Киэҥ саалаҕа сүүрбэччэ киһи саамба кууркатын кэтэн мускуһа, үтүөлэһэ сылдьаллар. Хамсаналларыттан сылыктаатахха, суолтатыгар эрэ дьарыктаммыта буолаллар.        Балтараа чаас эрчиллиэхтээхтэр. Салайааччылара, киппэ көрүҥнээх ыстаарсай лейтенант Виктор Викентьев, хоһун иһиттэн тахсан кэллэҕинэ, тэтимнэрин эбэн, тэлэкэчиһэ түһэллэр. Эрчийэр киһилэрэ чугаһаан кэлэн, төбөтүн илгистэр уонна сэмэлиир:– Дьиҥнээхтик уулуссаҕа охсуһа сылдьар курдук сананыҥ. Туох аатай бу? Куустуһан баран тэпсэҥнэһэ тураҕыт. Бүрүстүүпүнньүгү өйдөнөр бокуой биэрбэккэ, сонно оннун булларыахха наада. Кэл эрэ, эн, бэттэх, – диэн 90-ча киилэлээх уолбутун сөмүйэтин чочоҥнтон ыҥырар. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыарахан ыйааһыҥҥа тустар маастарга хандьыдаат Сиимэнэппит аа-дьуо утары аадаҥнаан эрдэҕинэ, Викентьев кууркатын сиэҕиттэн харбаан эрэрэ баара да, уолбут тас уорҕатынан «ньылк» гына түстэ. Атахха тэбэн адаарытан түһэрбит! Ити аата «подсечка» диэн буолар. – Оо, сылабаак! Саатар, сатаан охтор диэни билбэккин. Итинник сууллар буоллаххына, оһоллонор да ыраахтан буолбат, – диэн баран, бэйэтэ иккитэ-үстэ өттүгүнэн кэлэн түһүтэлээтэ. – Көрүҥ, илиигит маннык балаһыанньаҕа сытыахтаах.Викентьев – саамбаҕа успуорт маастара. Сибиир, Уһук Илин чөмпүйүөнэ. ИДьМ холуобунай ирдэбилигэр үлэлиир, оттон бу – «сылабаактары» эрчийии – уопсастыбаннай сорудаҕа. Милииссийэ эдэр үлэһиттэрин үс ыйдаах куурустарыгар нэдиэлэҕэ иккитэ кэлэн эмиэ үөрэтэр. Саалаҕа баар уолаттар урут саамба диэни билбэт этилэр, арай көҥүл тустууга, хапсаҕайга төһө эмэ сыһыаннаахтара. Кинилэр ортолоругар Настасья диэн бааһынайдыҥы дьүһүннээх, куп-кугас баттахтаах кыыстаахтар. Маппаллан, дьэ, буут да буут! Куппут-симмит курдук эттээх-сииннээх бу кыыс вытрезвительгэ өрөлөһөн өрөпөөннөнөр итирик эрдьигэннэри түргэнник оннуларын буллартааччы. Муут-маат быыһыгар тэлиэс-былаас үктэннэртээн начаас ыккардыгар балааталарыгар симитэлиир. Кыыһыҥ өссө сыгынньахтанар санаата суох тугу эрэ дакаастаһа сатыы турар урдустары үөрү­йэх баҕайытык түөскэ кэбэн түһэрэр. Дьуһуурунай иннинээҕи мас наараҕа лах гына олоро түһэллэрин кытары бүрүүкэлэрин алын өттүттэн бачыыҥкалары-майырдары ньылбы тардан ылар түргэн албастаах. Сороҕор сордоохторуҥ туруусуктара кытары барсан хаалан, ол араллаана буолар. Ол эрээри хас итирик ньалбык тэрилин көрөртөн Настасья хал да буолан хааллаҕа, ол аайы ымыр да гыммат. Бу кыыс Магаданнааҕы юридическай институкка кэтэхтэн үөрэнэрэ, онон быыс буллаҕына, хонтуруолунай үлэтигэр тугу эмэ көмөлө­һүннэрээри, Сиэнньэ үлэлиир КПЗ-гар киирэ турара. Оттон Сиэнньэ милииссийэ Хаба­ровскайдааҕы анал оскуолатыгар эмиэ кэтэхтэн үөрэ­нэрэ. Иккиэн наһаа тапсаллар. Туруору соҕус хараахтардаахтар. Сөбүлээбэтэхтэрин аһа­ҕастык этэн баран төннөр дьон. Ол иһин да буолуо, ким да үтүө баҕатынан сөбүлэммэт үлэтигэр – ботуруулга – «дьону таһаарыҥ» диэн буолла да, вытрезвительтэн үксүн Настасьяны, КПЗ-тан Сиэнньэни ыыта тураллара.