Бу түбэлтэни ааспыт үйэ 80-с сылларын саҥатыгар кырдьаҕас булчуттан истэн турардаахпын.        Баһылай диэн ааттаах кырдьаҕас оччолорго 70-нун ааспыт этэ. Мин – 30-чалааҕым. Сэтинньи ыйга уоппуска ылан бөһүөлэктэн уонтан тахса көстөөх сиргэ атынан бултуу таҕыстыбыт. Үүтээммитигэр сир ортотугар хонон тиийэбит. Оҕонньорбун кытта киэһэ ахсын арааһы кэпсэтэбит. Биир киэһэ Баһылай хамсатыгар табаҕы уурунан баран бэрт наҕылыччы манныгы кэпсээтэ:– Эһэ – киһи мээнэ бултаабат булда. Кини сүрдээх өй­дөөх, оннооҕор дьоҥҥо курдук “ойуун эһэ” баар диэн кэпсээччилэр. Оннугу бултуур сэрэхтээх. Мин бэйэм кыр­дьа­ҕа­һы бултууру сэҥээр­бэппин...Биһиги түбэбитигэр уонча ыал этибит. Күһүн сир тоҥ­мутун, бастакы хаар түспүтүн кэннэ икки бырааттыы дьон бөһүөлэктэн балтараа көстөөх сиргэ тииҥнии тахсыбыттара. Дьиэлэригэр төннөр кэмнэрэ кэлэн, биирдэрэ суол устун сыарҕалаах табанан дьиэлээбит. Атына үрэҕи бата бултаан кэлиэхтээх эбит. Ити иһэн үрүйэ чанчыгар эһэ арҕаҕын булбут. Ыта үрбүтүн буойан баран, сэтиилэнэн кэлбит. Киэһэ бырааттыылар ар­ҕах­таах кыылы бултаһарга быһаарыммыттар уонна ханыы көрдөөбүттэр. Дьону булка ыҥырыы былыргыттан баар абыычай этэ. Мин барсар буоллум, атыттар үлэлээх буолан хааллылар. Ол саҕана, сэрии кэннигэр, боростуой карабиннар саҥа кэлбит кэмнэрэ этэ. Бырааттыылар биир карабиннаахтара, миэхэ эмиэ баара. Биир быраат доруоп саатыгар сүньүөх оҥорон иитиннэ. Сарсыарда халлаан суһук­туйа сырдаан эрдэҕинэ, икки сыарҕалаах уонна үс миинэр табалаах, биэс ыттаах айаннаатыбыт. Арҕахтаах сирбит 7-8 биэрэстэ курдук тэйиччи. Арай тиийбиппит, эһэбит тэһииркээн тахсан барбыт. Икки оҕолоох ийэ эһэ эбит. Саҥа түспүт хаарга суоллара субу тыргылла сытар. Булчут ыттар сыт ылаат, өлүмнэһэн илин-кэлин түсүһэн ирдээн сүүрэ турдулар. Сыарҕалаах табалары баайа охсоот, уучахтары миинэн эккирэтии буолла. Ийэ эһэ котоку барарынан барбыт, суолун муннара сатаан араастаан муҥнаммыт. Хайыаҕай, хаар суолларын ыйан биэрэ сыттаҕа дии. Сиһи быһан баран биир үрүйэни батан үөһэ тахсыбыттар. Биир сиргэ ийэ барахсан эргэ арҕах баарын булан хаһа турдаҕына, биэс ыт кэлэн эргийэ сылдьан үрэн баргыйбыттар. Ыркыйдаах ойуур этэ. Би­һиги сааларбытын бэлэмнии туппутунан сэлэлээн киирэн истибит. Ыттарбыт ыркый иһигэр харса суох үрэллэр, эһэ көстүбэт. Арай, мин киирэн иһэр ту­һаайыыбынан дьэллигэс баарынан кыылбыт көстө түстэ. Ийэ эһэ икки оҕотун хоннохторун анныгар хам кууһан олорор эбит. Оҕолоро төбөлөрүн кистии анньан баран хамсаабакка тураахтыыллар. Мин сэрэнэн чугаһаан иһэбин. Арай өйдөөн көрбүтүм, доҕоор, кыыл харахтарыттан тохтоло суох уу сүүрэр. Уҥуох уҥуохтара барыта халыр босхо барбыттар, адьас салыбырыы олорор. Ону көрөөт мин тута сүрэхпэр ыттардым, бултаһар санаам тута уостан хаалла. Уолаттарбар туһаайан: “Нохолоор, эһэбит ытыы олорор, аньыыта бэрт буолсу. Ытымаҥ, сырыттын. Аһыыр аһа суох курдук буоллахпытый”, – диэтим. Дьонум: “Булт аата булт, бултаһаары кэллэхпит”, – диэтилэр да, сааларын тыаһа өрө хабылла түстэ... Мин ытыспатаҕым, этиттэн да сиэспэтэҕим. Санаам адьас буолбатаҕа. “Эһэ эмиэ ытыыр эбит”, – диэн олус дьик­симмитим. Ол кэннэ эһэни бултаспат буолбутум. Ити быраат­тыылар кэлин аҕыйахтыы сыл быысаһан дэҥҥэ-оһолго түбэ­һэн суох буолбуттара.Баһылайым кэпсээн бүтэн хамсатын тимир оһох үрдүгэр тэбээн тобурҕаппыта. Онтон салгыы: “Онон улахан кыылы киһи эрэ бултуохтаах диэн буолбатах. Кинини эмиэ туһунан айдарыылаах эрэ киһи бултуохтаах. Мээнэ бултаһар сэттээх-сэлээннээх буолар эбит”, – диэн эбэн эппитэ.
kyym.ru сайтан