Главная / Кэпсээннэр / Кэргэмминээн бүтэһик түүн...
Добавить комментарий
Кэргэмминээн тиһэх түүн Лаана кэргэнэ ыар ыарыыттан өрүһүнэр кыаҕа бүтээхтээбит. Эмтэнэн олох иһин туруулаьа сатаабыта да, барахсан өлөр кэмэ чугаһаан ыктар ыган истэ. Туох быыһыай аны кэлэн, бытырыыстаах даҕаны быыһаахтаабат буолаахтаатаҕа. Өлөр өлүүнү өҥөйө сытан, бу күннэри бүтэһик көрөрүн билээхтээн, харааһынна… Олоҕун, Лаанатын, оҕолорун хас түүн санаахтаабыта буолла… Бу ыарыыны билиэҕиттэн хоһугар бүкпүтэ. Киһи олох кылгаһын өлеругэр син-биир өйдөөбөт эбитин дьэ билбитэ. Сүрдээх буолар эбит, тирээн кэллэҕинэ киһи тууйуллара, бүгүн хонобун дуу, суох дуу диэн. Олоххор ситэри оҥорботоҕуҥ элбэҕэ, үчүгэйи сыаналаабатаҕын, наар кэлин диэн кеьеруллэн иьэр буолара. Бу олоххо уйэ тухары букатын кэлбит курдук сананаахтыыр буоллахпыт. Кини элбэхтик ыалдьыбатах киһи, балыыһаҕа сыппытын даҕаны өйдөөбөт. Онон куртаҕын ыарыытыгар үөрэнэн хаалан аахайбата5а. Арай иһигэр кытаанах теннис мээччигин курдук тахсан кэлбитигэр көрдөрбүтүгэр, анаалыс ылан баран икки нэдиэлэ буолан баран быраастар “рак” диэбиттэрэ. Кистээбэккэ сирэйигэр малтаччы эппиттэригэр тохтоон өйдөөбөккө олорбута. Кубарыйан хаалан баран тахсыбытыгар Лааната үлдьү билбитэ. Соҕуруу бараары гыммыттарын тулуйуо суоҕа, эрэйдэнимэн диэбиттэрэ.
Маҥнайгы таптала… Маҥнайгы оҕото… Маҥнайгы ньургуһун… Маҥнайгы уонна бүтэһик…
Оо… түүн уһун да буолааччы дии, санаа түспүт кэмигэр, онтон билигин хараҕын даҕаны симпэккэ сарсыарда буолта баар буолар. Лааната барахсан айманаахтыырын биллэрбэккэ буола сатаахтыыр . Таһыгар бу сытаахтыыр, массаастаан имэрийээхтиир, ол аайы Алексей сэгэригэр тугунан көмөлөһүөн билээхтээбэт. Кини хаалар киһи аһыйан буорайаахтыыра буолуо дии… Мин барар киһи бараахтыыр, уһун уубар утуйар буоллаҕым диэн уоскутунар. Эмискэ сэгэрин үөрдүөн баҕаран, күүһүн сэниэтин мунньунан баран уруккутун курдук дьээбэлээн ылла:“Лаанчык-Баанчык, мин тапталлаанчыгым”,-дии дии кычыкылаппахтаата, иккиэн уруккуларын курдук мэниктээн ыллылар. Бүгүн олох күүһүнэн олордо, аһаахтаабыта буолла. Лаанчык ону керен дьиэ иьигэр үөрэн сүүрүүнэн сырытта. Күлэ-күлэ баттаҕын өрө анньына-анньына кэпсээн айаҕа хам буолбата, бастаан көрөөт кинини туох дии санаабытын эҥин кэпсиир . Онтон Алексейа хайдах туттубутун үтүктэн көрдөрбүтүгэр күлсүү буоллулар. Бэйэтэ буоллар кыбыстан бэл ааппын умнубутум диир. Ол курдук икки күн хоонньоьо сытан бэл кыра кэм даҕаны буоллар ыарыыны умна түстүлэр. Лааната утуйбутугар түүнү супту көрөн баран сытта. Бу кытаанах буолан баран нарын илиилэр кинини элбэхтик даҕаны куустахтара, баттаҕа элбэхтик даҕаны муннун сирэйин кычыкылаппыта. Түөһэ төһө да хапсыйдар оҕолорун аһаппыт үүт сыттаах