Бу ийэм оҕо сырыттаҕына буолбут түбэлтэ. Оччолорго кини алта дуу, сэттэ дуу саастааҕа. Дьонум сайын аайы сайылыкка тахсан сайылыыр үгэстээхтэр үһү. Эбэлээх, эһэм оттууллара-мастыыллара, хаһаайыстыбаларын бэрийэллэрэ. Оттон мин ийэм уонна таайым ньирэйдэри уонна сибиинньэлэри көрөр эбээһинэстээхтэрэ. Ийэм бииргэ төрөөбүт убайын кытта тыаҕа моҕотойдоон, сүүрэн-көтөн бэрт сэргэхтик улааппыттар.        Ийэм кыра эрдэҕиттэн на­һаа дьээбэлээх, киирбит-тахсыбыт кыыс оҕото эбит. Убайын кучуйан өрүү тыаҕа мээнэ көрүлүү баран хаалаллар үһү. Биирдэ эмиэ тыаҕа көннөрү тахсан баран, мунан хаалбыттар. Дьиҥэр, ол тыа хас биирдии муннугун билэр курдуктар эбит эрээри, ол күн харахтара бааллан хаалбыта эбитэ дуу...    Дьэ, суолларын-иистэрин булбакка киэһэ борук-сорук буолуор диэри букунаспыттар. Арааһа, атырдьах ыйа быһыылаах. Киэһэ түргэнник хараҥарар кэмэ буолбут. Ийэм барахсан куттанан, чөҥөчөккө олорон ытыыр үһү. Оттон таайым сэниэтэ эстэн, тугу да саҥарбакка олорбут. Ити курдук, төһө эрэ кэмҥэ олорбуттар. Суол-иис көрдөөн атахтара элэйиэр диэри хааманнар, сэниэлэрэ да эстибит.    Арай, ол олордохторуна тыа быыһыгар ким эрэ хаамарын курдук, маһы тосту үктүүр тыас иһиллибит. Онуоха, били барахсаттар, сэргэхсийэн көрүү-истии буолбуттар. Арай, тыа быыһыттан кыһыл уот мичилийэ түспүт. Кинилэр аттыларыгар туох эрэ түөрт атахтаах кыыл сылдьар үһү. Ийэм барахсан, өссө илибирэс-салыбырас буолбут. Иккиэн куттанан, бука, сэрэйдэххэ, өллүбүт дии санаан күүскэ куустуһан олорбуттар. Онуоха, ол кыыл кинилэртэн арахпатах. Оттон ийэм күүстээх санааны ылынан, аттыларыгар туох хаама сылдьарын харах харахха көрөргө санаммыт. Дьэ, доҕоор, өйдөөн көрбүтэ кинилэри кып-кыһыл харахтаах ньирэй одуулаан турар эбит. Быччайбыт хараҕынан кинилэри одуулаан өр баҕайы турбут. Дьонум улаханнык дьиксинэн өр хатан олорон баран, салгыы хаамарга санаммыттар. Арай, кинилэри ол ньирэй сирдиир курдук бэйэтин кэнниттэн батыһыннарбыт. Кини кэнниттэн тугу да саҥарбакка тилэх баттаһан испиттэр. Чэ, балай эмэ хаампыттар, ол эрээри алаастарыгар чугаһаабыт сибикилэрэ биллибэтэх.    Сарсыарда буолара чуга­һаан, сырдаан барбытыгар харахтарын далыттан, эмискэ, кыһыл харахтаах ньирэй сүтэн хаалбыт. Дьэ, ол кэннэ өйдөөн көрбүттэрэ, аттынааҕы алааска сылдьаллар эбит. Кинилэри дьиэлиир суолларыгар ол кыыл сирдээн биэрбит.    Ийэм аах, баччаҕа кэлэр быалара тардан, дьиэлэрин булбуттар. Бу түбэлтэ туһунан төрөппүттэригэр кэпсээбиттэр. Кэлин улаатан баран билбиттэригэр, бу кыһыл харахтаах ньирэйи элбэх киһи көрсөн ааспыт эбит. Кини сир астааччылары, булчуттары өрүү сирдээн биэрэр үһү диэн кэпсээн баар.   Ньукулай кэпсээниттэн.   Ааны арыйан куһаҕан тыыны дьиэбэр киллэрбиппин      Оччолорго кыракый дэриэ­бинэҕэ олохсуйан олорорум. Бэйэм үлэлиибин, кэтэх ха­һаайыстыбабытыгар ынах-сылгы буолунай. Саас буолан, ынах төрүүрэ элбээн, хо­тоҥ­ҥо үлэ үгэнэ. Үгэс курдук, киэ­һээҥҥи үлэни үмүрүтэн кии­рэн, дьыбааҥҥа сынньана сытабын. Аҕабыт суоҕа. 7-с кылааска үөрэнэр кыыһым бэйэтин хоһугар баара. Аттыбар куоскам кэккэлэһэ сытар, мин сэмээр баайа олоробун.    Арай, ол сыттахпына, күү­лэ­бит иһигэр туох эрэ тыас иһил­лэргэ дылы буолла. Мин аахайбатым, баайбытым курдук баайа олордум. Сотору буолаат, тыас эмиэ иһилиннэ. Баайа олорор сээкэйбин туора ууран, ааммын арыйан күүлэни өҥөҥнөөччү буоллум. Ким да суох. Кэлэн дьыбааммар оло­рон салгыы баайан киирэн бардым. Куоскам, дьыбаантан ойон туран, көхсүн бөгдьөттө. Кыы­һым сытар хоһун хайысхатынан көрө-көрө, курдьугунаа да курдьугунаа буолла. Испэр ытырыктаттым, куттанным. Ол киэһэни быһа куоскам аттыбыттан харыс да сири халбарыйбата.    