Нева кытыла Егор Неймохов (кэпсээн)

Дьэрэмэй «Из рук в руки» диэн хаһыакка куортамныыр туһунан биллэриилэртэн бэлиэтээбит тиһэх телефонун эрийэ туран: «Арааһа, туох да тахсыа суох, мэлийдэхпинэ уопсайбар хааларбар тиийэбин», — дии санаата.
— Ал-льуо, — кыыс нарын баҕайы куолаһа иһилиннэ.
— Мин биллэриинэн, хос куортамнаһаары, хаска олордоҕутуй? — Антах туруупканы ууран кэбиһиэхтэрэ диэбиттии, өрөһүспүт курдук наадыйарын субурутан кэбистэ.
— Кэлэ сырыт, телефонунан быһаарсыбаппыт…
— Оччоҕо аадырыскытын.
Дьэрэмэй аадырыһы сурунна, телефонун уураат, икки ытыһынан сүүһүн суураланна.
Петербург университетын геологическай факультетын бүтэрэн, Сахатын сиригэр барардыы оҥосто сырыттаҕына, үлэҕэ наардааһыҥҥа үөрэммит университеккар аспирантураҕа хаал диэбиттэрин үөрүүнэн ылыммыта. Дойдутугар кини курдук идэлээх геологтар ыһар буор курдук элбэх буолуохтаахтар, онон санаа курдук үлэ көстөрө күчүмэҕэй, оттон үс сылынан ученай аатыран тиийдэҕинэ атыннык көрсүөхтэрэ, наука да эйгэтинэн барар кыахтаныа.
Ону, хата, олорор дьиэ боппуруоһа муннукка-ханныкка хаайыах курдук. Уопсайга биир хоско иккиэ буолан олоруҥ дииллэр да бэйэтэ сөбүлээбэт, бииринэн, үөрэнэр сирэ ырааҕа бэрт — куорат таһа, сарсыарда аайы бастакы электричканы баттаһыах тустааххын, онтон аны метроҕа анньыһыы. Иккиһинэн, уопсай дьиэ сүгүлээниттэн студеннаабыт биэс сылыгар да сөп буолла, бүөмчүтүк соҕотоҕун олорор баҕалаах. Дьэ ол иһин бу хаһыат биллэриилэринэн итиннэ-манна эрийэр да билиҥҥитэ туһа суох — сорохторо сыаналарынан чаҕыталлар, атыттара метроттан тэйиччилэр.
Бу телефоннаах хос — кинилэр кафедраларын кабинета. Коллега, — диэн бэҕэһээҥҥи студены хаадьылыы-хаадьылыы кафедратын сэбиэдиссэйэ саппаас күлүүһү биэрбитэ. Уол соҕотох остуолун, араас минераллардаах өстүөкүлэ ыскааптары, кыһыл кириэһилэни эргиччи көрөн иһэн, хасыһын эбитэ буолла хараҕа телефон аппаратыгар сыһыарыллыбыт сурукку иҥиннэ: «Не трезвым не звонить! » Ити кафедра сэбиэдиссэйэ арыгыһыттар диэн өйдөбүлтэн киэҥник «не трезвый» диэн тылы туттарыттан суруйар: «Наукаҕа икки көрүү баар: биирэ — өйдөөх, иккиһэ — өйө суох (не трезвый)», — диирэ. Бэйэтэ көрдөөҕү этэрэ ис-иһиттэн тахсара, ол да иһин кини лекцияларын студеннар сөбүлүүллэрэ: күллэрэр сытыы тыллары кыбытан кэбиһэ-кэбиһэ, бэрт өйдөнүмтүөтүк үөрэтэрэ.
«Чэ, бачча кэпсэтэн баран квартираны көрүөххэ, нууччалар этэллэринии, абааһы тугунан оонньооботоҕо баарай», — Дьэрэмэй кафедратын хатаата, университеттан тахсан, Нева уҥуор көмүс солотуулаах купола күлүмнүү багдайар Исаакий соборун көрөн туран ботугураата: «Аһыы-таҥара, көмөлөс… »
Ити кини бу дойдуга үктэниэҕиттэн үгэһэ. Маҥнай Дьокуускайтан кэллэҕин сайын, докумуон туттарсаары, метроттан тахсаат хас да киһиттэн ыйдаран (Петербург дьоно-сэргэтэ судургуларын, эйэҕэстэрин онно өйдөөбүтэ), Нева кытылыгар кэлэн, утары тоҥхоҥноон иһэр эмээхситэн ыйыппытыгар:
— Оол турар, — диэн баран Дьэрэмэй хайа омугун, хантан тоҕо кэлбитин эйэ-дэмнээхтик ыйыталаспыта уонна өрүс уҥуор багдаллар сүдү таҥара дьиэтин көмүс куполыгар туһаайан кириэстэммитэ, — Айыы-таҥара, бу ыраахтан сылдьар оҕоҕо көмөлөс, — итиэннэ уолга: — Тоойуом, эн хаһан баҕарар бу курдук таҥараттан көрдөһөр буол, — диэбитэ.
