Эриирдээх-мускуурдаах үйэҕэ, уол оҕо олоҕун тухары элбэх моһолу көрсөр. Эппиккэ дылы, кии дуу киһи дуу буолар дьылҕата, дьэ, онно көстөр. Сорох ыһыктынан кэбиһэр, эрэйдээх-буруйдаах олоххо тэбиллэр. Атыттар син бэйэ бодолорун тардынан, куһаҕан кэмэлдьилэрин тохтотон, үтүө киһи буолаллар. Мин бүгүн кэпсиир киһим – Горуохап Бииктэр. Депутатскайга, Хаһааччыйаҕа, Уус Куйгаҕа кинини элбэх киһи билэр. Үгүс-элбэх доҕоттордоох. Бииктэр киһи киэнэ кылааннааҕа, байанайдаах кусчут, балыксыт ааттааҕа, сатабыллаах бураанньыт, уу мотуорун эргиччи сүүрдэр эр бэрдэ.        Бииктэри аан бастаан 90-с сыллар саҕаланыыларыгар, күһүн сэтинньигэ, Хаһааччыйа сиригэр балыктыы бара сылдьан көрбүтүм. Харбыт учаастагыттан Березкин Ньукулай Лааһарабыстыын бураанынан кэлэн иһэн, утары айаннатан иһэр балыксыттары көрүстүбүт. Хотугу дьон сиэринэн, тохтоон кэпсэтэ түстүбүт. Онно СКС бинтиэпкэтин нотуруускалыы иилиммит, эрэһиинэ саппыкылаах, саҥарбыт-иҥэрбит орто саастаах эр бэрдин бэлиэтии көрбүтүм. Кэлин барбыттарын кэннэ, Коляттан: “Ити кимий, атаҕа тоҥмот дуо?” – диэн ыйытабын. Колям аргыый мүчүк гынан баран: “Атах таҥаһын оҥорооччу Бииктэр Горуохап, атаҕа тоҥмот”, – диэтэ. Онно дьэ өйдөөтүм, Депутатскайга, бытовой кэмбинээккэ үлэлии сылдьар диэн истибит уолум эбит.    Бииктэр олоҕо урут наһаа үүт тураан буолбатаҕа, бэйэтин кэмигэр элбэх эрэйи-муҥу көрсүбүтэ. 1960 сыллаахха Хаһааччыйаҕа күн сирин көрбүтэ. Ийэтэ Кэтириинэ Сүөдэрэбинэ Горуохаба буҕаалтыр идэлээх этэ. Хаһааччыйа оройуон киинэ эрдэҕинэ, үөрэх салаатыгар идэтинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Бииргэ төрөөбүт төрдүө этилэр: Болуодьа, Александр, Светлана уонна Бииктэр. Олортон билигин эдьиийэ Светалыын бааллар. Светлана – Хаһааччыйаҕа ытыктабыллаах ыал ийэтэ. Александр Горуохап (Шурик) норуокка биллэр ырыаһыт, худуоһунньук этэ. Кини уруһуйдаан хаалларбыт болотуналара билигин элбэх ыал (ордук куорат бас-көс ыалларын) дьиэлэрин киэргэтэр. Чэ, Бииктэрбитигэр төннүөххэ. Кыра кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, кыра уолу аймаҕа оҕонньор, Горуохап Баһылай Сэмиэнэбис диэн Үлэ Албан Аата уордьаннаах балыксыт хонукуулларыгар Көппөх диэн учаастакка, ытынан илдьэ барааччы. Баһылай оҕонньор Бииктэри элбэххэ үөрэппитэ: илими баайарга, үтэргэ, балыксыт бары албастарын билэргэ уһуйбута. Оскуоланы бүтэрээт, «Усуйаана» сопхуоска үлэлии киирбитэ. Слепцов Дмитрий диэн тырахтарыыска куруусчутунан сылдьыбыта. Араас таһаҕаһы бөһүөлэк иһигэр, ыраах учаастактарга тиэйэллэрэ, улахан сопхуос бүппэт үлэтэ элбэҕэ. Ол быыһыгар син биир балыкка сылдьыһара.    