Бу да сырыыга саамбаҕа дьарыктана кинилэр тэрилтэлэриттэн элбэх киһи кэлбэтэх: ол дьонуҥ, бадаҕа, быраастан ыспыраапкалаахтар үһү. Дьэ, өрүү итинник. Саас Чочур Мыраан анныгар хайыһар куруоһугар эмиэ биир оннук хартыына буолааччы. Сиэнньэ Настасьяны партерга туруоран билэр албастарыгар үөрэтэ сатаата. Онтулара да тустуу киэнэ – “растяжка“, “кыптыый“. Тутарга-хабарга кыыс этэ-сиинэ үчүгэй баҕайы. Хата, кыыһыҥ сүгүн сытан бэрт – наар утары албаһы оҥоро сатыыр, дуостал бэриммэт. Ол булумахтаһа сытан Сиэнньэ кыыс куурката нэлэркэйдэнэн хаалбытынан алҕаска төбөтүн уган, чыҥха ураты сыты эҕирийэн, иһийэн хаалардаах. Онуоха Верониката күлэ-күлэ «олус наһаалаама эрэ» диэн сэрэтэр. Аны туран, албаһы төһө сатыыр буолбутун көрдөрөөрү, кыыс алҕаска тобугунан Сиэнньэ уйан сирин ньүөлүтэлээн биир туспа моһуок. Викентьев «дьэ, киси бө­ҕөлөрө, дьаабыланан эрдэххит» диэбиттии көрүтэлиир, кэлэйэн киэр хайыһар.   * * *    Бүгүн ботуруулга Сиэнньэлээх Настасья бииргэ түбэстилэр. Дьуһуурустубалыахтаах морсурууттара – «Сайсары» эрэстэрээн уонна ол таһынааҕы хараҥа уулуссалар. Балаҕан ыйынааҕы борук-сорук. Аа-дьуо хаамаллар. Туохха ыксыахтарай. Дьуһуурустубалара – аҕыс чаас. Онон таах иһиэхтээҕэр арааһы бары кэпсэтэллэр, сэрэхэдийэ санаабыт сирдэригэр бытааран ылаллар, тохтоон иһиллииллэр. Арай Наука академиятын филиалын дьиэтигэр чуга­һаабыттарыгар ким эрэ кирийэргэ дылы гынна. Чахчы, кинилэртэн саста! Сиэнньэ ыстаарсай буоларын быһыытынан Настасьяҕа илиитинэн «итинэн бар» диэн ыйаат, били саһааччы диэки сүүрдэ. Банаарыгынан тыктарбыта, уонча саастаах уол күкээрийэн олорор. Ол ыккардыгар Настасья кэллэ. Оҕо дэлби тоҥмут, таҥаһа да халтаҥа бэрт. Сырдык сиргэ кэлэн көрбүттэрэ, өссө ытаабыт дьүһүннээх. Ыйыталаһан билбиттэрэ, мантан чугас олорор, ийэтэ «таһырдьа тахсан оонньоо» диэн баран, аанын хатанан кэбиспит. Лаппыйан ыйытыы түмүгэр Сима (уол аата) аҕата ыкса күһүҥҥэ диэри ыраах эспэдииссийэҕэ барбыт. Ийэтэ кафеҕа официанткалыыр үһү. Бүгүн эрдэлик биир киһини кытта кэлбиттэр уонна кинини сөбүлэммэтэҕин үрдүнэн үүрэн кэриэтэ таһаарбыттар. Уол ытаан хараҕын ньухханар, «паапам кэллэҕинэ, хайаан да кэпсиэм» дии-дии, санна дьигиҥниир. Дьэ, ийэ бөҕөтө! Арай оҕото туохха эрэ түбэстин?! Тугу саныыр ийэний бу?! Уолларын сирдьит оҥостон, тиийэн ойуччу турар дьиэ аанын тоҥсуйдулар. Иһирдьэ хабыс-хараҥа. Балайда турбахтаабыттарын кэннэ, дьэ уот умайда уонна таапачыка тыаһа талырдаан кэлэн: «Сима, эн дуо – бу? Оонньуу түһэн баран кэлээр диэбитим буолбат дуо?!» – диэн дьахтар кэһиэхтээх куолаһа иһилиннэ.