Ый кэриҥэ буолан баран, кыысчааным эрэйдээх быс­тахха былдьанан күн сириттэн соһуччу барбыта. Кэлин өйдөө­төхпүнэ, ол киэһэ ааммын ары­йан, “куһаҕан тыыны” дьиэбэр киллэрэн оҕобун сиэппиппин. Онон дьиэ аанын арыйар сэрэхтээх эбит диэн түмүккэ кэлбитим. Кыыһым өлүөн уонча хонук иннинэ тэлгэһэбитигэр наар тоҥсоҕой кэлэн барара. Нина К., Бүлүү.   Ийэм атаарбат үгэстээҕэ      Ийэ алгыһа, баҕата туох­тааҕар да күүстээх. Ийэбитигэр төрдүө этибит. Кими да чорбоппокко, барыбытын биир тэҥник улаатыннарбыта. Аҕабыт бэрт кырабытыгар маска сылдьан дэҥнэнэн, олохтон туораан, ийэбит соҕотоҕун атахпытыгар туруортаабыта. Улаатан, биир-биир дьиэбититтэн тэлэһийэн испиппит. Мин, улахан оҕо, соҕуруу үөрэммитим. Айаҥҥа ийэбит атааран айгыстыбат идэлээҕэ. Барарбыт саҕана ыалыгар тахсан хаалара. Онон саҥата-иҥэтэ, сыллаһыыта-уураһыыта суох тахсан барар буоларбыт. Ол тухары хайдах сылдьарбытын сураспатыттан арыт хомойорбут.    “Ийээ, дьон оҕолорун сыллаан-уураан атаараллар ээ” диэн тыл быраҕарым. “Оҕотун атаарар киһи хараастара биллэр. Ону тоҕо дириҥэттэхпиний? Атаардахпына, букатын барбыккыт курдук санаа киирэр. Оттон көннөрү тахсан бардаххытына, төннөн кэлэргитигэр эрэллээх хаалабын”, – диир буолара. “Тоҕо биирдэ даҕаны почтанан сакаастаан, кэпсэппэккиний?” – диэтэхпинэ: “Туох эмэ кыһалҕаланнаххытына, санаарҕаабытым эһиэхэ хас эмэ төгүл ыараан тиийиэ буоллаҕа. Кыра кыһалҕаны бэйэҕит быһаарбыккыт ордук. Арай кэлэр-барар сирэ суох хааллаххытына, ханна кэлэргитин билэҕит”, – диэн судургутук хоруйдуура. Атын ийэлэри билбэппин. Оттон мин ийэм ити курдук бэйэтэ туһунан санаалаах, итэҕэллээх этэ.    Кэлин бэйэм улахан оҕом дискэтиэкэҕэ бардаҕына, долгуйа кэтэһэрбин көрөн сэмэлээбиттээх. “Итинник гынан оҕоҥ илиитин-атаҕын кыа­һы­лыы­гын, иэдээни бэйэҕи­нэн ыҥыраҕын” диэбитэ. Саа­һы­ран олорон ийэм этиилэрин кытта сөбүлэһэбин. Чахчы, оҕону ыраах атааран баран, “аччыктаатаҕа, тоҥно­ҕо-хатта­ҕа, өлөрүөхтэрэ-өһөрүөх­тэрэ” диэн, кинини куйаар нөҥүө бырагыраамалыахпытын сөп. Ийэ уонна оҕо икки ардыгар олус күүстээх ситим баар. Хайдах да баҕарбытыҥ иһин, оҕоҕун үйэтин тухары сатаан арыаллаабаккын, араҥаччылаабаккын. Арай киниэхэ үтүөнү, этэҥҥэ буолууну баҕаран, алҕаан баран, умнар ордук.    Ийэм быраабылатын биир түгэҥҥэ өйдөөбүтүм. Соҕу­руу үөрэнэр кэммэр ыал буолан, бастакы оҕобун онно оҕоломмутум. Хааным баран, анараа дойдуга бара сыспыт этим. Олох уһугулаан, буорайан сытан түһээбитим быһыылааҕа. Эмискэ хараҕым сырдаан кэлбитэ, уһун киэҥ хонуунан сүүрэн элэстэнэн иһэрим. Оҕолоноору көрсүбүт ыарыыбын умнан, туох да кыһалҕата суох олоххо тардыһан эрэрим. Арай ол баран истэхпинэ, ийэм саҥата иһиллибитэ: “Аанчык, эн биһикки бырастыылаһа иликпит эбээт. Эппитим дии, букатыннаахтык барар буоллаххына эрэ, быраһаайдаһыахпыт диэн”. “Тыый, кырдьык даҕаны, ийэбин кытта бырастыыласпакка эрэ анараа дойдуга баран эрэр эбиппин” диэн өлүү туһунан бэрт судургутук санаан ылаат, ити икки ардыгар өйбүн булбутум. Быраастар тулабар үөмэхтэспит этилэр. Бу санаатахха, ийэм өлөр өлүү суолугар туора туран, миигин ороон ылбыт эбит. Ол кэнниттэн ийэбиттэн тугу санаабытын ыйыталаспытым. “Туох да куһаҕаны санаабакка, этэҥҥэ буолуо диэн эрэнэн, чэпчэкитик сылдьыбытым” диэбитэ.    Баҕар, кимиэхэ эрэ солуута суох суруйуу буолуо эрээри, саха итэҕэлин кытта ситимнээх санаа диэн суруйдум.   Анна ТОЛБОНОВА, Дьокуускай.
kyym.ru сайтан