Макаар — балаҕан баһылыга, алаас ытык иччитэ, арҕахтаах эһэ бэйэтэ тахсан сылдьарын курдук оҕонньор.

Бу Макаар иһигэр ыалдьардаах этэ. Онтуката бэргээтэ. Бэргээн эмиэ эмтэнэ мээрик буолла.

Эмтэниминэ. Макаар бэйэтэ эмтиэкэ эбээ.

Бу сайын кыыһа титириирдээбитэ. Ону Макаар эмтээн турардаах. Бастаан муустаах уунан саба ыспыта. Туһалаабатаҕа. Онтон ынах кэнэҕэскитинэн саба бырахпыта. Эмиэ туһалаабатаҕа. Онтон ууга умсары аспыта. Бэл, ол туһалаабатаҕа, хата кыыһа чачайан өлө сыспыта…

Дьэ, эмтиэкэ!

Аны Макаар бэйэтэ ыарыйда. Онон, дьэ, эмтэннэ. Арааһынан барытынан эмтэннэ: баҕа да миинин истэ, эһэ да үөһүн, ыт да сыатын боруобалаата. Туох да туһалаабат. Ыксаата, ыарыыта өрө турда. Ыксаан, сарсыныгар эмтиэкэҕэ барда. Эмээхсинин кытта илдьэ барда.

Киирэн кэлбиттэрэ — эмтиэкэ иһэ тобус-толору киһи: биир кэм көп-көбүөхтэс, кып-кыймаҥнас, лоп-лоһурҕас, кып-кыычырҕас, туп-туртаҥнас, күп-күлүмнэс.

Биһиги киһибит, Макаар, хараҕа иирдэ, мэйиитэ дөйдө, туох да омуна суох тоҥ күөс холобурдаах таалан турда. Ол да турдар ыпсыытын-хайаҕаһын сатаан булбата, хата, эбии ыдьырыччы иирдэ. Өйүн дуома олоччу көтөн хаалла: аар-маар, килээ-халаа буолан, аҕыстан тураахтаата эбээ кини киһи. Ону көрөн, биир сиэстэрэ:

— Оҕонньоор, титириирдээбиккин дуу? Ол окуоскаҕа бар, — диэтэ.

Макаар сиэстэрэ бастакы тылларын сатаан истибэтэ, арай, төттөрүтүн кэлэн, куһаҕаҥҥа сэргэҕэ дэлэтэ дуо, «окуоскаҕа бар» диэбитин «кокуоскаҕа бар» диэтэ диэн тиэрэ истэн таһаарда. Инньэ гынан өлө-хаала, муна-тэнэ, барбах икки ыт үтүлүктэрин эрэ кытта ыаҕастаһа турдаҕына, билэр оҕото кэлэн:

— Ол түннүккэ баран суруйтар, — диэтэ.

Макаар, хайа түннүк буоллаҕай диэн мунааран баран, ортоку түннүккэ тиийдэ. Тиийэн көрбүтэ: туох да суох, арай — таһырдьа түннүк анныгар сибиинньэ күтүр сирэйэ кытаран, мунна сэлтэйэн турар эбит. Макаар дьик гына түстэ. «Күтүр, куһаҕан биккэ дылы, көһүннэҕэ тугун сүрэй», — дии санаата. Бу курдук мучумааннанан-мучумааннанан баран, били «түннүгүн» дьэ булла, булуо дуо, баар дьон буллардылар.

Түннүгэр тиийэн (луохтуур бу буоллаҕа диэбит бэйэтэ ини), сиэстэрэ кыыһы уун-утары көрөн туран, эттэ:

— Дьэ, тоойуом, көрөн абыраа, көрдөрө кэллим.

— Урут сылдьыбытыҥ дуо?

— Ээ, уруккуттан ыалдьардаахпын, иһим ыарыыта өрө ту- ран кэбистэ.

— Урут сылдьыбытыҥ дуо диибин ээ?

— Туо-даа-аа?

— Урут сыл-дьы-бы-тыҥ дуо?

— Ээ, ыалдьан, ыалдьан. Бу икки хонно өрө турбута… — диэн буолла.

Дьон айдаара, күлсэ түстүлэр. Биэс-алта киһи тэҥинэн кэлэн: «Урут сылдьыбытыҥ дуо?», «Урут сылдьыбытыҥ дуо?» — диэн, үрүт-үрдүгэр ыйытан, эбии дөйүтэн кэбистилэр. Ол да буоллар иирбит, итирбит киһи баарай, лэбэһэн-лэбэһэн, быһаардылар — урут сылдьыбатах эбит. Биирдэ саһаан киллэрэ сылдьыбыта үһү дээ, ону бу чуолҕанынан суруйтарбатаҕа үһү.

