13 сыыппараны дьон араастык ылынар: ким эрэ аньыыргыыр, сэрэхэдийэр, сорох, төттөрүтүн, “хата, табылынным” диэн үөрэр. Оттон миэхэ бу сыыппара эмиэ үчүгэй курдук. Холобур, төрөөбүт күнүм – олунньу 13 күнэ. Бастаан оскуолаҕа үөрэнэ киирэрбэр сурунаалга баар ис­пии­һэккэ 13-с этим диэн чуолкайдык өйдүү­бүн. Тоҕо диэтэххэ, ийэм оскуолаҕа сылдьан, кылааспыт сурунаалын көрөн баран “оо, Куокам испииһэккэ 13-с оҕонон суруллубут, дьэ, буо­лаах­таатаҕа” диэн сөбүлээ­бэтэҕин биллэрбитэ. Алын кылааска үөрэнэрбэр физкультура уруогар сүүрбэ оҕоттон устуруойга 13-с киһинэн турарым. Үнүбэрсиэккэ устудьуон буолбуппун былырыын атырдьах ыйын 13-с күнүгэр билбитим. Ити сыппараттан сылтаан олохпор бакаа туох да уустугу көрсө иликпин, хата, барыта табыллан иһэр курдук. Күлүккэ эрэ имнэниэххэ сөп. Хайа сордоохтор табыллыбаттара эбитэ буолла?          Үнүбэрсиэккэ иккис кууруска үөрэнэбин. Чугастааҕы улуустан сылдьаҕын диэн, уот ааныттан уопсай дьиэҕэ чуга­һаппатахтара, онон тастыҥ эдьиийим аахха олоробун. Үөрэхпэр хоп курдукпун, биир да лиэксийэни көтүппэппин, онон “хорошист” буолан, истипиэндьийэлээхпин. Дьонум аах хара аһы, хортуоппуйу ыыта турар буоланнар, эдьиийим олорорум иһин харчы көрдөөбөт, онон үөрэхпэр биэрэр харчылара тиийэр. Кырдьыга, табаарыстарбын кытта уопсайга олорбутум буоллар, оптуобуска улахан ороскуоту көрсүөм суох этэ. Хата, табахтаабат эҥин буолан, харчыбын мээнэ орос­куоттаабаппын. Устудьуон буолар диэн, син үчүгэйдээх эбит – кыра да буоллар, харчылааххын. Сорох оҕолор, үөрэхтэрин быыһыгар араас тэрилтэҕэ үлэлээн, харчы бөҕөтүн өлөрөл­лөр. Мин да оннук үлэлиэхпин баҕарталыыбын эрээри, дьонум сөбүлээбэттэр. Чэ, көрөн иһиллиэ.    Эдьиийим куорат балыыһа­тыгар сиэстэрэлиир, күтүөм – Медкиин бырааһа. Бэйэлэриттэн хаһан да ыйыппаппын эрээри, интэриниэккэ көр­дөх­хө, эмп эйгэтигэр үлэлиир дьон хамнастара элбэх үһү. Ол кырдьык быһыылаах: быйыл биир билэр кыыһым икки сыл үөрэнэн маҕыыстыр буолбута уонна саньытааркалыы барбыта. Онтуттан олус үөрэр үһү, буолумуна, 50-тан тахса ты­һыынча хамнастанан баран хайыай. Онуоха холоотоххо, тыа учуутала муҥутаан отучча тыһыынча хамнастаах дииллэр.    Соторутааҕыта эдьиийим күтүөбүн кытта арааптар дойдуларыгар – Дубайга – күү­лэйдии барбыттара, онон дьиэбэр соҕотохпун. “Аһыыргар бачча сөп буолуо” диэн, уон тыһыынчаны хаалларбыттара. Мин үөрүү бөҕөтө. Дьонум барааттарын кытта, 80-ус уоптабай базаттан 400 солк ынах этэ атыылаһан, ыргыччы күөс­тэммитим. Онтубун икки күн аһаабытым.    