Кэпсээ

Абааһы «киһи» эрэ буоллар...

Главная / Кэпсээн арааһа / Абааһы «киһи» эрэ буоллар...

К
Кыым Күлүк
14.08.2025 12:40
Абааһы «киһи» эрэ буоллар...
Бу кэпсээни урут биир табаарыһым кэпсээбиттээҕэ. Ону кини бииргэ үлэлиир остуорас оҕонньоруттан истибит этэ. Бу түбэлтэни кини тэрилтэтин дьоно бары даҕаны бэркэ соһуйан-өмүрэн кэпсииллэрин, “биһиги үлэлиир дьиэбит абааһылаах” эҥин дииллэрин кэлин элбэхтик истэн турардааҕым. Онон бу кэпсээн олус элбэх киһини нөҥүөлээн кэлбит кырдьыга-сымыйата биллибэт үһү-таамах курдук буолбакка, син олохтоох курдук. Эбиилээх да буоллаҕына, бырыһыана бэрт кыра буолуо. Манна кэпсэнэр дьиэни мин да бэркэ билэбин.        * * *    Олус эргэ, икки этээстээх барыйбыт улахан дьиэ. Куһаҕантан киһи да күлэр диэбиккэ дылы, абааһы дугуйданарыгар сөрү-сөп. Онно туга барыта үүт-маас дьүөрэлэһэр былыргы уораҕай. Сэрии быдан иннинээҕи тутуу буолуон сөп. Урут бу дьиэҕэ үөрэ-хомойо, таптыы-кыыһырса сылдьыбыт хас эмэ сүүһүнэн киһи билигин бу Орто дойдуга суох буолуохтарын сөп. Хайа, ол кэннэ абааһыланымына...Бу дьиэҕэ ыраах тыа улуу­һуттан куоракка аҕыйах сыл­лааҕыта көһөн кэлбит Никииппэр оҕонньор остуораһынан киирбит. Кини иннинэ үлэлии олорбут хайа эрэ эмээхсин “көстүбэт” моһуоктууруттан куттанан куоппутун оҕонньорго, арааһа, эрдэ кэпсээтэхтэрэ буолуо. Оннук сурах эмиэ баара. Кэпсээн күүркэтиитэ да ини. Эмээхсин түүн баахтаҕа олордоҕуна, хара бэкир киһи киирэн хабарҕатыгар түспүт. Ону, хата, бойобуой эмээхсин түбэһэн кыайтарбатах. Абааһы илиитин суола, моонньугар сургуустаах бэчээт түспүтүн курдук, дьэрэлэччи олорон хаалбыт эҥин диэн киһи итэҕэйбэтин кэпсииллэрэ. Оттон түүн үөһэ бу дьиэ иккис этээһигэр кимнээх эрэ муоста хотоҥнуор, даҥ буора саккырыар диэри сырсан лиһигирэһэллэрин, хаһыытаһалларын, күлэллэрин-салалларын кэпсии да барыллыбат. Ол диэхтээн, күн аайы буолар дьуһуурунай көстүү буоллаҕа.  * * *    Дьэ, Никииппэр бу дьиэҕэ үлэлии киирбит. Уруккута бөһүөлэгэр сэбиэттии, парткомнуу сылдьыбыт дьиҥнээх сэбиэскэй киһи ол-бу кэпсээн аайы кыһаллыбатах буолуохтаах. Оҕонньор дьуһуу­рустубатыгар күнү быһа баах­таҕа олорор. Түүҥҥү өттүгэр ааны хатаан баран иһирдьэ ким да киирбэтин, уот-күөс, араас саахал тахсыбатын хонтуруоллуур. Сэрэйдэххэ, сааһырбыт киһиэхэ сөрү-сөп, анаан оҥорбут курдук сынньалаҥ үлэ буолуохтаах. Бу түбэлтэ Никииппэр тэрилтэтигэр сылтан ордук кэм устата остуорастаан, үөһэ тыаһыы хонор “дьону” кытта дэмин билсэн, бодоруһан кыһаллыбат буолбутун кэннэ тахсыбыт.