Главная / Кэпсээннэр / Олус хомолтолоох түбэлтэ (Дьиҥ олохтон)
Добавить комментарий
-Түөрт уонтан тахса сыллааҕыта, 80-с сыллар ортолоругар биир ыйдаах учууталлар куурустарыгар Дьокуускай куоракка бара сылдьыбытым- диэн кэпсээнин саҕалаабыта Миитэрэй Уйбаанабыс диэн кырдьаҕас учуутал. -Сайыҥҥы куорат барахсан сырылатан- сырбатан итии да итии. Сарсыарда тоҕус чаастан күнүс түөрт-биэс чааска диэри араас лекциялары, дакылааттары истэбит, ол быыһыгар практическай дьарыктар. Курспутугар араас оройуоннартан отуттан тахса эдэр даҕаны, саастаах даҕаны учууталлар буоламмыт олус көхтөөхтүк, дьаныардаахтык, көрдөөхтүк үөрэнэ сылдьабыт. Оччолорго мин отучча саастаахпын. Олорор уопсайбыт Сайсарыга ЯРИУУ- бут ( Якутский республиканский институт усевершенствования учителей), кэлин ИПКРО диэн ааттаммыт (Институт повышения квалификации и развития образовании) институппут аттыгар Ново-Карьернай уулуссаҕа турар икки этээстээх мас корпус. Хоспутугар төрдүөбүт. Бүлүү эҥэртэн иккиэбит. Биир уол Илин эҥэртэн, биирбит хоту улуустан - Омоҕоев Бүөтүр диэн отут биэстээх-алталаах, хара маҥнайгыттан киһини сөбүлэтэр эйэҕэс, аламаҕай майгылаах, интеллигентнэй көрүҥнээх, орто уҥуохтаах киһи. Кини төһө да эдэрчи буоллар республикаҕа хайы- сах биллэр үлэлээх учуутал. Бэйэтэ оҥорбут үөрэтэр методикатын бэчээттэппит, тарҕаппыт эбит этэ. Үгүс оскуолалар ол программаннан үлэлииллэрэ. Үөрэнэр институппут үлэһиттэрэ кининнэн киэн тутталлара, холобур оҥостоллоро өтө көстөрө. Биир күн киниэхэ доклад, лекция аахтарбыттара. Кырдьык даҕаны методиката олус кэрэхсэбиллээх этэ, чахчы дьоҕурдаах учуутал буоларын билбиппит. Биир күн арыый эрдэ бүтэн уопсайбытыгар киирбиппит вахта остуолугар телеграмма кэлэ сытар. Омоҕоев Петрга аадырыстаммыт. Бүөтүрбүт өссө да кэлэ илик. Телеграмманы ылан ааҕан баран бары даҕаны мах бэрдэрдибит. Телеграммабыт: “Омогоеву Петру Петровичу. Срочно. Тело вашей дочери найдено в 300 км. от поселка вниз по течении реки. Срочно приезжайте на опознание тчк. Следственный отдел МВД района” диэн ис хоһоонноох буолан биэрдэ. Бары да соһуйан хааллыбыт. Киһибит кэллэҕинэ хайдах этиэхпитин билбэтибит.