Уол докумуоннарын туттаран, бастакы экзаменыгар киирэригэр, Исаакий куполын көрөн туран: «Айыы-таҥара, көмөлөс», — диэн ботугураабыта. Соһуйуон иһин экзамеҥҥа олус бэлэмнэммит боппуруостара кэлэннэр, туйгуннук туттаран, үөһээ туох эрэ Үрдүк Күүстэр көмөлөһөллөр быһыылаах диэн бүк итэҕэйбитэ уонна хаһан баҕарар ити сөҕүмэр куполы көрдө да Таҥараттан көрдөспүтүн бэйэтэ да өйдөөбөккө хаалара.

Метро «Ломоносов» станциятыттан тахсан, Дьэрэмэй Седов уулуссаҕа бэрт дьиппиэн, бигэ-таҕа тутуулаах (Сталин кэминээҕи буолан, Сталинкалар диэн ааттаналлар) дьиэҕэ чуо кэллэ. Подъездка киирээтин утары былыргыта бэрт мааны оҥоһуулаах эркин эргэрбитэ көһүннэ — икки колонна, сиэрпэлээх өтүйэ уонна сир шарын омоонноро бөлтөһөллөр, үрдүнэн барыта бадьах курдук күөх кыраасканан сабыллыбыт.
Тас өттө тимир сеткалаах кыараҕас либинэн үөһээ этээскэ айаннаата. Дьиэ көрөөрү кэлбитин истээт ааны сонно астылар. Баарыан кэпсэппит кыыһа быһыылаах — санныгар буспут сэлиэһинэй баттаҕа намылыйар, курдаттыы ыйдаҥарар баайыы сибиитэрэтин кылгас халаатын таһынан саба быраҕыммыт, халаат аннынан суон бөтөҕөлөөх кылбаа маҥан атахтара туртаһаллар. Кыыс харахтара тэбэнэттээхтик тырымнастылар:
— Дьиэ көрө аан-маҥнайгынан кэллиҥ, хас да киһи телефоннаабыта да… Бу тапочканы атаххар анньын, муостаны субу сууйбутум.
— Ким куортамныырый, эн дуо? — Кыыһы итэҕэйбэтэхтии көрө-көрө Дьэрэмэй ыйытта.
— Мин убайбынаан, үс хостоохпут, иккитигэр биһиги, оттон бу биирин

куортамныырга быһаардыбыт… — Батыһыннаран, кыараҕас хоско киллэрдэ, өрөмүөннэммэтэҕэ ырааппыт чинчилээх, обуойдара саһарбыттар, биир сиринэн хайа барбытынан иккис хос атын обуойа кытарар. Кырааската онон-манан көөрөттүбүт муостаҕа хаһааҥҥы эрэ хаһыат быраҕыллыбыт, эркини кыйа соҕотох тапчаан, онно сытан илиигин туора ууннаххына, уҥуоргу эркини таарыйыаххын сөп уһун-синньигэс хос.
— Хас диигиний? — Уол иһигэр: «Сүүс доллартан үөһээ буоллаҕына аккаастыам», — диэн санаата.
— Аҕыс уон доллар, — диэн кыыс этэрин кытта Дьэрэмэй хап-сабар сөбүлэстэ. Сонно дуогабар оҥостон, нотариуска баран бигэргэттилэр, икки ыйы урут төлүүбүн диэн Дьэрэмэй биир мөлүйүөн солкуобайы туттарда. Уопсайыгар төннөн, халҕайбыт улахан чымыдаанын, икки пакекка ол-бу бөх-сах кумааҕыларын симэн, саамай күндү баайын — телевизорын бүөбэйдии көтөҕөн таксинан көһөн кэллэ.
Киэһэ хаһаайыттары кытта билистэ — кыыс үп университетыгар тиһэх курска үөрэнэр Елена диэн ааттааҕын уол Өлүөнэ өрүһүгэр маарыннатан уруургуу иһиттэ. Убайа Сергей Урицкай аатынан табах фабрикатыгар үлэлиир эбит.
Ол эрээри маҥнайгы киэһэни бэлиэтээһин суох буолла, бары хосторугар бүктүлэр.

Петербурга хайы-үйэ кыһын силбиэтэннэ, Дьэрэмэй ыалланар дьиэтигэр киэһэтин эрэ кэлэр, күнүс университет остолобуойугар эбиэттиир. Киэһэ убайдаах балыс кэннилэриттэн туспа аһыыр, үксүгэр сылбырҕа чэйи кытта арыылаах килиэби мотуйар. Биирдэ эмэтэ харатын аҕыннаҕына, эт буһарынан сиир, ол эрээри харчы боппуруоһа куруук ыар баттык, Сахатын сириттэн стипендия эбии аспирант быһыытынан төлүүллэрэ абырыыр.
Биир киэһэ олус сылайан, аара маҕаһыынтан ас да ылбакка: «Хоспор киириэм — охтон түһээт утуйуом», — диэн санаалаах кэлбитэ. Арай Елена түөһэ, буута аһаҕас кыһыл мааны былааччыйалаах ааны аста:
— Ерема, хата, сөпкө кэллиҥ дии, Ленсовекка урукку аатырар Ободзинскайдаах Миансарова концертарыгар убайбынаан барыах буолан икки билиэти ылбыппыт да, былааннара туолбакка Сергей хлйукка диэри үлэлиир буолбут. Онон эйигин ыҥырабын, — диэтэ.
