Эдэр Саас №29 (21.07.1999)

*“Ким үлэлиир — ол аһыыр” диэбиккэ дылы, билиҥҥи үйэҕэ үлэлээтэххинэ биирдэ эрэ айаххын ииттинэн олороҕун. Үгүс эдэр дьон үлэ булбакка ускул-тэскил, бас-баттах сылдьаллар. Онтон сорохтор тымныыттан, ардахтан, итииттэн-куйаастан чаҕыйбакка ырыынак диэн “дойдуга” үлэлииллэр эбит. Бүгүҥҥү мин кэпсэтиим кинилэри кытта буолуоҕа. *

    Ира, 28 саастаах, “Крестьянскай” ырыынакка 1994 сылтан ыла атыыһыттыыр, кэргэннээх, икки оҕолоох.
— Атыыһыт үлэтэ кэргэннээх, оҕолоох киһиэхэ ыарахан буолуо дии, онтон оҕолоноргор уоппуска, пособие харчытын ким төлүүр?
— Биллэн турар ыарахан, биһиэхэ ким да оннук харчыны төлөөбөт.
— Маннык үлэлээн киһи бэйэтин ииттиниэн сөп эбит дуо?
— Куруутун үлэлиир буоллахха харчы киирэр.
— Бэйэҥ туох идэлээххин?
— Мин СГУ инженер-физик идэтин бүтэрбитим.
— Идэҕинэн үлэлии барбатаххын кэмсиммэккин дуо?
— Суох. Бэйэм баҕа өттүбүнэн бардаҕым дии. Бииргэ үөрэммит кыргыттарым хамнаспыт кыра дииллэр, онон кэмсиммэппин.
Варя, 20 саастаах, эмиэ “Крес-тьянскай” ырыынак атыыһыта, кэргэннээх, оҕолоох. Бэрт соторутааҕыттан үлэтин саҕалаабыт.
— Оҕом алта ыйдаах, үлэлиир кэммэр аҕатыгар хаалларабын, кэргэним үлэлээбэт.
— Тыый, онтон кэргэниҥ үлэлээбэт буоллаҕына хайдах хамнастанан олороҕут?
— Харчы тиийэр, киһи маннык олорон бэйэни ииттиниэн син сөп эбит.
— Кэргэниҥ бу үлэҥ туһунан туох диир?
— Суох, туох да диэбэт, өйүүр.
— Бачча эдэр кыыс үөрэх туһунан толкуйдаабаккын дуо?
— Мин СГУ-га төрүт культура салаатыгар кэтэхтэн үөрэнэбин.
— Оччоҕо үөрэххин бүтэрдэххинэ идэҕинэн үлэлиигин дуу, атыыһыттыы бараҕын дуу?
— Олох билбэтим, олох олорон истэхпит аайы көстөн иһиэ.
Касьян, 21 саастаах, кэргэнэ суох. Бу идэнэн былырыыҥҥаттан дьарыктанар эбит.
— Төһө кэскиллээх үлэ дии саныыгын уонна инникитин үлэлиир былааннааххын дуо?
— Олоххо харчы тиийэр курдук, барыс баар. Аһыырбытыгар баҕас баар. Сыана үрдээбэтэҕинэ, олох уларыйбатаҕына, ырыынак баарын тухары үлэлиэм дии саныыбын.
— Онтон арай ыал буоллаххына дьиэ кэргэҥҥин иитэр кыахтааххын дуу?
— Хайдах эмит иитэн көрүөм буоллаҕа дии.
— Туох идэлээххин уонна идэҕинэн үлэлиэххин баҕарбаккын дуо?
— Орто үөрэхтээхпин, туох идэлээхпин эппэппин гынан баран, ол идэнэн син биир хамнас кыайан өлөрбөппүн.
Дьулустаан, кэргэннээх, оҕото суох.
— Атыынан дьарыктаммытыҥ төһө ыраатта?
— Бэйэм табаарбын атыылаабытым икки сыл буолан эрэр, ол иннинэ дьоҥҥо бырыһыаҥҥа үлэлээбитим, эмиэ 2-3 сыл.
— Туох үөрэхтээххин уонна тоҕо атыыһыттыыргын таллыҥ?
— ЯХУ-ну бүтэрбитим, хамнас суоҕуттан атыыһыттыы барбытым.
— Үп-харчы төһө киирэр?
— Мин табаарым дьыл кэминэн буолан сорох мал атыыга барбакка аныгыскыга
диэри сытааччы. Ол гынан баран, килиэпкэ баҕас харчы баар.
— Бу үлэҕэ туох ыарахаттары көрсүөххэ сөбүй?
— Элбэх. Уопсайынан сүрэхтээх киһи үлэлиир үлэтэ. Харчыны иэс ыларга-биэрэргэ, айаҥҥа ыарахаттары көрсүөххэ сөп.
— Кыһыннары, сайыннары маннык үлэлээбиттээҕэр идэҕинэн үлэлээбитиҥ ордук буолбатах дуо?
— Онтон кырдьык сынньанар буоллахха, уоппуска харчыта диэн биһиэхэ суох. Бюллетень диэн көрүллүбэт. Бэйэҥ бэйэҕин хааччынаҕын. Онтон идэбинэн үлэлээн да диэн… Үчүгэй үлэ көстөрө буоллар баҕар үлэлиэм этэ.
Чэ, онон күндү ааҕааччыларым бу кэпсэтиим кэннэ туох түмүккэ кэлбиппин эһигини кытта үллэстиэхпин баҕарабын. Сорох дьон ырыынакка үлэлиир барыстаах курдук саныыллар. Онтон кырдьык, харчы куруук хамсыыр, атыыһыт аһыгар баҕас хамнас өлөрөр, киһи түөһүгэр силлии-силлии сытыан курдук саныыгын. Онтон иккис өттүн ылан көрдөххө, харчыланыаххын баҕардаххына үрүҥ күнү өрө көрбөккө эрэ, икки атаххар тирэнэн туран ардаҕы ардах, хаары хаар диэбэккэ, тыалы-кууһу кытта аахсыбакка, айан суолуттан, кэлии-барыы айдааныттан толлубакка үлэлииргэр тиийэҕин. Сынньанар буоллаххына бэйэҥ көҥүлүҥ, ыарыйдаххына бэйэҥ кыһалҕаҥ. Ол эрэн бу эдэр дьон эргиэн “дьалхаан-
наах дойдутугар” “мунан” хаалбакка үлэлии-хамныы сылдьалларын киһи биһириэн эрэ сөп.

Марианна ТАРАСОВА,
СГУ журналистикаҕа
салаатын студена.

Мария Васильева хаартыскаҕа түһэриитигэр: “У-о-ай, сыаната наһаа ыарахан дии”.