Миитэрэй уһуктан кэлбитэ – кини санныгар сыстыаҕынан сыстан, Анжелина, адьас кыра оҕолуу, мунна сурдургуу сытара; хап-хара бураллыбыт баттаҕа моонньун, муннун кычыгылатара. “Ии, биэбэкээним сыыһын ньии, этим сылааһыгар угуттанан, налыйан, наскыйан сыттаҕа тугун баҕас үчүгэйэй, аны уһугуннаран кэбиһиэм” дии санаан, арыый уот диэки сыҕарыйаары гыммыта да, эдэр дьахтар, ханна да хамсаппат курдук, уҥа илиитинэн бобо кууһан кэбиспитэ.    Миитэрэй, дьахтар сылаас хоонньо диэни умнубута балай эмэ буолбут эристиин, таҥара бэлэҕин кэриэтэ эмискэ баар буолбут бу дьолтон олус астынан-дуоһуйан, Анжелинаны дириҥниик-дириҥник төбөтүттэн сыллаабыта. Онуоха биирдэрэ, уһуктуох курдук гынан иһэн, уоскуйбуттуу, нуурайан хаалбыта.    Хайа да киһи итэҕэйиэ суоҕа: иккис кэргэнэ Кэтириинэ Кириилэбинэлиин оруобуна отут сыл олорон баран, үс сыллааҕыта арахсыбыттара. Оччо уһуннук олоруохтарыгар (инньэ үйэ чиэппэриттэн ордук кэм устата!) диэри миннэрин баҕас бэркэ билистэхтэрэ уонна дьэ оройдорунан көрбүт чолопоойдор курдук атырдьах салаатыныы араҕыстахтара. Биир курдук санаан ыллахха, тулуйан олоруох да баар – саастара да балачча барбахтаатаҕа эбээт. Аны туран, хайа-хайалара хайа эрэ киһиэхэ иирэн дуу, туох эрэ дьаллыкка ылларан дуу арахсыбыт буолбатахтар. Оҕолордоохтор, сиэн да баар аҕай дьоно. Баҕар, Миитэрэй, бастакы кэргэнэ (ол баҕас отой эдэр эрдэҕинэ – сүүрбэ биэстээх-хастаах сылдьан) атын киһини өйө-төйө суох таптаан барыаҕыттан буолуон эмиэ сөп курдук. Төһөтүн да иһин, күнэ-ыйа барыта киниттэн тахсара, уот ааныттан тугу да умнан туран таптаабыта. Эдэр дьон буолан, омуннаахтык таптаспыттара, мэктиэтигэр, утуйар кэмҥэ да тиийиэ суох ыксала буолуталыыра. Бастакы кэргэнэ имэҥ-дьалыҥ чааһыгар уота-төлөнө хаһан да сөҕүрүйүөх чинчитэ суоҕа. Онуоха холоотоххо, Кэтириинэ Кириилэбинэни көҕүтүү тобус-тоҥ, субу таһырдьаттан киллэрбит үөл хардаҕаһы ытыс саҕа кумааҕынан умата сатыырга тэҥнээҕэ. Ити гынан баран арахсыбыт биричиинэлэрэ “ол аллараа дьыаланы” кытта туох да сибээһэ суоҕа чуолкай.    Оттон бу эт тутан, чахчы, дьахтар толуу киэбин кэппит Анжелина барахсан – Кэтириинэ Кириилэбинэ тастыҥ балта, чугастааҕы нэһилиэк учуутала. Ол аата Миитэрэй Киргиэлэйэбис киниэхэ ытыктабыллаах күтүө киһи буолар. Дьыл-күн сэлиик ат айанын кэриэтэ түргэн үлүгэрдик бүтэн-оһон иһэр. Холобур, Энжи (Анжелинаны дьоно да, дьүөгэлэрэ да итинник таптаан ааттыыллара) саҥардыытааҕыта аҕай педучилищены бүтэрбит хатыҥыр кыыс, хаһан эмэ ыалдьыттыы, хоно-өрүү кэллэҕинэ, эдьиийин аах хосторугар киирэн, туох да буолбатаҕын курдук, көрдөрбүтүнэн туран, таҥаһын уларыттара уонна күтүөтүн чараас соруочукатын эбэтэр путбуолкатын ыскааптан булан ылан, кэтэн кэбиһэрэ. Эр дьонтон кичэйэн кистиир этин санаа эрэ курдук хаххалыыр сип-синньигэс стрингэлээх, лиипчик диэни төрүт билиммэт кырасыабай балтылара ити курдук таҥнан-саптан эдьиийэ остуол тардарыгар көмөлөһөрө. Тугу эмэ ылаары төҥкөйдөҕүнэ, били соруочуката өрө тахсан, туох баар сэкириэтэ олоччу арыллан кэлиэхчэ буолара.    