Биир күһүн дьиэ үлэһит­тэрэ, үөрэнээччилэрэ бары тарҕаспыттарын кэннэ, оҕон­ньор ааны иһиттэн хатаан баран, баахта хоһугар сынньанардыы тэриммит. Тэлэбиисэр көрө, кинигэ ааҕа сытан дьуһуурустубалыыра, ол эбэтэр сынньанара үһү. Таһырдьа ытыс таһынар ыас хараҥа, бүтэн быстыбат күһүҥҥү ардах түһэн куугунуу турар кэмэ эбит. Тэлэбиисэри көрө сытан, утуйан хаалбыт оҕонньор хоһун таһыгар киһи хааман лиһирдиириттэн соһуйан уһуктубут. “Бу хайа быччаҕар түүннэри киирэн хаамыталаата? Хайа эрэ уол тас аан күлүүһүн тоҕо тардан киирдэҕэ”, – дии санаат, Никииппэр ыстанан турбут. “Кимҥиний? Тугу гынаҕыҥ?” – диэн үөгүлээбит. Баахтатын хоһуттан тахсан, уоту уматан уһун синньигэс көрүдүөрү уһаты көрбөхтөөбүт. Ким да суох үһү. Тас аан күлүүһүн тиийэн көрбүтэ – хатанан турар. Төһө да сэбиэскэй иитиилээҕин
иһин, оҕонньор, бука, сибиэркээтэҕэ буолуо. Баахтатын хоһугар киирэн, аанын кыра күрүчүөк хатыырынан иҥиннэрэн кэбиспит. Ол туран өйдөөн көрбүтэ, тэлэбиисэрэ арахсан хаалбыт, хоһун уота субу бараары гыммыт курдук, нэһиилэ кылаҥныыр, чыпчыҥныыр. Кэлин оҕонньор “аныгы тэлэбиисэр абааһы дуу, иччи дуу ыар тыынын уйбакка арахсан хаалар, оттон лаампа умайан хаалаары ыксатар үгэстээх эбит” диэн кэпсээбитэ үһү. Баахта хоһо, дьиҥинэн, көрүдүөрү өҥөйөн турар олус улахан, икки да киһи куустуспутунан киирэр киэҥ аһаҕас түннүктээх эбит. Онон хатыырга туох да остуойута суоҕа. Сотору буолан баран, били атах тыаһын хаһаайына ханна да барбатаҕын, аттыгар чуҥнуу сылдьарын сэрэйбит. Тыас лиһирдээн кэлэн баахта хоһун аанын тардыалаабыт. Тыынара субу кэлэр үһү. Көстүбэт күтүр сыыйа уутугар-хаарыгар киирэн, маҕыйа түһэ-түһэ тардыалаан, ааны лаһырҕатан барбыт. Дьиҥэ, баахта аанын күрүчүөгэ кыра да оҕо туура тардар быыкаа тимир тоһоҕо сыыһа эбит эрээри, аһыллыбат үһү. Өлөр-хаалар мучумааныгар түбэспит оҕонньор: “Киэр буол! Кимҥиний?!” – эҥин диэн, уолуйан хаһыытыырын быыһыгар, били, аһаҕас түннүгүнэн ким киирэ сатыырын көрө сатаабыт да, туох да баара биллибэт эбит. Арай былыргы хамыһаардар кэтэр хараҥа тирии сонноро килэҥнииргэ дылы үһү. Абааһы уонча мүнүүтэ устата тохтообокко эриспит. Тыаһа-ууһа туох да ынырык, аана холуодалары-эркиннэри биир кэм эккирээн-салҕалаан олорор эбит эрээри, аан аһыллан быстыбатах. Дьиктитэ диэн, ол харамай киириэн олус баҕарара эбитэ буоллар, туох да эрэйэ суох аһаҕас түннүгүнэн киириэн сөбө үһү. Ол гынан баран, онон киирэ сорумматах. Ити быһылаан сарсыарда 4-5 чаас диэки буолбут. Абааһы ханна эрэ дьүгэ­лийэн тыаһаабат буолбутун кэннэ, Никииппэр, дьэ, холкутуйбут. “Оборуоналана сыппыт” хоһун аанын аһан таһырдьа тахсыбыт. Сарсыарда үлэһиттэр кэлэллэригэр Никииппэрдэрэ, туох да буолбатаҕын курдук, таһырдьа күлэ-үөрэ хаамыталыы сылдьара үһү. Бу буолан ааспыт түүҥҥү түбэлтэни биир киһиэхэ кистээн кэпсээбитин ол күн иһигэр тэрилтэ дьоно, бары билэн, сүпсүлгэн бөҕө буолбуттар этэ. Ол Никииппэрдэрэ: “Хата, үйэм уһаары гынна быһыылаах. Абааһы эрэ буоллар, хоһум аанын алдьатан киирбэтэ ээ”, – диэн үөрүүтэ-көтүүтэ үрдүк үһү. Ол да кэнниттэн хойукка диэри үлэлии сылдьар сураҕа баара.   Роман ДОРОФЕЕВ.
kyym.ru сайтан