Өрдөөҕүтэ дойдубар Хара Бааска диэн судургу аатынан нэһилиэгэр биллибит биригэдьиир киһи баара. Билигин да баар. Күөгэйэр күнүгэр сылдьан өрүһүспүттүү дьалаана суох саҥаран хабыгырайан, уоттаах хараҕа суптурута чаҕылыҥнаан, көрөн-истэн дьэргэлдьитэн уол оҕо үс кырыылааҕа этэ. Билигин толкуйдаатахха, куруубайынан, оруо маһы ортотунан тылынан, сурукка-бичиккэ сыстаҕаһа суоҕунан салайар үлэҕэ соччо дьүөрэлэһиэ суох киһи быһыылаах этэ эрээри, биригэдьиирдиир этэ. Бука, үлэттэн батынар, сүрэҕэлдьиир эдэр сопхуостаах уолаттары муостарын тоһуталыырын, кимтэн да толлубатын, кими да тараҥнаппатын, туруорутун уонна судургутун иһин үлэлэппит буолуохтаахтар. Бааска үгэннээн үлэлии сылдьан бэрт дьиктитик ыалдьан, инбэлиит буолан хаалбыттаах. Ол ыалдьыбытын остуоруйатын бу курдук диэн кэпсиир этилэр.          Оччолорго бөһүөлэкпитигэр Халыма Хабырыыл диэн кырдьаҕас оҕонньор баара. Дьиҥинэн, кини Халыма өрүһүгэр, улууһугар туох да быһаччы сыһыана суох киһи быһыылаах этэ эрээри, киһи эрэ барыта инньэ диэн ааттыыллара. Эдэр сылдьан дьыалаҕа эриллэн, бадаҕа, сылгыны дуу, сүөһүнү дуу уоран сиэн, ханнык эрэ хотугу улууска (баҕар, Халымаҕа буолуо) лааҕырга сылдьыбыта үһү. Ис киирбэҕэ суох баҕайы дьүһүннээх оҕонньор этэ, түөһүн ортотугар тиийэр олус уһун, уокка сиэтэн килэрийбит ньолоҕор сирэйдээҕэ, “тоһуйа сылдьар” энньэҕэр сыҥаахтааҕа, халчаҕайдыҥы суптугур сүүстээҕэ, сүүһүн аннынан өһүөннээхтик өһөччү көрбүт хатааннаах харахтааҕа уонна тугу барытын түөргүлээн, үгэргээн төттөрүтүн этэр үгэстээҕэ. Биирдэ, бу оҕонньор (80-ча саастааҕа) сопхуос хонтуоратыгар биригэдьиири кытта «киирсибиттэр». Хара Бааска оҕонньор сайын устата оттоон сордоммут отун сиэрэ суох баттыгастаахтык кыччатан биэдэмэстээбит, эбиитин от «быалыы» таарыйа кустуу сылдьан оҕонньор күрүөлээх отунан хас да күн атын аһаппыт. Быһата, оҕонньору аахсыбат диэн сэнээбит, наһаалаабыт. Оҕонньор хаһыы-ыһыы, айдаан, тайаҕынан далбаатаныы бөҕө буолбутугар Бааска, куолутунан, «эн баҕас» эҥин дэтэлээн, күлүү-элэк гынан өссө тууһаан, кыынньаан биэрэ олорбут. Оҕонньор үөхсэ сатаан баран: «Дьэ, бэйиккэй, маҥай аллаах, сэнээбиккиттэн сэттэҕин ылыаҕыҥ! Эн умнарыҥ мин өйдүүрүм саҕана буолуо... Тэҥ тэҥэр хаалыахпыт!» – диэн улаханнык сааммыт, кыраабыт.    Эһиилигэр оҕонньор өлөн хаалбыт. Ґйэтин моҥообут тулаайах оҕонньор эрэйдээх кэмэ кэлэн өллөҕө, ким да онтон олус улаханнык ороһуйбатах, ытаан-соҥоон, аһыйан эрэйдэммэтэх буолуохтаах. Бөһүөлэктэн балтараа көс ыраах сиргэ, бэйэтин оттуур сирин таһыгар уҥуох туппуттар этэ.   * * *    Оҕонньор өлбүтэ биир-икки сыл буолан баран күһүҥҥү ыйдаҥа түүн Бааска сайылык ыалларыттан төннөн испит. Хаҥыл ат тоҥ буор суолу иһинэн-таһынан үктэнэн батыгыратан-халыһытан иһэн, туохтан эрэ сиргэнэн өрө хаһыҥырыы түһээт, киһитин ыраах илгэн кэбиспит уонна бөһүөлэк диэки туос бөтөрөҥүнэн уунаҥната турбут. Аҕыйахта көстөн хаалбыт. Бааска үөхсэ-үөхсэ ыстанан турбут, хата, тугун да өлөрбөтөх. Ол туран өйдөөн көрбүтэ, били, Халыма оҕонньор көмүллүбүт сирин таһыгар турар эбит. Куттанан иэнэ кэдэҥнии-кэдэҥнии бөһүөлэк диэки сүүрэ-хаама былаастаан баран испит. Ол иһэн көрдөҕүнэ, от үрэх уҥуор баар киһи уҥуохтарын диэкиттэн кини диэки туһаайыынан киһи иһэр үһү. «Киһи» да диэн буолуо дуо – хара күлүк. Бааска иннин биэримээри, күүһүн муҥунан бэдьэйэ сатаабыт да, анарааҥҥыта адьас хаалсыбакка ойоҕоһуттан ыга мииммитинэн тиийэн кэлбит. Сирэй-харах дьүүлэ-дьаабыта соччо биллибэт эрээри, уһун сирэйгэ харах моһуона кылахачыйарга дылы гынар үһү. Ыы-муннугунан утары көрсүһэ түспүттэр. Бааска сүргэтэ тостон, хамсыыр-саҥарар да кыаҕа суох буола куттаммыт, баттаппыт. Абааһы ыар сытынан аҥылыҥнаан ыкса кэлэн баран, искэ охсор курдук «дук» гынан баран, саҥа таһааран бэрт куһаҕаннык, иччилээхтик кыыкынаан күлбүт уонна ааһа турбут. Быһата, симэлийэн хаалбыт. Бааска бэйэтэ кэлин “адьас, илэ-чахчы, Халыма оҕонньор куолаһа этэ...” диирэ үһү.    Бааска дэриэбинэҕэ хайдах тиийбитин бэйэтэ да билбэт. Өлө куттаммыт киһи хайдах дьүһүлэнэн айаннаан тиийбитин көрбүттээҕэр сэрэйбит ордук. Ити кэмтэн ыла Бааска иһинэн ыалдьан хас да сылы быһа бэрэбиэркэ, чинчийии, эпэрээссийэ бөҕөтүн ааспыта да, ыарыытын төрүөтүн кыайан быһаарбатахтара. Күн бүгүнүгэр диэри киһи быһаҕаһа буолан олорор.    Уопсайынан, кырдьаҕас киһини муодалыыр-дьээбэлиир, атаҕастыыр куһаҕан эбит дии саныыбын, кинини көрдөхпүнэ.
kyym.ru сайтан