Түүн төлөпүөн тыаһаабы­тыгар Владлен дьуһуурунай чаастан эрийэллэрин билбитэ. Эмиэ өлөрүү таҕыстаҕа. Ол эрээри дьиэҕэ-уокка иирсэн буолбакка, чахчы, иһэ истээх өлөрүү буоллаҕа диэн сэрэйбитэ. Онтон атын эбитэ буоллар, кинини сүпсүгүрдүө суох этилэр. Хаарыан уубун уйгууртулар диэн дьааһыйа-дьааһыйа, төлөпүөн туруупкатын ылбыта.        – Семёныч, кириминээл өлүгэ, – ИДьУ дьуһуурунайа дакылааттаабыта, – Чочур Мырааҥҥа үлтү охсуллубут төбөлөөх киһини булбуттар. Бэйэҥ тиийэҕин дуу, опердартан хайаларын эрэ ойутан туруорабыт дуу?    – Чочур Мырааҥҥа даа?! – соһуччу сураҕы истэн, Владлен саҥа аллайбыта, уута сонно көтөн хаалбыта. – Бэйэм тиийиэм, массыынаны миэхэ ыыт! Кокориҥҥа биллэрбиккит дуо?    – Суох, биллэрэ иликпит. Субуоннаан этэбит дуо? – дьуһуурунай силиэстийэлиир оперативнай бөлөҕү ыыта охсор санаалааҕа өтө биллэрэ.    – Кэбис, наадата суох, – Владлен дьуһуурунайы түбүккэ түһэримээри, – бэйэм этиэм, иккиэн барыахпыт.    Быһылаан тахсыбыт сиригэр суһал бөлөҕү, били, харабыллыы хаалбыт ботурууллар көрсүбүттэрэ. Чочур Мыраан аннынааҕы хонуу балай эмэ сырдык этэ. Ыйдаҥаҕа күлүк бэркэ көстөрө.    – Өлүк массыына кэннигэр сытар, – диэбитэ биир ботуруул, – дьахтары “Суһал көмө” илпитэ, уорбаланааччы массыынаҕа баар.    – Манна, мин саныахпар, барыта дьэҥкэ курдук, – иккис ботуруул быһаарааччы буолбута, – дьахтары былдьаһыы. Кырасыабай дьахтар, ол инниттэн сырбаталаһар да аньыы буолбатах...    – Тохтоо эрэ, сырбаталаһар кавалер, – Кокорин чобуорхайбыт ботуруулу тохтоппута, – ордугу-хоһу тойоннообокко, хайдах баарынан кэпсээ!    – Эр киһи шоссеҕа тахсан турарын туппуппут, – бастакы ботуруул салгыы кэпсээн барбыта, – хайдах эрэ өйө хамсаабыт курдуга, ол-бу зомбины эҥин ыатарара. Ол иһин кэллиэгэм кинини өлөрүүгэ уорбалыыр. Оттон дьахтар өйө суох сытарын эмчиттэр тыын киллэрэн илдьэ барбыттара. Кэлин кини туох буолбутун билбэппит. Уорбаланааччыны массыынаҕа олордубуппут, сибилигин да кэпсэтиэххитин сөп. Бэйэбит быһылаан тахсыбыт сирин харабыллыы хаалбыппыт, ол кэм иһигэр манан ким да ааспата.    – Баһыыба, барытын сөпкө гыммыккыт, – Владлен ботуруулларга махтаммыта, – билигин морсурууккутунан барыаххытын сөп, оттон биһиги манна өссө да үлэлии түһүөхпүт.    Владлен массыына кэлин аанын аспыта, эр киһи үлүйэн, иһэлийэн хаалбыт сирэйигэр хараҕын уутун туора-маары сотто олороро. Владлен – пассажир олоруохтаах инники олбоҕор, оттон Кокорин суоппар миэстэтигэр киирэн олорбуттара.    – Ким диэҥҥиний? – Владлен ыйыппыта.    – Владислав...    – Оо, амыдайдыы кэриэтэ эбиппит. Владислав, кэпсээ эрэ, туох буолла?    – Оттон Оксана ханнаный? – Владислав, оперативниктар диэки аһыннарардыы көрө-көрө, хардары ыйыппыта. – Кини хайдаҕый, этэҥҥэ дуо?    – Ээ, кини Оксана диэн дуо? – Владлен Владиславы уоскутар санааламмыта. – Кини туох буолуой, барыта этэҥҥэ. Долгуйума, быраастар көрөн-истэн баран дьиэтигэр ыытыахтара. Чэ, ол да буоллар манна туох буолбутун кэпсээ.    – Билбэтим ээ. Оксаналыын маннык ыйдаҥаҕа мырааны көрөөрү кэлбиппит, ону баара, ити сытааччы баар буола түспүтэ, – Владислав өлүк диэки төбөтүн кыҥнах гыннарбыта. – Мин туох эрэ зомби тоҥсуйар диэн, олус куттаммытым...    – Ол кини хантан кэллэ? – Кокорин ыйыппыта.    – Билбэтим, мин саныахпар, кини эргийэ хаама сылдьар быһыылааҕа, – Владислав били дьулаан көстүүнү саныы-саныы хоруйдаабыта.    – Массыынаҥ дириҥник батыллыбыт, боруобалаан, таһааран көрөбүн дуо? – Кокорин ыйыппыта.    – Бэйэм кыайан таһаарба­таҕым, баҕарар буоллаххына, холонон көр ээ, – диэн ботугураабыта Владислав.    Кокорин уопуттаах суоппар этэ. Холуобунай ирдэбил отделыгар массыынаҕа киниттэн ордук үөрүйэх киһи суоҕа, туох эмэ өрөмүөн, ордук иномаркаҕа, наадата тирээ­тэҕинэ, бары Анатолийтан сүбэ-ама ылаллара.    Хаста да иннинэн-кэннинэн сыҕа­рыҥ­ната түһэн баран, Анатолий Владислав массыынатын чигдигэ таһаар­быта. Ол кэнниттэн Владиславка “мас­сыы­наҕа олорон күүт” диэн баран, Владлен Кокоринныын таһырдьа тахсыбыттара.    Силиэдэбэтэл уонна суут медигэ фара сырдыгар өлүгү чинчийбиттэрэ, оттон опердар хаарга туох суол-иис хаалбытын бэрэбиэркэлиир санааламмыттара. Кинилэр турар сирдэрэ сүүрбэттэн тахса миэтэрэ диаметрдаах гына эргитиллибит этэ. Хаар тэпсиллибитин көрөн, оперативниктар бу кимэ биллибэт киһи тоҥуу хаарга биэс-алта эргиири оҥорон баран, сууллан түспүт уонна өлөн хаалбыт диэн түмүккэ кэлбиттэрэ. Ол тоҕо эргийэ хаампыта оперативниктарга таабырын этэ. Опердар били киһини өлбүт дии санаан, хаарынан көмпүт сирдэрин булбуттара. Хаан бөлүөхсүбүтэ, хаар ууллан иһэн чэҥирэн хаалбыта оннук санааҕа аҕалара. Били киһи хаарга көмүллэ сытан баран, өйдөнө быһыытыйан, орҕостон тахсыбыт чинчилээҕэ. Ол сиргэ оперативниктар массыына суолун булбуттара эрээри, хаара сымнаҕаһа бэрт буолан, чуолкайдык көстүбэт этэ. Суол Ботаническай сад диэки барбытын опердар протектор үктээбитэ үчүгэйдик көстөөрөй диэн, ону батыспыттара. Суоллара сороҕор сүтэн хаалара, ардыгар атын массыыналар протектордарын суола кэлэн бутуйара, ол эрээри опердар наадалаах суолу-ииһи булан, ирдэспиттэрин кубулуппатахтара.    – Семёныч, атаҕым чыкыччы тоҥно, – Кокорин үҥ­сэр­гээбитэ, – туох ааттаах тымныытай! Ити эрэйдээх аҥаар­дас путбуолканан хайдах шос­сеҕа сүүрэн тиийбит бэйэккэтэй? Бүгүн биэс уон биир кыраадыс этэ. Билигин өссө тымныйдаҕа. Хайдах үлүйэн хаалбатаҕын сөҕөбүн!    – Кыһалҕа кыһайдаҕа, – диэн хардарбыта Владлен то­ҥон ибигирии-ибигирии, – ити киһибит өлөрүөхсүккэ майгыннаабат, манна туох эрэ атын баар быһыылаах...    – Мин эмиэ инньэ дии саныыбын: дьыалаҕа туох да кыттыгаһа суох, – титирэс куо­лаһынан Кокорин сөбүлэһэрин биллэрбитэ. – Кинини сыныйан доппуруостуохха наада, маннык үлүгэргэ тугу гына сылдьыбытай? Дьахтары кытары эмиэ кэпсэтиэх баара. Кырдьык даҕаны, онтубут өйүн-төйүн булбута дуу?    – Ханна барыай, булумуна, – Владлен уоскуппута. – Онтон соҕус балыыһаҕа тиийэн кэпсэтиэхпит.    