Онтон... Дьэ, 80-с сыллардаахха алдьархай ааҥнаабыта. Эдэр уол ол саҕана оччотооҕу сорох ыччат курдук куһаҕан дьаллыкка ылларбыта – арыгыны иһэр буолбута. Ол сылдьан, кыһын кырбанан баран атаҕын үлүппүтэ. Дьэ, онно кини икки атаҕын быспыттара... Бииктэргэ ол саҕана араас санаа барыта киирбитэ. Ол гынан баран аймахтарын, доҕотторун өйөбүллэрэ муунтуйбут санаатын сааһылаабыттара, бэттэх аҕалбыттара.    Дьэ, онтон саҕаламмыта өр сыллаах чөлгө түһүү, атахха туруу. Олоххо тардыһыылаах эдэр уолу, Хаһааччыйа нэһилиэгин салалтата үлэҕэ кэпсэтэн Депутатскайга, бытовой кэмбинээккэ ыыппыта. Депутатскайга кэлэн, Бииктэр атах таҥаһын улларааччы үөрэнээччитинэн үлэлээн барбыта. Нуучча ньургуннара, бытовой кэмбинээт маастардара элбэх саҥалаах, чаҕыйан-толлон турбат уолу тута сөбүлээбиттэрэ. Петр Глушков, Николай Журавлев диэн идэлэрин дэгиттэр баһылаабыт маастардар Бииктэри элбэххэ уһуйбуттара. Кини билигин даҕаны ол саҕана бииргэ үлэлээбит Коля Ефимовын, Петя Фроловун кытта үөрэ-көтө алтыһар. Петя, Бииктэр үлэлиирин саҕана үөрэнээччинэн кэлэн баран, аны Усуйаана улууһугар атах таҥаһын бастыҥ оҥорооччу буолбутуттан олус үөрэр. “Оо, дьэ, элбэх тыһы аҕалаллар этэ, ол саҕана сопхуостар”, – диэн оччотооҕу кэми ахтар Бииктэр Ньукулаайабыс.    Ол да буоллар, кэмбинээккэ төһө да өр үлэлээтэр, Хаһааччыйатын сирин ахтан, балыксыт буолар баҕата батарбакка, дойдутугар төттөрү барбыта. Дойдутугар кэлэн «Дьааҥы» общинаҕа харабыллаабыта. Ол сылдьан, дьоҥҥо “балыктата илдьэ барыҥ” диэн тылланан көрөрө да, бары куттана санаан буолуо, ылбаттара. Хата, аҕа табаарыһа, доҕоро Гуляев Алексей Петрович, иннинэн киһи буолан, сөбүлэһэн илдьэ сылдьыбыта. Өлөксөй Бөтүрүөбүс – “Дьааҥы” община биир туллубат тутааҕа, бастыҥ балыксыта. Бииктэри илдьэ сылдьан барытын саҥаттан үөрэппитэ. “Дьэ, сэмэһит киһи, манна сыыстыҥ, оннук оҥор диэн элбэхтик мөхпүтэ”, – диэн кэлин күлэр Бииктэр. Итинник сылдьан, орто киһиттэн хаалсыбат балыксыт, сааһыт буолбута. Манна диэн эттэххэ, кэлин атын сиртэн кэлбит табаарыстарын, бэйэтэ элбэххэ үөрэппитэ. “Дьааҥы” община солбуллубат биригэдьиир-балыксыта буолбута, ботуччу соҕус былааннааҕын куруук толорор этэ.    