Дьикти дьүөгэ      Биир дэриэбинэ саҥа оскуолатыгар үлэ көстөн, онно көстүбүт.          Математика учууталын кытары доҕордоспутум. Иккиэн отуппутун ааспыт, олоҕу билбит дьахталларбыт. Кэллиэгэлэрбит үксэ кыр­дьаҕастар, онон иккиэн тэҥ саастаах дьон уопсай тылы дөбөҥнүк булбуппут. Өрөбүл күн үүннэҕинэ, мин дьиэбэр эбэтэр киниэхэ олорон чэйдээччибит, кистэлэҥмитин ырытыһааччыбыт. Сыл аҥаа­ра уу тэстибэт доҕордуу сылдьыбыппыт. Кини икки уоллаах, кэргэниттэн икки-үс сыллааҕыта арахсыбыт. Этэринэн, атын дьахтарга “иирэн барбыт” үһү. Кэргэнин хайдах курдук ахтарын-суохтуурун, билиҥҥэ диэри таптыырын туһунан ытыы-ытыы кэпсиирэ. Аны үбэ-харчыта тиийбэтин, соҕотох ийэ буолар ыараханын суҥхарара... Бэйэм ийэ киһи быһыытынан, ол кэпсиирин истэ-истэ, олус чугастык ылынарым, туох баарбынан өйүү сатыырым. Кэргэммиттэн кистээн харчы иэһиирим, ардыгар “төннөрүмэ” диэн кэбиһэрим. Дьүөгэм аттыбар баара, иккиэн тэҥҥэ чэйдээн, күннээҕи түбүктэн сынньанарбыт миэхэ олус күндү этэ. Чахчы даҕаны, “дьүөгэм” диэн саарбахтаабакка этэрим.    Бэйэҕит билэҕит, дэриэ­би­­нэҕэ туох да сэкириэт өр кистэнэн сыппат. Уос номо­ҕут­тан дьүөгэм туһунан соччото суох сурахтары истэн, испэр кыһыйа саныырым. Дьон кэпсииринэн, кини 3 оҕолоох, инбэлиит ойохтоох эр киһилиин көссүүлэспит. Онтон сылтаан кэргэнин кытары аҕыс айдаанынан атырдьах маһыныы арахсыбыттар. Дьон “хаарыан уолу” эҥин дэһэллэрэ. “Дьон инньэ диир” диэн дьүөгэбэр үҥсэрим, онуоха “киһини соруйан хараардаллар, үлэ­бит­тэн кытта уста сатаабыттара” диэн суланара.    Биир өрөбүл киэһэ дьиэбэр ыалдьыттыы кэллэ. Бу иннинэ, кэргэним суоҕар, хаста да кэлэ сылдьыбыта. Ити күн “кэргэним, оҕолорум буолан чэйдиэхпит, көспүппүт сыл аҥаара буолбутун бэлиэтиэхпит” диэбитим. Бэркэ киэргэнэн-симэнэн кэлбитэ. Мин ас астаан, толору остуоллаах көрүстүм. Остуол тарда сылдьабын, кэргэним көмөлөһөр. Арай дьахтарым: “Алеша (ити кэргэним аата, саатар, “Алексей” да диэбэтэҕэ!)” кэлиий, мин аттыбар олоро түс, дьиэҕэ дьахтар хаһаайка буолуохтаах”, – диэтэ. Маҥнай оонньуу курдук ылынан, күлүстүбүт. Чэй куппут кэннэ, олорон иһэн, дьүөгэм, кэргэммин кытта оонньоһордуу, имнэнэн ылла. Бастаан утаа “хараҕым иирдэ дуу?” дии санаабытым. Аһыырбыт тухары дьахтарым кэргэммин эрэ кытары кэпсэтэ олордо, хараҕын ончу араарбата. Ааранан бэйэм кыбыстан бардым. Кэргэним бэйэтэ да сөбүлээбэтэ быһыылаах, остуолтан туран, хоско киирэн хаалла.    