Опердар суолу батыһан истэхтэринэ, быһылаан тахсыбыт сиригэр маҥнай ИДьМ эппиэттээх дьуһуурунайын массыыната, онтон борокуруор киэнэ, бүтэһигэр тоҕо эрэ ГАИ экипаһа тиийэн кэлбиттэрэ.    – Ити ханна тарбачыһаллара буолуой? – Кокорин мөҕүттэн киирэн барбыта, – туох баар суолу тэпсэн бүтэрдилэр дии! Чэ, сорохторун өйдүөххэ сөп, оттон гаишниктар баҕас тоҕо кэллилэр? Суол саахала буолбатах эбээт! Дьэ, Семёныч, ИДьУ начаалынньыгар үҥсүү түһэриэххэ наада. Быһылаан тахсыбыт сиригэр элбэх киһи суох буолуохтаах, буруйу оҥорбут суолларын үлтү тэпсэн суох гыннахтара дии. Ол кэнниттэн тугу булан ылыаҥый. Биһигиттэн эрэ ирдииллэр эбээт! Эппиэттээччи сыччах биһиги буоллахпыт дии.    – Ити боппуруос турбута ыраатта да, оннуттан хамсыы илик, – Владлен си буолуох­тааҕар тыл ыһыктыбыта түр­гэнник сылаас сири була охсубут киһи диэн саныырын быы­һыгар, – өссө төгүл суруйуохпут буоллаҕа...    Кэмниэ кэнэҕэс оперативниктарга баартара мичик гыммыта. Ботаническай сад буруопустаах пуунуттан биэс уонча миэтэрэни бараат, кытаанах суолга массыына чуолкай суолун булбуттара. Ол суолунан быһаарбыттара – массыына кытыыга туораан тахсыбыт, суоппар ол таһыгар туран ииктээбит, инньэ гынан атаҕын суолун хаалларбыт. Бүрүстүүпүнньүк буолуохтаах диэн уорбалаабыт киһилэрин атаҕын суола саба быраҕан көрдөххө – түөрт уон биирис эрэсимиэр. Опердар массыына суолун чинчийбитинэн барбыттара. Көлүөһэтин кэтитин болҕомтоҕо ыллахха, улахан массыына, джип дуу, пикап дуу быһыылааҕа. Биир уратыта диэн, икки инники уонна кэнники уҥа көлүөһэлэрин шиналара сайыҥҥы буолан биэрбитэ. Бачча сыаналаах булумньуларын тэпсибэттэрин курдук, сиэрдийэлэри күрүөлүү уурталаан баран, көһүйэ тоҥмут атахтарын нэһииччэ токуолатан сылаас кэбиинэлэрин диэки кыахтара баарынан түһүммүттэрэ.    Кокорин ытырыктата санаабыта оруннаах буолан биэрбитэ – быһылаан тахсыбыт сирин бэрэбиэркэһиттэр киһи тугу да иилэн ылбатын курдук, үлтү тэпсэн кэбиспит этилэр. Ол кэннэ көрдөөн да туһа суох. Сарсын халлаан сырдыыта опердар манна хаттаан кэлэргэ тиийбиттэрэ: баҕар, туох эмэ суол-иис хаалбыта буолуо диэн. Ол эрээри ити барыта сарсыҥҥы түбүк, оттон билигин өлүгү морга илдьэн салгыы чинчийиэххэ наада. Күн-дьыл кубулҕата сүрдээх, сонно миэстэтигэр көрөргө-истэргэ туох да усулуобуйа суох.    Силиэстийэлиир бөлөх номнуо дьуһуурунай массыынаҕа олороро. Владлен борокуратуура силиэдэбэтэлигэр “уорбаланааччы суола-ииһэ, ону кытта массыынатын киэнэ эмиэ көһүннэ” диэн иһитиннэрэн баран, ыраас лиискэ ол ханна баарын ойуулаан биэрбитэ.    – Үчүгэй, эспиэри кытта ол суолу бэлиэҕэ ылыахпыт, – дии охсубута силиэдэбэтэл, – оттон эһиги өлүгү морга илдьэр курдук дьаһалла ылыҥ. Биһиги эһигини онно күүтүөхпүт.    Үгэс курдук, өлүгү морга тириэрдии – учаскыабай эбээһинэһэ, өскө өлүк кини учаастагар көстүбүт буоллаҕына.    