Уол маҥнай соһуйда, сарсыарда киэһэ аҕыйах тылы бырахсалларын аахсыбатахха, дьиэлээхтэри кытта кэпсэппитэ да диэн суоҕа. Аны концерка соһуччу ыҥырылыннаҕа, ол эрээри тугу гынаары кураанах хоһун манаан сытыамый диэн сөбүлэспитэ, онуоха эбии оҕо эрдэҕиттэн Ободзинскайдаах Миансарованы истэн улааппыта. Бэйэтэ билиҥҥи араас ыстаҥалаабыт, тэйиэккэлэспит ыһыы-хаһыы аҥардаах тойуктаах ырыаһыттары иһигэр киллэрбэтэ, уруккулары ордороро.
Концерка олорон, сылайбыта ханна да суох буола симэлийбитэ, аатырбыт ырыаһыттары телевизорынан көрүөхтээҕэр тыыннаах бэйэлэрин тута сытан иһиттэххэ, ырыалара быдан күүскэ тиийэллэр эбит. Былыргы ырыалар музыкалара, тыллара-өстөрө да үчүгэйин! «Баар буоллун өрүү күммүт! », «Өссө биирдэ эйэлэһиэх үйэ-саас тухары», «Руды-руды-руды, нууччалыыта — рыжик». Миансарова ити ырыалара оҕо эрдэҕинэ Таҥараҕа ааҕыллар малыыппа кэриэтэ киэһэ-сарсыарда радионан, телевизорынан чоргутан да биэрэллэрэ. Ол иһин өйгөр-сүрэххэр бүгэ сытар ырыалар уһуктаннар, ырыых-ыраах оҕо сааска илтэр илдьэн иһиэх курдуктар.
Аны сырдык көстүүмнээх Ободзинскай таҕыста, саала аҥара эрэ киһи мустубутун мыыммыттыы одууласпахтаата, баттаҕа маҥхайбыт, намыһах эрээри лэс курдук толору эттээх-сииннээх, кытара ыгыллыбыт сирэйдээх киһи эбит. Ыллаан бардаҕына, ити өрүс пордун куруусчутун курдук лыхаҕар быһыытын-таһаатын умнаҥҥын, уон аҕыс сааскар эргиллэн, ардаҕы-хаары аахсыбакка тапталлааҕын ыраахтан көрөр баҕалаах подъездка турар уолчаан буолаҕын эбэтэр уун-утары чаҕылыҥнаһар, умсугутар көлүччэ харахтарга уҥа-таала умсаахтыыгын…
Концертан Дьэрэмэй санаата олус көнөн, кыыһы тоҥолоҕуттан сэрэнэн өйүү тутан хаампыта. Инчэҕэй хаар түспүтэ ууллан, остуолба банаардарын уоттара онно тырымнаһа бытарыһаллара, борук-сорук уулуссаларга көй-үгүс массыыналар көрдөөхтүк имнэнэ субуһаллара…
Квартираларыгар киирбиттэрэ. Таһынан таһымныыр иэйии кэнниттэн хосторунан тарҕаһаллара табыгаһа суохха дылыта, ол иһин уол тыл көтөхпүтэ:
— Лена, бииргэ чэйдиэххэ.
Кыыс сөбүлэспитэ, уол үөрүүнү кытары утары баар түүннэри-күннэри үлэлиир маҕаһыынтан шампанскай, халбаһыы, тэллэй ылан киирбитэ.
Остуолларыгар атах тэпсэ олорон дьэ айахтара аһыллан ирэ-хоро кэпсэппиттэрэ. Еленалаах ийэлэрэ-аҕалара Петербургтан аҕыс көстөөх Рябово диэн дэриэбинэҕэ олороллор, пенсионердар үһү.
— Оо, тыаҕа олох ыарахан, — Елена үөһээ тыынар, — дьоммут пенсиялара олох кыра — этэргэ диэри, килиэпкэ уонна кыбааска эрэ тиийэр, убайым маннык түүннэри сордонор да хамнаһа эмиэ быыкаайык, ону да сүгүн-саҕын биэрбэттэр. Оттон эһиэхэ Саха сиригэр балаһыанньа хайдаҕый?
— Манна холоотоххо ордук курдук…
Кэпсээнтэн кэпсээн утум-ситим салҕанан бара турда, уол аспирантураны бүтэрэн кандидатскай диссертацияны көмүскээт, илиитин араарбакка сонно докторскайга үлэлэһэн 35

сааһыгар көмүскүүр былааны бэйэтигэр туруоруммутун сэһэргээтэ.
Елена ону сэҥээрдэ:
— Билиҥҥи уолаттар, холобура, мин бииргэ үөскээбиттэрим эн курдук ырааҕы-кэскиллээҕи толкуйдаабаттар, адьас кыраларыттан арыгы аргыстанан, хара үлэттэн үөтэлээбэттэр, үйэлэрин оннук моҥууллар…
Ити курдук кэпсээн төһөнөн истиҥ буолан иһэр да, Дьэрэмэйи мааҥыын концерга барыаҕыттан муҥнуур айыылаах-харалаах санаата үүйэ-хаайа тутара тулутарыттан ааста — Лена концертан устубакка сылдьар кыһыл былааччыйата кистээбэт ымсыырдар түөстэрин туналҕан куоһааҕар, муус-маҥан суон бууттарыгар хараҕа магнит курдук тартара турар, мэктиэтигэр күөмэйэ кычыгыланар, тула ирим-дьирим буолбахтыыр.