Ити кэннэ саҥам тахсыба­таҕа. Иккиэн тугу кэпсэтэрбитин билбэккэ, балай да өр олорбуппут. Онтон малын хомунан, дьиэлээри аан диэки хаампыта. Тахсаары туран: “Чэ, ыаллар, махтал. Алеша, атаарбаккын дуо?” – диэбитэ. Кэргэним дьаал эрэ бакааласпыта. Саамай кыһыылааҕа, дьахтарбыт тахсан иһэн “аныгыскы сырыыга минньигэс астаах тоһуйаар эрэ, ха­һаай­ка” диэт, үөннээхтик күлэн саһыгырыы-саһыгырыы тахсан баран хаалбыта. Кэргэним кыыһырбат бэйэтэ мас-таас курдук “аны ити дьахтары дьиэбэр киллэримэ” диэбитэ. Быраа­һынньыктаан бүттэхпит ол. Дьүөгэм диэн ааттыыр киһи­бин, ити күн билбэтэҕим, атын киһи киирэн холоруктанан тахсыбытын курдук этэ. Дьон этэрэ, чахчы эбит.    Сарсыныгар оскуолаҕа тиийдим. Арай учуутал хоһут­тан дьүөгэм үөйбэтэх өттүбүттэн хобулуу аҕай олороро иһиллэр! “Дьиэтигэр сырыттым, кэргэнэ аһыыр аҕай эбит, дьиэтэ маннык ыһыл­лаҕас, оҕолор оннук эрэйдээхтэр, маннык куһаҕаннык олороллор” дии-дии... Тулуйбакка, хоско көтөн түһээт, “сымыйалыырыттан уоһа да хараарбат!” диэн бардьыгынаабытым. Дьахтарым, кубарыс гынаат, саҥата-иҥэтэ мөлтөөн, сирэйэ-хараҕа уостан, хостон тахсан барбыта. Кинини истэ олорбут дьахталлар “эмиэ – сөбүлүүр оруолугар, эйигин ордук саныыр эбит, бадаҕа” диэн баран, бастарын быһа илгиһиннилэр. Салгыы кэпсэппэт буолбутум, туох да диэн быһаарса барбатаҕым, тугу булан ылаары... Дьэ, дьон диэн дьикти ээ. Кими да кытта кэпсэппэтин, мэлдьи соҕотох сылдьарын көрөн, ардыгар аһынан ылабын. Кинини аһыныам дуо, оҥой-соҥой көрбүт кырачаан уолаттарын. Ийэлэрэ эбээт, хайдах да буолтун иһин, таптыыр буоллахтара. Кинилэр, аны ыалдьыттаабат буолбуппун билэн, туох дии саныыллара буолла? Оттон мин ийэлэрэ көрбөтүгэр уолаттарын кытары кэпсэтэбин, үөрэхтэригэр көмөлөһө сатыыбын. Үчүгэй эрэ дьон буола улааттыннар.   Кыһалҕаттан үлэлиибин      Үрдүк үөрэххэ устудьуоннуу сырыттахпына, ийэм ыалдьыбыта. Ол иһин, дьоммут дьиэтин чэпчэки сыанаҕа куортамнаан, ийэбин куоракка ыҥыран, көһөрөн аҕалбытым. Харчыбыт кырыымчык, аны көһүү, кэлии-барыы буолан, сүгүн үөрэниэм суох диэн, академическай уоппуска ылбытым. Айахпытын ииттинээри, эрэстэрээҥҥэ официант үлэтигэр киирбитим. Дьупулуома суох киһи онтон атын ханна үлэлиэхпиний? Күнүһүн кыратык утуйан ыла-ыла, ийэбин көрөрүм, киэһэтин үлэлии барарым, сарсыарда эрдэ кэлэрим. Хата, табыгастаах үлэ буллум диэн, испэр үөрэрим. Дьэ, онно сылдьан билбитим, киһи киһиэхэ сыһыанын. Чэ, үлэм түгэниттэн хомойбут, соһуйбут түгэннэрбин кэпсиим.    