Түөрт уонча сыллааҕыта ыал буолан Тулунаҕа көһөн кэлиибитигэр, манна холкуос кадровай булчута, күөгэйэр күнүгэр сылдьар уол оҕото Дмитрий Ананьевич Васильев диэн ыччат баара. Ортону үрдүнэн уҥуохтаах, кэтит, дараҕар сарыннаах, бэрт сымса-сытыы быһыылаах-таһаалаах, күүстээх көрүҥнээх, отутун туола илик киһи этэ. Кыра үөрэхтээх буолан баран, бэрт олохтоох тыллаах-өстөөх киһи. Кэлин бастыҥ булчут буолан «Бочуот Знага» уордьанынан наҕараадаламмыта.

Дьэ, бу киһи оччотооҕуга саас Кэбээйигэ бултаан баран, дьонуттан хаалан оттоору сайынын манна атаарбыт. Сааскыттан кустаан, балыктаан аһыы-аһыы, Миитэрэй хас да сиргэ анаан оҥоһуллубут үүтээннэрин сөргүтэн өрөмүөннээбит, кыһын оттор маһын-отун бэлэмнээбит, уулаах, дулҕалаах үрүйэлэр, күөллэр кытыыларыгар хас да сыарҕа оту оттоон кэбиспит.

Биир сарсыарда Өлүөнэ өрүскэ түһэр үрүйэ уҥа тардыытын үрдүгэр турар үүтээнигэр хонон баран, сөп соҕус эрдэ туран, бүгүһүн иккиэ буолан арҕахтан оҕолоох эһэни бултаабыт сирдэрин чинчийэ таарыйа кустуу барбыт. Кыылга туттар биир уостаах сүүрбэлээх саатын дорубуонньугунан ииппит. Биэс-алта сүнньүөх буулдьалаах эбитэ үһү да, онтон ылан иитэр өй киирбэтэх. Сайыҥҥылыы сүрдээх куйаас, тыала суох күн үүммүт. Хаардаахха эрэ сылдьыбыт сирэ-дойдута сайын олох да атын буоларын бэркиһии, дьиктиргии саныы-саныы холкутук хааман, күн ортото ааһыыта бастакы улахан күөлүгэр от саҕатыттан сырсан киирбит уонча бөдөҥ кустан иккитэ ытан үһү хаалларбыт. Дьэ, манна олорон аһыырга санаммыт. Күөлүттэн ып-ыраас ууну баһан таһааран, биир эмис көҕөнүн үргээн, уот оттон, астаан баран буһарын кэтэһэ сыппыт. Арай ол сыттаҕына, кэннигэр ким эрэ түргэн баҕайытык сырдырҕаан хааман кэлбит. Киммит эмиэ кэллэҕэй дии санаан эргиллэ түһэн эрдэҕинэ, дьэ, доҕоор, атын күтүр үрдүгэр ыстанан эрэр эбит: сүрдээх улахан эһэ тыҥыраҕын сараппытынан, айаҕын ардьаччы аппытынан бу саба барыйан кэлбит. Миитэрэй, саатар, быыс булан ойон турбатах, нэһиилэ эргиллэ охсон, ыстанан эрэр кыылы кыһыл илиитинэн хабарҕатыгар түһэн, киэр анньа, чыраахтаһа сыппыт. Эһэтэ икки илин атахтарынан туора-маары садьыйталаан, ынырык тиистэрэ килэҥнээн, кыһыл тылын былтаҥната-былтаҥната, киһини сирэйиттэн хабаары бу ырдьаҥныы сылдьыбыт. Миитэрэй тыын былдьаһар хааннаах хапсыһыыга, хата, илиитин ыһыктыбатах. Ол сытан хараҕын кырыытынан көрдөҕүнэ, арай саата олох бу аттыгар маска өйөннөрүллэн турар үһү. Хайдах эмэ гынан аҥаар илиибинэн сааны харбаабыт киһи диир санаатыттан күүһүгэр күүс эбиллибиккэ дылы буолбут. Биир кэмҥэ эһэтэ кини сирэйигэр дьүккүйэрэ арыый мөлтөөбүтүнэн туһанан, хаҥас илиитинэн эһэтин хабарҕатын тутарын ыһыкта түһээт, саатын сулбу тардан ылбыт уонна уоһунан