1.    Куорат убойнай отделын начаалынньыга Димов Владлен Семёнович эбиэт кэмигэр кэбиниэтигэр сынньанар санааламмыта. Аһыах санаа суоҕа. Эбиэт кэмигэр үлэтигэр ардыгар урут утуйа түһэн ылар буоллаҕына (кырдьыга, өссө хаһан утуйуоҥ биллибэт), ыйы быһа остуолга сыппыт кроссвордун үрдүгэр түспүтэ.      Кроссворду таайарыгар солбуйааччыта Кокорин Анатолий сүбэһит буолбута. Ымбыды остолобуойугар хайыы үйэ эбиэттии охсон, сүргэтэ көтөҕүллүбүтэ сүрдээх этэ. Анатолий Владлеҥҥа солбуйааччы буолбута номнуо икки сыл ааспыта. Урут куорат биир отделыгар холуобунай ирдэбил начаалынньыгынан үлэлээбитэ. Сүрдээх бутуурдаах, куоракка улахан айдааны тарпыт, киһини өлөрүү дьыалатын арыйыы кэнниттэн Владлен солбуйааччынан ыҥырбыта. Онуоха Анатолий үөрүүнү кытта сөбүлэспитэ. Анатолий биир уратыта сытыы булугас өйө, чэпчэки юмора уонна интэлигиэннии майгыта этэ. Сыщик идэлээх киһиэхэ ис хааныттан интэлигиэн буолуу сэдэх, ол иһин даҕаны бары Анатолийы сөбүлүүллэрэ, ол иһигэр Владлен эмиэ.    – Чэ, эрэ, Толя, тыа бөдөҥ көтөрө, фазанныҥыларга киирсэр туох эбитий, сэттэ буукуба? – кириэһилэҕэ тиэрэ түһэн олорон Кокоринтан ыйыппыта. – Перепел буолбатах дуо?    – Суох, перепел улахан көтөр буолбатах, быыкаа буо­лаах­таатаҕа, чоппууска саҕа. – Анатолий перепел төһө кээ­мэй­дээҕин илиитинэн көрдөр­бүтэ. – Улахан көтөр, улахан көтөр... – толкуйдаан-толкуйдаан баран саҥа аллайбыта. – Глухарь эбит буолбаат! Сахалыыта – улар.    – Кырдьык, оруобуна сөп түбэһэр, – Владлен буукубалары кыбадыраакка суруйарын быыһыгар хардарбыта, – аанньаҕа таайбатыбыт быһыылаах, аны бүгүн, чахчы, “глухарь” дьыалатын быраҕан биэриэхтэрэ.    – Тьфу-тьфу-тьфу, оннук эрэ буолбатар ханнык, – Анатолий туран аан диэки сыҕарыйбыта, – чэ, тугу гына олордомуй, хата, үлэлии барыым.    Эбиэт кэмэ бүтэн, көрүдүөргэ үлэһиттэр кэлэр тыастара-уустара, үймээлэрэ кутулунна. Владлен ситэ таайбатах кроссвордун киэр ууран баран, саҥардыы оперативнай дьыаланы арыйан эрдэҕинэ, Кокорин киирэн кэлбитэ.    – Влад, эн биһиккини кириминээл начаалынньыга ыҥы­рар, хайа эрэ дьон сүп­пүт­тэр, арааһа, иһэ истээх түбэлтэ тахсыбыт быһыылаах.    Үгэс курдук, уонтан биир эрэ түбэлтэҕэ сүппүт киһи бүрүстүүпүнньүк сиэртибэтэ буолар. Онтон атын тоҕус түбэлтэҕэ сүппүт киһи биитэр күүлэй тэппит, биитэр аймахтарыгар тугу да эппэккэ баран хаалбыт эбэтэр туох эрэ быһылааҥҥа түбэһэр: ууга былдьанар, тыаҕа мунар, өйүн сүтэрэр, о.д.а. Бэл, биирдэ сүтэн хаалла диэбит киһилэрэ дьиэ үрдүгэр тахсан, сүрэҕин тииһигэ киирэн, өлөн хаалбыт түбэлтэтэ баара. Оннук хас да сыл устата сыппыт. Сураҕа суох сүппүт дьону көрдөөһүҥҥэ анал подразделение баара. Оттон криминальнай милииссийэ начаалынньыга “убойнайдары” ыҥырбыт буоллаҕына, дьэ, чахчы, туох эрэ уһулуччу түгэн үөскээтэҕэ.    Криминальнай милииссийэ начаалынньыгын кэбиниэтигэр ытаан, сирэйэ дарбаччы иһэн хаалбыт эдэр дьахтар олороро. Начаалынньык Владленнаах Анатолийы билиһиннэрбитэ.    – Чэ, билсэн кэбиһиҥ, бу – өлөрүү дьыалатын арыйар отдел начаалынньыга Димов уонна кини солбуйааччыта Кокорин. Эн кинилэргэ миэхэ кэпсээбиккин сиһилии быһааран биэр, баҕар, өссө эбии тугу эмэ өйдөөн кэлиэҥ.    Ол кэнниттэн Владлеҥҥа хайыһан бирикээстээбитэ:    – Гражданканы кэбиниэккитигэр киллэрэн, иҥэн-тоҥон кэпсэтиҥ – дьон дьикти баҕайытык сүтэн хаалаллар, ууга тааһы бырахпыттыы хайдах оннук сүтүөхтэрэй. Чэ, быһаарсыҥ уонна дакылааттаарыҥ.    Кэбиниэтигэр киллэрэн баран, Владлен дьахтарга ыстакааҥҥа уу кутан биэрбитэ. Дэтэктииптээх киинэҕэ үксүгэр силиэдэбэтэл эбэтэр сыщик доппуруостуур киһилэригэр хайаан да уу биэрэллэр. Владлен маныаха син балайда төбөтүн сыспыта эрээри, бу туох суолталааҕын кэлин биирдэ өйдөөбүтэ. Уу, чэй, муорус да кутан биэрии үтүө сыһыаны олохтуурга көдьүүстээх: кэпсэтиэхтээх киһиҥ утаҕын ханнарыы да, күөмэйин сиигирдии да буолбатах. Быһата, манна психология биллэр-биллибэт тыына баар, онон Владлен гражданнары кытары алтыһарыгар үгүс элбэх тыла суох бу ньыманы туһанара.    Дьахтар ууну барбах иһэ түһэн баран, баттаҕын көннөрүммүтэ, суумкатыттан сиэркилэтин таһааран көрүммүтэ, ноһубуойунан хараҕын соттумахтаат, ыйыппыта:    – Хайа, саҕалыыбыт дуо?    – Ээ, оннук. Эйигин истэбит, – Анатолий хоруйдаабыта, – ыксаабакка, тугу да көтүппэккэ саас-сааһынан кэпсээ. Ити улахан суолталаах.   – Мин Виктория диэммин. Серафимныын бииргэ олорбуппут үс сыл буолла. Биир оҕолоохпут, уол, икки саастаах. Серафим былырыын куорат дьаһалтатыгар үлэлии киирбитэ. Үлэтин сөбүлүүр, төһө да кылгастык үлэлээтэр, тэрилтэтигэр аптарытыаттаах. Нэдиэлэ анараа өттүгэр үлэтиттэн үөрэн-көтөн кэлбитэ: Киин ырыынак дириэктэринэн үлэлээ диэбиттэр үһү. Мин куттаммытым, тоҕо диэтэххэ, ырыынакка дьиҥнээх “сэрии” барар диэн истибитим, ол иһин дириэктэр киһиэхэ кутталлаах буолуо дии санаабытым. Ол гынан баран Серафим төрүт истэ барбатаҕа, барыта үчүгэй буолуо, сотору баһылык ырыынакка үөскээбит итэҕэһи-быһаҕаһы туоратыа, ону таһынан киниэхэ көмөлөһөөччүнэн астаапкаҕа тахсыбыт биир эмэ милиционеры эбэтэр борокуруору биэриэхтээх диэн уоскуппута. Былаана толору этэ. Ырыынак аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир, сайдыылаах, оттон куорат олохтоохторо албынныахтара, атаҕастыахтара суоҕа диэн кэлэллэрин курдук оҥорор, уларытар санаалааҕа. Иллэрээ күн, баскыһыанньаҕа, оройуонтан ыкса доҕоро Попов Серёжа кэлбитэ. Оскуолаҕа бииргэ үөрэммиттэрэ, бүтэрэн да баран доҕордуу сыһыаннарын быспатахтара.    Виктория тохтоон ыстакааннаах уутуттан иһэ түспүтэ, эмиэ сиэркилэҕэ көрүммүтэ, хараҕын уутун соттон кэбиһээт, кэпсээнин салҕаабыта:    – Үс дуу, түөрт дуу чаас саҕана субонуоктаабыттара, ол саҕана мин оҕону кытта бодьуустаһарым, онон Серафим доҕотторо кэллэхтэрэ буолуо диэн аахайбатаҕым. Серафим киирбит киһиэхэ туох эрэ диэн хоруйдаабыта, кыбартыыраҕа киллэрбэтэҕэ, ааны сабан баран саалаҕа, Сергей олорор хоһугар киирбитэ. Мин маннык диэбитин чуолкайдык истибитим: “Сергей, миигин кытта таһырдьа тахсыс начаас ыккардыгар”. Таҥнан тахсыбыттара. Онтон ыла икки суукка ааста да, хайаларын да көрө иликпин...    