Бөрө Уола Өлөксөй оҕонньор олус дьиибэ киһи этэ. Бэйэтин “быданнааҕы киһибин” дэнэрэ. Ол эрээри төрөөбүтүн туһунан туоһу суруга, дакаастыыра суох буолан, докумуоҥҥа быһа холоон “1900-с сыллаахха төрөөбүт” диэн докумуоҥҥа суруйбуттарын көрбүтүм. Мин киниэхэ 1986-тан 1996 сылга диэри баран бииргэ бултаспытым. Онно бастаан көрсөрбүтүгэр 90-чата быһыылааҕа. Итинэн сылыктаатахха, бу киһи олох кырдьан баран бараахтаабыт эбит. Эдэригэр кэргэннэнэ сылдьыбыт буолан хас да оҕолоох быһыылааҕа. Оччолорго Кириэс Халдьаайыттан Көстөкүүн Захаров диэн уол аҕабар диэн ас-таҥас таһарын өйдүүбүн.        Өлөксөй төбөтө, сирэйэ-хараҕа бүтүннүү баас онно, чэр этэ. Аҥаар харахтааҕа. Быһата, дьулаан соҕус көстүүлээҕэ. Биирдэ “кэһии” кэлбитигэр күө-дьаа буолан олорор оҕонньортон ол туохха бааһырбытын ыйыппыттааҕым. Онуоха маннык кэпсээбитэ.    Өрдөөҕүтэ Уоһук диэн быраатын кытта таба көрө барбыттар. Үрэх баһыгар ураһа туруоран олорбуттар. Биир үтүө күн уучаҕынан табаларыгар баран иһэн, хайа сирэйигэр болбукта быыһыгар олорор оҕолоох тыһы эһэҕэ түбэспиттэр. Өлөксөйдөөх табаларыттан түһэн ытар дьон буолан биэрбиттэр. Сиирэ-халты таптарбыт, киҥэ-наара холлубут эһэ субу сүүрэн маҕыйан кэлбит да, Өлөксөй үрдүгэр түспүт. Өлөксөй эһэни уолугуттан харбаан ылбыт уонна сиргэ сууллан түһээт муомахтаһан барбыттар. Уоһук ол булумахтана сырыттахтарына кырдьаҕаһы хаста да ытан көрбүт да, таппатах. Биир мөчөкө буолан үҥкүрүһэ сылдьааччылартан хайата киһи, хайата эһэ буоларын арааран ытара да уустук буоллаҕа. Онон Уоһук: “Ботуруонум бүттэ, билигин ураһаҕа баран кэлиэм, эн тулуй!” – диэт, табатыгар олороот, төттөрү ыстаннаран хаалбыт.    Уоһук барбытын кэннэ киһи уонна эһэ салгыы тыын былдьаһан киирсэ сылдьыбыттар. Син балай эмэ оннук тустубуттар. Күүппүт санаатыгар, Уоһук кэлбэт да кэлбэт үһү. Ол тухары кырдьаҕас киһини куйахатын саралыы тардыбыт, тыҥыраҕынан таарыйан хараҕын тэспит, сирэйин, санныларын, этин-сиинин бүтүннүү тырыта-хайыта тыыппыт. Ол курдук дэлби дьаабылаан баран, эһэ сылайбыта дуу, “өстөөх өллө” диэбитэ дуу, эмискэ тохтообут уонна хайатын диэки дьөгдьөрүйэ турбут. Өлөксөй хаан-билик буолан тааска тыын ыла олорбут. Ол олордоҕуна Уоһуга аҕылаан-мэҥилээн тиийэн кэлбит, убайын уучахха олордон ураһаҕа илдьибит. Онно ойоҕо сирэйин-хараҕын сууйан баран иҥиир иннэнэн хам тигэн кэбиспит. Дьиҥинэн, онтон чугас соҕус Хара Тиит диэн сиргэ симиэбийэ баара эбитэ үһү да, оҕонньор тыынан устан барыан сүрэҕэлдьээн балыыһаҕа көрдөрбөтөх. Онон бааһа-үүтэ оннук бэйэтэ оһон хаалбыттар. “Эһэ сыатынан сотто сылдьыбытым” диир этэ.    Бөрө Уола Өлөксөй ол эһэни кытта тутуһан көрөн баран: “Дьэ, киһи кыайбат, сүрдээх күүстээх кыыл эбит этэ”, – диэбитин өйдүүбүн. Арааһа, бэйэтэ да көннөрү киһиттэн лаппа кыахтааҕа эбитэ буолуо... * * *    Субу курдук мин хас да чаас Дьууруй Ньукулайабыс Хамыһаарап кэпсээннэрин истэ, суруна сатаан баран, “чэ, бэйи, тохтуохха, аныгыс сырыыга салгыы кэпсэтиэхпит” диэн эрэннэрэн тохтоттум. Дьиҥэр, күн-дьыл, бириэмэ баара буоллар, булт-алт умсугутуулаах кэпсээннэрин киһи эрэ истэ олоруох курдук. Онон “Байдам” сурунаал биир эмэ кэлэр нүөмэригэр Хамыһаарап кэпсээннэриттэн өссө бэчээттиэхпит диэн мэктиэлиибин.
kyym.ru сайтан