Онтон соҕотоҕун ииппит, төрөппүт уола Коля, тыа хаһаа­йыстыбатын техникумугар үөрэ­нэ сырыттаҕына, киниэхэ анаан, эдэр киһи үлэлиэ-хамсыа диэн «Уочаракаан” кэпэрэтииби, балыктыыр учаастагын аатынан ааттаан, тэрийбитэ. Уоча­ракааҥҥа ийэтин төрөөбүт, улааппыт сирэ буолан, киниэхэ бу сир ордук чугас этэ. Тэрилтэтин оҥосторугар, үлэлэтэригэр табаарыһа Горохов Владимир Васильевич улаханнык көмөлөспүтүн, билигин Бииктэр махтана саныыр. Бэйэтэ билинэринэн, кумааҕы үлэтин сатаабакка, хаста да кэпэрэтиибин саба сыспыта, ону, хата, аймахтара өйөөн саптарбатахтара. “Дьэ, балыктыыры баҕас сатыыбын, онтон кумааҕыга кэлэн “өлөн” хаалабын”, – диир Бииктэр.    Уола, дьэ, үчүгэй баҕайытык үөрэнэн испитэ баара да... Куоракка харчыланаары, бииргэ үөрэнэр уолаттарын кытта дьиэ үрдүттэн хаар түһэрэ сылдьан оһолго түбэһэн, быстахха былдьаппыта. Бу Бииктэргэ эмиэ улахан охсуу этэ. Бары аһыыны тулуйан, бэйэ бодотун тардынан олоҕун салҕаабыта. Ол да буоллар Бииктэр күүһэ баарынан үлэлии-хамсыы сылдьар.    Билигин иккиһин олоҕун оҥостон, кэргэннэнэн, оҕо­ло­нон, дьон сиэринэн үлэлээн-хамсаан сылдьар. Кэргэнэ Яна Иннокентьевна Неустроева Усуйаана киин бибилэтиэкэтигэр үлэлиир. Күнэ-ыйа кыра уола Витюшаттан тахсар, биирдэ эмэ көрүстэххэ, сыыртан сырылатан кэлэн эбэтэр туох эмэ минньигэһи ылан, илдьэн иһэр буолар.    Сорох ааҕааччы ыйытыан сөп: “Тоҕо Бииктэр туһунан үрүҥүн, үчүгэйин эрэ суруйбакка, дьон билиитигэр олоҕун хара өттүн таһаардыгыт”, – диэн. Дьэ, манна этиэхпин наада. Өр бэйэбэр иитиэхтээн, сыл толкуйдаан баран суруйдум. Бииктэрдиин бэйэтин да кытта кэпсэппитим: сөбүлэспитэ. Кистэл буолбатах, Депутатскайга даҕаны, атын да бөһүөлэктэргэ, нэһилиэктэргэ асоциальнай дьон аҕыйаҕа суохтар. Икки илиилээхтэр, атахтаахтар, төбөлөөхтөр, ханнык баҕарар үлэни кыайар кыахтаахтар, дьэ уонна аһыы утаҕы батыһан ханна да үлэлээбэккэ сылдьаллар. Ити Депутатскайга, 27, 25 дьиэлэр тастарыгар баар ыскамыайкалары буулаан, кэлбит-барбыт дьонтон харчы умналаан күннэрин барыыллар. Бу киһийдэхтэр атын дьон сынньанарын да мэһэйдииллэр. Итинэн тугу этээри гынабыный диэ. Бииктэр Ньукулаайабыс, курдук эрэйи эҥээринэн тэлбит эр бэртэриттэн холобур ылан, кэрэҕэ-үтүөҕэ дьону угуйуохха наада. Киһи санаата күүстээх, ыарахаттартан чаҕыйбакка олоҕу хайдах баарынан олоруохха наада. Бииктэр, дьиҥинэн, хаһан да муҥатыйа сылдьыбат, били, этэргэ дылы, баары баарынан, суоҕу суоҕунан сылдьар киһи. Сороҕор тойоттору кытта баламат соҕустук тылынан кииристэр да, кырдьыксыт, ис сүрэҕиттэн тэрилтэтэ, дойдута сайдарын туһугар кыһанар.    Этинэн-хаанынан олох аһыы­тын-ньулуунун билбит киһиттэн – Бииктэртэн – холобур ылан, баҕар, хайа эрэ бүдүрүйбүт киһи көннөрүнэр суолга үктэниэ дии саныыбын. Биһиги Бииктэрбит курдук санаатын түһэрбэккэ иннигит диэки эрэллээхтик хардыылыахха наада.   Уйбаан Өндүрүөйэп, Депутатскай. 2019 с.
kyym.ru сайтан