мааны мөһөеччук. Кэргэнин уутэ туун хоонньутугар тохтон маайката илиийэн уһуктааччы. Бу чэри билэр, итирэн баран үппүтүгэр өлөрбүт, онно хоргутаахтаабыта ол да буоллар, тугу да саҥараахтаабатаҕа дии. Бэйэтигэр абаккаран ылла. Киһи тоҕо саамай чугас киһитигэр атаахтаан эҥин араас буолара буолла. Онтон кини эрэ тулуйарын билээхтээн буолаахтыа дуу?.. Атын таптаабат күтүр дьахтар эбитэ буоллар, бэйэм ыт курдук эккэлии сүүрэ сылдьыам эбитэ дуу… Таптыыр киһи бырастыы гынара элбэх ээ. Дьахталлар барахсаттар баар буоланнар эр дьон сылдьаахтыыбыт дьиҥэр. Ону өйдөөбөт киһиргэс дьон буоллахпыт. Сонньуйан ылаахтаата. Хаста-хаста хомоппута буолаахтыа диэ, ону барытын тулуйан сылдьаахтыыр. Эр киһи өйдөнөөхтүүр дуу хойутаан эбэтэр оннук хаалаахтыыр дуу… Эмискэ иһэ уот аһыйа түспүтэ, хараҕа ирим-дьирим барыталаан ылла. Лааната уһуктан кэлэн хамсаабытыгар утуйбута буолла. Сэгэрэ аргыыйдык имэрийэн сыллаан, тыына сып-сылааһынан илгийдэ. Ыарыыта ааһарга дылы буолла. Туох эрэ диэн кып-кыратык сибигинэйэр ээ, ити таптаан этэр тылларын Алексей билэр. Урут эдэригэр арыт салҕааччы, аата киһи үөннээх кыыл таптаатахтарына туолан аахайбат буолар. Кэлин аастаҕына эрэ суохтуур кэрэ да кэмнэр этэ диэн. Кэмигэр дьиҥэр махтаныахтаах буоллаҕыҥ дии. Дьахтар барахсан таптаатаҕына таптала күүстээх буолар эбит. Алексей кэлин билбитэ чахчы оннук эбит диэн. Сөтөллөн иһэ өссө күүскэ ыалдьан түүрэ таттарда. Лаана ойон туран хайдах көмөлөһүөн билбэккэ көхсүттэн имэрийбэхтээтэ . Онтон өй ылан укуоллаата . Сотору соҕус уоскуйан оронугар көнөтүк сытта. Алексейын таҥаһын сабын көннөрөн баран ас аҕала куухунатыгар барда. Оҕолор сайын буолан эбэлээхтэригэр барбыттара, бүгүн кэлиэхтээхтэр. Түргэн үлүгэрдик аһын сылытаат хоско сүүрэр, хаамар икки ардынан барда. Алексей кыратык нухарыйан ылбыта, кистээбит харандааһын, кумааҕытын ылан суруммута. Лаана баҕар, утуйа сытара буолуо диэн аан быыһынан уһуктаҕаһын көрдө. Туалеттыам диэбитигэр өйөөн биэдэрэ5э олорто. Доҕоро барахсан хайа охсубут аҥаара хаалаахтаата эмискэ баайы ыарыыта өрө туран кэбистэ. Санна уһуктанан, хараҕа биилэнэн, иьэ хапсаччы үөһүгэр сыстан
Алексей сэгэринээн бу түүн бүтэһик хоонньоһуута ээ… Бүтэһик… Лаанатынааан…Кини Лааната … Таптыыр киһитэ… Бүтэһик күннэрэ… Түннүгүнэн көрө сытта, былыттар усталлар сайыҥҥы түүн, бай, ыраах-ыраах кэҕэ чоргуйда дии. Тебетун оргууй кете5ен ойуур диэки ахтыбыттыы көрөн ылла. Маҕан былааччыйалаах Лааната эп-эдэр утары хааман иһэр дии. Ити барыта санаата элэҥнээн ааспыта. Куорат дьиэтин истиэнэлэрэ эрэ көстөөхтүүллэр ээ… Лааната бу таһыгар сытаахтыыр. Туох баар күүһүн мунньан сэгэрин имэрийдэ, сыллаата . Сытын ылан барыам диэбиттии… Сэгэрим сыта минньигэһин .