— Аны бруденшарфт иһиэххэ, — диэн сылтанан кыыс сымнаҕас уоһуттан имэҥнээхтик уураабытыгар, Елена күлэ-күлэ сэрэнэн тэйиччи аста:
— Чэ, сөп буолуо, наһаалаама…

Ити уураһыы уол олоҕун тосту уларыппыта, кыыһы кытта үөрэ-көтө ханна баҕарар барсара, бэл маҕаһыыны, баһаары кэрийэрин адьас сөбүлээбэт бэйэтэ өрөбүллэригэр күннүктээн ырыынактарынан, маҕаһыыннарынан сылдьыһара. Билиэт буллахтарына, эстрада аатырбыт ырыаһыттарын концертарын көрөллөрө.
Ити курдук сыыйа-баайа уол сааһыары Елена хоһугар көһөн киирбитэ. Кинилэр билсибит остуоруйаларын түүн-күнүс сылдьар убайдара Сергей билбэккэ да хаалбыта, буолар буолбутун кэннэ соһуйан чыпчырыммыта:
— Дьэ, көкөт, сөхтөрдүҥ.
Биир өрөбүлгэ автобуһунан Лена дьоннорун билсэ, Рябовоҕа тиийбиттэрэ. Соҕуруу дойдуга дэриэбинэлэр чугас-чугас бааллар, үгэс курдук, уулуссаҕа үс түннүгэ тахсар игирэ оҕо курдук маарыннаһар намыһах мас дьиэлэр субуһаллар, олбуор иһигэр кыбыы-хаһаа, хотон эҥин көстүбэт, арай онон-манан ууллубут хаар анныттан хортуоппуй сонуоктарын хара буора чуоҕурданар.
Сиртэн-буортан тэйбиттии мааны, муоданан таҥнар Ленаҕа холоотоххо, ийэтэ эмээхсин Бүөт Бөтүрүөп кэминээҕи таҥаһынан сылдьара — халыҥ өрүү былаатын сүүһүн кытта саба бааммыт, лаҕыыр буолбут бэриэнньиктээҕэ, дьиэ истэри-тастары тулламай уу саппыкынан хааман саллырҕатара, хара халаатын тэллэҕэ саппыкытын үрдүнэн тэлимниирэ.
Дьиэ ис бараана ол тэҥэ күөрэ-лаҥкы этэ, ороннорго утуйар таҥастара күөдэл-наадал курдук ыһыллыбыт, муоста кырааската өҥө-дьүһүнэ биллибэт гына суураллыбыт, эркиҥҥэ сэрии кэннинээҕи сурунааллартан кырыллыбыт ойуулар, арай муннукка таҥара холоругуттан Христос мөссүөнэ көмүһүнэн күлүмнээн уратытык көстөрө.
Эмээхсин улахан таҥараһыт быһыылааҕа, сотору-сотору:
— Таҥара көмөтүнэн… Таҥара быыһаатын… Таҥара баарына… — Диэн бэйэтэ да өйдөөбөтүнэн саҥардаҕын аайы кыбытара.
Хантан эрэ тэлиэгэлээх атынан от тиэйэн аҕалара кэллэ, тэлэгириэйкэтин ыйыы-ыйыы кэннин хайыһан дьээбэлээх баҕайытык Дьэрэмэйи көрбөхтөөтө, күөх харахтарыгар көрдөөх кыымнар күөдьүстүлэр, онтон маҥхайбыт сулардыы бытыгын имэринэ-имэринэ уолга чугаһаата:
— Дьэ, билсэн кэбиһиэххэ, норуот геройа Чапай курдук ааттаахпын, — Василий Иванович, — арас араспаанньам Пащенко…
Ийэлэрэ эмээхсин ас тарта — туустаах сибиинньэ сыата, тууһаммыт хаппыыста, оҕурсуу, үүт, бэйэ буһарыыта улахан бухааҥка хара килиэби түөһүгэр өйөөн кырбыы туран эттэ:
— Пенсиябыт маҕаһыыҥҥа иккитэ эрэ сылдьарга тиийэр, бу барыта бэйэбит аспыт. Таҥара көмөтүнэн син бөрөнөн олоробут.
— Чэ, аһыаххайыҥ, — Лена ийэтигэр илии-атах буолан, иһит-хомуос тардыста, остуол ортотугар өлбөөркөй убаҕастаах улахан бытыылканы туруорда.
— Бу эмиэ бэйэбит оҥоһукпут, — Василий Иванович арыгы кутуталаата, — омуктар чаҕылыҥнас ойуулаах бытыылкаларыгар туох дьааты куталларын ким билиэй, оттон самогоммут барахсан ып-ыраас, харах уутун курдук.
