Сэрии кэмигэр дуу, кэнниттэн эбитэ дуу, Ньурба Антоновкатыгар симментал боруода атыыр оҕуһу аҕалбыттара. Бастаан көрбүппүн өйдүүбүн ээ... Оо, улуу дьаалы! Бу улаханын! Букатын хайа саҕа, кыһыл эриэн өҥнөөх, эбиитин, кэйиик!          Көстөкүүн диэн тимир ууһа оҕус киирэн эрэ турар, сатаан эргийбэт гына алта баҕаналаан, муосталаан хотон тутта. Ол кэннэ кытарбыт тимиринэн муннун үүттээн баран, оспутун кэннэ тимир чурумчулаата. Сиэтэр “быата” — саһаан кэриҥэ усталаах, ыраахтан туран кэтэрдиллэр тимир турба. Мындыр саха ууһа кэйиик оҕус сиэтэн иһэр киһиэхэ кэлэн түспэтин курдук оннук оҥорбут этэ. Оҕуска бостуугунан эдэр, кыахтаах уолу анаабыттара (Төбөөтөбө Маайа уола быһыылааҕа).    Алдьархай онтон саҕаламмыта. Ону саныы-саныы ийэм ытаан хараҕын уутунан суунара. Бачча улахан оҕус кыра саха ынаҕа бөҕөтүн хам баттаан, систэрин, уллуҥахтарын, атахтарын тоһуталаан өлөртөөбүтэ. Ол эрэ буолуо дуо... Бу соҕурууттан соҥнообут “күндү баайдара” үс киһи тыыныгар туруор диэри өлөрөр көҥүлү биэрбэтэхтэрэ. Бастаан биир кырдьаҕас эмээхсини өлөрбүтэ. Ол эрэйдээх сайылыктан (Эбэттэн) Антоновкаҕа баран истэҕинэ, суолга көрсөн дэлби кэйэн, тэпсэн кыайбыт этэ. Иккиһэ – бостуук уолу. Уол көхсүн дьөлө кэйдэрэн үс эрэ ый сытан баран өлөөхтөөбүтэ. Оҕус үтэһэтэ туолар, үөһэ таһымныыр быатыгар, атынан испит оройуон боломуочунайын аттары-бэйэлэри үлтү кэйэн, тэпсэн өлөртөөбүтэ. Ити курдук хас сыл айбардаабытын өйдөөбөппүн. Бука, бастакы булкаас симментал ынахтар тэнийэн эрдэхтэринэ буолуо.    Урут сахаларга “ама, үүттээх чэйи испит киһи аччыктыыр үһү дуо” диэн өйдөбүл баара. Ол, биллэн турар, саха ынаҕын үүтүгэр сыһыаннааҕа. Оттон кэлин тэнийбит боруода булкаастаах ынах үүтүн ийэм: “Чэй да үүтэ буолар кыаҕа суох”, — диэхтиирэ.    Аҕам ферма сэбиэдиссэйин үлэтин таһынан, арааһа, бэтэринээр үлэтин эмиэ толороро. Субан сүөһүнү Кугдаарга от сиэтэ диэн таһааран кыстаталлара. Онно аҕам сүүһүнэн оҕус борооскуну бэйэтэ соҕотоҕун аттыыра. Ол сылдьан, ийэм көрдөһүүтүнэн, ыраас саха оҕуһа тахсыа диэбит 4-5 борооскутун аттаабакка хаалларара. Быһата, оччотооҕу саха дьоно эрэйдээхтэр өбүгэлэрэ хас эмэ сүүһүнэн сыллары быһа иитэн кэлбит, саханы саха оҥорбут, олохторун аргыһын, хаан уруу сүөһүлэрин тыынын хайдах сатыылларынан-кыайалларынан уһата сатаабыттара. Онтон атын тугу гынаахтыахтарай? Эһиилигэр тойоттор тахсан баран “биир да боруода оҕуһу хаалларбатаххын!” диэн аҕабын бэтэринээрдиир “чыыныттан” устан кэбистилэр. Кини оннугар Иван Рудых диэн сэрииттэн арыгыга убанан кэлбит киһини анаабыттара. Ол киһи аҕам туох дииринэн сылдьара. Инньэ гынан, кыһын кинини устан баран аҕабын төттөрү олордубуттара.    