Баралларын саҕана дьонум миигин сэрэтии бөҕөтө: табаарыстаргын аҕалаайаҕын, үөһээ этээскэ олорор Морууска харчы иэстэһэ киирдэҕинэ, биэрээйэҕин, таҥас сууйар массыынаны тыытаайаҕын, то­ҥо­рор лаары сотору-сотору аһымаар, үс хоно-хоно, дьиэ­ҕин инчэҕэй тирээпкэнэн сото сылдьаар, о.д.а. санаппыттара.    Бөлөхпүтүгэр бииргэ үөрэ­нэр уолаттарым да диэхтээн – иккиэлэр эрэ. Истипиэндьийэлэрэ суох буолан, үлэттэн ордубаттар, миэхэ тоҕо кэлиэхтэрэй. Арай Ира барахсан кэлэрэ буоллар! Олус бэрээдэктээх, көнө майгылаах кыыс. Кини аттыбар чугаһаатаҕына, тоҕо эрэ сүрэҕим битиргээбитинэн барар. Таптыырым буолуо дуо, ама? Оннук айылаах кырасаабысса буолбатах, өссө ааһа баран эттэххэ, кырааскаламмат, кириэмнэммэт да быһыылаах, таҥаһа-саба да боростуой. Үнүстүүппүт биир үөрүүлээх тэрээһинигэр сыа­наҕа сиэттиһэн тахсан хоһоон аахпыппыт, дьиэрэҥкэй тэппиппит. Дьэ, ол – олус долгутуулаах түгэн этэ.    Эдьиийим сэрэтэр Морууската, кырдьык, сэрэхтээх дьахтар – иһээччи. Дьиэтигэр араас дьону мунньар, арыгылыыллар, ардыгар иирсэн, боруоктаһан тураллар быһыылаах: тыас-уус сүрдэнээччи. Эмиэ туһугар кыһалҕа диэтэҕиҥ.    Дьонум ол Дубайдарыттан хаартыскаларын ыыта тураллар, үргүлдьү хайдах олорорбун ыйыталлар, быһата, хонтуруоллууллар. Бассаап си­бээһэ баар буолан абырыыр. Сөтүөлүү, күҥҥэ сыламныы сылдьар хаартыскаларын ымсыыра көрөбүн. Мин хаһан үөрэхпин бүтэрэн, байан-тайан ити курдук омук дойдутугар астына-дуоһуйа күүлэйдиибин?    Ардыгар арааһы бары ыраланабын ээ. Аны икки сылынан бакалаабыр үөрэҕин бүтэрэбин, онтон хоту учууталлыы барабын. Сорохтор бу үөрэхпит кэнниттэн тута маҕыыстыр үөрэҕэр туттарсан киирэр былааннаахтар. “Онтон хайдах буоларбыт көстөн иһиэ” дииллэр. Оттон миэнэ чуолкай – хоту биэс сылга учууталлыы барабын. Баҕар, эдэр исписэлиистэргэ кэскиллээх туох эмэ бырагыраама тахсыа. Холобур, оччо-бачча сыл үлэлээбит ыччакка дуогабара бүттэҕинэ, Дьокуускайга кыбартыыра эбэтэр төһө эрэ мөлүйүөн солкуобай бэриллэр эҥин диэн. Хоту үлэлиир учууталлар бу эргиннээҕилэртэн быдан үрдүк хамнастаахтар үһү.   Арай барыта санаа курдук табыллара буоллар, үчүгэй да буолуо этэ-ээ! Элбэх харчы мунньан, манна – Дьокуускайга – кыбартыыра атыылаһабын. Кэргэннэнэбин! Бэйи, кырдьык даҕаны, кими ылабыный? Ираны дуо? Хоту дойду биир эмэ кыыһа сүрэҕим чопчута буолар дуу? Оо, эдэр саас диэн үчүгэй даҕаны! Иннигэр туох күүтэрин сэрэйэҕин эрэ. Сырдык санаа хайаан да кэрэҕэ, үтүөҕэ сирдиэхтээх. Кылаабынайа, онтон туораамыаххын, быстахха аралдьыйымыаххын эрэ наада. Үчүгэй да буолуо эби-ит!   * * *    Дубайтан бассаап кэллэ. Эдьиийим суруйбут. Ыраах улуустан дьүөгэтэ кэлэн ааһыахтаах үһү. Онон кыра хоспун киниэхэ туран биэриэхтээх уонна саалаҕа көһүөхтээх үһүбүн. Туох буолуой, хата, дьыбааҥҥа сытан тэлэбиисэринэн киинэ көрүллүө. Омук ханаала буолан, эрэкэлээмэтэ суох.    