Дьэрэмэй оҕо эрдэҕинэ, эһэтэ аах маҕаһыынтан кэллэхтэринэ: «Нуучча хараҕын уута эрэ суох», — дииллэрин санаата. Ол арыгыны ааттыыллара, сөпкө да этэллэр эбит ээ…
Бастакы тоһу билсиһии туһугар истилэр, эмээхсин эмиэ хантатта уонна хараҕын уута тахсыбытын түү былаатын уһугунан сотунна:
— Лиэнчигим, Таҥара көмөтүнэн бу сырыыга дьоллоох буолар инигин, биһиэхэ атын омуга туох буолуой, Таҥара бырастыы гын — Ванюша баҕайы арыгыһыта бэрт этэ, билигин да дьаабылана сылдьар…
— Ийээ! — Лена кытар гынна, ийэтин кынчарыйда.
—ЇА-Їаах, бу эмээхсин хайы-үйэ итирдэ ээ, — аҕалара оҕонньор үрүүмкэлэри иккистээн толортуу оҕуста. — Чэ, эһиги, эдэрдэр, ийэбит Сидоровна эппитинии, дьоллоох-соргулаах буолуҥ.
Бу үрүүмкэ арыгыта Дьэрэмэйгэ иҥнэ-иҥнэ барарга дылы гынна, кини Лена уруккутун туһунан ыйыталаспат этэ, ол эрээри Сидоровна этиитэ хоонньугар мууһу бырахпыттыы буолла — «Ванюша баҕайы арыгыһыта бэрт этэ… Бу сырыыга дьоллоох буолар инигин… »
— Саха сирин тымныытын уонна алмааһын эрэ истэбит, — Василий Иванович оҕурсууну ыстаан курдурҕата-курдурҕата кэпсэтии сүнньүн атыҥҥа көһөрдө, — оттон манна история

араас кэрэ-бэлиэ түгэннэрэ буолбуттара. Бэл мин өйдүүбүн — Ленинграды ылаары немецтэр манна тоҕо анньан киирбиттэрин. Сидоровна биһикки аҕаларбыт фроҥҥа этилэр, дэриэбинэбит уулуссаларынан ньиэмэстэр чиккэҥнэһэллэрин саһан сытан одуулаһарбыт. Биирдэ хайа эрэ генераллара өлбүтүн бу биһиги дьиэбититтэн чугас сиргэ аҕалан көмпүттэрэ. Туох баар дэриэбинэ дьонун оҕонньордору-эмээхсиннэри, оҕолору-уруулары барыбытын үүрэн аҕалбыттара. Генерал түөһүгэр элбэх кириэстээҕин-мэтээллээҕин өттүгэр куортуктааҕын өйдүүбүн…
— Кэлин ол генералы хаһан көрбөтөхтөрө дуо? — Диэн Дьэрэмэй ыйытта.
Сидоровна саҥа аллайда:
— Айыы-Таҥара бырастыы гын!
— Эс, бокуонньугу ким сээбэҥнэтиэ буоллаҕай, — оҕонньор эмиэ бытыгын имэриннэ, — сыттаҕа дии. Көмүллүбүт сирин мин чуолкай билэбин, ыйан биэриэхпин сөп.

Аһаан-сиэн бараннар, саҥа күтүөт оҕонньордуун тахсан, дьиэ айаҕар оҥоһуллубут лааппыга олордулар. Сааскы киэһэ тымныйа быһыытыйбыт. Күнүскү ириэриигэ үөскээбит чалбах мууһунан бүрүллэн эрэр, ону кыйа холууптар хааман догдоҥноһоллор, Петербургтан Москвалыыр трассанан массыыналар тиһигин быспакка куугунаһар тыастара иһиллэр.
— Биир ынахтаахпыт уонна сибиинньэлээхпит, — диэн Василий Иванович табахтыы-табахтыы кэпсиир, — итиэннэ атах тардыһар көлүнэр аттаахпын. Урут матассыыкыллаах этим да, билигин таах турар, бензинэ ороскуота бэрт…
Ити кэмҥэ кэлииккэ тыаһаабытыгар эргиллэ түстүлэр — хайыһар бэргэһэлээх, күрэҥ кууркалаах, маҥан хаймыылаах эргэ спортивнай ыстааннаах, кылгас уу саппыкылаах үрдүк уҥуохтаах хатыҥыр уол киирдэ. Улахан холуочук, биллэ-биллибэттик байааттаҥнаан ылар:
— Дьээдьэ Вася, Лиэнчиги ыҥыр эрэ.
— Сөп буолбуккун, Ванюша, дьиэҕэр бар.
«Ванюша… » Ити тылтан Дьэрэмэй дьик гынна.
— Мин сөп буоларбын-буолбаппын бэйэм билэбин, Лиэнчиги ыҥыр диэтим.
— Эн миигин кытта итинник кэпсэтимэ, дьиэҕэр бар.
— Саҥа эрин аҕалбыт диэбиттэрэ, — билсиэм этэ, — уол билигин эрэ Дьэрэмэйи көрбүт курдук оҕунуох биһиллибит сөмүйэтинэн ыйда уонна күлэн алларастаата: — Бу дуо күтүөт?! Ама бу кыараҕас харахтаах чуурканы Лиэнчик миигиттэн ордорбут үһү дуо?! Пахайбыын…
Дьэрэмэй хараҕын үүтэ көстүбэт буола кыыһырда, толкуйдуон икки ардыгар атаҕа барда, өрө көтө түһэн баран тэбэн кууһуннарбытыгар ыҥырыллыбатах ыалдьыт чалбах ортотугар биирдэ таралыйда.