Били, соҕурууттан кэлбит “мааны ыалдьыт”, симментал оҕус, өлүөр диэри элбэх быракааһы оҥорбута. Дьону кэйээри дьиэҕэ куоттаран киллэрэн баран, сайылык ампаар дьиэтин муоһунан батары анньан баран өрүтэ аппаҥнатан куттуура. Ити билигин Кыталыктаах диэн ньурбалар ыһыахтыыр сирдэрин хатыҥ чараҥын солото сырыттахпытына, оҕуспут тыраахтарга түһүтэлээн куттаан өлөртүү сыспыттааҕа. Ол тыраахтарбыт да “газогенераторынан” үлэлиир, хатыҥ чууркатынан оттуллан барар этэ. Мин онно хатааһылыыр баҕаттан, тыраахтар оһоҕун оттууга көмөлөһөрүм. Наһаа бытаан да буоллар, олус күүстээх сэп этэ. Биирдэ сайылык оҕолоро дьиэ таһыгар от отууга утуйа сыттахпытына, отуубутун тоҕо көтөн, биһигини сиирэ-халты батыччахтаан, сиэтэлии сыһан турардааҕа.    Дьэ, бастакы кыстык хаар түспүтүн кэннэ, ол оҕуспутун өлөрөр көҥүл кэллэ. Оҕуһу Антоновкаҕа бурдук ыскылаатын таһыгар аҕаллылар. Оҕус өлөрүн көрөөрү киһи бөҕө муһунна. Оскуолаттан чугас буолан, оҕолор эмиэ баарбыт. Кэлин аҕам кэпсээбитинэн, бастаан сэрииттэн эргиллэн кэлбит Алексей Тарасов диэн киһи”сүнньүөҕүнэн сүрэххэ ытан өлөрүөххэ” диэн этии киллэрбит. Ону аньыырҕаабыттар. Аҕам бииргэ төрөөбүт быраата Бартыһаан Бааска “балтанан сүүскэ охсон көрүүм” диэбитин — куттаммыттар. Дубук тутуннахха иэдээни оҥоруо турдаҕа. Онуоха Көстөкүүн уус диэн кыра уҥуохтаах, хап-хатыҥыр киһи “мин бэйэм дьаһайыам” диэн кэбиспит.     Оскуола мас соппулуотун кэнниттэн көрөн турдахпытына, Бартыһаан Бааска Көстөкүүнү көтөҕөн ылан ыга бааллан турар оҕус үрдүгэр олордон баран тэйэ хааман биэрдэ. Көстөкүүн хамсатын туора уоппутунан оҕус арҕаһын устун төбөтүн диэки сыылаҥхайдаан тиийдэ уонна аа-дьуо бигээн баран, оҕуһу быһаҕынан сүнньүгэ аста. Оҕус ымыр да гыммата. Көстөкүүн ытыһынан быһаҕын угар диэри батары саайан баран булкуйталаан кэбиспитигэр, оҕуспут умса барда уонна сууллан күөһэлис гынна. Уус оҕус көхсүттэн чэпчэки баҕайытык туора ойон кэбистэ. Ону кытта аҕам аах сырсан тиийэн оҕус хабарҕатын быстылар, астаан бардылар...    Дьэ, ити кэмтэн ыла Ньурбаҕа симментал булкаастаах ынах үөдүйэн барбыта. Саха ынахтара ыраах нэһилиэктэргэ хаалбыттара эрээри, сыыппара-бырыһыан сырсыытыгар, уонча-сүүрбэччэ сыл иһигэр букатыннаахтык эспиттэрэ. Биллэн турар, “саҥа боруода көмөтүнэн оччо-бачча үүтү ыатыбыт” диэн отчуоттуурга туһалааҕа буолуо. Оттон арыы оҥоруута кыччаабытыгар, боруода ынах холбуллубут үүтэ сиргэ тоҕуллар буолбутугар ким да дьаалайбатаҕа. Онто да суох убаҕас үүт холбуллубута туох көдьүүстээх буолуой, уу буоллаҕа.    Саҥа тэнийбит сүөһүлэр, биллэн турар, саха ынаҕар ханан да холооно суох тас дьүһүннээхтэрэ. Былыр эбии аһылык бэлэмнэнэр, дулҕа, талах, турунуопус, хаппыыста эҥин эбии бэриллэр эрдэҕинэ, үүтүн-этин хаачыстыбата син аҕай буолара. Кэлин уотурба тэнийбитин кэннэ, эт хаачыстыбата адьас түстэ. Маһы да кирэр, эти да сиир, ууну да иһэр, миини да иһэр суолтата тэҥ буолла. Былыр хаһан эрэ эдэрбэр Москубаҕа сылдьан соҕурууҥҥу боруода ынах этин сиэн баран, аҕынньым төллөн, саакка-суукка киирэ сылдьыбыт кэмнэрдээҕим. Билигин, ханна барыахпытый, оннук этинэн эмсэхтэнэн олордохпут.    Саха ынаҕын этэ барахсан, ама, онно холоонноох буолуо дуо! Аны туран, көрүүтэ-истиитэ боростуойа, аһыыра аҕыйаҕа, тугу баҕарар сиир боро, кыһыннары таһырдьа уулуура... Атын ханнык боруода тэҥнэһиэй, саха ынаҕар!   Василий Романов, Нам сэл.
kyym.ru сайтан