Бэйи, дьүөгэтэ ол аата бу киэһэ, сэттэ саҕана, кэлэр эбит дии. Ону даҕаны сөмөлүөттэрэ тардыллыбатаҕына. Бүгүн субуота буолан, биһиэхэ СРС күнэ – үөрэммэппит. Устудьуон бэйэтинэн дьарыктанар күнэ. Ыраахтан кэлэр ыалдьыкка тугу эрэ астаан тоһуйуохха. Эт кэнсиэрбэтин кытта мокоруону буһарыыһыбын, сарсын кытта сиир гына!    ...Киэһэ аҕыс чаас саҕана аан субонуога лыҥкырдаата. Сэрэйбит сэрэх – эдьиийим дьүөгэтэ.    Санаабар, бэркэ билэр чүө­чэм курдук. Баҕар, алама­ҕайа бэрдиттэн дуу, биитэр элэккэй мичээрдээҕиттэн эбитэ дуу, атыҥырыах, симиттиэх санаам мэлис гынна. Сонун киирээти кытта баар көхөҕө ыйаан көмөлөстүм. Чүөчэм (эдьиийим бараллаата быһыылаах) тырып-ирип көрөн баран:    – Нелли диэммин, – диэн бэйэтин билиһиннэрдэ.    – Куокабын...    – Колябын диэ, аата сүрүн, хата, куоскабын диэбэтиҥ дии, – диэн баран, утары көрөн туран, күлэн саһыгыратан ылла.    Онуоха соһуйан, симиттэн хаалан, чочумча аппайан турдум быһыылаах, хата, чүөчэм үөрүйэх баҕайытык суумкатыттан таапачыкатын ылан, кэтэн кэбистэ, сиэркилэҕэ көрүнэн баран саалаҕа ааста.    – Өһүргэнимэ, Коля, кыр­дьа­ҕас киһи оонньообучча эт­тэҕим дии. Хата, аскын тарт, минньигэс баҕайы сыт кэлэр. Сарсыардаттан аһыы иликпин. А-ам, эйигин кытта сиирим буолуо, сэрэнээр, – диэн баран, эмиэ күлэн ылла.    Бэркэ аһаатыбыт. Нелли ол аайы ууга-уокка түһэрбэтэ, балачча кэпсэттибит. Дойдутугар балыыһаҕа сиэстэрэлиир эбит. Уоппускатын ылан, Белокуриха сонотуоруйугар айаннаан иһэр үһү. “Кырдьаҕаспын” диир да, көрүҥэ эдьиийбиттэн балыс курдук. Миигиттэн уонча сыл аҕа быһыылаах. Уулуссаҕа көрсүбүтүм буоллар, оннук айылаах кырдьаҕас диэ суох эбиппин.    Иһити-хомуоһу сууйан, ыалдьыкка кыра хоско утуйарыгар таҥаһы-сабы (эдьиийим ыскаап үһүс долбууруттан ылаар диэн суруйбута) булан баран, бэйэм саалаҕа сытардыы оҥоһуннум.    Нелли бааннаҕа киирбит эбит: суунар тыаһа иһиллэр. Онтон чочумча буолаат:    – Коля, бука диэн, сотторбун аҕал эрэ, дьыбаан баһыгар сытара буолуо, – диир саҥата иһилиннэ.    Мин, хайыы сахха сыгынньахтанан сыппыт киһи, сол курдук плавкинан чырбаҥнаан тиийэн, ол сотторун ылан, бааннаҕа кэлэн тоҥсуйдум.    – Киир-киир, аһаҕас, – диэтэ туох да кыһалҕата суох.    Киирбитим, чүөчэм баанна остуоратыттан төбөтө эрэ быган, мылаллан олорор уонна:    – Ии, хайа, бииргэ суунаары кэллиҥ дуо, Коля, дабаай! Чэ, ити оонньоон этэбин, куттаныма, баһыыба. Соттору аан тутааҕар иилэн кэбис, – диэтэ бааннаҕа олорон.    “Кырдьык даҕаны, саатар, ыстааммын кэтэн да тиийиэх баар эбит” диэн, дьыбааммар кэлэн сэмэлэнэ санаатым. Ол курдук сытан, утуйан хаалбыппын.   * * *    Эбиэт кэнниттэн Нелли “куораты көрө түһэн кэлиэм” диэн баран, оптуобуска олорон айаннаата. Мин дьиэбин сотон ыллым, кэниспиэккэ сорудах биэрбиттэрин “элээрдэн” кэбистим. Икки хас чааһынан хоноһом кэллэ – балай эмэ тутуурдаах.    – Дьэ, Коля, бүгүн миэхэ – бырааһынньык, төрөөбүт кү­нүм, – диэн баран, оонньооно-кырдьыга биллибэт баҕа­йытык мичээрдээн арылыс гынна. – Онон кыратык онтубутун бэлиэтиибит. Сарсын – Новосибирскай!    Суумкатыттан сампаан, сакалаат кэмпиэт, бинэгирээт, мандарыын, ыыһаммыт халба­һы таһааран остуолга уурда. Бу сырыыга хаһаайка аны кини буолла. Дьэ, туттуу-хаптыы мааны!    Кэмниэ кэнэҕэс долгутуулаах аһааһын саҕаланна. Туост көтөхтүбүт. Чүөчэм “брудер­шафт” диэн баран, бакааллаах илиини хайдах тутары көрдө­рөн биэрдэ. Уурастыбыт. Мин, хаһан да уураһан көрбөтөх киһи, эдэр дьахтар уһуннук уураабытыттан туймаара сыстым. Үчүгэй баҕайы эбит, мэктиэтигэр, сүн­ньүгүнэн туох эрэ дьырылаан киирэргэ дылы.    Син өр соҕус аһаан, арааһы кэпсэтэн баран, эмиэ утуйарга оҥостуу буолла. Түргэн баҕайытык оҥостон сыппытым кэннэ, Нелли аттыбар кэлэн олордо уонна сонно кэриэтэ үрдү­бэр саба түһэн сытан, уураан киирэн барда. Соһуйан хааламмын, туох да диэхпин булбатым, кырдьыга, ууруура да үчү­гэйэ бэрт – адьас ууллан хаалыах курдукпун.    Дьиэбит итии буолан, чүөчэм чараас таҥастааҕа, бу сытан араастаан хамсаммытыгар хоппуруон колгуокката өт­тү­гэр диэри арыллан таҕыс­та. Илиибин ылан онно уурбутугар туокка оҕустарбыт курдук буоллум. Төһө өр ити курдук иһийэн сытыам биллибэт этэ, арааһа, түүнү да быһа соннук аах-маах туруктаах сытыах эбиппин. Онуоха Нелли, сорунуулаах баҕайытык “дуустан” диэт, ойутан туруоран бааннаҕа киллэрдэ. Онто да суох дүҥ-даҥ сылдьар киһи, мин, хайдах бааннаҕа киирэн сыбыс-сыгынньах турбуппун билбэккэ да хааллым. Арай “хаһаайкам” туох диирин тук курдук толоробун: утары турабын, кэннибинэн хайыһабын, чохчойон ылабын. Оттон кини, хаһан сыгынньахтана охсубута буолла, баанна аттыгар туран сылаас уунан тыктарар; кыра оҕону сууйар курдук, эргитэ сылдьан гиэллээх илиитинэн имэрийэр-томоруйар; онтун быыһыгар түөһүгэр ыбылы тардан, чочумча таалан хаалар. Оттон бэйэм субу дэлби барыах курдук, тыҥаан ахан турабын...    ... Үйэбэр манныгы билбэтэх киһи, мин, арыый уоскуйан, холкутуйан сытан, симиттибитим, долгуйбутум ааһан, өссө бу­һуурҕаан, имэҥирэн-тууһугуран турдум. Ол курдук абылаата эдьиийим дьүөгэтэ Нелли барахсан.    Ол – алтынньы 13 күнүгэр этэ. Эмиэ 13 сыыппара...   БУТУКАЙ.
kyym.ru сайтан