Сонно алдьархайдаах аймалҕан буолла, дьиэттэн Леналаах Сидоровна сүүрэн таҕыстылар, хантан эрэ дьоннор баар буоллулар, участковай милиционер боротокуол оҥордо.
Кикбоксинынан дьарыктана сылдьыбыта Дьэрэмэйгэ туһалаата, Ванюша соҕотохто өйдөммүт курдук буолла, икки өттүттэн хаайан тупсарга диэн илии тутуһуннардылар. Милиционер Ванюшаны илдьэ барда, мустубут дьоннор тарҕастылар.
Ити икки ардыгар бириэмэ балачча барбахтаата. Дьиэҕэ киирбиттэригэр, оҕонньор күтүөтүн остуолга аҕалан олорто уонна үрүүмкэлэргэ сомогуон кута-кута баһын быһа илгиһиннэ:
— Ванюша акаары өйдөнөрүттэн ааспыт, эн сөпкө кинини тоһуҥ биэрдиҥ. Арааһа эһиги, Азия ыччаттара, төрүөххүтүттэн каратист быһыылааххыт.
Үрүүмкэлэрин охсуһуннаран истилэр.
— Чэ, доҕоор, санааҕар тутума, — диэтэ салгыы Василий Иванович, — Ванюша туһунан Лиэнчик эйиэхэ кэпсээбэтэх эбит дии, кэлин кэпсиэҕэ…

Ити түүн улахан халааҥкы оһох кэннигэр тардыллыбыт дьыбааҥҥа утуйаары сыппыттарын кэннэ, Лена ытамньыйа-ытамньыйа уол кулгааҕар ип-итиинэн сипсийбитэ.
«Мин оскуоланы бүтэрэрбэр Ванюша армияттан кэлбитэ. Балтийскай флот мотуруоһа биһиэхэ ыраах дойдулар тустарынан кэпсиирэ — Атлантика, Индийскэй, Чуумпу океаннар, Америка авианосеһын кытта биирдэ күөнтэспиттэрин, анараа хараабыл киэптэтэн, кинилэртэн дьалты устан биэрэргэ күһэллибитин… Аны санаатахха, үксүн эбэн-сабан кэпсиир эбит да, оччолорго олоҕу билэ илик кыысчаан хас биирдии тылын итэҕэйэрим. Хара форматын кэтэн хаамыталыыра, лиэнтэлэрэ тэлимнэһэллэрэ, саппыйаан курунан быакаччы тардынан ыра санаа принцэ кэлбит курдуга. Дэриэбинэҕэ буолар түмсүүлэргэ кини биллэ-көстө охсоро, мотуруос пляскатын битийэрэ, араас анекдоттары кэпсээн күллэрэрэ. Куруутун кэриэтэ холуочук буолара да ким да кыһаллыбата — биһиэхэ бары иһэллэр. Ванюша дьаакырбын ханна быраҕарым биллибэт диирэ, ол эрээри дьүөгэлэрбиттэн миигин ордоро сэрэйиллэрэ, үҥкүүгэ наар миигин ыҥырара, дьиэбэр атааран биэрэрэ. Оннук сылдьан күһүнүгэр холбоспуппут, мин үөрэххэ киирбитим, Ванюша быстах-остох үлэлээн көрө-көрө сөбүлээбэт аатыран уурайара. Балтараа ый бииргэ олорбуппут устата буор иһээччитин хойутаан дьэ билбитим, киэһэ аайы иннин-кэннин иилэн ылбат итиригин көрөрүм. Харчы да суох, түптээх олох да суох, инчэҕэй эттээх тулуйбат дьаабыта этэ. Дьоннорбунаан, убайбынаан көмөлөөн үүрбүппүт, суутунан арахсыбыппыт.
Бэйэтэ этэринии — «Муораҕа хараабыллар курдук тэйсибиппит». Онтон ыла түөрт сыл ааста

да Ванюши миэхэ үктэммэт этэ, арай бу бүгүн… Кэргэннэммиппин истэн кэллэҕэ… »
Сарсыныгар Петербурга төннүбүттэрэ, Сидоровна: «Таҥараны кытта», — диэбитэ, былаҕастабыы охсубута уонна үс лиитэрэлээх бааҥкаҕа үүт биэрбитин ньилбэгэр өйүү тутан иһэн, Дьэрэмэй Ленаны кытта соччо-бачча кэпсэппэтэҕэ, тула барыта куру-сири этэ, күнүү тымныы тыймыыта кыймаҥныыра: «Эргэ тахса сылдьыбытын билбэтэхпин… »
Куоракка кэлээт, эмиэ үөрэҕин үрдүгэр түспүтэ, дьиэтин киэһэ хойут булара. Маҥнайгы уохтаах тапталлара сөҕүрүйдэр да дэриэбинэҕэ буолбут айдаан умнулла быһыытыйбыта. Ол кэнниттэн өрөбүлгэ Лена эмиэ дьонугар барбыта, Дьэрэмэй аккаастаммыта, субу охсуһаат хайдах барыамый, Рябово дэриэбинэтин дьоно миэхэ өстүйэр, Ванюшаларын көмүскэһэр буолуохтаахтар дии санаабыта.