Оо… илиитэ улук буолан иһэр . Сэгэрин уоһуттан хаппыт, титирэстээбит уоһунан бүтэһигин уураахтаабыта… Лааната киниэхэ саба түһэн эрэрэ. “Лаанам бырастыы хомойума, ытаама дуу…” эмискэ халтаһата ыараан хаалта. Эн тыыннаххын, оҕолорбутун көрөөр, олох салҕанар… Бүтэһиктээхтик хоһун иһин көрбүтэ, иһин түгэҕэр сибигинэйбитэ… Сүрэҕин бүтэһик тыаһа иһиллэрэ …. бүтэһик… доҕорун көрүүтэ… бүтэһик …бүтэһик… Илиитин аргыый сүрэҕэр аҕалан өссө кыратык күүт, тохтоомо диэбиттии туппута, быстаахтаабыта. Хараҕыттан бүтэһик таммаҕа тахсан аргыый тохтон түспүтэ… Кэҕэ бүтэ..һиии… гиииииин… эппитэ. Бүтэһик салгына тахсыбыта, Лаана имэрийэ, кэпсэтэ сыппыта … Бааргын дии аттыбар… миигин хаалларан барбаккын дии, мин хараҥаттан куттанабын дии… Лаана өссө да элбэҕи тугу эрэ саҥараахтыыра ону барытын Алексейа истээхтиир этэ… Кэргэнниилэр бутэьик тууннэрэ уу-чуумпуга тохтообукка дылы буолбута…
Көҥүл Кыыс
Олоҕун, Лаанатын, оҕолорун хас түүн санаахтаабыта буолла… Бу ыарыыны билиэҕиттэн хоһугар бүкпүтэ. Киһи олох кылгаһын өлеругэр син-биир өйдөөбөт эбитин дьэ билбитэ. Сүрдээх буолар эбит, тирээн кэллэҕинэ киһи тууйуллара, бүгүн хонобун дуу, суох дуу диэн. Олоххор ситэри оҥорботоҕуҥ элбэҕэ, үчүгэйи сыаналаабатаҕын, наар кэлин диэн кеьеруллэн иьэр буолара. Бу олоххо уйэ тухары букатын кэлбит курдук сананаахтыыр буоллахпыт. Кини элбэхтик ыалдьыбатах киһи, балыыһаҕа сыппытын даҕаны өйдөөбөт. Онон куртаҕын ыарыытыгар үөрэнэн хаалан аахайбата5а. Арай иһигэр кытаанах теннис мээччигин курдук тахсан кэлбитигэр көрдөрбүтүгэр, анаалыс ылан баран икки нэдиэлэ буолан баран быраастар “рак” диэбиттэрэ. Кистээбэккэ сирэйигэр малтаччы эппиттэригэр тохтоон өйдөөбөккө олорбута. Кубарыйан хаалан баран тахсыбытыгар Лааната үлдьү билбитэ. Соҕуруу бараары гыммыттарын тулуйуо суоҕа, эрэйдэнимэн диэбиттэрэ.
Маҥнайгы таптала… Маҥнайгы оҕото… Маҥнайгы ньургуһун… Маҥнайгы уонна бүтэһик…
Оо… түүн уһун да буолааччы дии, санаа түспүт кэмигэр, онтон билигин хараҕын даҕаны симпэккэ сарсыарда буолта баар буолар. Лааната барахсан айманаахтыырын биллэрбэккэ буола сатаахтыыр . Таһыгар бу сытаахтыыр, массаастаан имэрийээхтиир, ол аайы Алексей сэгэригэр тугунан көмөлөһүөн билээхтээбэт. Кини хаалар киһи аһыйан буорайаахтыыра буолуо дии… Мин барар киһи бараахтыыр, уһун уубар утуйар буоллаҕым диэн уоскутунар. Эмискэ сэгэрин үөрдүөн баҕаран, күүһүн сэниэтин мунньунан баран уруккутун курдук дьээбэлээн ылла:“Лаанчык-Баанчык, мин тапталлаанчыгым”,-дии дии кычыкылаппахтаата, иккиэн уруккуларын курдук мэниктээн ыллылар.