– Сима манна баар. Ааҥҥын ас, милииссийэ кэллэ! – Сиэнньэ дьэбир соҕустук хардарда.Чочумча тохтуу түһэн баран аан аһыллыбытыгар, бураллан хаалбыт баттахтаах эдэрчи дьахтар халаатынан эрэ турара көһүннэ. Соһуйбут, куттаммыт дьүһүннээх. Куукуна остуолугар – орбуус быһыллыбыта, икки үрүүмкэ уонна биэс сулустаах ханньаак быһаҕаһа. Дьэ, манна Настасья «бы­лааһы ылла». Дьахтар маҥнай утары тыл бырахсыах курдук буолан иһэн, «боротокуол оҥоробут» диэн буолбутугар сонно сымнаата. Бу быһаарса турдахтарына, хостон хапкаастыы аксыаннаах «табаарыс» тахсан дорооболосто уонна кулук-халык туттан, дьахтары кытта быраһаайдаһа охсоот, таһырдьаны былдьаста. Кыра оҕону ыкса киэһэ көрүүтэ-истиитэ суох мээнэ ыыппытын туһунан быһаарыы ылан, кытаанахтык сэрэтэн баран тахсыбыттарыгар дьахтардара бэркэ ыксаабыт көрүҥнээх батыһан тахсан, чуо Сиэнньэҕэ кэлэн тугу эрэ уунна. Биир мөһөөх солкуобай. Бэрик! Дьахтар ытыырын кыатанарын быыһыгар дьыаланы бэйэ ыккардыгар хаалларыахха диэн көрдөһөр. «Күһүн эрим эспэдииссийэттэн кэлэн биллэҕинэ, өлөрүөҕэ» диэн ааттаһар. Дьахтартан кэлэйэн, эмиэ да аһынан, ол быыһыгар уолчааны туох эрэ куһаҕаҥҥа тиэрдиэ диэн абаланан, «дьахтары тылыгар төһө турарын кэтээн көрүөх» буолан араҕыстылар. Бараары туран: «Оттон ити бэрик биэрэ сатыыр харчыгынан Симаҕа таҥаста ыл, көрбөккүн дуо, наскыта дьөллөн хаалбыт дии», – диэн Настасья сүбэлээтэ. Дьахтар ытамньыйа хаалла.    * * *    «Бүгүн арыый чуумпу дьуһуурустуба буолла» диэн кэпсэтэн эрдэхтэринэ, олбуор иһигэр маатыра, ону кытта охсуһар тыас иһилиннэ. Сиэнньэлээх онно ыстаннылар. Сүүрэн кэлбит дьонтон уонна банаарык уотуттан соһуйан, үс уол үрүө-тараа сырыстылар, оттон олбуор кытыытыгар биир киһи илиитин быластаан сытар! Дьахтар эбит. Дьууппата үөһэ арыллан хаалбыт, туруусуга сулбуруйбут. Таҥас-сап, сирэй-харах, сыт-сымар. Бырадьаагалаабыта быданнаабыт көрүҥнээх дьахтар өлөр итирик, тугу эрэ үөхсэр, нук гынар да сэниэтэ суох. Сиэнньэ Настасьяҕа «ити олбуору кыйа сүүр, баҕар, ити диэкинэн кэлиэхтэрэ» диэт, биир уол кэнниттэн түһүннэ. Уола эрийэ-буруйа сүүрэн иһэн, туохтан эрэ иҥнэн оҕутта, ол да буоллар кытыгыраһа сүрдээх: олбуорга хатаастан нөҥүө ыстанан кэбистэ. Сиэнньэ көрөн эрэ хаалла. Настасья хайаабыта буолла, тоҕо көстүбэт? Уола уулусса быһа охсуһуутугар тиийэрэ буолла! Эмискэччи Настасья утары