Ити эрээри аҕыйах хонугунан күүтүллүбэтэх иэдээн ааҥнаабыта — Сидоровна сарайга сибиинньэ аһата сылдьан, сүрэҕинэн эмискэччи охтон хаалбытын, хайы-үйэ көһүйбүтүн кэннэ оҕонньоро булбут. Лена ытаабыта-соҥообута, Сергей фабрикаттан массыына ылан, сол киэһэ үһүөн Рябовоҕа тэптэрэн тиийбиттэрэ.
Таһырдьа дүлүҥ маһы суоран кириэс оҥоро сылдьаллара, иһирдьэ киэҥ хос ортотугар кыһыл таҥас бүрүөһүннээх хоруопка Сидоровна үлэ бөҕөнү көрсүбүт бакыр-такыр тарбахтардаах илиилэрин түөһүгэр кириэстии уурбуттарынан, хоҥсоҕор мунна өссө улааппыкка, кырыыламмыкка дылы буолан, куруһубалаах кыра маҥан сыттыкка үйэ-саас хоҥкуйа сытаахтыыра, төбөтүгэр — биир, атаҕар икки чүмэчи умайаллара. Хоруоп тула хара таҥастаах эмээхситтэр энэлиһэллэр, таҥара күлүгүн анныгар чүмэчи уота эйэҥэлиирэ. Лена ийэтин түөһүгэр умса түһэн ытаан санна дьигиҥнээбитэ, Дьэрэмэй тугу гыныан билбэккэ, тэпсэҥнээмэхтээн баран хостон тахсыбыта.
Тас ааны аһаат, Василий Ивановичтыын ыы муннунан анньыһа түспүтэ.
— Оо, Ерема, хата, кэлбиккит дии, үһүөн дуо? Дьэ итинник буолан хааллыбыт. Шапки дэриэбинэттэн биллэхпиттэн икки куул уотурба аҕалбытым, арай Сидоровнам ханна да суох. Ырааппатах буолуохтаах диэн сарайга тахсыбытым — субу токуллан сытаахтыыр эбит, хайы-үйэ тымныйбыт… — Оҕонньор хараҕын уутун ытыһын тилэҕинэн хаһыйда, — сүрэҕэ мөлтөх этэ да итинник соһумара бэрт…
«Иэдээн дьону чугаһатар» диэн мээнэҕэ эппэттэр эбит, бу көмүү түбүгэр-садьыгар Дьэрэмэйдээх Лена сыһыаннара истиҥэ, биир хомнуур, хатыылаах тылы эппэтэхтэрэ.
Үс хонон баран, таҥара дьиэтигэр ийэлэрин илдьэн быраһаайдаспыттара. Бары чүмэчи тутан турбуттара, сорохтор ытаһаллара, сыҥсыйаллара. Көмүс мөһүүрэлэрдээх кыһыл эрээсэлээх, түөһүгэр солотуулаах кириэстээх, санныгар намылыйар маҥан баттаҕын кыһыл халпаагынан саба тардыммыт аҕабыт хоруобу эргийэ хаама, дыргыл сытынан буруолуур-тараалыыр лааданынан далбаатыы-далбаатыы ыллаан лоҥкунаппыта, ону эмээхситтэр хаба тардан хатылыыллара: «Господи помилуй, господи помилуй… » Аҕабыт быраһаайдаһар малыыппаны аахта, бокуонньук түөһүгэр кириэс-мараас кыракый күрдьэҕинэн кумах табыгыратта, эмээхситтэр «Вечная память» диэни ыллаатылар. Киһини кытта бу тиһэх бырастыылаһыыга ханна да куотуллубат суох буолууга тоҕо эрэ улууканнаах курус сүгүрүйүү тыына баара: «Сибэтиэйдэр мөссүөннэриттэн сырдыыр ырайга бэйэм кулуккун тиэрдэн сынньат, сирдээҕи аньыытын-харатын аахсыма».
Петербурга хаар адьас суоҕа, оттон тыа кылабыыһатыгар тоҥуу хаар кылаана да кыларыйбакка сытара. Чэбдик салгыҥҥа эмээхситтэр таҥара ырыатынан бырастыылаһаллара чуумпу тыа баһын сатарытара. Көмүүнэн анаан-минээн дьарыктанар буордьут кэлэн, соҕотоҕун түргэн үлүгэрдик кумаҕы тарыйан, томтор оҥоро охсубутугар икки туорайдаах кылбайар саҥа кириэһи туруору аспыттара.
Бырастыылаһар аска мустубуттарга Василий Иванович Дьэрэмэйи Лиэнчик кэргэнэ диэн билиһиннэрбитэ, эмээхситтэр, бэл ыраах муннукка олорбут Ванюша кытта сөбүлэһэр быһыынан кэҕиҥнэспиттэрэ.
Тоҕус хонугар эргиллиэх буолан сарсыныгар Петербургдаабыттара, автобуска кыыс тарбахтарын уол суолу быһа бигии тутан айаннаабыта. Ил-эйэ бүтэһиктээхтик эргиллибит курдуга.

