Даайа былыргы бөҕүн-саҕын сыымайдыы олорон эдэр эрдэҕинээҕи хаартыскатын булан ылла. Сүөдэринээн иккиэн ыга куустуһан олороллор эбит. Үөрбүттэр аҕай... Сүөдэр... Сүөдэр барахсан... Бастакы уонна бүтэһик таптала. Даайа өрө тыынаат, хаартыскатын сэрэнэн имэрийбэхтээн ылла уонна уоһугар даҕайан «Сүөдэрин» уураан ылла. Ол сайын кинилэр саҕа дьоллоох дьон суоҕа. Түгэн көһүннэр эрэ... Күнүс ынах көрдүү барбыта буолан баран, хонууга хорҕойон олороллоро, оттуу сылдьан кэбиһиилээх от кэннигэр саһаллара, арыт ойуурга хонон тураллара. Олус да имэҥнээхтик таптаһаллара. “Сүөдэрим ол күһүн өлбөтөҕө буоллар, бука, холбоспут буолуо этибит”, – диэн бэйэтэ бэйэтигэр ботугуруу олордо. Бээ эрэ, тапталлара хайдах саҕаланна этэй?! Даайа уруккутун ахтан-санаан чочумча саҥата суох олордо.     * * *    Сайыҥҥы нуурал киэһэ. Түптэ сыта киһи муннугар саба биэрэрэ эчи, үчүгэйииин... Тэйиччи сайылык ыалларын күүгээнэ иһиллэр. Ыанньыксыт дьахталлар киэһээҥҥи ыам кэнниттэн ынахтарын «сайдыыр» саҥалара биир кэм өрө холоруктанан олорор. Ыраах оҕолор үрэххэ сөтүөлээн айманаллара ой дуораана буолан сайылыгы биир гына ылан кэбистэ. Даайа кыыс ынахтарын таһаартаан баран аргыый аҕай муннун анныгар ыллаан киҥинэйэ-киҥинэйэ титиигин харбыы сырытта. Бостуук Сүөдэр сүөһүлэрин далтан таһаартаан атынан көтүтэ сылдьар. Кыыс титиигин диэки чугаһаан:    – Даайа, бүгүн эрдэ бүт­түбүт дии, испэктээккэ барбаппыт дуо?    – Ону көрүөм этэ диэн, бу үлүгэр ыраахха сатыы барыам дуо?! — диэн өһүргэммиттии кыыс саҥата чобуорхайа түстэ.    – Тыый, туох иһин көлө­лөөхпүнүй, доҕоор?! Соноҕоһум ханнык да тимир көлөтөөҕөр эрэбил ээ. Сибилигин көтүт­тэхпитинэ, испэктээк саҕала­нарыгар тиийэбит.    – Ол айылаах туох испэк­тээгэ буоларый?    – Дьокуускайтан улахан артыыстар кэлбиттэр үһү... «Лоокуут уонна Ньургуһун» диэн испэктээги туруораллар...    – Эчи, хаарыаны...    – Чэ, чэ, «эчи, хаарыаны» дии туруоҥ дуо?! Таҥна оҕус, бардыбыт, – диэн, Сүө­дэр кыыһы хайаан да илдьэ бараары соноҕоһунан өрө бөтө­рөҥнөтө турда.    Ол икки ардыгар Даайа ыаҕайалаах үүтүн туппутунан, дьиэтин диэки сүүрэ турда. Сотору буолаат, үрүҥ былаачыйатын кэппитинэн субу тэлээрэн кэллэ. Сүөдэр кыыс барахсан кэрэ быһыыта-таһаата хайдах курдук үрүҥ былаачыйа курдат көстөрүн одуулаан, соноҕоһун туппутунан, улахан тиит анныгар кэтэһэн турда. Даайа чугаһаан истэҕин аайы быһыыта-таһаата өссө тупсан көстөргө дылы. Хас хаамтаҕын аайы мөрү-мөтөҕөр эмиийдэрэ субу былаачыйатын тимэхтэрин төлө тэбиэх курдук хамсыыллар. Чыпчылыйбакка да турарыттан бэйэтэ даҕаны кыбыста санаата быһыылаах, чугаһаабытыгар умса көрөн кэбистэ. Сүөдэр ис-иһиттэн итийэн икки чанчыгынан көлө­һүнэ сарт түстэ. Сүрэҕэ өрүтэ тэбиэлээн тип-тибигирэс буолла.    – Сүөдээр, ийэм бачча киэ­һэрбитин кэннэ бараҕын диэн мөхтө. Саатар, Лоокууттаах Ньургуһун тапталларын көрөн астына түһүөм диэбиппэр өссө бууһа кыйаханна, – диэт, ыксаабыт киһи быһыытынан хап-сабар илиитин уолга уунна. Сүөдэр кыыһы самыытыттан өрө анньан соноҕоһугар олорто. Кыыс былаачыйатын аннынан сыгынньах буута көстүбүтүгэр уол, мэктиэтигэр, мэйиитэ эргийэргэ дылы гынна. Чочумча тура түһэн баран, соноҕоһугар бэрт чэпчэкитик олорунан кэбистэ уонна бөһүөлэк диэки туос бөтөрөҥүнэн ыстаннара турда.    Сүөдэр кыыһы иннигэр олордон иһэн хас куһаҕан суол аайы түбэһиннэрэн улам чуга­һаатар-чугаһаан истэ. Кыыс кэтэҕэр сып-сылааһынан тыынан илгийэр. Ол аайы Даайа күлэн саһыгырыыр. Ат быатын туттаҕа буолан, кыыһы «ал­ҕаска» биилиттэн кууһан ылла. Тэбэнэттээхтик күлэ испит Даайа кыбыстан саҥата суох барда. * * *    Испэктээк бүппүтүн кэннэ үлэлээх дьон быһыытынан эмиэ сайылыктарын диэки бараары соноҕосторугар чугаһаатылар. Ыччат үҥкүүлээри муста сылдьар эбит. Ыскаамыйаҕа байааннаах уол туох эрэ дьээбэлээх ырыатын ыллыы олорор. Аттыларыгар кыргыттар күлсүү-салсыы бөҕө буола тураллар. Бары сүргэлэрэ олус көтөҕүллүбүт. Даайалаах Сүөдэр эдэр дьон быһыытынан уолаттар, кыргыттар диэки ымсыырбыттыы көрөн турдулар, оттон «хайыыбытый?» дэспиттии, бэйэ-бэйэлэрин көрсөн кэбистилэр. Хайа эрэ кыыс: «Чэ, оҕолоор, Ааныска алааһыгар баран, кулуһун оттон олоруоххайыҥ... » – диэтэ. Бары ол этиини сөбүлээн Ааныска алааһын диэки хаамса турдулар.    – Сүөдээр, биһиги хайыыбытый? Ийэм хойутаайаҕын диэбитэ ээ. Ол гынан баран оҕолору кытары барсыахпын олус баҕарабын, – диэн өрө тыынаат, Даайа умса тутунна. Сүідэр сөбүлэстэр эрэ хааларга бэлэм.    – Ийэҥ хойутаайаҕын диэбит буоллаҕына, сайылыкпыт диэки аттанар буоллахпыт... Тугу даҕаны үлэлээбэт көҥүл көччүйэ сылдьар оҕо­лору ба­ты­һа сылдьаары гына­ҕын дуо? – диэт, Сүөдэр соноҕо­һун сиэппитинэн, сайылыгын туһаа­йыытынан бара турда. Даайа инньэ диэн хайыай?! Соҕотох көлөтүттэн хаалан хаалыа дуо?! Сүөдэрин батыһарыгар тиийээхтиир.    Сити курдук саҥата-иҥэтэ суох уку-суку айаннаан истилэр. Даайа эдэр киһи быһыытынан көргө-нарга тардыһаахтыыр буоллаҕа. Сүөдэр аармыйаттан эҥин кэлбит, боччумурбут киһи быһыытынан бэҕэһээҥҥи оҕолору кытары соччо-бачча бииргэлэһэр санаата суох. Бөһүөлэги туораан баран, кыыһы күүтэн турда.    – Хайа, Даайа, ити үлүгэр үчүгэй испэктээги көрөн баран, тоҕо санааргыы иһэҕин? – диэт, кыыһын илиититтэн ылла. – Мөҕүллүбүт оҕолор курдук саҥата суох айанныахпыт дуо?!    – Сүөдээр, Мин ити Лоокууттаах Ньургуһуну олус да аһынным... – диэн Даайа көр­бүтүн ырыта истэ. Уол эмискэ атын тохтотон кыыһы атыгар олордоору илиитин биэрдэ. Кыыс чэпчэки-чэпчэкитик туттан атыгар ыттан иһэн, сыыһа үктэнэн кэбиһэн, эмискэ уолга көхсүнэн сыста түстэ. Сүөдэр ону эрэ кэтэһэн турбуттуу, кыыһы хам кууһан ылла. Ис-иһиттэн имэҥнээхтик кыыс баттаҕын, моонньун, саннын сыллаан-уураан киирэн барда. Даайа бастаан утарылаһардыы, хапкааҥҥа иҥнибит кыыл курдук мөхсөн баран, налыс гынан хаалла. Аны, Сүөдэрин бэйэтинэн хам кууһан ылла уонна хараҕын симэн сэрэнэн «чэ, бу баар, уураа» диэбиттии уоһун чорботон биэрдэ. Уол онтон эр ылан уоһун кыыс сып-сылаас уоһугар даҕайда. Онтон эмискэ ыгыта куустуһан туран былдьаспыттыы иҥсэлээхтик, имэҥнээхтик уҥа-таала уурастылар. Уол илиитэ аргыый аҕай кыыс былаачыйатын тимэҕин төлө биэрээтин кытары толору эмиийэ «бу баарбын» диэбиттии өрө мөхсө түстэ. Икки илиитинэн харбаан ылаат имэрийбэхтээтэ, ыгыта туппахалаата. Ол аайы кыыс имэҥнээхтик тыынара иһилиннэ. Сүөдэр иккис илиитэ кыыс былаачыйатын аннынан буутун, самыытын уонна били «сирин» диэкинэн “сүүрүөхчэ” буолбутугар, дьэ, өйдөннө. Кэннин диэки атыллаата. Хайдах буолбутун өйдөөмүнэ, түөһүн саба туттубутунан, ойуур саҕатын диэки сүүрэн хаалла. Сүөдэр Даайата туох буолбутун өйдөөмүнэ хаалла, онтон өй ылан: «Даайа, чыычааҕым оҕотоо...» – дии-дии кэнниттэн эккирэттэ. Кыыс ойуурга киирэн сирэйин саба туттан баран умса түһэ сытарын булла. Ытыырыттан көхсө эрэ дьигиҥниир. Сүөдэр сүүрэн кэлэн кыыһы ыга тардан ылла. Кыыс ытаабыт сирэйин көрөн өссө ыксаата.    – Даайа, мин эйигин эрэ таптыыбын ээ. Эйигин кө­рүөх­пүттэн өйдүүн-санаалыын уларыйдым. Түүннэри-күнүс­тэри куруук эйигин эрэ санаан тахсабын... Даайа... Сыыспыт буоллахпына, бука, бырастыы гын дуу... Хайдах буолбуппун бэйэм да билбэппин. Хайыыр да кыаҕым суох, эйигин эрэ баҕарабын. Мин эйигин ойох ылыахпын баҕарабын. Даайа, мин эйигин эрэ таптыыбын...    – Саҥарыма, Сүөдэр, саҥарыма... – диэт, илиитинэн уол айаҕын саба тутта уонна бүтүн бэйэтинэн ыга сыста түстэ уонна иһиллэр-иһиллибэттик аргыый аҕай сибигинэйдэ: – Таптыыр буоллаххына таптаа, доҕоор, көҥүллүүбүн... Бу сырыыга күөх окко сытан иҥсэлээхтик уурастылар. Туох да диэбит иһин, Даайалаах Сүөдэргэ бэрт минньигэс түүн ааста.    