Опердар маннык бытарҕан тымныыга учаскыабайы түбү­гүрдүбэт санааламмыттара: өлүгү илдьэргэ массыынаны да буларыҥ биир туспа кыһалҕа, онон бэйэлэрэ дьаһанарга тиийбиттэрэ. Владислав массыынатын багааһынньыгын аһан, кимэ биллибэт киһи өлүгүн нэһииччэ симмиттэрэ. Киһи­лэрэ олус ыарахана, бэл, балачча кыахтаах, тэтиэнэх икки оперативник эрэйдэммиттэрэ. Опердар мас­сыы­наҕа киирээри ааны аспыттара, Владислав кэнники олбохтон хайыы үйэ инники көһөн олороро. Хаарыаннаах сибидээнньэни буортулаабыт, бэйэтин өлөрдүү куттаабыт илэ сиэхситтэн арыый да тэйэн биэрдэҕэ.    – Туохтан куттанаҕын? – Кокорин мичээрдээн эрэ кэбиспитэ. – Тыыннаах дьонтон куттаныахха наада, оттон ити баара-суоҕа өлүк буоллаҕа дии, хайыа диэтэххиний?    – Оттон мин хайдах хаама сылдьарын көрдөҕүм дии, – Владислав саҥата нэһиилэ ыгыллан тахсыбыта, – миэхэ утары иһэрэ харахпар субу көстөргө дылы... Бррр!    Быһылаан тахсыбыт сириттэн хоҥноору олорон Владлен чочумча мыраан кылаан чыпчаалын одууласпыта: санаата дууһатын күнүстэри-түүннэри моруу гыммыт өлөрүүгэ салалла турара.    – Баҕар, үс да төгүл “глухарь” буол, син биир арыйыахпыт, – диэн массыынаҕа олорон, ботугураан ылбыта.    Морга тиийэн өлүк тула үмүөрүс­пүт­тэрэ. Суут медигэ өлүк кууркатын устубутугар опердар сиэбиттэн Мальцев Александр аатыгар суруллубут суоппар киниискэтин булан таһаарбыттара. Докумуону көрөөт, опердар сөхпүттэрин омунугар сирэй-сирэйдэрин көрсөн кэбиспиттэрэ.    – Ок! Малик илэ бэйэтинэн дии, – Кокорин саҥа аллайбыта, – “арҕааҥ­ҥылар” биригээдэлэрин “торпедата”!    Владлен кэллиэгэтэ ким туһунан эппитин бэркэ билэрэ. Малик, чахчы, оперативниктар “арҕааҥҥылар” диэн ааттыыр биригээдэлэригэр тэрээһиннээх буруйу оҥоруу бөлөҕөр актыыбынай байыас быһыытынан биллэрэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу биир саамай күүстээх бөлөх этэ. Малигы биригээдэ биллэр-көстөр лиидэрэ Чехов аҕалбыта. “Торпеда” эбээһинэһэ: “быһаарсар” тэрээһиҥҥэ кыттыы, бөлөх лиидэрдэрин харабыллааһын, иэскэ киирбит дьонтон харчыларын ыга үктээн ылыы, рэкетинэн дьарыктаныы. Малик үрдүк уҥуохтаах, бөдөҥ-садаҥ көрүҥнээх, биригээдэҕэ саамай баабый күүстээх байыас этэ.    – Хайалара дьаһайдаҕай? – Владлен толкуйдуурун быыһыгар саҥа таһаарбыта, – иһэ истээх эрдьигэн этэ, ол эрээри ким эрэ сууһардаҕа. Ол эрээри бандьыыттыы “быһаарсыы” буолара саарбахтаммат.    – Бачча улаханнык бааһыран баран, бэйэтинэн хаамыан сөп дуо? – Кокорин суут медигиттэн ыйыппыта.    – Дьэ, ону өлүгү арыйан көрөн эрэ баран чопчу этиэхпин сөп, – диэн эспиэр хоруйдаабыта, – төһө эрэ кэм устата бэйэтинэн хаамыан сөп. Оннук эмиэ буолааччы.    – Оттон ити тоҕо эргий да эргий буолбутуй? – Кокорин эспиэртэн тэйэр санаата суоҕа.    – Итини чопчу маннык диэн этэр уустук, арааһа, бэйэтэ да билбэтинэн инистиин курдук сылдьыбыта буолуо. Төбөтө улаханнык үлтү охсуллубут, онон, мин саныахпар, ити охсуу кэнниттэн киһи аатыттан тахсыбыта чахчы. Ис хааныттан тэтиэнэх, баабый күүстээх эрэ буолан, уйуттан сырыттаҕа...    Өлүгү көрүү-истии кэнниттэн Владиславы кытта кини массыынатынан управлениеҕа сыыйылыннарбыттара. Түүн үс чаас этэ.   Геннадий ГУРЬЕВ (“Кара Чочур Мурана” диэн В.Егоров сэһэниттэн тылбааһа.)
kyym.ru сайтан