Чаас курдугунан уолбут кэллэ. Телеграмманы кини тумбатын үрдүгэр уурбуппут. Арыый саастаах киһибит: -…Дьэ Бүөккэ, эйиэхэ олус хомолтолоох телегамма кэлбит, ааҕан баран бары хараастан олоробут. Эн тулуйа сатаа…- диэтэ. Киһибит телеграмманы ылан ааҕан баран оронугар лах гына олоро түстэ. Икки илиитинэн сүүһүн хам туттан, умса нөрүйэн, хараҕын уута таммалыы өр олордо. Биһиги туох да диэн уоскутуохпутун билбэккэ, саҥата суох иһийэн баран олордубут. Онтон чочумча буолан баран киһибит арыый уоскуйа быһыытыйан: -Оо оҕом… оҕом барахсан арааһа көстүбүт… Үс сыл буолла сүтэрбиппит…- онтон эмиэ өр соҕус саҥата суох олордо. -Ол күн, бэс ыйын бүтүүтэ оҕобунаан Настялыын моторканнан балыктыы барбыппыт. Оҕом тохсус кылааһы туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. Ыал улахан оҕото буолан Настя миигин кытта балыкка тэҥҥэ сылдьыһара. Өрөбүлбүтүгэр наар балыкка илимнээн, балаакканнан хонон-өрөөн кэлэрбит. Күөгүлүүрүн олус сөбүлүүрэ. Балык хаптаран үөрүү- көтүү бөҕө буолара… Оскуола, кылааһын общественнай олоҕор активнайдык кыттара. Ордук спортка дьоҕурдааҕа: үчүгэйдик волейболга, баскетболга, теннискэ оонньуура. Ууга олус үчүгэйдик харбыыра, ууһут этэ… Идэбитинэн субуота күн хоно илимнии барбыппыт. Сарсыарда эрдэ илиммитин көрөн син балай эмэ балыгы ылан үөрэн-көтөн дьиэбит диэки айаннаабыппыт. Бөһүөлэкпитигэр- оройуон киинигэр сарсыарда кэлбиппит. Үс-түөрт улахан борокуоттар кэлэн, аҕалбыт таһаҕастарын сүөкэнэ тураллара. Олор быыстарынан корпуспун баайар сирим диэки аргыый устан истэхпитинэ арай эмискэ, көхсүбүн сүрдээх күүскэ, сүр ыарыылаахтык туох эрэ кэлэн саайда да, тыыттан көтөн эрэрбин өйдүүбүн. Хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ таһаҕас сүөкүүр кыраан сүрдээх улахан күрүчүөгэ биэтэҥнээн эрэрэ, кыыһым хаһыытыыра… Мин уу анныгар бара турдум. Ыарыыбыттан өйбүн сүтэрэн ыллым. Харбыыр да кыаҕа суох киһини уу сүүрүгэ баржа анныгар тардан ылбыта. Им балай хараҥа бүрүүкээбитэ. Онтон дьэ арыый өйдөнөн, умсан булумахтанан, баржа аннынан устуналыы сүүрүккэ оҕустаран баржа нөҥүө өттүнэн дагдас гыммытым. Ол харбаан иһэн көрдөхпүнэ кураанах корпуспут сүүрүккэ оҕустаран баржаттан хайы-сах ырааппыт этэ. Ону сырсан, син өр харбаан тиийэммин, ситэн ылан үөһээ хатаастан тахсыбытым. Биир эрдии суох этэ, биирэ эрэ баар. Соҕотох эрдииннэн икки өттүнэн эрдэн булумахтанным да сир өппөтүм. Онтон өй ылан мотуорбун собуоттуу сатаатым. Сүүрүккэ оҕустаран бэрт ыраах тиийдим. Ол былаһын тухары мотуорбун тардыалаан собуоттуу сатыыбын. Кэмниэ кэнэҕэс дьэ эстэн бырылаата. Төттөрү устан кэлэммин кытылы көрөбүн да кыыһым көстүбэт. Баржа үрдүгэр икки-үс нуучча дьоно хаама сылдьалларыттан хаһыытаан кыыспын көрбүккүт дуо диэн ыйытабын. Суох, кими да көрбөтөхпүт дэһэллэр.
-Онтон
Ол күн агенствоҕа баран дойдутугар көтөр билиэтин ылбыппыт, ону- маны ылан барарыгар кыра да буоллар харчы кыттыһан биэрбиппит. Киэһэ кэргэнин кытта кэпсэтэн, кинилэр кыыстара буолара чуолкайын билбитэ…
Онтон кэлин истибитим үс сыл буолан баран көстүбүт диэтэххэ оҕо барахсан олох сибиэһэй, бэҕэһээ эрэ ууга түспүт курдук көрүҥнээҕэ, таҥаһа саба даҕаны оннук этэ дииллэрэ. Арааһа хоту дойду өрүһүн түгэҕэр муустаах хаһырыатталарга кумаҕынан көмүллэн баран үһүс сылыгар дагдайбыт быһыылааҕа… Хаарыанаах оҕо барахсан ити курдук күн сириттэн бараахтаабыта. Ийэлээх аҕата, аймахтара хайдахтаах аһыыны көрсөөхтөөбүттэрэ буолуой…- диэн Миитэрэй Уйбаанабыс улаханнык хараастан олорон кэпсээнин түмүктээбитэ.
