Дьокуускай куорат абааһылааҕынан аатырбыт сирдэрин кэрийдибит

Хас биирдиибит абааһылаах «случайдары», араас үһүйээннэри, олоххо буолбут дьикти түгэннэри истэрин, сэһэргиирин сөбүлүүр. Уоту арааран баран, төгүрүччү олорон кутталлаах сирдэр, иччи, абааһы, анараа дойду туһунан кэпсэтэҕин. Төһө даҕаны тугу даҕаны итэҕэйбэт скептик буолбутуҥ иһин, этиҥ сааһа арылыннаҕына, куттанаҕын, син биир итэҕэйэҕин.
Кырдьаҕас Дьокуускай куоракка былыргы тутуулар, «аномальнай» сирдэр баалларын туһунан урут өйбөр оҕустарааччым суох. Биирдэ веллер оҕотторбун кытта күүлэйдии сылдьан, абааһылааҕынан аатырбыт сирдэр тустарынан кэпсэттибит. Ким эрэ итэҕэйбэт, сымыйа диир, ким эрэ кырдьыктанар. Онон устунан биир күн тэринэн, кэрийэн, бэрэбиэркэлии барыах буоллубут. Сарсыныгар сэттэ киһилээх хампаанньа муһуннубут. Көрбүөччү уол Владислав Васильевы кучуйдубут, тута сөбүлэстэ. Олохтоохтук тэриннибит: фонарик, видеокамера, фотоаппарат, туус ыллыбыт, харысхал, испиниэк иилиннибит. Спортивнай таҥаһы кэттибит. Бастаан «Дьокуускай куорат саамай абааһылаах» сиригэр – Покровскайдыыр суол уон иккис килэмиэтиригэр турар от күөх сарайдаах дьиэҕэ бардыбыт. Айаннаан иһэн Владислав биһигини бэлэмниир: тугу эрэ көрдөххүтүнэ даҕаны, уолуйумаҥ, айманымаҥ, хаһыытаамаҥ, куотумаҥ – диэн. Оннук тиийиэхтээх сирбитигэр кэллибит.
От күөх сарайдаах дьиэ
Покровскайдыыр суолга турар дьиэ туһунан үгүскүт истибит буолуохтааххыт. От күөх сарайдаах, мааны тутуулаах таас дьиэ. Суол айаҕар турар буолан, киһи хараҕар тута быраҕыллар. Омук киинэлэригэр көстөр виллалартан туох даҕаны уратыта суох. Олбуора икки аҥаар миэтэрэ үрдүктээх, аана бөҕө-таҕа күлүүһүнэн бүк хатаммыт.
Бастакы сырыыбытыгар күнүс улаханнык куттамматыбыт. Көрүүтэ-харайыыта суох турар буолан, элбэх киһи сылдьар эбит. Олбуорга тахсарга эргэ аанынан кирилиэс оҥорбуттар. Онон таҕыстыбыт. Тиэргэҥҥэ сайыҥҥы чэйдиир былаһаакка, гараж баар. Быһа холоон уһаайба иэнэ – уон биэс суотай. Дьиэ түннүктэрэ араамалаах эрээри, өстүөкүлэтэ суох оҥойон тураллар. Иккис этээскэ тахсар кирилиэс суох. Иһирдьэ киһи кэтэр быыллыйбыт таҥаһа-саба, утуйар мөһөөччүк, оонньуур хаарты ыһылла сытар. Ол гынан баран хаһан даҕаны киһи олоро сылдьыбыт сибикитэ суох. Миэбэлтэн ыскаамыйа баар. Ититии, уу систиэмэтэ тардыллыбыт. Гаражка раскладушка, тимир орон элээмэтэ, бөх-сах баар. Көрбүөччү Владислав көстүбэт күүс баар буоллаҕына, хардардын диэн тоҥсуйар. Туох да иһиллибэтэ. Арай, тахсан массыынаҕа олорон «һуу» диэбиппитин кэннэ, Леня: «Гараж кэннигэр туох эрэ тоҥсуйарын истибитим», – диэтэ. Баҕар, ой дуораана буолуо, баҕар, кырдьык, хардарбыттара буолуо…
Сарсыныгар манна түүн ортото кэллибит. Хараҥа буолан, кутталлаах соҕус буолла. Америка араас триллердэрин, ужастарын санатарга дылы. Хаһаайыттар кэлэн барбыттар. Олбуору тахсар кирилиэһи ылбыттар, тиэргэни хомуйбуттар, шашлыктаабыттар. Спортивнай кыргыттар Ньургуһуннаах Моркуоп икки аҥаар миэтэрэлээх олбуору холкутук нөҥүө ыстаннылар. Оттон биһиги Адалыын доҕорбут Тартакыын баар буолан, нэһиилэ уҥуордаатыбыт. Дьиэҕэ киирэн балай да өр турдубут. Мин, санаабар, ким эрэ көрөр курдук. Доҕотторум көхсүлэрин хараҕа арыллан, ис-иһиттэн тымныйан ылбыттарын туһунан тахсан эрэ баран кэпсээтилэр. Ол эрээри туох да биллибэтэ.
Үһүйээнэ:

1. Бу дьиэни абааһылаах буолан хаһаайыттара 350 тыһыынча солкуобайга эрэ атыылыыллар. Оттон атыыласпыт дьон биир да хонугу тулуйбакка атахтарынан куоталлар. Үксүн билбэттэрэ таайан, чэпчэки сыанаҕа ымсыыран, кэлии омуктар атыылаһан быстахха былдьаналлар.
2. Кыыс хаһыыта, элбэх киһи саҥата иһиллэр, иһиттэр сиргэ таммалыыллар, түннүктэр дэлбэритэ бараллар. Уот бэйэтэ бэйэтинэн арахса турар. Ыксаан уоту холбууру скотчунан туттараллар.
3. Бу дьиэҕэ биир армян киһитин дьиикэйдик сэймэктээбиттэр. Кини дууһата хаалбыт.
   Чахчылар:
   Дьиэҕэ дьон олорботоҕо биллэр. Умулла турар уот ситимэ, миэбэлэ, түннүгэ суох. Тутуллан иһэн ситэриллибэтэх. Сыгынньах истиэнэ, муоста. Онон дьон атыылаһа-алыылаһа икки атаҕынан куотар – диэн сымыйа. Итиэннэ бачча улахан тэлгэһэлээх таас дьиэ ама даҕаныабааһылааҕынан сураҕырбытын иһин, 350 тыһыынча солкуобай буолар кыаҕа суох.
   От күөх сарайдаах дьиэ хаһаайына («Якутия Инфо» сайтка эппиэттээбит):
   – Дьиэ абааһылаах диэн сымыйа сураҕы атыыласпатыннар диэн тарҕаппыттар. Кимин билбэппин. Аҕам инсуллаан сытар, кинини бүөбэйдиир, көрөр-истэр буоламмын, ситэ тута иликпин. Туттаммын олоро киириэм.

Экстрасенс санаата
Владислав Васильев, көрбүөччү:
Бу дьиэ икки суол быһа охсуһуутугар турар. Хаһан даҕаны дьон олорботох. Ол эрээри элбэх киһи кэлэн барбыт. Соччото суох сиргэ тутуллубут буолан, дьиэ киһини баттыыр. Манна, баҕар быйыл, баҕар, былыр куһаҕан, хараҥа быһыы-майгы буолбута биллэр. «Кинилэргэ» баар буоллаххытына биллэриҥ – диэн бэлиэ ыыппыппар, биллибэтилэр. Үгүс саҥа-иҥэ, тыл-өс иҥпит эбит, дьон хараҕа хатаммыт, өр кураанах турбут. Ол иһин киһи кута-сүрэ тохтообот.

«Неформаллар

дьиэлэригэр»
Салгыы бардыбыт. Куораппыт килбэйэр киинигэр Ярославскай уулуссатыгар оҥойон турар түннүктэрдээх икки этээстээх, саха интеллигенцията үүнэн тахсыбыт үөрэхтэрин кыһата – Реальнай училище дьиэтэ баар. Кэлин манна педагогическай институт, онтон СГУ бастакы куорпуһа – инженернэй факультет уйаламмыта. Дьиэ официальнайа суох аата – «неформаллар дьиэлэрэ» диэн. Манна хампаанньанан сылдьан «тусалыыр» араас ыччат мустар. Истиэнэтэ барыта граффити уруһуйдаах. Иккис этээс көрүдүөрүгэр пиибэ, газировка бытыылката бөҕө чөмөхтөммүт. Муостата аһара эргэрэн онон-манан көҥдөйдөммүт. Сиҥнэн түһэ турар. Дьиэ саахалланар туруктаах. Манна сылдьан эчэйиэххэ сөп! Ону куорат көстүүтүн чахчы киэргэппэт.