кыылын сирэйин анньаат, саатын сомуогун туруоран «тас» гыннарбыт. Онтон эһэтэ тииһинэн саа уоһугар түһүүтүгэр чыыбыһын тардан кэбиспит. Ити кэпсээтэххэ эрэ уһун курдугун иһин, барыта чыпчылыйыах түгэнигэр буоллаҕа дии. Саа тыаһа бүтэҥитик «лүҥ» гынарын кытта, эһэтэ хатан үлүгэрдик часкыйа түспүт. Ол эрээри киһи сирэйигэр дьүккүйэрин тохтоппотох, аллараа сыҥааҕын тосту ыттаран, хаана, сыраана саккырыы-саккырыы, икки илин атахтарынан харса суох туора-маары дайбаабыт. Ол сылдьан Миитэрэй саатын ыраах туора эһэн кэбиспит. Киһи эмиэ икки кыһыл илиитинэн эһэтин хабарҕатын харбаан ылан, хаһыытыы-хаһыытыы бэйэтиттэн киэр анньа сатаабыт. Сотору сылайан, эһэтин хааннаах-сырааннаах айаҕа сирэйигэр, баттаҕар, сүүһүгэр тиийтэлээбит. Миитэрэй: «Дьэ, сиир буолла!» — диэн, кутталыттан өлөрдүү мөхсө, хаһыытыы сыппыт. Ол сыттаҕына, арай эһэтэ кини сүүһүн тиниктии сатыыр үһү да, алларааҥҥы тостубут сыҥааҕа мэһэйдээн, сатаан ытырбат, тиниктээбэт буолбутун өйдөөбүт. Дьэ, эмиэ эрэх-турах сананан, Миитэрэй быыһанар быыс-хайаҕас толкуйдуу сыппыт. Ол бириэмэҕэ олох сылайан, икки илиитэ нукаай буолан хаалбыт. Бу кэмҥэ эрэ өйдөөбүт: курун хаҥас өттүгэр сытыы быһыччата кыыныгар угулла сылдьарын. Туох да бокуойа суох хаҥас илиитинэн быһаҕын угуттан харбаан ылаат, эһэтин түүлээх иһигэр батары саайбыт уонна харса суох үөһээ-аллараа сууралаабыт. Өлөр-өлүүттэн быыһанар кыах үөскээбитэ киниэхэ күүһүгэр күүс эбэргэ дылы буолбут: хаҥас илиитинэн үөһээ-аллараа сууралаатаҕын аайы, сытыы быһычча эһэ иһин-үөһүн бүтүннүү тоҕо тардан таһаарбыт. Били кыыла онно эрэ, дьэ, киһиттэн үҥкүрүйэн сиргэ күөлэһис гына түспүт уонна быарынан сына сылдьан хардьыгынаабытынан барбыт. Окко сыылбыт сиригэр иһэ-үөһэ субулла сытара үһү. Миитэрэй тэмтээкэйдии-тэмтээкэйдии туран, сирэйэ-хараҕа хаан буолбутун тутан-хабан көрбүтэ, улаханнык туга да ыалдьыбат, илиитэ-атаҕа эмиэ бүтүҥҥэ дылы гынан баран, этэ-сиинэ, улаханнык кырбаммыт киһи курдук, туох да сэниэтэ суох үһү. Маҥнай туран, күөлгэ киирэн суунар да кыаҕа суох буолан,

сытар мас үрдүгэр балачча уһуннук мэҥилэстии, өрө тыына олорбут. Суунан, күөлтэн тымныы ууну ыймахтаан, арыый уоскуйан баран, кэлэн, мас эбии быраҕан уотун күөдьүтэн, күөһүн таһааран, наҕылыччы аһаан, чэй оргутан иһэн баран, кыылын дьэ астаабыт. Ситэ уойа илик аарыма улахан тыһы эһэ буолан биэрбит: «Арааһа, быйыл саас оҕотун киһиэхэ сиэтэн, киҥэ-наара холло сылдьар кыыл түбэһэн, эмискэ саба түһэн, сии сыспыта»,— диэн кэпсээбитэ үһү Миитэрэй ол күһүн Тулунаҕа дьонугар кэлэн. Кырдьыга, чахчы бэйэтин кыанар күүстээх, куттаммат, эр санаалаах киһи буолан, ол кыыллыйбыт сиэмэх эһэттэн тыыннаах ортоҕо.

Афанасий МАКСИМОВ