сыт 🔷🔶🔷 🔷🔶
…. Мин - алта уонча саастаах,үс оҕо аҕата,эһээ ааттаах,аҕамсыйа барбыт киһи - билиҥҥэ диэри,ньирэй оҕо курдук ийэбин ахта - саныы сылдьарым сааһырдаҕым ахсын өссө ордук күүһүрэргэ дылы буолар.
Ханнык да дойдуга олор,хайа даҕаны омук буол,бука бары ийэлээх буоллахпыт эбээт.Ол гынан баранхайа омугуттан,ханнык итэҕэллээҕиттэн тутулуга суох - барыбытыгар ийэ диэн тылы ханнык даҕаны тылынан саҥарбыттарын иһин олус истиҥник,иһирэхтик саҥарылларыгар мин бүк эрэнэбин.
… Ити аайы оҕо ийэ икки ардыларыгар тус-туспа таптал,тус-туспа
дьылҕа баара дьэҥкэ.
.. Оҕо сылдьан,ийэҥ барахсан эйиэхэ кыһалларын-мүһэллэрин,ыарыйдаххына тэҥҥэ ыалдьарын,үөрдэххина-көттөххүнэ тэбис -тэҥҥэ үөрэрин,мэлдьи аттыгар баарын,биллэн турар,оннук буолуохтааҕын курдук саныыр буоллаҕыҥ дии.
…. Мин ийэм, Гоголева Матрёна Афанасьевна,
1913 сыллаах төрүөх.Эрэйинэн сүһүөхтээн эрэ ааҕар,үс буукубанан илиитин баттыыр,үөрэҕэ суох,кыһыннары-сайыннары холкуос сүөһүтүн көрүүтүттэн үрүҥ хараҕын өрө көрбөтөх саха дьахтара.Дьэ,кини оччотооҕу тиийиммэт олох охсуулаах очурдарын-чочурдарын чараас саннынан силэйэн,туохха да тулхадыйбат тулуурунан-дьулуурунан араас моһоллору туораан,хантан күүс-күдэх ылан,төһөлөөх кыһалҕанан соҕотоҕун биһигини,биэс оҕотун,атахпытыгар туруорбута буолуой?!
… 1969 сыллаахха,сэтинньитээҕи ыҥырыыга,байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллан,алта ыйдаах үөрэтэр тааҥкабай ротаҕа түбэһэн,онтон сыл аҥаара тааҥкабай батальоҥҥа,оччотооҕу кытаанах сулууспа ыарахан кэмигэр сылдьан,аан бастаан ийэбин,онтон доҕотторбун,ол кэнниттэн дойдубун ахтан,этэргэ дылы, аҥаарым эрэ хаалбыта.
… Дьэ,оннук түгэҥҥэ киһи ахтар - саныыр, үгүстүк толкуйдуур буолар эбит -ийэ-
диэн кимин.Кини хайдах курдук эйиэхэ эрэ бүүс-бүтүннүү бэринэн,хаһан баҕарар эйигин эрэ көмүскүү-харыстыы, араҥаччылыы сылдьарын,ханнык да ыарахан кэмҥэр күнү көрдөрбүт күндү оҕотун,хайдах да буолтун иһин,таҥнарбатын,эйигин эрэ син биир эрэнэрин-итэҕэйэрин,күөх ньээкэ уйабыт кэрэчээн ымыыта,ырайтан анаммыт аанньалбыт кини эрэ буоларын.Урут дьиэттэн-уоттан тэлэһийбэтэх киһи,ийэҥ барахсан сылаас-сымнаҕас илиитин,минньигэс аһылыгын туохтааҕар даҕаны суохтуур эбиккин.Оҕо оҕо курдук, биирдэ эмэтэ буруйу -сэмэни оҥордоххуна,сэрэтэн - үөрэтэн такайарын,атаахтаан истимээри гынаргын,төттөрү этэ сатыыргын сүрдээх тулуурдаахтык истэрин уонна эйэ дэмнээхтик,истиҥ-иһирэх куолаһынан хайдах курдук ылыннарыылаахтык үчүгэй баҕайытык лоп бааччы быһааран биэрэрин.Ийэм ол эппитин барытынсин биир сөбүлэһэн ылыммыт буоларым.Дьэ,оччоҕо аны итинник гыныа суох буолан тылбын биэрэн,иккиэн даҕаны кэпсэтиибит түмүгүттэн астынар аҕай буоларбыт.
…. Сулууспалаабытым биир сыла туолуутугар Улуу Өктөөп Өрөбөлүүссүйэтэ 63 сылыгар аналлаах тааҥка нобуотчуктарын социалистичечкай куоталаһыытыгар бастааммын,младшай сержант сыбаанньатын ылан,уоппускаланан,дойдулуур буоллум.Уоппускаҕа барарбын,биллэрбэккэ эрэ тиийэн дьоммун үөрдээри,эппэтэҕим.
…. Дьэ,ол гынан,сэтинньи 14 күнүгэр күнүс түөрт чаас саҕана дьиэбэр киирбитим,дьонум үлэлэригэр,кыра быраатым оскуолаҕа буолан,дьиэбэр ким да суоҕа.
… Киирээт да,сулбу ийэм хоһугар киирэр аан быыс сабыытын арыйан көрбүтүм,ийэм туох эрэ таҥаһынан сирэйин саптан баран,дириҥ-дириҥник үөһэ тыынарын көрөн соһуйан: -Ийээ! - диэбиппэр,били таҥаһын арыйа баттаат,миигин көрөн үөрэн саҥа аллайа түстэ.