Сарсыарда күн тахсыыта Сүөдэр күөірэгэй саҥатыттан уһугунна. Арай көрбүтэ, иккиэн ийэттэн төрүү сыгынньах сыталлар эбит. Сүөдэр эр бэрдэ буолан киэн туттан: «Бу барыта миэнэ... » – диэбиттии Даайа кэрэ быһыытын-таһаатын одуулаһа сытта. Эчи кэрэтин! Хааһа киис кутуругун курдук икки өттүгэр уруһуйдаммыт, уп-уһун, хап-хара кыламаннара ыйы төкүнүтүөхтүү кэдэйбиттэр, уһун хара суһуоҕа санныгар кэлэн ыһыллыбыт, мыылай маҥан этэ-сиинэ муостан кыспыт оҥоһук курдук, толору эмиийдэрэ үрүҥ мээчик курдук бөкүнүһэ сыталлар. Бэйэтэ остуоруйаҕа кэпсэнэр утуйбут кыыс курдук налыйыаҕынан налыйан сытар. Ол да иһин хоһоонньуттар улуу хоһооннору айан кэбистэхтэрэ, ырыаһыттар ыллаан эйээрэн эрдэхтэрэ, олоҥхоһуттар баай тылынан хоһуйдахтара... Сүөдэр аргыый аҕай сибэккини үргээн ылан кыыс түөһүгэр, иһигэр, били “баайыгар” таммалатта уонна минньигэс-минньигэстик сыллаан ылла. Даайа уһуктан баран өр саҥата суох таалан сытта. Эдэр дьон иккистээн көҕүйэн саҥардыы даҕайсан эрдэхтэринэ, эмискэ соноҕосторо  кэлэн, «хайа, хаһан барабыт, ыам буолла» диэбиттии сытар дьону тыастаахтык сытырҕалаата. Онтон соһуйан өрө эккирэһэ түстүлэр.    Сүөдэр кыыһы көтөҕөн ылан атыгар олорто, онтон бэйэтэ эмиэ сэрэнэн олорунан кэбистэ уонна таптаһар дьон бы­һыытынан бэйэ-бэйэлэригэр ыга сыстыһан аа-дьуо сайылыктарын диэки хаамтара турдулар.   * * *    – Эбээ, эбээ, Сүөдэркэ мин оонньуурбун былдьыыр... – диэн кыра сиэнэ кыысчаан эбэтигэр кэлэн убайын үҥсэр. Даайа соһуйан ходьох гына түстэ.    – Хайа, тукаам, туох буоллугут? – диэбитинэн, кириэ­һилэтиттэн оронон туран эр­дэҕинэ Сүөдэрин хаартыската муостаҕа түстэ. Кыра кыысчаан хаартысканы хаба тардан ылла уонна:    – Эбээ, бу кимнээҕий ээ? – дии-дии эргичиҥнээтэ уонна устунан сүүрэн хаалла.    – Тоойуом, Маайыска, хаартысканы аҕал эрэ. Бука диэн алдьатыма... сүтэримэ... – баар-суох тапталын соҕотох хаартыскатын былдьаан ылбыттарыгар ыксаан, кыра сиэнин кэнниттэн эккирэттэ. Улахан уолун кыра оҕото Сүөдэркэ балтыттан ол хаартысканы былдьаан ылла уонна эбэтигэр аҕалан биэрдэ:    – Эбээ, ытаама, хаартыс­каҕын Маайыскаттан былдьаан ыллым, мэ... – диэн хаартысканы бобуччу тутан аҕалан биэрдэ. – Эбээ, бу кимнээҕий ээ?    – Бу, тоойуом, эн эбэҥ уонна эһэҥ олоробут... – диэт хаартыскатын ылан долбуур үөһэ сытар кинигэ иһигэр анньан кэбистэ.    Ол икки ардыгар таһыр­дьаттан эһэлэрэ Бүөтүр киирэн кэллэ. Сылгыларын көрдүү сатаабытын туһунан кэпсээн истэҕинэ, сиэннэрэ сүүрэн кэлэн:    – Эһээ, биһиги эн эбэлиин түспүт хаартыскаҕытын көр­дүбүт. Эн куудара баттахтааххын, үөрбүккүн аҕай... – диэн Сүөдэркэлээх тугу көрбүттэрин ыһа-тоҕо кэпсээтилэр.    – Ээ, дьэ, барахсаттар, эбэлиин түспүт хаартыскабыт кэмнээх буолуо дуо?! Саатар, омуннара бөҕө, ама, куудара баттахтаннахпыный?! – диэн эһэлэрэ оҕонньор көх­сүн этиттэ. – Эмээхсиэн, ити сиэннэриҥ эмиэ хаартыска бөҕөнү аамайдыы сылдьаллар быһыылаах ээ.    – Сылгыбын булбатым диэтиҥ дуу? – диэн Даайа эмээхсин кэпсэтиини атыҥҥа кө­һөрөн кэбистэ.   СИККИЭР.
kyym.ru сайтан