Аны туран нууччатымсыйбыт баҕайы сиэстэрэ кыыс эмиэ ыйытта:

— Киминэн ыҥырыллаҕын? — диэтэ.

Макаар тугу да өйдөөбөтө, хараҕын эрэ чыпчылыҥнатта. Турбахтыы түһэн баран:

— Туо-даа-аа? — диэтэ эмиэ.

— Чуорту, киминэн ыҥырыллаҕын диибин ээ?

Макаар дьэ мэлийдэ. Түрдэһиннэ. Тэпсэҥнээтэ. Хараҕын миин курдук көрдө. Ыксаата, мэктиэтигэр сыыҥа чоккураан түспүтүн билбэтэ уонна үҥэн-үҥэн:

— Суох, кими да ыҥырбаппын… Иһим… — диэн эрдэҕинэ дьон эмиэ күлсэн тоҕо бардылар: «Аатыҥ, аатыҥ кимий?» — дэстилэр.

Оҕонньордоро, аны туран, аатын умнан кээспит. Өр таалан турда. Онтон, хараҕын хайдах эрэ турулус гына көрөн баран, аргыый эмээхсиниттэн ыйытта:

— Эмээхсиэн, аатым ким этэй?

— Күтүр иирбит дуу, оттон Макаар буолбаккын дуо?!

— Ээ, арба, кырдьык, Макаар, Макаар… — диэхтээтэ, ол- бу диэки көрө-көрө.

Дьэ, бу курдук бэрт эрэйинэн суруйтарда. Сааһын, биллэн турар, дуол билбэтэ. Халыҥ хаар дьыл сэттэлээх уол эбитэ үһү дээ, ону ким да билбэт буолан, быһа алта уонунан анньан кэбистилэр.

Дьэ, бүтэн, луохтуурга көрдөрө киирдэ. Ырбаахытын уһулла. Онуоха таллан эриэн көхсө килэс гына түстэ. Эмээхсинэ тарбаамахтаабыта, көлөһүнүн тоҕута тыыппахтаабыта, моҕотой эриэнин курдук, тараанньыктанан көһүннэ. Дьэ, көҕүс да көҕүс, бирээмэ бурдук да ыһарга сөп кырыстаах көҕүс буолан биэрдэ. Луохтуур көрөн баран: «Иһиҥ ыалдьардаах эбит», — диэн эмп суруйда. Оҕонньор иһэ ыалдьардааҕын

Эрэсиэбин ылан баран, оҕонньор тахсаары аан диэки барда. Аанын саҥардыы аһан иһэн, бэттэх олорооччулар көрдөхтөрүнэ, оҕонньордоро тыс этэрбэстээх аҥаар атаҕа быган баран, куттаммыт курдук, төттөрү түһэн хаалла. Киирэн, луохтууругар эттэ:

— Луохтуур тойоон, бэйэ, күҥҥэ хаста иһэҕин диэтиҥ?

— Үстэ.

— Сөп. Ол аата омурҕаҥҥа биирдиитэ буоллаҕа дии.

Эмиэ барда. Ааҥҥа тиийдэ, халҕанын ибир гыннарда. Онтон эмиэ төннөн кэллэ.

— Луохтуур тойоон, бэйэ, тугунан иһэҕин диэтиҥ — сэлиэнэйинэн дуу, ньуосканан дуу, таммаҕынан дуу?

— Таммаҕынан.

— Туо-даа-аа?

— Таммаҕынан, 15-тии таммах биирдии ньуоска ууга.

— Сөп. Ол аата таммаҕынан буоллаҕа дии… Оо, чоллурҕатан, астыга суох буолсу, оҕолоор…

Эмиэ ааныгар барда. Баран аанын аһан таҕыста, сонун кэттэ. Онтон таалан турбахтыы түһэн баран, сүр түргэнник луохтуур кабинетыгар дьылыс гынан хаалла. Киирбитэ луохтуура биир нуучча дьахтарын көрөн эрэр эбит. Дьахтар, Макаар ыдьырыйан киирбитин көрөн баран, «уой» диэбитинэн ырбаахытынан саба тутунна. Макаар, хата, киниэхэ бөрүкү кыһаммата, уун-утары ынан тиийдэ.

— Луохтуур тойоон, бу эмим туохтан харыстаах диэтиҥ этэ? — диэтэ улахан баҕайытык.

Луохтуур соһуйда, кыыһыра биэрдэ.

— Бар, табаарыс, таҕыс, таҕыс… мин эппитим эбээ… тымныыттан, арыгыттан… — дии-дии, нэк сонноох оҕонньору үүрэн үллэкэччитэн таһаарда.