Үһүйээнэ:

1. Манна элбэх абааһы баар. Маҥан былааччыйалаах кыыс, төбөтө суох эр киһи көстөр. Куорат абааһылара манна мунньахтыыллар.
2. Дьиэ иннигэр сэргэ умса турбута куһаҕаны тардар. Ол иһин иччитэхсийбит.
   Дьокуускай куорат мэриятын архитектураҕа уонна куораты тутууга департаменыгар: «Дьиэ үлэҕэ киирээт, үстэ өрүмүөннэммит. Кумахтаах сиргэ тутуллубут буолан, тута алдьанан киирэн барбыт. Сэргэ умса турбутуттан буолбатах. 2008 сыллаахтан Норуот тылынан уус-уран айымньытын уонна музыка музейын бас билиитигэр баар», – диэтилэр.
   Экстрасенс санаата
   Владислав Васильев, көрбүөччү:
   Үксүн ыччат мустар буолан эбитэ дуу, дьиэ энергетиката чэпчэки соҕус. Туох эмэ баара биллибэт. Хата, ол оннугар дьиэ сууллан эмсэҕэлиэххэ сөп курдук.
   Манна даҕатан эттэххэ
   Миграннар туалеттыыр сирдэрэ!
   Хаһыат тахсар күнүгэр, реальнай училищеҕа иккистээн тиийэ сырыттыбыт. Дьиэ Федеральнай миграционнай сулууспа Саха сиринээҕи салаатын кытта ыаллыы турар буолан тэлгэһэтэ, иһэ бүтүннүү кэлии омугунан туолбут. Саха сиригэр үлэлииргэ көҥүл ылаары дураһыйбыт сүүһүнэн киһи тураах курдук тоҕуоруһан мустубут. Миграционнай сулууспа харабыла Дьулустаан Новоприезжай көрдөһүүбүтүн быһа гыммакка, биһигини кытта иһирдьэ киирсэ сырытта. Кини «Рабфак дьиэтин тахсан киирэр сир оҥоһуннулар», – диэн кыһыйан кэпсиир. Кулаковскай, Ойуунускай курдук саха интеллигенцията куорсун анньыбыт үөрэхтэрин кыһата кэлии омук туалета буолбутуттан киһи хараастар.
   Майя МАКСИМОВА, Саха сирин норуоттарын тылынан уус-уран айымньытын уонна музыкатын музейын директорын солбуйааччы:
   – Ити дьиэ билигин хантан даҕаны үбүлэммэт. Ол иһин өрөмүөннэтээри, чөлүгэр түһэрээри Россия, Саха сирэ историческай пааматынньыктарын ахсааннарыгар киирэрин туһугар сүүрбүппүт-көппүппүт ыраатта. Техническэй пааспарын саҥардыахтаахпыт. Саха норуотун сырдатааччылара бары манна үөрэммиттэрэ. Улахан историческай суолталаах дьиэ. Биһиги республикабыт үөрэҕириитин сүрүн пааматынньыга буолар.

Бункерга
Сарсыарда күн тахсара чугаһаан хаалан өссө биир сиргэ барыахтаахпытын, сатаан тиийбэтибит. Ол иһин ааспыт бээтинсэҕэ коллегам Ульянаны кытта «бомжтары» кытта көрсөн, кэпсэтэн, кырбана сыһан баран, Губин уулуссатыгар баар бункерга бардыбыт. Былыргы тутуулаах бункер биһиги куораппытыгар баарын туһунан, биир бэйэм, саҥа иһиттим. Эмиэ формальнайа суох ыччат мустар сиригэр кубулуйбут. Ойуу-дьарҕаа, сурук-бичик арааһа баар. Эмиэ бэйэтин кыанар эрэ киһи киирэр сирэ эбит. Кирилиэс көрүллүбэт. Иһэ бүтүннүү бытыылканан туолбут, ньиксик, киһи тулуйбат сыта турар. Салгыы аллараа үһүс этээс кэнниттэн көрүдүөр барар. Тимир бөҕө кыстаммыт. Салгыы көрүдүөрүнэн баран истэххэ, хас да хос сабыылаах, киһи кыайан ааспат аана турар. Үһүйээннэр бары бу аантан барбыттар.
Үһүйээнэ:

1. Бункер иһигэр, сир анныгар хас да сыллааҕыта дьахтары көрбүттэр. Дьахтар онон-манан үүммүт аҕыйах салаа баттаахтаах, тигиилээх айахтаах, тобуга тиэрэ сылдьар үһү…
2. Хас да миэтэрэ сир анныгар кистэлэҥ лаборатория баар. Онно дьоҥҥо уопут оҥороллор. Ол иһин наһаа элбэх киһи сураҕа суох сүтэр, өлүктэрэ көстүбэт…
3. Манна НЛО (биллибэт көтөр эттик) баар.
   Чахчылар:
   «Тымныы сэрии» саҕана тутуллубут. Байыаннай суһал быһыы-майгы буоллаҕына, буомбаттан көмүскүүргэ, дьону саһыарарга анаммыт. Оттон ааны арыгыһыт ыччат мустубатын, онтуларын-мантыларын өлөрбөтүннэр диэн хатаабыттар.

Надежда САМСОНОВА,
автор хаартыскаҕа түһэриитигэр: көрбүөччү Владислав Васильев.