Эрэстэрээҥҥэ дьон-сэргэ киэһэнэн элбиир, иһэрэ-аһыыра дьэ киирэр. Биир киэһэ, омос көрдөххө, олус иллээх-эйэлээх дьиэ кэргэн киирбитэ. Кинилэри атын официаннартан “былдьастым”: тиийээт, тугу сакаастыылларын ыйыталастым. Икки эмдэй-сэмдэй оҕолоох ыаллар. Арай дьахтар, дьоно истэн олордоҕуна, “девушка, вы мне не нравитесь” диэтэ уонна быар куустан олордо. Оҕолоро күлсэн тоҕо бардылар. Улахан кыыһа “оо, дьэ, маамаа, кэм ты” диэтэҕэ үһү уонна салгыы күлүстүлэр. Аҕалара салгыбыттыы дьааһыйаат, атын официаны ыҥырар киэбинэн илиитин уунна. Онуоха бэйэбин хайдах баҕарар талкыйыахха сөптөөх робот курдук санаммытым. Испэр олус хомойбутум, кыйахаммытым эрээри, үлэ аата үлэ.    Аны биир түгэн. Түүн үөһэ түөрт эр киһи киирдэ. Тута “официант!” диэн хаһыытаан, сонно ыҥыран ылбыттара. Тугу сииллэрин олус уһуннук тала, мөккүһэ олордулар. Атын остуол дьоно ол тухары миигин ыҥыраллар. Мин күүтэ сатаан баран, “сакааскытын быһааран баран, баһаалыста, кэлин ыҥыраарыҥ” диэн көрдөспүппэр, дьонум буолан-хаалан турдулар: “Үөрэҕэ суох, биһиэхэ төрүт киэптээмэ, бүгүн кулуккун!” – диэннээхтэр. Кэлин итирэн баран “кыыс, биһигин кытары барыс” диэн хаайбыттара. Ити курдук көстүү күн ахсын кэриэтэ тахсар.    Түүннэри, оҕолорун кытары илдьэ кэлэр дьон бааллар. Холуочук олорон оҕо­лорун көрүүһүлэр дуо. Оҕо­лоро сакаастаабыт астарын, эрэстэрээни биир гына ыһаллар-тоҕоллор, көрүүтэ суох сүүрэкэлииллэр. Холуочуйбуттарын көрөн, арыгы сакаастыылларын аккаастаатахпына, сааналлар. Баҕар, маны ааҕа олорон бэйэҕитин билбиккит буолуо...    Биһиги бириинсиппит диэн, килийиэҥҥэ эйэҕэстик сыһыаннаһыы, хаппырыыһын тулуйуу. Испэр ол дьону үөхпүтүм эрээри, хайыахпыный, үлэбиттэн уһуллумаары тулуйан турбутум. Араас итирик, улаатымсык, киэбиримсэх дьону тулуйан, үөҕүллэн баран, дьиэбэр нэһиилэ тиийэрим. Мөлтөөбүт ийэбин көрөн, өссө хараастарым. Дьон харчытын ханна батарыан булбакка, эрэстэрээҥҥэ уонунан тыһыынчатын матайдыыр... Оттон ким эрэ харчыта суох буолан, түүннэри үлэлиир, эбиитин үөҕүллэр. XXI үйэ да буоллар, дьон сигилитэ сайда илик эбит. Бэйэ-бэйэҕэ харыстабыллаах сыһыан наада...   Уля, 21 саастаах.   Хотунум туһунан      Дьахтарга саамай долгутуулаах кэм – кэргэнин дьонун кытары билсиһии. Оруобуна баччаларга, кыс хаар түһэ турдаҕына, кэргэним ийэтин кытары билсэ бардыбыт. Аара сибэкки, сакалаат, сампаан ыллыбыт. Бастакы хамнаспынан атыыласпыт кылгас халтаҥ соммун, кылбачыгас оһуордаах оруосабай бэргэһэбин, хобулуктаах соппуоскабын кэтэн, маанымсыйбыт курдук санаммытым. Кэргэним ийэтин туһунан соччо кэпсээччитэ суох. Арай быраас үөрэхтээҕин билэбин. Аҕата эрдэ арахсан барбыт, билсибэттэр. Киһим – ыал соҕотох оҕото. Сүүрэн-көтөн, кыһаллан-мүһэллэн киһи ыал атаах оҕото диэбэт. Онон, ийэтэ үчүгэй дьахтар диэн санаалааҕым. Кэргэним – чааһынай тэрилтэ салайааччыта. Бэйэм бэтэринээр идэтигэр үөрэнэ сылдьан, хат буолан хааламмын, сүгүн үөрэммэтэҕим, бырахпытым.    