Макаар дьахтарга кыыһыра санаата. Өссө да биир ыйытыылаах эбит дээ, бэркиһээтэҕэ буолуо, эргиллэн көрөн баран, хат киирбэтэ, хата, баран чуолҕаҥҥа эрэсиэбин биэрдэ.

Сөп. Сөпкө гыннаҕа дии. Биэрэн баран, сиэр быһыытынан кэтэһэн олордо. Олордоо, олордоо, кини аата ааттаммата, эмэ биллибэтэ. Хата, ол оннугар сотору-сотору туой «Петров» диэн хаһыытыыллар. Макаар: «Хайа үөдэҥҥэ дьөлө түспүт киһини хаһыытыыллар, баар киһиэхэ биэрбэттэр», — диэн кыыһыра олордо.

Кыһыҥҥы күн киирэн барда. Макаар ыксаата. Ыксаан, чуолҕаҥҥа тиийэн ыйытта:

— Хайа, бу мин эмим ханнаный?

— Эн кимҥиний?

— Макаар диэн этим… Өр буолла ээ ылбыккыт.

— Макаар… Макаар… Петровкун дуо? Бу баар дии эмиҥ, мааҕыыҥҥыттан ыҥыра сатыыбыт дии. Тоҕо ылбаккын? — диэтэ биэлсэр кыыс.

— Ити Бөтүрүөп диэн миигин ыҥырбыккыт дуо? Оо, өлүү эбит доҕоор! Ону мин хайа киһини дьөлө хастылар диэн кыыһыра олорбутум ээ. Арба, сурулларынан эбит буоллаҕа, — дии-дии, Макаар, эмин ылан, дьиэлээтэ.

Алааһыгар, ыырыгар чугаһаан истэҕин аайы, өйө-санаата дьэгдьийдэ, сэргэҕэ-чэбдигэ, дьэ, киирдэ. Дьиэтин аанын аһаат, баһылыгын, бардамын көрдөрөн баргыытаабытынан барда. Дьы- барданна. Балаҕанын иһигэр киирэн, атыыр оҕустуу мөҥүрээтэ:

— Сүөһүлэргитин билиҥҥэ диэри ситэ киллэрэ илик эбиккит дуу? Киллэрэ тардыҥ, кэлбиттэр! — диэн күргүйдээтэ.

Киэһэ эмин, куорсунунан оймоон ыла-ыла, таммалатан истэ. Иһэн баран, эттэ:

— Оо, мөлтөх ас, доҕоор, туга да биллибэт. Дьэ бэйи, төһө- нү көмөлөһөр, сарсын көрүллүө.

Эмин былыргы таҥара холоругар ууран, сарсын үтүөрэрим буолуо дии санаан утуйда. Түүн тугу эрэ, ардах-хаар түүлүн түһээтэ…

Сарсыарда уһугуннаҕына, эмэ тугу да туһалаабатах — ыарыыта син биир уруккутун курдук.

— Мөлтөх ас, доҕоор. Бу биэрэллэрэ кырата бэрт, — диэтэ күнүс 15 таммаҕын сэп гыннаран баран.

Киэһэ, үлэлээн баран, дьэ, эбии ахтан-бохтон киирдэ.

— Төрүт туһалаабыта биллибэт. Бу курдук бытааннык тии- йэр буоллаҕына, өтөр абырыа суох. Биэрэллэрэ кырата бэрт, саатар ньуосканан буоллар, оҕону албыннаабыкка дылы, таммаҕынан буола-буола. Бу тухары кэччэгэйдэрэ, — дии-дии, иһиттээх эмин иҥнэҥнэттэ. Онтон: «Ойоох, аҕал эрэ, ыл, сэлиэнэйдэ», — диэтэ. Сэлиэнэйи ылла. Онтон эмин, эмиэ иҥнэҥнэтэн көрөн баран, сэлиэнэйигэр олоччу таҥнары тутан кэбистэ. Эмп, үөрбүт-көппүт курдук, кылдьыгыраата, кыһыл арыгы курдук, кылбаҥнаата, сыта дьар гына саба биэрдэ.

— Аата, кинини бодьуустаһан. Тиийэр буоллаҕына, сотору тиийдин. Мин бэйэм эмтиэкэбин! — диэн баран, Макаар сэ- лиэнэйдээх эмин соҕотохто кэҕис гыннаран кэбистэ…

Дьэ доҕоор, аҕыйах чаас гынан баран, Макаар иһэ икки хара тыа саҕа сараччы үллэн тахсыбат дуо! Дьоллооҕуҥ кыранан то- лунна — барбах бу түүнү быһа дьаам эрэ сүүрдэн таҕыста…

Кырдьыга,

Бикитиэкэттэн ылыллынна