1937 с. олунньу ыйга улахан эдьиийим Дьэбдьиэй, тымныйан буолуохтаах, улаханнык ыалдьан хаалбыта. Онно Мырса ойууну аҕалан кыырдарбыттара. Күнүс кэлэн аһаан баран, киһибит утуйан ылбыта. Сотору туран баран: “Кыыскыт тымныйбыт, балыыһаны буллара охсуҥ. Мин туһалыырым суох”, -- диэн аккаастыы сатаабыта. Биһиэннэрэ истибэтэхтэрэ, кыырарыгар көрдөспүттэрэ.        Дьиэбит тахсар аана хоту өттүнэн этэ, оттон арҕаа өттүнэн хотон турара, онно түннүктэрэ илин уонна соҕуруу өттүгэр этилэр, көмүлүөк оһохтоох. Арҕаа өттүбүтүнэн 200 м. кэриҥнээх сиринэн суол ааһара. Кыыра туран Мырса маннык диэн этэр: “Арҕаа суолунан икки киһи дэриэбинэҕэ баран иһэллэр, биирдэрэ  эдэр киһи, биирдэрэ  сааһырбыт. Эдэрдэрэ тохтуу-тохтуу иһиллиир, кырдьаҕаһа ыҥыран ылар да, эдэрэ истибэт, хаста да тохтоон иһиллээтэ. Иккиэн биир дьиэҕэ олорор дьон”,  диэн дьүһүннэрин ойуулаата. “Бу түүн иккиэн төбөлөрүнэн охтуохтара. Кырдьаҕаһа биир ый ыалдьыаҕа, эдэрэ сыта-тура, 3 сыл ыалдьыаҕа” диэн “уураахтаан” кэбиспитэ.    Сарсыарда оскуолабар барарбар ийэм ыҥыран ылан: “Бөлүүн ааспыт икки киһи туһунан оҕолорго олох кэпсээйэҕин. Кэпсиэҥ да, Мырса сөбүлүө суоҕа, билиэҕэ”,  диэн сэрэппитэ.    Тиийбитим, оскуолабыт тыбыс-тымныы, оттуллубатах: остуорастарбыт бэҕэһээ киэһэ Эбэ иһиттэн кэлэн баран, түүн төбөлөрүнэн улаханнык ыалдьан турбатахтар. Итинниги истээт, сүрэҕим “парк” гына түспүтэ. Кэпсиэм баара дуо, суох буоллаҕа.    Ол дьон оскуола уопсайыгар олороллоро, бэйэлэрэ оһох оттоллор, тиэргэн күрдьэллэр, кэргэттэрэ муоста сууйааччынан үлэлиир этилэр. Дьүһүннэрэ үкчү Мырса ойуулаабытыныы дьон. Кырдьаҕаһа Уйбаан Сэмэнэп диэн, 84-гэр тиийэн өлбүтэ. Эдэрэ Түмэппий Уйбаныап диэн, эмиэ 80-тан тахсан баран өлбүтэ. Ойуун кыырар саҥата оһох ураатынан тахсара иһиллэрэ буолуо. Ол дьон ааһан иһэллэрин, хайдах иһиллииллэрин дьиэҕэ турар ойуун хайдах билиэхтээҕэй? Ол да буоллар билбит.    Төһөтүн да иһин, бу кэлэн санаатахха, олус кытаанах “уураах”. Ойууммут “уурааҕа” олоххо киирбитэ ээ: Уйбаан биир ый ыалдьыбыта, Түмэппий 3 сыл ыарыһах буолбута. Биһиги ойуун кыырбыт нөҥүө күнүгэр сарсыҥҥыттан балыыһаны булан, Булгунньахтаахтан Анна Ивановна Краснова диэн нуучча дьахтара быраас кэлэн эмтээн, көмөлөһөн эдьиийбитин үтүөрдүбүтэ.    Былыр биир улахан ойуун олорбут. Өлбүтүн кэнниттэн дьиэтигэр илэ сылдьар буолбут. Дьоно тута көһөн барбыттар. Түүн аайы кыырар, дүҥүрүн тыаһа ньиргийэн олороро үһү. Оччолорго биир харса суох, абааһыттан куттаммат киһи баар эбит. Ол киһини биир киһи куттаары соруммут, мөккүспүттэр: “Кыыра да сыттын, муостаҕа сытар буоллаҕына, төбөтүн быһа охсуом”,  диэн буолбут. Анараааҥҥыта “чэ, оччоҕо хараҥа буоллаҕына ол дьиэ аттыгар чугаһаар, дүҥүр тыаһын иһиттэххинэ, киирэн төбөтүн быһа охсон аҕалан, ампаарын муннугар кистээр, мин сарсыарда баран көрүөм” диэбит.    Төһө да буолтун иһин, бастаан толлубут курдук, ол да буоллар эппит тылын толорордуу сананан, харса суоҕун киллэрэн, хараҥа буолтун кэннэ чохороонун ылан барбыт. Күһүҥҥү ый быыһа,  ытыс таһынар хараҥа үһү. Чугаһаабыта – дүҥүр тыаһа ньиргийэр. Киһи син чугуруҥнаан, этэ тардыалаан баран, ыстанан киирэн, муостаҕа кыыра сытар ойууну төбөтүн “лэс” гыннаран, кыбынан аҕалан, таһырдьа ампаар муннугар хаһаа иһинэн ууран кэбиһэр.    Сарсыарда мөккүспүт киһитин кэтэһэ сатыыр – киһитэ суоҕун курдук суох. Кэтэһэ сатаан баран тахсан көрбүтэ – били мөккүспүт киһитин төбөтө буолан хаалбыт. Ити курдук киһини куттаары төбөтүн ууран биэрии эмиэ баар буолар.   Василий Яковлев, сэрии бэтэрээнэ, Хаҥалас улууһа.
kyym.ru сайтан