ойон таҕыста да, били уолу боксуор устуойкалаах киппэ күөнүн тоһуйан көрүстэ. Уол эрэйдээх, онно кэтиллээт, тиэрэ таһылла түстэ. Ол кэмҥэ Сиэнньэ кэлэн, уолу саҕатыттан өрө тардан таһаарда. Көрбүттэрэ – 15-16 саастаах оҕочоос. Куттаммыт аҕай. – Чэ эрэ, бардыбыт. Дьахтары быһахтаабыккыт! – Сиэнньэ сонно үөһүгэр түһэн быһаччы эттэ. Онуоха уола ыксаан:– Суох-суох. Быһахпыт эҥин суоҕа. Дьахтар итирик этэ... – диэмэхтээтэ. Ол ыккардыгар, били сирдэригэр кэлбиттэрэ, дьахтардара сиргэ балгыччы олорор, өссө маатыралаан субурутар:– Бөхтөр, милииссийэлэр, ыттаргыт! Күүһүлүү сатаатыгыт. Ол эрээри миигин кыа­йыы­һыгыт дуо, мэйиҥ, эһиэхэ бу баар! – диэн баран хокуоска көрдөрөр. Өссө да арааһы көрдөрүөх быһыылаах, хата, оруобуна медвытрезвитель массыыната ааһан иһэн тохтоото. Аадырыска баран иһэллэр эбит. Настасья кэллиэгэтин, суоппар Мараат Павловы, санныга таптайда. – Дабаай, Мараат, бу уолу – горотдел дьуһууркатыгар, оттон дьахтары вытрезвительгэ тиэрдэҕин. Билигин Сиэнньэ балары туппуппут ту­һу­нан араапарын биэриэ­ҕэ, дьуһуурунайдар быһаарыах­тара, – Настасья, хата, бу дьонтон түргэнник босхолонон эрэриттэн үөрэн суоппары соруйда. Массыынаҕа вытрезвительгэ «хоноһо» буола баран эрэр хас эмэ киһи баар быһыылаах: маатыра-куутура сүрдээх. Суоппар эргэ массыынатын ускуораһын холбоон «куур-хаар» гыннарда, гаастаан бааҕынатта, онтон нэһииччэ хоҥнон, бэрэспиэк диэки түҥкүр-таҥкыр айанната турда.Ити үлүгэргэ тириппитэ ааһан, Сиэнньэ устунан тоҥуох курдук буолла. – Ычча! Настасья, оттон эн, ити чараас чулкунан эрэ сылдьаҥҥын хайдах тоҥмок­кун?– ¤ы, ол чулкунан сылдьарбын хантан билэн этэҕин? – кыыс, тэбэнэттээхтик көрө-көрө, хардары ыйытааччы буолла.– Оттон бу чулку буолбакка тугуй, – Сиэнньэ төҥкөс гынан кыыһы тобугун арыый үөһээ өттүнэн тутан ылла.– Ээх, Сиэнньэ, Сиэнньэ, букатын таайбатыҥ. Көр – бу, – диэн баран дьууппатын арыммыта, хыбы колгуокка көһүннэ. Кыыс көбүс-көнө атаҕын көрүөххэ үчүгэйэ бэрдэ да, быыстапка буолбатах. Сиэнньэ үөһэ тыынан баран, Настасьяны тоҕоноҕуттан ылан бэрэспиэк диэки салайда. – Отделбытыгар барыах, бириэмэ ыраатта, – диэтэ. Кыыс уолга ыкса сыһынна, ырыаҕа ылланар «тыһыынчанан уот лаампалар» диэки сэргэс­тэһэн хаама турдулар.Туох билиэй, баҕар, уоллаах кыыс дьуһуурустубаларын туттаран баран, бу түүн уол уопсайыгар дуу, биитэр кыыс эдьиийин кытта олорор кыа­раҕас хоһугар дуу тиийиэхтэрэ. Онно тиийдэхтэринэ баҕас симиттэн туруохтара суоҕа, бука. Ырааттылар. Күлсэллэр. Сиэттиһэн баран, эмиэ да сүүрсэн ылаллар. Арааһа, табыллар буоллулар. Оннук эрэ буоллун. Милииссийэ да таптастын эбээт!   БУТУКАЙ.
kyym.ru сайтан