-. Ии, оҕом барахсан Миисэм тиийэн кэлбит дии! -. Диэбитинэн оронуттан ойон туран,сирэйбин-харахпын муҥура суох таптыыр азтылҕаннаах хараҕынан көрө-көрө,илиибиттэн харбаан ылан баран,сыллыан дуу,кууһуон дуу санаан,сөбүлүө суоҕа диэтэҕэ буолуо,баҕатын туттунан, ыйытардыы өрө көрөн тураахтаата.
…. Биһиги, сахалар,нууччалар курдук ытаһа-ытаһа куустуһар-сыллаһар үгэспит урут суох этэ.Онтон туох да тохтоло суох илиибиттэн сиэтэн, уолаттар хосторугар дэллэритэн киллэрэн,мин хомуйбут библиотекабын төһө байыппыттарын,саҥа төлөпүөн дьиэбитигэр киирбитин кэпсиир.Онтун быыһыгар босхо илиитинэн төбөбүн, көхсүбүн имэрийэр.
…. Мин адьаһын биир даҕаны тылы саҥарбаппын өйдөөн,иннибэр өрө хантайан туран: - Ии,хайа,тоойуом… - диэн эрдэҕинэ,мин,кыайан саҥарар кыаҕа суох,бөтө бэрдэрэн турар киһи,баар эрэ тапталлаах,ахтылҕаннаа күндү киһибин,ийэм барахсаны,түөспэр ылан сыһыары тартым.
…. Онтум баара,букатын уҥуох-тирии бэйэккэтэ,өссө эбии кыччаан,намтаан хаалбыт,быыкайкаан чыычаах оҕотунуу,ону эрэ кэтэспиттии,түөспэр ыбылы сыстан иһийэн хаалаахтаата.
…. Ол оннук истиҥ иэйиилээх, ахтылҕаннаах,долгутуулаах түгэни,ама,умнуом буоллаҕай!
…. Ийэм миигин баттахпыттан,моонньубуттан сып-сылаастык,сып-сымнаҕастык имэрийэр уонна:
. - Чээн,оокком барахсан,сытыҥ үчүгэйиин,букатын уларыйбатах, - диэхтээтэ.
. Мин өссө туох эрэ туспа сыттаах эбиппин онно эрэ билбитим уоннаол сыппын,арай,ийэм эрэ билэрин ити түгэҥҥэ сэрэйбитим.
.. Онтон арыый аҕай ийэбин тэйиччи астым, онуоха кини:
.. - Ии, хата, мин эн кэлэргин билбит курдук,эн таптыыр аһылыккын тиэттэлгин бэлэмнээбитим,ону буһара охсуом,- Эн хата,сыгынньахтан, - диэтэ,онно эрэ өйдөөн көрбүтүм букатын даҕаны синиэлинэн сылдьар эбиппин.Ону устубуппун,ийэм:

• Мин хоспор киллэрэн ыйаа, - диэбитигэр киирбитим,арай,орон үрдүгэр били ийэм сирэйин сапта сытар таҥаһа мин өҥө-дьүһүнэ бараммыт,хааҥҥыта эрэ үлэҕэ кэппит ырбаахым буолан биэрдэ.Онтубут даҕаны икки тоҥолоҕо алдьаммыт,саҕата быстан түһэрэ чугаһаабыт таҥас эбит.Ол онтун сыллыы - ууруу сытаахтыыр кэмигэр мин киирэн кэлбиппин.Субу аҕай ийэм сыллыы сыппыт ырбаахыта бачча тухары мин сыппын иҥэрэ
  сылдьарыгар эрэммэтэрбин да,илэ харахпынан көрбүппүн уоннаол кэмҥэ кини тугу санаабытын мин сэрэйбитим.
  Аан бастаан онно итэҕэйбитим,ийэ диэн туспа чараас эйгэлээх,оҕотун кытта көстүбэт-быстыбат биир ситимнээх,оҕотун туһугар кыл да түгэнэ толкуйдуу барбакка олоҕун даҕаны толук уурарын дьолунан ааҕынар күндүттэн күндү киһим собус соҕотох кини эрэ буоларын.Мин толкуйдуу түһэн баран, ырбаахыбын,тыыппатах курдук,оннугар ууран кэбиспитим.Онтон ас буһуор диэри остуол таһыгар икки олоппоско,илии-илиибититтэн ылсан,утарыта олорон ирэ -хоро астына сэһэргэспиппит.
  1969 сыллаах Кытайы кытта Дамасскайдааҕы айдааны истэ-билэ олорорун эппитэ,биһиги онтон бэрт чугас баарбытын,мин сымыйанан адьас ыраах сытабыт диэтэҕим дии,тоҕо даҕаны кырдьыгы эттэмий. Онтум баара,хантан ыйыталаһан билбитэ эбитэ буолла,сулууспалыыр сааһым кыраныыссаттан чугас турарын билэр курдук эппитэ.Онуоха мин кэпсэтиини атыҥҥа уларытар аатыгар бардаҕым дии.
  .. Ити иннинэ ийэбэр хайдах курдук кинини ахтыбыппын,төһөлөөх суохтаабыппын уонна да элбэҕи истиҥ-иһирэх тыллары этиэх буолбутум төбөбөттэн көтөн хаалаахтаабыттар.Ол да буоллар,наһаа ахтыбыппын эппиппэр,оо, үөрдэ даҕаны этэ,иэдэспиттэн сып- сылаас сымнаҕас ытыһынан имэрийэн баран,күлүм аллайан чэмэлис гына түспүтэ.
  …. Өссө даҕаны ийэбэр элбэх таптал уонна махтал тылларын этиэххэ баар этэ,хомойуох иһин,ааспыты төнүннэрэр кыаҕым суох.
  Бу суруйаммын,хойутаан да буоллар,бэйэм бэйэбин алы гыннаҕым бу…