Содержание

• Дьөгүөрэптэр

Эдэр Саас №34 (25. 08. 1999)

Үһүйээннэр

Урукку Бороҕон улууһугар Сыҥаах нэһилиэгэр “Арыылаах Бэһэ” диэн сиргэ Балааҕыйа уонна Сөдүөт Охлопковтар ыал буолан олорбуттара. Кинилэр үс уол, икки кыыс оҕоломмуттара. Балааҕыйа айылҕаттан улахан күүстээҕин дьоно-сэргэтэ кэлин кини кырдьыбытын-бокоорбутун эрэ кэннэ билбиттэр. Кини чахчы күүстээҕин туһунан Кэптэни бөһүөлэгин олохтооҕо 83 саастаах Бурнашева Ирина Егоровна диэн кырдьаҕас эмээхсин кэпсээбитэ. Балааҕыйа уҥуоҕунан саха дьахтарын саамай толуута, бөдөҥө эбитэ үһү.
Єрүүнэ 17-18 саастааҕар өйдүүрүгэр Балааҕыйа 70 сааһыгар сылдьар тайахтаах кырдьаҕас эмээхсин эбит. Єрүүнэ Балааҕыйа туһунан биир маннык түбэлтэни үчүгэйдик өйдүүр эбит.
Оччолорго арай, биир таҥара бырааһынньыгар таҥара дьиэтин олбуорун иһигэр дьон бөҕө толору мустубут. Ордук биир сиргэ эр дьон бөҕө тоҕуоруспут. Кинилэр биирдии-биирдии 38 буут кэриҥэ ыйааһыннаах куолакаллары иҥнэри анньа сатыыллар. Дьөрү ким да ону олоҕуттан ибир да гыннаран көрбөтөх. Онуоха Балааҕыйа эмээхсин дьону силэйэн киирэн, куолакалы чэпчэки бэйэлээхтик иҥнэри анньан кэбиспит уонна төттөрү урукку олоҕор олордубут. Эр дьон саҥата суох туран эрэ хаалбыттар.
Балааҕыйа кыргыттара эргэ барбыттарын, уолаттара ыал буолбуттарын кэннэ орто уолугар олорбут. “Єтөх Алаас” диэн сиргэ дьиэ туттубуттар. Ол маһын эмээхсин олоччу өһүөлэри-тойдору санныгар сүгэн таспыта үһү.
Эмээхсин уолаттара эмиэ улахан тэтиэнэх, күүстээх дьон буола улааппыттар. Холобур, орто уола Ньукулай хас да алааһынан мас тыытын сүгэ сылдьан бултуура эбитэ үһү.

В. БУРНАШЕВ.

Дьөгүөрэптэр

Бэрт өрдөөҕүтэ биһиги улууспутугар, Танда нэһилиэгэр “Сулус” колхозка аҕалыы-уоллуу Дьөгүөрэптэр диэн күүстээх дьоннор олоро сылдьыбыттар. Сиидэр Дьөгүөрэп аҕата Доропуун сааһын тухары отун-маһын көлөлөммөккө эрэ илиитинэн таһынара үһү. Кини бэрт бөдөҥ бэрэбинэлэри саннынан тыаттан сүгэн дьиэ туттубут. Оҕонньор уолун Сиидэри, бэйэтин кыанар эрээри, дьону үтүктэн отун-маһын көлөнөн тиэнэр диэн сэмэлиирэ үһү. Кэнники Сиидэр күүстээҕэ биллэн-көстөн барбыт. Сүүнэ улахан сыарҕалаах ото иҥнэри түспүтүн сыгынньах илиитинэн өрө көтөҕөн олордон кэбиспит.
Таҥара дьиэлэрин сабыы саҕана Танда таҥаратын дьиэтигэр баар 800 киилэлээх куолакалы Сиидэр дьээбэлэнэн өндөтөн баран, торбос үтүлүгүн кыбыппыт. Ол кэннэ саастарын сиппит уолаттарга: “Ўтүлүкпүн ылан кулуҥ эрэ”, — диэбитигэр уолаттар төһүүлэнэ-төһүүлэнэ куолакалы өндөппөтөхтөр. Сарсыныгар Сиидэр үтүлүгүн куолакал анныттан ылан барбыт.
1930 Сыллаахха, нэһилиэгэр саҥа колхоз тэриллэн эрдэҕинэ, Сиидэр икки аҥаар көстөөх сиртэн, Афанасий Готовцев диэн оҕонньортон биир сыарҕа оту иэс ылан, ону киппэ оҥорон, сүгэн дьиэтигэр аҕалбыта үһү. Кини Тандаттан үс көстөөх Тандыгы диэн аатырбыт үтүө соболоох алааска олорбут. 1936 Сыллаах саас атыттан дэлби бырахтаран, Єрт Сыһыыта диэн сиргэ аймахтарыгар өлөөрү сыттаҕына, кэлин РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха АССР үтүөлээх учуутала буолбут И. П. Готовцев Курбуһахха учууталынан үлэлии сылдьан, Тандалаан иһэн көрсүбүт. Оҕонньор онно кэнчээри ыччакка кэриэс буоллун диэн бэйэтин олоҕуттан кэпсээбит. Ол да өлөөрү сытан 12 см кэтиттээх тирии имитэр үтүөх маһы сыҥаһа орон дьаптал маһын икки ардыгар уган, тосту тардан кэбиспит. Ити сайын Күүстээх Сиидэр 80 сааһыгар өлбүт.

---

Байаҕантай нэһилиэгэр Күүстээх Сааба уонна кини убайа Сиимэн Дьөгүөрэптэр диэн убайдыы-бырааттыы дьон олоро сылдьыбыттар. Сааба оройуон киинигэр телеграф остуолбатын туруоралларыгар, “көлөҕө тиэйэр түбүктээх” диэн сүгэн аҕалан биэрэрэ үһү. Убайа Сиимэн хаппыт хатыҥ мастан оҥоһуллубут оҕус бурҕалдьытын тосту тутара үһү. Саҥа балаҕан тутта сылдьан, тулааһынын сутуругунан туура саайан түһэрбит, тииһигэр күүстээҕэ үһү. Тоҕус буут буору хааһахха симэн биэрбиттэрин тииһинэн ытыран, кирилиэс устун ыттан дьиэ үрдүгэр кутара үһү.

Прасковья ПОСЕЛЬСКАЯ,
Бороҕон олохтооҕо.

Матырыйааллар “ЛТ”, “Мүрү саһарҕата” хаһыаттар архыыптарыттан бэчээттэннилэр.
Любовь ФЕДОРОВА уруһуйдара.