Абаҕан.
( кэпсээҥҥэ дьонун аата уларытыллан сурулунна)
-Түөрт уонтан тахса сыллааҕыта, 80-с сыллар ортолоругар биир ыйдаах учууталлар куурустарыгар Дьокуускай куоракка бара сылдьыбытым- диэн кэпсээнин саҕалаабыта Миитэрэй Уйбаанабыс диэн кырдьаҕас учуутал.
-Сайыҥҥы куорат барахсан сырылатан- сырбатан итии да итии.
Сарсыарда тоҕус чаастан күнүс түөрт-биэс чааска диэри араас лекциялары, дакылааттары истэбит, ол быыһыгар практическай дьарыктар.
Курспутугар араас оройуоннартан отуттан тахса эдэр даҕаны, саастаах даҕаны учууталлар буоламмыт олус көхтөөхтүк, дьаныардаахтык, көрдөөхтүк үөрэнэ сылдьабыт. Оччолорго мин отучча саастаахпын.
Олорор уопсайбыт Сайсарыга ЯРИУУ- бут ( Якутский республиканский институт усевершенствования учителей), кэлин ИПКРО диэн ааттаммыт (Институт повышения квалификации и развития образовании) институппут аттыгар Ново-Карьернай уулуссаҕа турар икки этээстээх мас корпус.
Хоспутугар төрдүөбүт.
Бүлүү эҥэртэн иккиэбит. Биир уол Илин эҥэртэн, биирбит хоту улуустан - Омоҕоев Бүөтүр диэн отут биэстээх-алталаах, хара маҥнайгыттан киһини сөбүлэтэр эйэҕэс, аламаҕай майгылаах, интеллигентнэй көрүҥнээх, орто уҥуохтаах киһи.
Кини төһө да эдэрчи буоллар республикаҕа хайы- сах биллэр үлэлээх учуутал. Бэйэтэ оҥорбут үөрэтэр методикатын бэчээттэппит, тарҕаппыт эбит этэ. Үгүс оскуолалар ол программаннан үлэлииллэрэ. Үөрэнэр институппут үлэһиттэрэ кининнэн киэн тутталлара, холобур оҥостоллоро өтө көстөрө.
Биир күн киниэхэ доклад, лекция аахтарбыттара.
Кырдьык даҕаны методиката олус кэрэхсэбиллээх этэ, чахчы дьоҕурдаах учуутал буоларын билбиппит.
Биир күн арыый эрдэ бүтэн уопсайбытыгар киирбиппит вахта остуолугар телеграмма кэлэ сытар.
Омоҕоев Петрга аадырыстаммыт.
Бүөтүрбүт өссө да кэлэ илик. Телеграмманы ылан ааҕан баран бары даҕаны мах бэрдэрдибит.
Телеграммабыт: “Омогоеву Петру Петровичу. Срочно.
Тело вашей дочери найдено в 300 км. от поселка вниз по течении реки. Срочно приезжайте на опознание тчк.
Следственный отдел МВД района” диэн ис хоһоонноох буолан биэрдэ.
Бары да соһуйан хааллыбыт. Киһибит кэллэҕинэ хайдах этиэхпитин билбэтибит.
Чаас курдугунан уолбут кэллэ.
Телеграмманы кини тумбатын үрдүгэр уурбуппут.
Арыый саастаах киһибит:
-…Дьэ Бүөккэ, эйиэхэ олус хомолтолоох телегамма кэлбит, ааҕан баран бары хараастан олоробут. Эн тулуйа сатаа…- диэтэ.
Киһибит телеграмманы ылан ааҕан баран оронугар лах гына олоро түстэ. Икки илиитинэн сүүһүн хам туттан, умса нөрүйэн, хараҕын уута таммалыы өр олордо.
