Андрей Апросимов уруһуйа Мин урут саныыр буоларым: хайдах эрэ бу сиргэ дьоллоох олоробун диэн. Бэйэм туспунан кэпсиир буоллахпына: олох кыра эрдэхпинэ аҕам өлөн, убайбынаан ийэбитигэр тулаайах хаалбыппыт. Ийэм ыарыһах буолан, миигин ийэм ийэтэ ииппитэ, убайбын — аҕам ийэтэ. Онтон улаатан иһэн ийэбинээн куоракка эбэбэр олохсуйбуппут. Ийэм бастакы группалаах инбэлиит буолбута. Дьиэбит Каландарашвили ууллуссатыгар баара. Манна олорон мин армияҕа барбытым, онтон кэлэрбэр эбэм өлбүт этэ. Убайым Москваттан үөрэҕин бүтэрэн, кэргэннэнэн кэлбитэ. Мин оччолорго постовой милиционерынан үлэҕэ киирбитим. 1978 Сыллаахха биир кыыһы сөбүлүү көрөн, билсэн кэргэн ылбытым — кини Өлүөхүмэттэн төрүттээҕэ. Кэргэнниилэр бары симиллэн биир дьиэҕэ олорбуппут, кийииттэр тапсыбатахтара. Ийэм онтон да буолуо, олоҕо уһаабатаҕа. Убайбынаан үс хостоох дьиэбитин арааран, кини икки хостооххо, мин биир хостооххо көспүппүт. Биһиги биир хостоох дьиэбитигэр, туспа ыал буолан, уол оҕолонон быр-бааччы дьоллоохтук олорбуппут.
Дьэ онтон саҕаламмыта…
1992 Сыллаахха студеннар уопсайдарыгар кэргэммин дьүөгэтэ кладовщигынан үлэҕэ ылыаҕыттан. Үлэтиттэн түүн үөһүн саҕана, эрдэлээтэҕинэ тоҕуска кэлэрэ. Онно эбии бүтэн, баранан биэрбэт бырааһынньыктара үгүһэ. Дьиэтигэр-уотугар, оҕотугар наадыйбата, ыйытан көрдөххө кыйыттар буолбута. Ол сылдьан үлэтиттэн уурайан баран, араас үлэни барытын уларытар. Онтон кэмниэ-кэнэҕэс милицияҕа үлэлии киирэр…
Биир үтүө күн мин дьуһуурустубалыы сылдьан бииргэ үлэлиир табаарыспынаан наадалаах буолан, түүн дьиэбэр кэллим. Кэргэним дьиэтигэр суох. Мин наадабын ситиһэн массыынабар тахсан бараары олордохпуна, арай биһиги подъезпытыгар омук массыыната кэлэн тохтоото. Соһуйуом иһин, массыынаттан бэркэ билэр киһим, мин кэргэмминээн сиэттиспитинэн дьиэҕэ киирдилэр. Ону көрөөт, арааһы санаан туймааран хаалбытым. Олорон уоскуйан баран дьиэҕэ киирбитим, ороннорун оҥостон, арыгы иһэ олороллор эбит. Киһитэ миигин көрөөт таһырдьа ыстанна. Кэргэним араастаан албыннаан куотуна сатаата.