Тиийдибит. Ааны арыйааппытын кытары 70-тан тахсалаах мааны эмээхсин кэргэммин “ээ, уолум кэлээхтээтэ!” диэн сыллыы-ууруу тоһуйда, кыра оҕолуу кууспаҕалаата. Онтон кэргэним кэнниттэн мин истээх ынайан киирбиппин көрөөт, дьэбин уоһуйа түстэ. Хааһын түрдэһиннэрэн, миигин аллараттан үөһэ көрдө, кынчарыйда. Ол кэннэ уолугар: “Бу кимий?! Маннык кыыһы күүппэтэҕим! Хобулуктаах, акаары баҕайы бэргэ­һэ­лээх буола-буола, үүрэ тарт!” – диэн сарылаата. Мин күлүөхпүн дуу, куттаныахпын дуу билбэтим. Кэргэним мух-мах барда, онтон кыыһы­раммын, таһырдьа тахсан дьиэлиир суолум диэки түһэ турбутум. Кэннибэр кэргэним ийэтин кытары айдаарса хаалбыта. Эмээхсин абарбыт куолаһынан “оҕото кимтэн буолара биллибэт!” диэн хаһыыта, бэл, түннүк нөҥүө ыраахтан иһиллибитэ. Туох баарбынан оҥостон, долгуйан тиийэн баран, сааттаахтык үүрүллэн, сириллэн тахсыбыппыттан уйадыйан ылбытым. Сиргэ тимириэхпин сир кы­таанаҕа. Оннук ытамньыйа турдахпына, кэргэним кэлэн ыга кууспута...    Ыал буолбуппут. Бэйэм тулаайахпын, көмүскэһэр, эрэнэр киһим кэргэним эрэ. Ийэтэ сирдэр даҕаны, кэргэним миигин хаалларбатаҕа. Аҕа дьон алгыһа, кэс тыла суох холбоспуппут. Холбоһон баран “ийэҥ эбэтэр мин” диэн талларааччы буолбутум. Кистээн ийэтигэр сылдьарын сэрэйэрим. Оҕоломмуппут кэннэ, сиэнин көрө диэн ааттаан, биирдэ кэлэ сылдьыбыта. Мин диэки “киһи баар ээ” диэн хайыспатаҕа даҕаны. Тахсан иһэн сиэнигэр “ийэҥ курдук сэлээрчэх буолумаар” диэн соһуппута. Ол кэннэ мин диэки сэнээбиттии көрүтэлээбитэ. Итиччэни истээт, кырдьаҕас киһи диэбэккэ, уолугуттан ылаат, таһырдьа үтүрүйбүппүн бэйэм да билбэккэ хаалбытым. Кэргэним икки уот икки ардыгар буолбута – ийэтигэр да хаһыытаан ылара, миигин да мөҕөрө... Дьаабы көстүү этэ. Эмээхсин “дьэ, сэрэн!” диэн кырыы-кырыы, тахсан барбыта.    Биирдэ төрөөбүт күммэр хара таҥастаах тиийэн кэлбиттээх. Уолун кытары кыл­гастык кэпсэтэн баран дьиэлээбитэ. Кэргэммэр “аны биирдэ кэлиэ да – арахсабыт!” диэн куттааччы буолбутум. Иккис оҕоломмуппутугар ыҥырбатахпыт. Билигин да дьиэбэр киллэриэхпин төрүт баҕарбаппын. Оҕолорум улаатан эрэллэр, эбэлээхтэрин билбэттэр. Төһө да үөрэхтээх эмээхсин буолбутун иһин, уола талан ылбыт ойоҕун, соҕотох кийиитин, сиэннэрин ийэтин, сэниэ суох эбит.    “Кырдьар диэн кырыыс” диэн итини этэллэрэ дуу, уолугар күнүүлээн эрэйдэнэр сордоох дуу? Кэргэммин ийэтиттэн, оҕолорбун соҕотох эбэлэриттэн көҥөнөрбүн өй­дүүбүн эрээри, ити курдук ыттыы сыһыаны тулуйуоххут этэ дуо? Мин суох. Баҕар, тулаайах буоламмын, ити курдук тоҥуйум дуу. Атын хотун эбитэ буоллар, хата, оҕо көрсөн абырыа эбит.   Аграфена И. 2019 с.
kyym.ru сайтан