Биһиги туох да диэн уоскутуохпутун билбэккэ, саҥата суох иһийэн баран олордубут.
Онтон чочумча буолан баран киһибит арыый уоскуйа быһыытыйан:
-Оо оҕом… оҕом барахсан арааһа көстүбүт…
Үс сыл буолла сүтэрбиппит…- онтон эмиэ өр соҕус саҥата суох олордо.
-Ол күн, бэс ыйын бүтүүтэ оҕобунаан Настялыын моторканнан балыктыы барбыппыт.
Оҕом тохсус кылааһы туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ.
Ыал улахан оҕото буолан Настя миигин кытта балыкка тэҥҥэ сылдьыһара. Өрөбүлбүтүгэр наар балыкка илимнээн, балаакканнан хонон-өрөөн кэлэрбит. Күөгүлүүрүн олус сөбүлүүрэ. Балык хаптаран үөрүү- көтүү бөҕө буолара…
Оскуола, кылааһын общественнай олоҕор активнайдык кыттара. Ордук спортка дьоҕурдааҕа: үчүгэйдик волейболга, баскетболга, теннискэ оонньуура.
Ууга олус үчүгэйдик харбыыра, ууһут этэ…
Идэбитинэн субуота күн хоно илимнии барбыппыт.
Сарсыарда эрдэ илиммитин көрөн син балай эмэ балыгы ылан үөрэн-көтөн дьиэбит диэки айаннаабыппыт.
Бөһүөлэкпитигэр- оройуон киинигэр сарсыарда кэлбиппит.
Үс-түөрт улахан борокуоттар кэлэн, аҕалбыт таһаҕастарын сүөкэнэ тураллара.
Олор быыстарынан корпуспун баайар сирим диэки аргыый устан истэхпитинэ арай эмискэ, көхсүбүн сүрдээх күүскэ, сүр ыарыылаахтык туох эрэ кэлэн саайда да, тыыттан көтөн эрэрбин өйдүүбүн. Хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ таһаҕас сүөкүүр кыраан сүрдээх улахан күрүчүөгэ биэтэҥнээн эрэрэ, кыыһым хаһыытыыра…
Мин уу анныгар бара турдум. Ыарыыбыттан өйбүн сүтэрэн ыллым. Харбыыр да кыаҕа суох киһини уу сүүрүгэ баржа анныгар тардан ылбыта. Им балай хараҥа бүрүүкээбитэ. Онтон дьэ арыый өйдөнөн, умсан булумахтанан, баржа аннынан устуналыы сүүрүккэ оҕустаран баржа нөҥүө өттүнэн дагдас гыммытым.
Ол харбаан иһэн көрдөхпүнэ кураанах корпуспут сүүрүккэ оҕустаран баржаттан хайы-сах ырааппыт этэ.
Ону сырсан, син өр харбаан тиийэммин, ситэн ылан үөһээ хатаастан тахсыбытым. Биир эрдии суох этэ, биирэ эрэ баар.
Соҕотох эрдииннэн икки өттүнэн эрдэн булумахтанным да сир өппөтүм. Онтон өй ылан мотуорбун собуоттуу сатаатым. Сүүрүккэ оҕустаран бэрт ыраах тиийдим. Ол былаһын тухары мотуорбун тардыалаан собуоттуу сатыыбын. Кэмниэ кэнэҕэс дьэ эстэн бырылаата. Төттөрү устан кэлэммин кытылы көрөбүн да кыыһым көстүбэт.
Баржа үрдүгэр икки-үс нуучча дьоно хаама сылдьалларыттан хаһыытаан кыыспын көрбүккүт дуо диэн ыйытабын.
Суох, кими да көрбөтөхпүт дэһэллэр.
-Онтон
төттөрү- таары устан кыыспын көрдүү сатаатым. Суоҕун курдук суох.Өрөбүл күн, сарсыарда эрдэ буолан кытылга туоһу буолуох биир да киһи суоҕа.
Көрдүү сатаан сатаан баран бөһүөлэккэ тахсан көмө көрдөөтүм, сэбиэккэ илдьиттээтим. Табаарыстарым истэннэр, ким мотордаах, ким тыылаах киирэннэр өр көрдөөтүбүт, сүүрүк аллараа ыраах тиийтэлии сырыттыбыт да туох да сибики биллибэт.
