаҕас да аккаастанар ини, эгэ мин, 20-лээх эрэ эдэр оҕо, (буолаары-буолан төрүөхпүттэн сүрэх ыарыһах буоламмын куттаҕас этим) олоруом дуо? Барбатаҕым, уопсайга хаалбытым.

Үлэм туһунан ыллахха… Эмиэ ыарахаттар үгүс этилэр, ханна барыахтарай? Бастатан туран, эмп-томп суоҕа улаханнык атахтаабыта. Иккиһинэн, оройуон балыыһатын эбэтэр чугастааҕы нэһилиэк балыыһатын кытары сибээс суох этэ, оттон араас ыарыһахтар олус элбэхтэрэ. Үөрэхпин 4-нэн, 5-нэн да бүтэрдэрбин, мин уоппута суох киһи, билиим-көрүүм таһыма, онно тиийбэт этэ, ордук нууччалыы эттэххэ «дифференциальнай диагностикаҕа». Ол да буоллар стенокардия, саһарар уонна бөрөлөй курдук буккуллубут клиникалаах ыарыылары тутатына таба быһааран эмтэппитим.

Үһүс кыһалҕабынан, кытыы сытар сирдэргэ үгүстүк тарҕаммыт транспорт суоҕун кыһалҕата этэ. Дьиҥинэн ыллахха, медпуҥҥа аналлаах УАЗ массыына баара да, ону харахпар аҕыйахта көрбүтүм. Нэһилиэкпит кулубата ити-бу наадатыгар өрө уруйдаан, ылан атах гынан абыраммыта. Түүн-күнүс арааһынай түбэлтэлэр да буолаллара, оҕо да ыалдьара, дьахтар төрөөрү ыксатара, ол аайы барытыгар эт атахпынан эккирэтэн биир эмэ сүүрэр техниканы булан оройуон балыыһатыгар илдьэрим. Ону таһынан атын кыһалҕа үгүһэ, холобура: итирик дьон көтөн түһэн айдаараллара, испиттэригэр сөп буолбаккалар (оччолорго лимит этэ) эмкэ туттуллар испиирбин көрдүүллэрэ. Сорох дьон, оҕолоругар аналлаах сыстыганнаах ыарыыттан утары прививканы туруортарымаары кэлэн үлэлиир остуолум сирэйин сутуруктарынан охсоллоро, сорох арыт аһыы ууну дэлбэрийэн истэрэ аһыйбытын уйбакка, охсуһан эбэтэр быһахтаһан баран ыҥыраллара. Онно тиийдэххэ абыраата диэн махтаналларын оннугар, өссө бэйэм үрдүбэр түһээри дьаабыланаллара, кыратынан ыллахха хаан баттааһынын мээрэйдиир бүтүн тэрилим да суоҕа, онтон да үтүмэн үгүс ааҕыллан сиппэт кыһалҕалар элбэхтэр этэ.

Аны кыһайбыт курдук, оҕо садыгар уонна оскуолаҕа үөрэнэр оҕолорбут биир кэмҥэ лиистигинэн сутулланнар, онно туттуллар эмп оройуон киинигэр баарын билэр эрээрибит, өр кэмҥэ транспорт суоҕунан, баран аҕалбаккабыт, улахан дьон сутулланнар миэхэ кыыһыраллар этэ.

Хата ол абыраллаах эмпит кэмниэ-кэнэҕэс кэлэн абыраабыта. Аны күһүөрү диэки, бииргэ олорор кыргыттарым үлэлиир дуогабардара бүтэн, бары тарҕаһан хааллылар. Миигин, биллэн турар, «ол айылаах ат сүүрэр дьиэтигэр соҕотоҕун далбардыа дуо? » Диэннэр «босхолоо! » Диэтилэр. Хата, мин бэйэм дьоҥҥо үчүгэй сыһыаннаах буолан, аҕыйах хонукка биир ыалга көстүм. Онтон ол күһүнүгэр үлэлии кэлбит кыыстыын, арыгыһыттар олоро сылдьан, дьаабылаан бырахпыт уопсай дьиэлэригэр киирэн, саккырыы турар оһоҕун сыбаҕын абырахтаан, түннүгүн тааһын олордон киирбиппит. Ол да буолан үөрүүбүт уһаабатаҕа.

Уруккута бу бөһүөлэккэ үлэлии сылдьыбыт киһи, арыгыһыт атастарыгар «куобахтыы» диэн ааттаан кэлбитэ. Манна эдэр кыргыттар, саҥа үлэһиттэр бааллар үһү диэн билэ-көрө охсон, ыҥырыллыбатах ыар ыалдьыт буолан, оҥорон сордоммут түннүктэрбитин

үнтү сынньан киирэн эрдэҕинэ арыычча куотан биэрбиппит. Ол куотан чугас соҕус турар быраҕыллыбыт ыскылаат сарайыгар титирии-титирии олоро сатаабыппыт, бараарай диэн кэтээбиппит, сарай иһэ кырыысаларынан оргуйа олорор этэ, ону ол диэбэккэ нөҥүө күн сарсыардатыгар диэри онно олордохпут үһү. Хайа муҥун куруук аайы ыалы кэрийиэхпитий? ). Сарсыарда сырдаабытын кэннэ куттана-куттана тиийэн көрбүппүт, ол киһи киирэн, аспыт дуомун аһаан баран, тиэрэ түһэн утуйа сытара, уҥа илиитигэр икки уостаах саатын кууспут этэ. Ону тиийэн кулубаҕа үҥсүбүппүтүгэр, улахаҥҥа уурбатаҕа (кэлин билбиппит аллар атастыы эбиттэр), хата бэйэбитин буруйдаан быдьардык үөхпүтэ.

Аны кыһыны быһа оттук мас айдаана. Көрдөһүннэрэн-ааттаһыннаран киллэрэн абыраабыт мастара, ыгыллыах айылаах инчэҕэй этэ, кыһыны быһа тымныйан ыалдьан тахсыбыппыт. Оту-маһы дьаһайар тойоммут, бииргэ олорор кыыспар «миигин кытары сыһыаны тупсардаххытына, олоххут тупсуоҕа» диэн эппит этэ.

Ол курдук ол дойдуга биир сыл үлэлээт атахха биллэрбитим. Онтон ыла хас да сыл ааста. Арай былырыын сайын ол хаһан эрэ үлэлээбит нэһилиэгим кулубата, уулуссаҕа орто холуочук туруктаах, эдэр кыргыттарга сыстаҥныы сылдьара. Ону көрөн, олохпор буолбут, хараҥа күннэрбин, ыарахан кэмнэрбин санаан ааспытым.

Түмүкпэр, үөрэхтэрин бүтэрээччи эдэр дьоҥҥо, тыа сиригэр үлэлии барыаххыт иннинэ, бэйэҕит өттүгүтүттэн усулуобуйаны барытын туруоран, дуогабаргытын илиигитигэр тутан эрэ баран, улуус диэки айанныыргытыгар сүбэлиибин.

Олох оскуолатын барбытмедик кыыс.