“Доҕоттоор, мин дьикти дьону көрөн турардаахпын”, – Буочча Миитэрэй куруускатынан хочуолтан уу баһан туран, хараҕын өрө көрөн кэлэр. – Букатын түү курдук быһыылаах дьон. Ыраас кырдьыкпын этэбин. Ол дьону Боччуук уола Арамаан Дьөгүөрэп эмиэ көрбүт этэ.      * * *     Сэрии бүттэҕин утаата этэ. Мин ол баҕайылары Уулуссаҥ уонна Өтөх алаас икки ардыларыгар көрбүтүм. Оччолорго биһиги дьиэ кэргэн кынным аах Томуоскай оҕонньордоох өтөхтөрүгэр Уулуссаҥҥа олорор этибит. Олорор дьиэбититтэн баара эрэ икки, үс сүүс миэтэрэлээх сиргэ көрбүтүм. Ол иһин дьон куттана сылдьыа диэн оччолорго кэпсээбэккэ хаалбытым.Саас кулун тутар ый саҕана этэ. Күн уһаан, бэрт сырдыктык, чэмэлкэйдик тыгар буолан турар кэмэ. Тыала-кууһа суох, уу-чуумпу, ыраас күн. Мин Үөт Туруорбут үрдүнэн Дибдир Мэхээстээҕинэн, Эйэккэстээҕинэн, киэһэрбэ­тэҕинэ Убаарыскай Баһы­лай­дааҕынан сылдьан, күүлэйдээн, ирэ-хоро кэпсэтэн-ипсэтэн, ону-маны сэһэргэһэн кэлээри ыалларбын сатыы барбытым. Арай өтөҕүм таһынааҕы иэйэни ааһан, Өтөх алаас халдьаайыта эҥэлдьийэн көстөн эрдэҕинэ, иннибэр мастары быыһынан туу курдук быһыылаах үс киһини көрө биэрдим. Маҥнай улаханнарын Сүөдэр Никиитин налылдьыйан иһэр дуу дии санаатым. Оҕолоро кимнээх буоллахтарай диэн мунаара саныы-саныы инним хоту хааман иһэн өйдөөн көрбүтүм, букатын да киһи мөссүөнэ суох, атын “дьон” иһэллэр эбит. Үһүөн эмдэй-сэмдэй уҥуохтаахтар. Соччо үрдүктэрэ суох. Улаханнара ол Сүөдэр Никиитин саҕа, атыттара киниттэн эрэ мэнэгэйдэр. Үөһээ өттүлэрэ үүт-үкчү туу курдук суптугар, аллараа өттүлэрэ сонос, сиринэн сыһыллан иһэллэр.   * * *    Маҥнай соччо уолуйба­таҕым. Утары хааман испитим. Онтон туос курдук ку­ба­ҕай сирэйдэрин көрөөт, эмискэ олус улаханнык куттанан барбытым. Этим бүтүн­нүү титирэстииргэ дылы буола түспүтэ. Уҥуохтарым сал­ҕа­лас буолан хаалбыттара. Хааным чанчыктарбар тиийэ тыбыс-тымныытык өрө сүү­рэн дьырылаан тахсыбыта. Куйахам күүрбүтэ, сиһим кэдэҥнээбитэ. Төннүөхпүн сатаммат. Абааһылар киһи куотта да эккирэтэн бараллар диэн этэллэрин өйдүүбүн. Дьиэм олус чугас этэ. Куоттахпытына, абааһылар миигин батыһан дьиэбэр киириэхтэрэ, дьоммун куттуохтара диэн саныыбын.Хайыам баарай, абааһылар­бар уун-утары бардым. Дьулайбытым сүр эрээри, тыыннаахтыы сииллэр үһүө. Оннооҕор дьон сэрии уотугар киирэн тахсаллар. Утары бардахпына, абааһы бэйэтэ сүтэн хаалыахтаах эбэтэр атын сиринэн туораан биэриэхтээх. Инним хоту аны сүүрбэччэ хаамыыны барарым буоллар. Биэ Тириитэ алааһы куулатынан Суолаҕа киирэр суол арахсара. Ол арахсыыга диэри абааһылар иннилэригэр түһэн хаалбыт киһи. Сирэйбин умса туттан баран, инним хоту түһүнэн кэбиһэргэ сананным. Киһи улаханнык куттаннаҕына, атаҕа кыайан хаампат буола кыаһаланан хаалар эбит. Дуоннаах сири хоруппаппын, биир сиргэ тэпсэҥэлии турар курдукпун. Ол быыһыгар абааһыларбын көрбөккө буола сатыыбын да, кыаллыбат. Субу кэлэн эмискэ үрдүбэр түһүөхтэрэ дии санаат, кинилэр диэки хайыспытым эрэ баар буолар. Сүллүүкүнү хараҕын үрдүгэр хааһа суох диэн кэпсииллэрэ. Бу “дьонум” эмиэ хаастара букатын суох. Сирэйдэрэ син киһи киэнин курдук. Үчүгэйдик сирийэн көрбөтөҕүм, умса тутта сатыырым. Суол арахсыытыгар мин урут тиийдим. Санаабар, кириэстэнэргэ дылы гынным. Арахсыы суолунан сүүрэн тэбинэн кэбистим. Атахтарым, дьэ, босхо барбыт курдуктара. Тыахан оҕонньор өтөҕөр биирдэ баар буолан хаалбыппын бэйэм да өйдөөбөппүн.   * * *    Били сатаналар хайа диэки барбыттара буолла? Суолтан арахсан иһэммин хараҕым кытыытынан көрбүтүм: миигиттэн баара-суоҕа уонча хаамыылаах сиринэн суолларын устун иһэллэрэ. Куттаммыппын дьоҥҥо биллэримээри ыалга сылдьыбакка, тэлгэһэлэрин ортотугар киирэн баран, эргийэн ыалларбар барбытым. Оттон Арамаан кинилэри бэрт ыраахтан көрбүт. Сайылык ортотугар нуучча тумулугар истэхтэринэ көрөн, улаханнык куттаммыт этэ. Уодай Сэмэн да ол “дьону” көрбүт буолуохтаах. Онтукаҥ кыһыл бассабыык ээ, “абааһыны көрөн өлөрдүү куттанным” диэ дуо? Туох сатаналара сылдьыбыттара буолла. Дьиктиргиэхпит иһин кинилэри бары биир күн көрбүт этибит. Кэлин ким да көрбүтэ биллибэт. Быһыыта, ханна эрэ баран иһэн таарыйбыт “дьон” буоллахтара” диэн Буочча Миитэрэй кэпсээнин түмүктээбитэ.    Иннокентий СОСИН.
kyym.ru сайтан