Бу суруллар түбэлтэлэр 1948-1960 сс. диэки буолбут буолуохтаахтар. Ити кэмҥэ кыра холкуостар алаас аайы кэриэтэ бааллара үһү. Мин оскуолаҕа киириэм иннинэ дьонум дэриэбинэттэн үс көстөөх сиргэ кыра алааска үс дьиэнэн, иккилии-үстүү ыалынан дьукаахтаһан, сүөһү биригээдэтигэр үлэлээн олорбуттар. Оҕо диэн мин соҕотохпун. Ол иһин тэһийбэккэ, наар улахан дьону батыһан сүгүн да үлэлэппэт үһүбүн. Сороҕор син ону-маны кыайарбын көмөлөһөн хайҕанарбын өйдүүбүн. Ол сылдьан араас түбэлтэҕэ түбэһэрим.      Ньирэйи мииммит чөчүөккэ    Алта-сэттэ саастаахпар бы­һыылааҕа. Оскуолаҕа киирэ илигим. Сайын сайылыкка хас да алаастан мустан, улаханныын-кыралыын үөрүү бөҕө буоларбыт. Дьоммут сүөһүлэрин көрөллөр, оттууллар. Оҕолор ньирэйдэри бүтэйгэ хаайабыт, киэһэ хомуйабыт, уу баһабыт, түптэ уматабыт, оонньуубут, сөтүөлүүбүт – быһата, ырай олоҕо. Биһиги саҥа титииктээхпит. Төрөөбүтэ аҕыйах хоммут ньирэйи бүтэйгэ илдьибиппит. Дьүөгэ кыыспыныын үүт иһэрдэ киирдибит. Арай ньирэйбит эрэйдээх кэлин атаҕын кыаммакка сиргэ сыылла сылдьар. Куһаҕан баҕайытык бэрилиир. Кыыһым, хаһыытыы түһээт, хотон сиппииринэн ньирэйи оҕус да оҕус буолла. Сотору буолаат, ньирэйбит туох да буолбатаҕын курдук, туран кэллэ. Биһиги үүтүн иһитигэр кутан баран атахха биллэрдибит. Дьиэбитигэр тиийэн баран кыыһым: “Ньирэйбит үрдүгэр кып-кыра сыгынньах кыыс олороро”, – диэтэ. Киэһэ дьоммутугар кэпсээтибит. “Чөчүөккэ мииммит”, – диэтилэр уонна эбэм титииккэ тахсан ньирэйигэр отунан кур курдук оҥорон кэлгийэн кэбистэ.   Аргыс    15-16 саастаахпын. Сайын окко сылдьабыт. Киэһэ. Ардаары, хап-хараҥа былыттар тахсан бардылар. Дьиэбэр хонуох санаам кэлэн биригэдьииртэн көҥүллэттим. Баран иһэр сирбэр киһи уҥуохтаах тумул баар. Ону сүүрүүнэн кэриэтэ түргэнник хааман аастым. Куттана саныы-саныы, уһун бааһынаҕа киирдим. Арай иннибэр сүүс миэтэрэ тэйиччи сиргэ кыһыл ырбаахылаах, маҥан былааттаах дьахтар баран иһэр эбит. Аргыстаах эбиппин диэн куттаммытым ааһан хаалла. Дьахтарбын ситэ сатаабаппын. Сайылыкка киирэргэ аҕыйах мастаах тоҕой баара. Ону аастыҥ да дьиэҕэр кэлэҕин.Дьиэбэр чугаһааппын кытта ардах таммалаан барда. Эбэм: “Бу үлүгэрдээх хараҥаҕа тоҕо кэллиҥ? Куттамматыҥ дуо?” – диэн ыйытта. “Иннибэр кыһыл ырбаахылаах дьахтар баран иһэрэ. Хойутаан хаалан, саҥа дьиэлээн эрэр быһыылаах”, – диэбиппэр эбэм дьикти ба­ҕайытык муннун анныгар ботугураата. Хайдах эрэ “эмиэ тоҕо мэччийдэҕэй?” диэх курдук иһит­тим. Онно өйдөөбүтүм, ол аргыс дьахтарым хайа диэки барбытын өйдөөн-дьүүллээн көрбөккө хаалбыппын. Кэлин улаатан баран эбэбиттэн ити туһунан ыйыппыппар:– Ону-маны өйдүү сылдьа­рыҥ да баар ээ. Билбэппин. Өйдөөбөппүн, – диэн кыы­һыран, кынчыаттанан кэбис­питэ. Дьиҥэ, билэр-өйдүүр буо­луох­тааҕа. Ону туохтан эрэ кө­ҥөөн эппэтэҕиттэн өр ньа­малаһан сураһа барбатаҕым. Эбэм 93 сааһыгар өлбүтэ. Букатын түөһэйбэтэҕэ, баттаҕа да маҥхайбатаҕа.Елена Ильина.
kyym.ru сайтан