Бу түбэлтэни 60-с сылларга мин кыра сырыттахпына, эһэм дьиэ тутуһа сылдьар дьоҥҥо кэпсээбитин бэркэ диэн өйдөөн хаалбыппын. Кэлин бэйэм сааланар, көтөр-сүүрэр, кыыл майгытын-сигилитин кэм, ханнык эмэ билэр буолан баран өссө сөҕө саныыбын.          Былыргы сахалар мас көтөрө сааһын охсор миэстэтин бэркэ сыаналыыллара үһү. Ол курдук, өлбүгэ сир курдук аҕаттан уолга бэриллэн иһэр эбит. Атастаһык сыаната хас эмэ акка, ынахха даҕаны тиийиэн сөбө үһү. Сахалар бу үгэстэрэ кэлин сүтэн-иҥэн хаалбыт курдук. Куртуйах, улар, уопсайынан мас көтөрө барыта харахха быраҕыллар гына аҕыйаата. Сааһын дьарык оҥостон бултуур көҥүллэммэт даҕаны.    Эһэм сүүрбэччэлээҕэр биир саас куртуйах охсор толоонугар олорбут. Куртуйах — олус сэрэхтээх уонна өйдөөх даҕаны көтөр. Ол эрээри саас сүүллэрэ киирэр кэмигэр кинилэр даҕаны өйдөрүн сүтэрэ быһыытыйаллара баар суол. Эһэм кэпсииринэн, сиппит-хоппут куртуйахтар эрэ «охсор», охсуһар эбиттэр. Оттон эдэрдэрэ «көрөөччү» быһыытынан сылдьаллара бааламмат. Эдэр булчут аҕатын сүбэтинэн, киэһэлик бэрт эрдэ миэстэтин булан дьылыйан олорбут. Табахтыыр, сөтөллөр букатын бобуллубут. Тоҕо диэтэххэ, куртуйахтар сыыйа мустан, саҥата-иҥэтэ суох кэтэсиһэн-манасыһан хороһон аҕай олороллор эбит. Эһэм эрдэттэн оҥостон от тэлгэтиилээх туруорбах хаххаҕа кирийэн олорбут. Халлаан имэ тэтэрэн, улам сырдаан барбыт. Онон-манан маска бэрт ыарахан көтөрдөр тыастаахтык суугунаһан түһүтэлииллэрэ элбээбит. Сорох сиргэ «чуффыыр-р» диэх курдук саҥалар, симик соҕустук даҕаны буоллар, иһиллэтэлиир буолбуттар. Дьэ, онтон хахха иннинээҕи ырааһыйаҕа биир куртуйах бэрдэ түһэн кынатын, кутуругун тэрэччи тутан куллугураабытынан барбыт. Өр-өтөр буолбатах, кини аттыгар атыыр куртуйахтар бииртэн биир түһүтэлээн барбыттар, олор быыстарыгар аҕыйах тыһы түһэн, ньыхаччы туттан хамсаабакка сытынан кэбиспиттэр. Сорох тыһылар уонна атыырдар чугастааҕы мастартан таҥнары өҥөйөн олорбуттар.    Эһэбэр аҕата көрдүҥ даҕаны сонно ытыалаан барымаар, оттон саамай көстүүлээхтэригэр, саҥалаахтарыгар, сытыыларыгар адьас дураһыйан даҕаны көрөөйөҕүн, биирдиитэ ыта-ыта «сойутан» олороор диэн сэрэппит. Оччоҕуна, көтөрдөрүҥ ах бара түһэн баран, эмиэ куллугураһан барыахтара диэбит.    Ол кэмҥэ күн кыыһан тахсыбыт, көтөрдөр охсууларын үгэнигэр киирэ быһыытыйбыттар. Эһэм тоҕоостоох түгэни уонна кытыы соҕус сылдьар куртуйаҕы ытаары, сэрэнэн чуҥнуу олорон, от быыһынан саһыл үөмэн иһэрин көрө биэрбит. Сиргэ адьас хаптаччы сыппыт, кулгаахтарын ньылаппыт. Хороҥ от быыһыгар көстүбэт кэриэтэ эбит. Эһэм салгыы туох буоларын кэтэһэн бүтүннүү харах иччитэ буолан олорбут. Сыыйа өйдөөбүтэ, саһыла