барахсана киһи билбэт киһитэ буола дьүдьэйээхтээтэ. Сылаас уу аҕалан тааска сирэйин хараҕын сууннарда. Кып-кыратык дуона суохтук аһаахтаата, ас адьас киирбэт буолбут… Лаанабын үөрдүөм диэн хара күүһүнэн ыйыстаталаата. “Маладьыас” дии-дии үөрэн төбөтүттэн сыллаамахтаата.Бүгүн олох күүһүнэн олордо, аһаахтаабыта буолла. Лаанчык ону керен дьиэ иьигэр үөрэн сүүрүүнэн сырытта. Күлэ-күлэ баттаҕын өрө анньына-анньына кэпсээн айаҕа хам буолбата, бастаан көрөөт кинини туох дии санаабытын эҥин кэпсиир . Онтон Алексейа хайдах туттубутун үтүктэн көрдөрбүтүгэр күлсүү буоллулар. Бэйэтэ буоллар кыбыстан бэл ааппын умнубутум диир. Ол курдук икки күн хоонньоьо сытан бэл кыра кэм даҕаны буоллар ыарыыны умна түстүлэр. Лааната утуйбутугар түүнү супту көрөн баран сытта. Бу кытаанах буолан баран нарын илиилэр кинини элбэхтик даҕаны куустахтара, баттаҕа элбэхтик даҕаны муннун сирэйин кычыкылаппыта. Түөһэ төһө да хапсыйдар оҕолорун аһаппыт үүт сыттаах мааны мөһөеччук. Кэргэнин уутэ туун хоонньутугар тохтон маайката илиийэн уһуктааччы. Бу чэри билэр, итирэн баран үппүтүгэр өлөрбүт, онно хоргутаахтаабыта ол да буоллар, тугу да саҥараахтаабатаҕа дии. Бэйэтигэр абаккаран ылла. Киһи тоҕо саамай чугас киһитигэр атаахтаан эҥин араас буолара буолла. Онтон кини эрэ тулуйарын билээхтээн буолаахтыа дуу?.. Атын таптаабат күтүр дьахтар эбитэ буоллар, бэйэм ыт курдук эккэлии сүүрэ сылдьыам эбитэ дуу… Таптыыр киһи бырастыы гынара элбэх ээ. Дьахталлар барахсаттар баар буоланнар эр дьон сылдьаахтыыбыт дьиҥэр. Ону өйдөөбөт киһиргэс дьон буоллахпыт. Сонньуйан ылаахтаата. Хаста-хаста хомоппута буолаахтыа диэ, ону барытын тулуйан сылдьаахтыыр. Эр киһи өйдөнөөхтүүр дуу хойутаан эбэтэр оннук хаалаахтыыр дуу… Эмискэ иһэ уот аһыйа түспүтэ, хараҕа ирим-дьирим барыталаан ылла. Лааната уһуктан кэлэн хамсаабытыгар утуйбута буолла. Сэгэрэ аргыыйдык имэрийэн сыллаан, тыына сып-сылааһынан илгийдэ. Ыарыыта ааһарга дылы буолла. Туох эрэ диэн кып-кыратык сибигинэйэр ээ, ити таптаан этэр тылларын Алексей билэр. Урут эдэригэр арыт салҕааччы, аата киһи үөннээх кыыл таптаатахтарына туолан аахайбат буолар. Кэлин аастаҕына эрэ суохтуур кэрэ да кэмнэр этэ диэн. Кэмигэр дьиҥэр махтаныахтаах буоллаҕыҥ дии. Дьахтар барахсан таптаатаҕына таптала күүстээх буолар эбит. Алексей кэлин билбитэ чахчы оннук эбит диэн. Сөтөллөн иһэ өссө күүскэ ыалдьан түүрэ таттарда. Лаана ойон туран хайдах көмөлөһүөн билбэккэ көхсүттэн имэрийбэхтээтэ . Онтон өй ылан укуоллаата . Сотору соҕус уоскуйан оронугар көнөтүк сытта. Алексейын таҥаһын сабын көннөрөн баран ас аҕала куухунатыгар барда. Оҕолор сайын буолан эбэлээхтэригэр барбыттара, бүгүн кэлиэхтээхтэр. Түргэн үлүгэрдик аһын сылытаат хоско сүүрэр, хаамар икки ардынан барда. Алексей кыратык нухарыйан ылбыта, кистээбит харандааһын, кумааҕытын ылан суруммута. Лаана баҕар, утуйа сытара буолуо диэн аан быыһынан уһуктаҕаһын көрдө. Туалеттыам диэбитигэр өйөөн биэдэрэ5э олорто. Доҕоро барахсан хайа охсубут аҥаара хаалаахтаата эмискэ баайы ыарыыта өрө туран кэбистэ. Санна уһуктанан, хараҕа биилэнэн, иьэ хапсаччы үөһүгэр сыстан