Миитэрэй ол да саҕана Анжелинаны ымсыыра көрөрө эрээри, күтүө киһи буолан, онтун биллэрбэт буола сатыыра. Ыал аҕата, уоллаах кыыһа бу Энжиттэн өссө биир-икки сыл аҕа, аны туран, кыыс ийэлээх аҕата даҕаны киниттэн, аҕыйах сыл да буоллар, балыс буоланнар, барыта түмүллэн кырдьаҕас курдук сананара. Кырдьык, “Анжелина котоку оҕолорбуттан да балыс, оттон төрөппүттэрэ бэйэбиттэн эмиэ хас эмэ сыл балыстар уонна төһөтүн да иһин ойоҕум балта” диэн санаа киирдэҕинэ, хайдах эрэ уоскуйбут, түспэтийбит курдук буолара.    Ол кэм ааспыта быданнаабыт да эбит. Анжелина, били, урукку хатыҥыр бэйэтэ, чахчы, толуу мааны дьахтар буола төлөһүйбүт, онон уулуссаҕа тоҕонох-тоҕонохторуттан ылсан иһэллэрин көрөллөрө буоллар, дьон “бу дьоһун-мааны кэргэнниилэр иһэллэр” диэн, кыратык да кэтэмэҕэйдээбэккэ этиэх этилэр.    Кэтириинэтин кытта арахсыбытын кэннэ, кэргэнин аймахтара аах күтүөлэрин кытта сибээстэрин кыра да кэмҥэ быспатахтара, хам-түм да буоллар, билсэ тураллара. Бэл, идэһэлэриттэн кэһиибит диэн ыыталлара.    Миитэрэй уоллаах кыыһа даҕаны, кэмиттэн кэмигэр аҕаларын кытта төлөпүөннэһэн, көх-нэм буолаллара. Ийэлэрэ кыыстаах уолун оҕолорун – тапталлаах сиэннэрин – көрүүгэ-истиигэ күн солото суоҕа. Ити гынан баран үйэ чиэппэриттэн ордук бииргэ олорон кэлбит эрин биирдэ эмэ ахтан-санаан ааһара эбитэ дуу?    Сааһыра барбыт киһи киэбинэн, Миитэрэй, кэргэниттэн арахсан баран, эдэр дьон курдук көҥүл-босхо көппөтөҕө; өйө-санаата олоччу үлэтигэр түмүллэн, наар ону өрө тутан тахсара. Ол эрээри тэбэр сүрэхтээх, тардар тымырдаах, оонньуур хааннаах киһи буоллаҕа: ардыгар тугу баҕара санаабат, кимиэхэ ымсыырбат буолуоҕай.    Биирдэ Анжелина туох эрэ кэмпириэнсийэтигэр куоракка кэлэн баран, хонор буолан хаалбыта. Миитэрэй, дьэ, онно бэлиэтии көрбүтэ Энжи хайдах курдук толуу көрүҥнэммитин. Уруккута диэн баара дуо, дуоспуруннаммыт уонна сүрдээх дьоһуннаахтык, адьас тэҥнээҕин курдук кэпсэтэр буолбут этэ. Дьиэлээх хаһаайын кыра хоско утуйар таҥаһын бэлэмнээн баран, оонньуу-күлүү кэриэтэ “түүнүн тоҥноххуна эбэтэр туохтан эмэ ороһуйан ууҥ көттөҕүнэ, сыттыккын кыбыммытынан атахпар кэлэн сытыһаар” диэбитигэр биирдэрэ күлэн эрэ кэбиспитэ. Дьэ, ол түүн Миитэрэй бэркэ эрэйдэнэ хоммута. Саатар, Анжелината хоһун аанын соруйан саптыбатаҕа дуу – сэгэйэн турара. Өр баҕайы утуйбакка сытан баран, туран, куукунаҕа тиийэн, тиэрмэстэн сылаас уу куттан испитэ уонна чочумча олоро түспүтэ.    