сиргэ ньыхаччы сытар тыһы куртуйахха саантыыр эбит. Атыырдар обургулар бэйэ-бэйэлэрин эккирэтиһэн, адьас аттыгар даҕаны кэллэхтэринэ, хамсаабакка иһийэн биэрэн иһэр. Саһылга көхсүнэн сытар тыһы куртуйах төбөтүн биирдэ эмэ өндөтөн ылар. «Адьас, били үтүөмсүйбүттүү туттар мааны дьахтарга майгылыыр эбит» диэн эһэм күлэрэ. Ити курдук, хамсыыр-хамсаабат икки ардынан сыыллан саһыл көтөрүгэр ыкса чугаһаабыт. Ол да буоллар, тута ыстана охсубатах. Тугу эрэ кэтэспиттии сыппыт. Хас даҕаны куртуйах биир кэмҥэ «хапсан» ылар кэмнэригэр, саһыл сулбу ыстанан тахсан, били тыһыны моонньуттан харбаат, төттөрү сылбырыс гынан хаалбыт. Сорох куртуйах онтон үргэн, маска көтөн тирилэһэн тахсан олорбуттар. Оттон атыттар, ууларыгар-хаардарыгар киирэн, бөтүүк курдук дьохсооттоспуттарын тохтоппотохтор. Эһэм саһыл өйүн сөҕөн эрэ кэбиспит. Чочумча буолан баран, маска олорбут көтөрдөр төттөрү түспүттэр. Сааскы имэҥ ырыата өссө күүһүрбүт. Тыһы куртуйахтар миэстэттэн миэстэҕэ хааман кыадьаҥаласпыттар. Ол ахсын, атыырдара куллугурууллара, күөйсэллэрэ-хаайсаллара күүһүрэн испит. Эһэм иккини-хаһы хоһулуу ытар санаалаах хоноҥноон иһэн, саһыла иккистээн ньылбыйан иһэрин көрө биэрбит. Бастаан утаа, «маҕай аллаах, бултатымаары гынна ээ» диэн, тутуу былдьаһан куртуйахтарын ыта охсоору гынан баран, ураты бултааһыны көрөр санаата баһыйан тохтообут. Саһыла мааҕыҥҥыттан атын, куртуйахтар саамай хойуутук сылдьар сирдэринэн киирэн иһэн, чугуйан «түһүлгэ» кытыытын диэки сыыллыбыт. Ол диэки, биир тыһы эрэйдээх үтүөмсүйэн сытар эбит. «Марата» бэрдэ дуу, кырдьаҕаһа эбитэ дуу, атыырдар кини диэки улаханнык саантаабаттар. Чочумча буолан баран, саһыл ол эрэйдээҕи «хап» гыннаран баран, төттөрү ньимис гынан хаалбыт. Бастаан утаа эмиэ хамсаныы, сибиэркээһин тахсыах курдук буолан иһэн уоскуйуу буолбут.    Эһэм, хаһааҥҥа диэри саһыл куртуйахтары итигэстиирин көрөн олоруой, охсуһа сылдьар икки атыыры ытан «дор» гыннарбыт. Биирэ тута барбыт, иккиһэ кынатын тосту ыттаран сүүрэн хаалбыт. Хаалбыт куртуйахтар көтөн тирилэһэн тахсыбыттар. Эһэм хойобуун буолбут көтөрүн эккирэтээри ойон турбут.    Саһылы кытары бииргэ бултааһына итинник түмүктэммит.    — Мин ыппатаҕым буоллар, төһөнү тутуох эбитэ буолла. Дьэ, олус өйдөөх кыыл диэтэҕиҥ. Чугастааҕы тыаҕа кистээн баран, иккистээн кэлэр эбит. Атыырдар төһө эмэ муннун быһа үктүү сыһан аасталлар, чыпчылыйан даҕаны көрбөтө сүрдээх. Араллааны таһаарыан баҕарбат буоллаҕа. Онон, саһыл эмиэ көтөр майгытын-сигилитин бэркэ диэн билэр эбит, — диэн, эһэм кэпсээнин түмүктээн, удьурҕай хамсатын олорор бэрэбинэтигэр тэбээн тоһурҕаппыта.   БОРУОХАР.
kyym.ru сайтан