Настя үчүгэйдик харбыырын билэр буоламмын хайдах да ууга былдьаныа дии санаабаппын. Баҕар сүүрүккэ оҕустаран ыраах кытылга талахтар быыстарынан харбаан тахсыбыта буолуо диэн, барытын көрдүбүт да суоҕун курдук суох.
Ол күн элбэх буолан муҥханнан иҥин көрдөөтүбүт даа мэлийдибит.
Киэһэлик дьэ өйдөнөн били нууччаларбытыттан ыйытыах буолбуппут, дьоммут борохуоттара суох. Баран хаалбыттар.
Икки милицияны кытта мотуорунан борохуоту сырыстыбыт.
Үрүҥ түүннэр буолан сырдык. Сарсыарданнан куорат диэки баран иһэллэрин ситтибит.
Улаатыннарар рупорынан саҥаран дьоммутун нэһиилэ тохтоттубут. Ону да милиция формалаах буоламмыт тохтоотулар.
Үөһэ палубаҕа хатаастан таҕыстыбыт. Милициялар каюталары иҥин көрдүлэр. Лодкалаах кыыһы көрбүккүт дуо диэн ыйыппыппытыгар олох мэлдьэһэн кэбистилэр, ханнык да лодканы ханнык да кыыһы көрбөтөхпүт дииллэр.
Арай көрө түспүтүм, палубаҕа мин эрдиим сытар.
-Хайа, бу мин эрдиим дии, хайдах манна баар буолла - диэн ыйыппыппар, билбэппит дэһэллэр.
Милициялар чахчы эн эрдииҥ буоллаҕына илдьэ барабыт, вещественнай доказательство буолуо диэтилэр.
Онтон эмиэ милициялар экипаж бары дьонуттан ыйыталаһа, доппуруостуу сатаатылар да ким да тугу да көрбөтөх, истибэтэх буоллулар.
Кыраан крючога миигин охсубутун эмиэ мэлдьэстилэр, оннук суох этэ дэһэллэр.
Инньэ гынан моторбутунан төттөрү айаннаатыбыт.
Онно да мин санаабытым, бу дьон миигин ууга түстэ, кыыһа туоһу буолуо диэн арааһа, аҕатын көрдөөн харбыы сылдьар кыыһы кинилэр эрдииннэн дьаһайбыттар быһыылаах диэн.
Уонна хайдах биир эрдии кинилэргэ баар буолан хаалыай.
Ол сайыны быһа күһүн муус тоҥуор диэри көрдөөбүппүт да булбатахпыт…
Эһиилигэр эмиэ бэрт ыраахха диэри мотуорканнан сылдьан көрдүү сатаабытым…- диэн киһибит хобдох кэпсээннээх буолла.
Ол күн агенствоҕа баран дойдутугар көтөр билиэтин ылбыппыт, ону- маны ылан барарыгар кыра да буоллар харчы кыттыһан биэрбиппит.
Киэһэ кэргэнин кытта кэпсэтэн, кинилэр кыыстара буолара чуолкайын билбитэ…
Онтон кэлин истибитим үс сыл буолан баран көстүбүт диэтэххэ оҕо барахсан олох сибиэһэй, бэҕэһээ эрэ ууга түспүт курдук көрүҥнээҕэ, таҥаһа саба даҕаны оннук этэ дииллэрэ.
Арааһа хоту дойду өрүһүн түгэҕэр муустаах хаһырыатталарга кумаҕынан көмүллэн баран үһүс сылыгар дагдайбыт быһыылааҕа…
Хаарыанаах оҕо барахсан ити курдук күн сириттэн бараахтаабыта.
Ийэлээх аҕата, аймахтара хайдахтаах аһыыны көрсөөхтөөбүттэрэ буолуой…- диэн Миитэрэй Уйбаанабыс улаханнык хараастан олорон кэпсээнин түмүктээбитэ.
Абаҕан.
( кэпсээҥҥэ дьонун аата уларытыллан сурулунна)