—М. М. Аммосов армияттан сулууспалаан кэлэн баран Уһун Күөл оскуолатыгар учууталлаабыта, —диэн кэпсээбитэ Петр Жирков. Олохтоох сири-дойдуну билэр, булка тэриллээх диэн кустуу барсарга ыҥырбыта аҕай. Онон мончууктанан бөһүөлэкпититтэн алта биэрэстэлээх Оҕонньор Арыылааҕар тиийдибит. Дурда оҥостон сөпкө олордубут да, тымныыта бэрт. Чэй өрүнэн сылыйарга соруннубут. Ол аһыы олордохпутуна атыыр көҕөн саҥата иһиллэр, төттөрү-таары тиэстэр аҕай.
—Бэйи ити көҕөн бэйэтэ тоҕо көстүбэтий? —Диэн муодарҕаан ыйытабын.
—Тыһыта мэлийбит муҥнаах сырыттаҕа. Икки атахтаахтар бука тибииртилэр ини… —Диэн киһим быһаарар. Халлааммыт сотору хараҥаран лүҥкүйдэ. Ол кэмҥэ аны улар охсор саҥата иһилиннэ.
—Өтөх саҕатыгар хатыҥ чараҥҥа охсор. Ычча, ирэ таарыйа баран көрүөх эрэ, —диибин.
—Мин ити көҕөнү кэтэһиим — диэн буолбата.
Өтөххө чугаһыыбын. Арай … Арай, өйдөөн истибитим, балаҕан иһиттэн өбүгэлэрбит сүдү дьонун дүҥүрдэрин тыаһа эбит… Бу иэдээни … Уҥуохтарым халыр босхо бардылар . Саабын иннибэр туһаайан баран, тумус тыаны мүччү түһүөхпэр диэри, кэннибинэн хааман син тэйдим. Киһибэр кэлбитим, сирэйэ-хараҕа уларыйан хаалбыт.
—Мантан бара охсуох! Бардыбыт! —Диэмэхтээтэ. Ол икки ардыгар аны кини аҕа кылына атынан сүүрдэн мэҥиһитэн кэлээт: —Нохоо, кэргэниҥ куһаҕан буолан эрэр, бара оҕус! —Диэт төттөрү ойутта.
Киһим кэргэнэ оҕолоноору хаана баран ыксаппыт этэ. Кини өлөөхтөөбүтэ. Ол кэнниттэн Мэхээлэ уһаабатаҕа. Ити куһаҕаны түүйэн кырдьаҕас —улуу ойуун көҕөн, улар буолан саҥарбыт эбит.
Онон сир-дойду иччилээх диэн түмүктүөҕү баҕарыллар. Айылҕаҕа биллибэт—көстүбэт күүс, дьикти түгэннэр элбэхтэрин истэрбит үгүс. Айылҕабытыгар бас-баттах барыыларбыт содуллара да үгүс. Ону билэ—көрө сылдьан, мындыр өбүгэлэрбит барыга сиэрдээх сыһыаҥҥа ииппит, такайбыт суолларын салгыы сайыннарыы, туһаныы наадатыгар эргиллэн иһиэҕиҥ.

Иннокентий ПРУДЕЦКАЙ.
Уус-Алдан.

Айдарыылаах киhи

Абаҕам Ньукулай оҕонньор көннөрү киһи көрбөтүн көрөр, билбэтин билэр кыахтааҕа. Ону киһи барыта сөҕөрө. Кистээн “Ичээн киһи” дииллэрэ.
Биирдэ өлбүт киһи дууһатын көтүтэ олорон, аҕыс киһи кэлэн ааспытын көрөн, кэпсээбит:
— Суотчут сөтөллө-сөтөллө ааһан эрэр. Бай, Көстөкүүн оҕонньор бу ханна ыксаатаҕай?, — Диэбит.
Ол саас суотчут сэллик ыарыытыттан, Көстөкүүн ыһыахтан төннөн иһэн, ата күлүмэннээн сарай иһигэр ойон киирбитигэр, баһын хампы оҕустаран соһумардык өлбүтэ. Оҕонньор көрбүт аҕыс киһитэ чуо кэлэн ааспыт бэрээдэктэринэн уонна кини эппит ыарыыларынан утуу-субуу өлүтэлээбиттэрэ. Дьэ, бу хайдах көрөрө буолуой? ! Маннык олус күүстээх экстрасенс эрэ билиэн сөп.
Ньукулай байанайдаах булчут этэ. Биир күһүн Кыыдый диэн ытынан 38 саһылы туттарбыта. Түөһүгэр күннээх хара, араас кэрэмэс саһыллар бааллара. Бултуу сылдьан, арааһы көрөрө-истэрэ да, хал буолан, аахайбат этэ.
Арай биирдэ өтөҕүн үүтүгэр куттаммыттаах. Кэргэнинээн сүүрбэччэтэ оҕоломмуттара да, айылҕа сүүмэрдээбит түөрт оҕолоро ордон оҕолон-урууланан ыал буолан олороллор. Биирдэ сэрии иннигэр оҕото өлө сыттаҕына, абаҕам абаккаран үөхсүбүт:
— Оҕолорбун сыллата абааһы сиир буолла. Бэйэбэр түбэһэрэ буоллар, хабарҕатын хайа тутуом этэ!
Киэһэ ат аһатан баран төннөн истэҕинэ, икки окумалыттан күүстээх илии ыга тутан кулуннуу мөҕүһүннэрэн баран, анньан кэбиспит. Баҕананы кууһа түһэн охтубатах. Аҥар илиитин сиргэ тайаммыта, кэнники тарбахтара такыйан хаалбыттара. Итини убайдара “Оҕо аһыытыттан түлэс-балас сылдьан, күрүө быыһынан тахсан иһэн, кыбыллан илиитин өлөрбүтэ буолуо. Ама, абааһы илэ-бодо тутар буоллаҕына, киһи сатаан олорботугар тиийэр”, —дииллэрэ. Ону Ньукулай “Бассабыыгымсыйан этэллэр, комсомолбун, коммуниспын дии-дии мээнэ тыллаһар буолума, сэттээх-сэмэлээх “, —диэн сэрэппитэ. Кини 80 сааһын туолан баран 1981 сыллаахха өлбүтэ.

Илья ЛУКИН,
РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна,
педогогическай үлэ ветерана.
Горнай.