Онтон арыый уоскуйа быһыытыйан, утуйардыы сананан, хоһугар киирэн иһэн сэгэйэн турар аан быыһынан Анжелина утуйа сытарын көрбүтэ. Таһырдьатааҕы лаампа сырдыгар борутан көрдөҕүнэ, итиитэ бэрт буолан эбитэ дуу, суорҕанын аһан кэбиспитэ – буута бу туналыйан сытар, онтон үөһээ диэки күлүк түһэн, туох да баара биллибэт. Сыбыс-сыгынньах быһыылаах! Миитэрэй чабырҕайа кэйиэлээн кэлбитэ, хайыан да булбакка, аан таһыгар турбахтаабыта, оттон хоноһото тугу да сэрэйбэккэ, минньигэс баҕайытык утуйа сытар быһыылааҕа: биир тэҥник тыынара. Онтон тоҥо быһыытыйан буолуо, суорҕанын мукунан, истиэнэ диэки хайыһан, эмиэ мунна тыаһаабытынан барбыта. Миитэрэй, дьэ, ол эрэ кэнниттэн оргууй аҕай хоһугар киирэн сыппыта.   * * *    Миитэрэй Анжелинаны кытта бу курдук бииргэ сытыах­тааҕын элбэхтик санаабыта, араас барыйааны да ырытан көрбүтэ. Олоп-чолоп көрбүт молохочуос буолбатах – “чахчы, бу курдук буолуон сөп этэ” диэн, өйүгэр оҥорон көрөрө. Онто оруобуна таҕыста.    Учууталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмпириэнсийэлэригэр көрсүбүттэрэ. Миитэрэй Киргиэлэйэбис, уопуттаах мэтэдьиис, төрөөбүт тыл уруогар үөрэнээччи интэриэһин тардарга учуутал туох үлэни ыытыан сөбүн иһитиннэрбитэ. Онуоха хас да учуутал “билиҥҥи оҕо ончу атын, уруоккун итинник ыыттаххына, туох да көдьүүс тахсыа суоҕа” диэн, сөбүлэспэттэрин биллэрбиттэрэ.    Мэтэдьиис, дьиктиргиэх быатыгар, Анжелина эмиэ кэллиэгэлэрин этиилэригэр кыттыһааччы буолбута.    Кэмпириэнсийэ кэнниттэн күтүөтүн дьиэтигэр кэлэн, бу сырыыга ким да эрэгилээмэн эҥин диэн хааччахтаабат сиригэр олорон, тыа учуутала холку баҕайытык били тиэмэҕэ сыһыаран, саас-сааһынан кэпсээн-ипсээн барбыта. Ити курдук төһө өр олоруохтара эбитэ буолла, хата, дьиэлээх киһи, Миитэрэй, остуолга ас тардан, халадыынньыгыттан сампаан таһааран, кэпсэтии арыый намыраабыта.    Бакаалга кутуллубут сампааныскай кылыгырыы кыынньан өйдөрүн-санааларын кытта өрүкүнэппитэ, үөрэх-иитии туһунан мөккүөрү умуннарбыта, эттэринэн-хааннарынан сылаас сүүрээн тыккырыы тэппитэ...    Утуйар кэм кэлбитигэр Анжелина “куорат сиргэ кэлбиччэ, баанналаныам, Миитэрэй, орон оҥорон түбүгүрээйэҕин” диэн баран, суумкатыттан суунар тээбиринин ылан, бааннаҕа киирэн хаалбыта. Миитэрэй эмиэ санаа кулута буоларыгар тиийбитэ. Эдэр дьахтар, эр киһи уонна баанна. Кэмиттэн кэмигэр маннык балаһыанньа эргийэн кэлэриэн!    ...25 саастаах, кэтэхтэн үөрэнэр устудьуон сырытта­ҕына, оруобуна субуота күн преподавателэ Кларисса Терентьевна, бааһынайдыҥы хааннаах, 40-чалаах дьахтар, бүтэһик лиэксийэ кэнниттэн чуо киниэхэ кэлэн:    – Дима, кыра көрдөһүү­лээх­пин. Сололоох буоллаххына, миигин кытта барсан, уум кыраанын оҥорон биэрэриҥ буоллар, – диэбитэ.    Миитэрэй туох диэн аккаастыай: устудьуон аймах барыта да сөбүлүүр преподавателэ буоллаҕа. Кими да бырабааллаппат, хаһан да кыыһыран-тымтан турбат, чочуйбут курдук быһыылаах-таһаалаах, кыра уҥуохтаах кырасыабай дьахтар лиэксийэтин кэтэхтэн үөрэнэр сааһырбыт устудьуоннар иһийэн олорон истэллэрэ.    Кларисса Терентьевна үнүбэрсиэт Кылаабынай куорпуһуттан чугас олороро. Биир хостоох кыбартыырата уурбут-туппут курдук бэрээдэктээҕэ. Ол эрээри, эппитин курдук, уу кыраана буолбакка, туалетын бочуогар симэсиитэлэ ууну туппат буолбут этэ. Миитэрэй начаас ыккардыгар тэстибэт гына оҥорбута. Хаһаайка олус үөрбүтэ, махтаммыта уонна “хайаан да аһаан баран бар” диэн, күүһүнэн кэриэтэ остуолга олордубута. Итинэн эрэ бүппэтэҕэ – хантан эрэ үс сулустаах ханньаагы таһаарбыта.    Миитэрэй, аанньа аһаа­бакка сылдьар буолан, иккис үрүүмкэ кэнниттэн сүргэтэ биллэ көтөҕүллүбүтэ, кэпсээнэ-ипсээнэ киирбитэ. Ыкса киэһэ буолбутун, оптуобус сырыыта хайыы үйэ тохтообутун билбэккэ да хаалбыттара. Устудьуон хоно хаалар буолбута...    Ол эрээри Кларисса Терентьевна Анжелина курдук “баанналаныам” диэбэтэҕэ. Моонньуттан кууһан баран: “Дима, бааннаҕа киириэх”, – диэбитэ уонна туймаарыйан хаалыар диэри уоһуттан уураабыта...    Миитэрэй, Анжелина баан­наҕа ууну чалымнатарын истэ сытан, ити курдук бэрт өрдөөҕүнү санаан ылбыта. Ол эмиэ таҥара бэлэҕэ буоллаҕа. Кэлин төһө да дураһыйдар, преподавателэ, этэргэ дылы, саа тэбэр сиригэр чугаһаппатаҕа.    Син балай эмэ буолан баран, Анжелина, били, утуйуохтаах хоһугар буолбакка, чуо Миитэрэйгэ туналыйан кэлбитэ... Дьэ-ии-дьэ, бу кэми иккиэн да өр күүппүт дьон быһыытынан, сыстыһа түспүттэрэ. Туох кэпсэтиитэ кэлиэй, барыта биллэр суол буоллаҕа. Арай хараҥа хоско Анжелина хараҕар, чахчы, имэҥ-дьалыҥ кыыма кылахачыҥныырга дылыта, оттон этин суоһа хайа да муус сүрэхтээҕи уулларыах курдуга.    Бу – Миитэрэй, били, бастакы кэргэнин кытта тугу да тулутуох буолбатах өрүскэлэспит таптаһыыларыгар тугунан да майгыннаабата. Бачча сааһыгар диэри төрүт билэ илик дьикти иэйиитэ өйүн-санаатын туймаардыбыта... Анжелина да биир оннуга. Хайа-хайаларын эниэргийэтэ биир сомоҕо буолан, ханна эрэ көтүтэ турбута...    Ити – бөлүүн этэ. Оттон билигин халлаан суһуктуйа быһыытыйда. Хос иһэ уу чуумпу. Арай сүрэхтэр биир тэҥник тэбэр тыастара иһиллэр. Ол аата эниэргийэлэрэ эмиэ “сэрээттэнэн” эрдэҕэ. Дьэ, кырдьык, таҥара бэлэҕэ.   БУТУКАЙ.
kyym.ru сайтан