Кэргэним туһунан табаарыстарбар кэпсээбитим, кинилэр эрдэттэн билэллэр эбит этэ. Биир табаарыһым дьиэм таһыгар ол киһилиин уураһа туралларыгар түбэспит. Онтон наадаҕа кэлбит киһи мин суохпун билбэккэ киирэн, олох да атын «хаһаайын» дьиэтин курдук ис эрэ таҥаһынан сылдьарын көрөн соһуйан тылыттан маппыт. Табаарыстарым миигин убаастаан эрдэ кэпсээбэтэхтэр. Оннооҕор, кыһыылааҕа баар, сааппакка мин тастыҥ эдьиийбэр биирдэ атын эр киһилээхпин диэн бэрдимсийбит, чэйдэтэн баран оҕотун киниэхэ хаалларан барбыт. Ити кэнниттэн олох аһаҕастык барар буолбута, ыйы-ыйынан сүтэрэ, оҕотугар да наадыйбата. Оҕобун ИДьМ детсадыгар биэрбитим, үчүгэйдик сылдьыбыта. Арай командировкаҕа сылдьар кэммэр, ийэбит оҕотун күүлэйдээн сырытыннарбатах, дьиэтигэр соҕотохтуу хаалларбыт буолара. Ол курдук туох да бэлэмэ суох оскуола-гимназия кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ. Бу кэмҥэ миигин кытары олорон саҥа дьылга диэри үчүгэйдик үөрэммитэ. Онтон үөрэх дьылын аҥарыттан ийэтэ үөрэҕин тохтотторон, уолбун анараа киһитигэр илдьэ барбыта. Эһиилигэр атын оскуолаҕа иккистээн аҕыс сааһыгар бастакы кылааска биэрэр. Ханнык ийэ оҕотун олоҕун маннык быһаарыан сөбүй?
Ол кэннэ кэлэн дьоммуттан хаалбыт маллары тиэйэн бараллар. Эбиитин эн эрэ дьиэҕэр наадыйбаппыт, киһим икки хостоох дьиэни ылаары сылдьар диэн киэбирбитэ. Сотору буолаат тылларын тамаҕа хата илигинэ дьиэни былдьаһан барбыттара, оҕонон сирэйдэнэн суукка дьыала биэрбиттэрэ. Дьыаланы куорат судьуйата Пухова көрбүтэ. Манна кэлэн дьахтар сирэйэ-хараҕа суох албынныыр, ытыыр-соҥуур, мин буруйбунан соҕотох олорор курдук көрдөрбүтэ. Ис иһигэр киирдэххэ, П-н ЗАГС-ан холбоһон 1997 сыл балаҕан ыйыттан П-а буолан баран, сокуону куруубайдык кэһэн Березкина диэн 1998 сыл муус устар ыйга ылбыт паспорынан кэлэр. Ону судьуйа албын-сымыйа харах уутун итэҕэйэн, мин эбэбиттэн хаалбыт дьиэбэр кыттыһар бырааптаах диэн быһаарыыны таһаарда.
Бу орто дойдуга тоҕо чиэс, суобас, сиэр-майгы суоҕуй? Петров мин олохпун алдьатан баран, тоҕо мин дьиэбэр сананна. Иирдэн батыһыннаран барбыт дьахтарын саатар тоҕо дьиэнэн хааччыйбата?
Олоҕум алдьанан иһэр-аһыыр буолбут, киһи аатыттан ааһан үлэбиттэн уһуллубут, ускул-тэскил сылдьыбыт кэмнээҕим. Ол эрээри ол олохтон сылайан, сырдыкка тардыһан, олохпун оҥостор сыаллаах, инникигэ эрэллээх 1997 сыл ахсынньытыгар кэргэн ылбытым. Үтүө табаарыһым Иван Дьяконов сүбэтинэн үлэбэр төттөрү киирбитим. Кэммитинэн олоруохпутун Петрова уоскуйбакка кэлэн олохпутугар орооһон, кэргэммин баһааҕырдан араастаан үөхпүтэ. Ол кэмҥэ кэргэним оҕолоноору сылдьар этэ, төһөлөөх ньиэрбэтэ бараммыта буолуой. Бу П-а хаһан биһиги олохпутун кэрбээн бүтэрий, кини атын киһини батыһан барбытыгар мин кэргэним, оҕолорум туох буруйдаахтарый? Тоҕо мин бу сиргэ төрөөн, киһи буолбут аналбынан оҕо-уруу тэринэн дьоллоохтук олоруо суохтаахпыный? Бар дьонум

Петр БЕРЕЗКИН.
Дьокуускай.