Хараҕа уу-хаар баспытыгар Виктория киэр хайыһан ноһубуойунан соттубута.    – Баҕар, уолаттар кыратык чэрчийэ түһээри гыммыттара буолаарай, – Анатолий ыйытааччы буолбута, – кэргэниҥ биирдэ эмэ хас эмэ хонукка сүтэ сылдьыбыттаах дуо?    Бу ыйытыы дьахтарга ыарыылаахтык иһилиннэ быһыылаах, икки иэдэһэ кытаран тахсыбыта, өһүргэммит куолаһынан хардарбыта:    – Серафим оннук киһи буолбатах, өскө туох эмэ буолбатах буоллаҕына, хайаан да дьиэтигэр кэлиэ этэ!    – Бырастыы гын, – Дьахтар эрэйдээҕи өһүргэтэн, Кокориҥҥа сатамньыта суох быһыы-майгы үөскээбитэ, – биһиги биир сүрүн биэрсийэни тутуһарбытыгар атын барыйааннары эмиэ бэрэбиэркэлээн киэр тибэрбит наада. Өссө төгүл бырастыы гынаргар көрдөһөбүн.    – Сүрүн биэрсийэ диэн ол тугуй? – дьахтар Анатолийы эмиэ уустук балаһыанньаҕа киллэрбитэ.    “Билигин Толя “сүрүн биэрсийэ – өлөрүү” диэтэҕинэ, дьахтары кытта салгыы кэпсэтэр хайдах да сатаммат: истиэрикэ, ытааһын, баҕар, уҥан да хаалыан сөп” диэн саныы охсубута Владлен уонна Анатолийга көмөлөһөрдүү:    – Виктория, сүрүн биэрсийэ элбэх буоллаҕа дии – тыаҕа тахсан, мунан хаалыахтара, баҕар, туох эмэ дьыаланан ыраата барбыттара буолуо, аны онтон кыайан төннөр кыахтара суоҕа диэн эмиэ баар. Көрбөккүн дуо хайдах курдук ардаабытын, суол-иис буорайдаҕа дии. Быһата, биэрсийэ элбэх, онон барытын бэрэбиэркэлиэх тустаахпыт.    – Миигин сэрэппэккэ эрэ хайдах айаннаан хаалыахтарай? – Виктория кэлэйбиттии ботугураамахтаат, ах барбыта.    – Виктория, ким эмэ саамматаҕа дуо? – Владлен ыйыппыта.    – Ким да саамматаҕа. Өскө сааммыт да буоллахтарына, миигин куттаамаары хаһан да ону этиэ суоҕа. Барыта үчүгэй баҕайы этэ эбээт, настарыанньата да көтөҕүллүбүтэ сүрдээҕэ. Дьэ, туох буолбутун төрүт билбэтим.    – Түннүгүнэн кими эмэ көрбөтөххүт дуо? – Анатолий киниттэн ыйыппыта. – Түннүк олбуор диэки дии?    – Оннук, ол эрээри түннүгү көрбөтөҕүм, бэйи, мин саныахпар, массыына баара, бэйэбит массыынабыт тиэргэҥҥэ турара. Кэргэним ханна эмэ айаннаары гыммыта буоллар, бэйэтин массыынатыгар олоруо этэ. Ол аата Серёжалыын атын массыынаҕа олордохторо.    – Виктория, билигин дьиэлээ уонна биһиги дьоммутун кэтэс, – диэн Владлен кэпсэтиини түмүктээбитэ, – сотору тиийиэхтэрэ уонна эһиги дьиэҕит кыбартыыраларын кэрийиэхтэрэ. Баҕар, ким эмэ тугу эмэ көрбүтэ буолуо, сибидиэтэллэр да көрүөхтэрин сөп.    – Үчүгэй, тиийэн күүтүөм, – диэн баран, дьахтар туран, кэбиниэттэн тыаһа-ууһа суох тахсан барбыта.   2.    