“Чэ, бар, оҕолоргор астарын бэлэмнээ” диэтэ. Лаана “Барыта бэлэм” диэн албыннаата, кыл да тугэннэ доҕоруттан тэйиэн баҕараахтаабата. Күнү быһа Алексейын кыра оҕо курдук кууһан баран олордо. Лаанатын түөһүгэр төбөтүн уура сытан нухарыйан ылла. Киэһэ оҕолор кэлэннэр аҕалара оронтон турбатын көрөн соһуйбуттара. Улахан уол тоҕо балыыһаҕа илпэппитий диэн эппитигэр: “Троша, улахан киһигин өйдөө, аны быыһанар кыах бүттэ, ийэҕин, оҕолоргун харыстаар”,- диэн баран илиитин күүскэ тутан бырастыылаһар киһи курдук туттубута аҕата. “Чэ, бар утуйа түһүөм” диэхтээтэ. Кыралаахтары биир-биир ыҥыртаан кэпсэппитэ. Оҕолорунаан үөрэ-көтө кэпсэтэн сүргэтэ көтөҕүллүбүтэ. Чыычаахтара барахсаттар чуопчааран күндү да дьон, аны кэлэн улааталларын көрөөхтөөбөт буолла5а. Ону саныы сатаабата, бүтэһик кэмигэр оҕолорун аймаабата. Дьылҕа-хаан биэрбит олоҕо бачча буоллаҕа. Олох олордоҕо, оҕо төрөттөҕө. Убайдара бырааттарын дьаһайталаан аһаталаан барыларын утуппута. Трошам туйахпын хатарыа диэн эрэнэр. Лаанам оҕолорун дьон гыныа диэн билэр.
Алексей сэгэринээн бу түүн бүтэһик хоонньоһуута ээ… Бүтэһик… Лаанатынааан…Кини Лааната … Таптыыр киһитэ… Бүтэһик күннэрэ… Түннүгүнэн көрө сытта, былыттар усталлар сайыҥҥы түүн, бай, ыраах-ыраах кэҕэ чоргуйда дии. Тебетун оргууй кете5ен ойуур диэки ахтыбыттыы көрөн ылла. Маҕан былааччыйалаах Лааната эп-эдэр утары хааман иһэр дии. Ити барыта санаата элэҥнээн ааспыта. Куорат дьиэтин истиэнэлэрэ эрэ көстөөхтүүллэр ээ… Лааната бу таһыгар сытаахтыыр. Туох баар күүһүн мунньан сэгэрин имэрийдэ, сыллаата . Сытын ылан барыам диэбиттии… Сэгэрим сыта минньигэһин .
Оо… илиитэ улук буолан иһэр . Сэгэрин уоһуттан хаппыт, титирэстээбит уоһунан бүтэһигин уураахтаабыта… Лааната киниэхэ саба түһэн эрэрэ. “Лаанам бырастыы хомойума, ытаама дуу…” эмискэ халтаһата ыараан хаалта. Эн тыыннаххын, оҕолорбутун көрөөр, олох салҕанар… Бүтэһиктээхтик хоһун иһин көрбүтэ, иһин түгэҕэр сибигинэйбитэ… Сүрэҕин бүтэһик тыаһа иһиллэрэ …. бүтэһик… доҕорун көрүүтэ… бүтэһик …бүтэһик… Илиитин аргыый сүрэҕэр аҕалан өссө кыратык күүт, тохтоомо диэбиттии туппута, быстаахтаабыта. Хараҕыттан бүтэһик таммаҕа тахсан аргыый тохтон түспүтэ… Кэҕэ бүтэ..һиии… гиииииин… эппитэ. Бүтэһик салгына тахсыбыта, Лаана имэрийэ, кэпсэтэ сыппыта … Бааргын дии аттыбар… миигин хаалларан барбаккын дии, мин хараҥаттан куттанабын дии… Лаана өссө да элбэҕи тугу эрэ саҥараахтыыра ону барытын Алексейа истээхтиир этэ…
Кэргэнниилэр бутэьик тууннэрэ уу-чуумпуга тохтообукка дылы буолбута…
Көҥүл Кыыс