Владлен Кокорины кытта икки оперативнигы сүппүт киһи кыбартыыратыгар ыытан баран, ырыынакка барбыта. Бастаан ырыынак үлэһиттэрин кытта кэпсэтэр санааламмыта. Биир дьахтарга дириэктэр кэбиниэтин күлүүһүн тыла баара. Владлен көрдөһөн астарбыта, сабыта быраҕан үрдүнэн-аннынан көрбүтэ эрээри, дьикти сүтүүгэ төрүөт буолар биир да энчини булбатаҕа. Ол кэмҥэ кэбиниэккэ үс дьахтары кытта биир эр киһи-контролёр мустубуттара уонна Владлен хаһан бүтэрин кэтэһэн саҥата суох турбуттара.    – Тугу эмэ өйдөөн хаалбыккыт буолаарай? Дириэктэр үлэтин бүтэһик күнэ хайдах ааспытай? – Владлен ыйыппыта. – Баҕар, киһи уорбалыах түгэнин көрбүккүт буолуо. Баҕар, ким эмэ кэлэ сылдьыбыта буолуо, настарыанньата хайдах этэй?    – Барыта уруккутун курдук этэ, – диэн биир дьахтар хоруйдаабыта, – ырыынак сабыллыар диэри кэбиниэтигэр олорбута, ол кэнниттэн дьиэлээбитэ.    Барыан иннинэ атыы-эргиэн эрээттэрин быыһын сиппийиҥ диэн дьаһайбыта. Настарыанньатыгар да, туох да уларыйыы суоҕа, ону мин билиэх этим.    – Аны сылдьар дьон туһу­нан. Ким эмэ ол күн кэлэ сылдьыбыта дуо? – Владлен наадалаах импэрмээссийэни ылыам диэн эрэнэ санаабыта уостан-сүтэн барбыта.    – Приёмҥа бааллара, сүн­ньү­нэн, атыыһыттар, – хоруйдаабыта контролёр, – сэкирэтээр суох буолан, кэлэр дьону бакаа бэлиэтээбэппит.    Салгыы үлэһиттэри уонна атыыһыттары кытта кэпсэтэ түһэн баран, туох да интэриэһинэйи булбакка, Владлен управлениетыгар төннүбүтэ.    Киэһэлик сүппүт киһи дьиэтин кэрийэн бэрэбиэркэлээбит уолаттар кэлбиттэрэ.    – Толя, хайа, туох ситиһии баарый? – Владлен Кокорины ыйыта тоһуйбута. – Ырыынакка сырыттым эрээри, халтайга, таныктаах биир да импэрмээссийэ суох.    – Түөһү кырбанар туох да суох, – Анатолий хомоппута. – Сүппүт киһини, кини доҕорун тиэргэҥҥэ ким да өйдөөн көрбөтөх. Атын массыына баарын эмиэ. Дьикти дии, биир да туоһу суох! Баҕар, кэргэнэ тугу эрэ билэр эрээри ситэ эппэтэ буолаарай?    Владлен Анатолийы өйдүүрэ. Маннык бутуурдаах быһылааҥҥа киһини барытын бэрэбиэркэлиэххэ наада. Сүппүт дьону кытта туох эмэ сибээс хаалбыт буолуон сөп. Өрдөөҕүтэ биир дьахтар кэргэнэ сүппүтүгэр дириҥ кутурҕаҥҥа ылларбыт курдук, хараҕын уутунан сууммуттааҕын өйдүүр. Опердар, бэл, силиэстийэ хайдах баран эрэрин кытта билиһиннэрэр этилэр. Сыщиктар соһуйуохтарын быатыгар, ол дьахтар көссүүтүн кытта эрэ эрэйдээҕи өлөрөн баран, оҕуруоттарыгар көмпүттэрэ арыллан тахсыбыта.    – Бу түбэлтэҕэ кэргэнэ кыттыспыт сибиэнэ суох, – Владлен бэлиэтээбитэ, – буруйу оҥоруох дьахтар буолбатах. Көстөр дии дириҥ кутурҕаҥҥа ылларбыта.    – Оннук эбит, өйдүүбүн, – Анатолий сөбүлэспитэ, – дьахтар, кырдьык, олус санааргыыр, аны өссө оҕолоох...    – Биһиги тоҕо наар өлөрүү диэн тахсабытый, – Владлен бэйэтин да, Анатолийы да алы гына сатаан, – баҕар, кинилэр тыыннаахтара буолуо, кыргыттары кытта күүлэй тэппит да буоллахтарына көҥүллэрэ.    Уопуттаах Анатолий саарбахтаабытын биллэрэн көхсүн этиппитэ:    – Оннук буолбата ини...   Геннадий ГУРЬЕВ (“Кара Чочур Мурана” диэн В.Егоров сэһэниттэн тылбааһа.)
kyym.ru сайтан