Биллибэккэ-көстүбэккэ сайын тиийэн кэлбитэ, от-мас көҕөрбүтэ. Петербург олбуордарыгар тирэхтэр тылланнар, маҥан түүлэрэ уулуссаны биир гына көтөрө, квартираларга аһаҕас түннүктэринэн тыаһа-ууһа суох киирэн муоста устун үргэҥнэһэллэрэ.
Сидоровна өлүөҕүттэн, Ванюша да мэһэйдэспэт буолуоҕуттан Дьэрэмэй өрөбүлгэ дэриэбинэҕэ барсара, дьиэ кэргэн чуумпурбут олоҕо биир түбэлтэттэн эмиэ силлиэрэн силбиэтэммитэ.
Сарсыарда аһыы олордохторуна аҕалара үөрэ-көтө эппитэ:
— Оҕолоор, аныгыскы өрөбүлгэ эһигини таҥара дьиэтигэр бэргэһэлиир гына аҕабыты кытта кэпсэттим.
Онуоха Дьэрэмэй өс саҕа буолбута:
— Суох-суох, мин таҥараны итэҕэйбэппин, сүрэхтэммэтэҕим даҕаны, онон бэргэһэлэнэртэн аккаастанабын.
Соһуччута бэрдиттэн аҕалаах кыыс ах барбыттара.
— Ерема, сыыһаҕын ээ, — диэбитэ Василий Иванович кэмниэ-кэнэҕэс, — эн нууччалыы ааттааххын, араспаанньалааххын, ол аата биһиги итэҕэлбитин ылыннаххыт дии.
— Суох, суох, — Дьэрэмэй биири кэлиилии кэппитэ, — мин хаһан да бэл таҥара дьиэтигэр сылдьыбатаҕым, итэҕэйбэппин, ол

кэннэ хайдах бэргэһэлэниэмий?
— Оо, айыы-таҥара, бырастыы гын, — оҕонньор таҥара холоругун диэки кириэстэнэн далбаатаммыта, — Сидоровна суоҕа да үчүгэй эбит.
Уол тирк гына ойон туран хоско киирэн, улаҕа хайыһан сыппыта. Оҕо сааһын, Дьокуускайга хаалбыт дьонун санаан уйадыйбыта. Үөрэххэ киириэҕиттэн Сахатын сиригэр биирдэ да сылдьыбатаҕа — сайыҥҥы практикаларын Уралга барара. Соҕотох оҕо буолан кини саҕа атаах киһи суоҕа, төрөппүттэрэ уураан-сыллаан уһугуннаралларын, утуталларын бу баардыы өйдүүр, ийэтин духуутун сытын, аҕатын хатыылаах иэдэһин субу билэргэ дылы. Кини төрдүһү бүтэрэригэр дьоно туох да айдаана суох им-ньим арахсан хаалбыттара. Ону билиҥҥэ диэри сөҕөр — хаһан да иирсэн-баайсан этиһэн эрэллэрин истибэтэҕэ, туохтан бурайсыы буолбутун оччоттон-баччаҕа диэри билбэт, ийэтин кытта хаалбыта эрээри санаата да аҕатыгар тиийэрэ, төрөппүттэрэ иккиэн бэйэ-бэйэлэрэниин күрэстэһэрдии, кинини наһаа атаахтаталлара.
Ийэтэ иккистээн кэргэн тахсыбыта, ол кэмҥэ аҕата улаханнык ыалдьыбыта — куртах рага буолбут этэ. Дьэ итиннэ эрэ Дьэрэмэй олох хайдахтаах ынырык тыыннааҕын өйдөөбүтэ — урут толору эттээх-сииннээх аҕата уҥуох-тирии буолан, хайа охсор аҥара эрэ хаалбыта. Адьас уһугулаан бэйэтэ барара, иһиттэн саҥата тахсыбат буолбута, көҕөрө чарчыстыбыт уостарынан сибигинэйэрин кулгааххын даҕайдаххына эрэ истэриҥ. Тиһэх киэһэ аҕатыгар кэлбитигэр, аҕыйах аймахтара уонна аҕата бииргэ үлэлиир икки киһитэ бааллара. Аҕата кинини билбитэ, курдаттыы ыйдаҥарар көҕөрө өлбүт илиитин суорҕантан араччы көтөхпүтүн, Дьэрэмэй уоһунан сыста түһэн, илиитин тымныы көхсүн уураа да уураа буолбута. Кини аҕатын тыыннааҕар тиһэҕин көрөрүн өйдөөбүтэ, хараҕын уута тохтоло суох сыккыраабыта.
Санныттан сымнаҕастык тардан хостон таһааралларыгар эргиллэн аҕатын көрбүтэ, кинини батыһыннара одуулаһа хаалбыт харахтарга аһыныы, таптал уонна субу тирээбит өлүүттэн амырыын куттал баалларын оҕото тыыннааҕын тухары умнубата чахчы…
Аҕата өлүөҕүттэн уол ийэтигэр сыһыана тымныйбыта, бэл өлөрүгэр кэлбэтэҕэ, барытыгар буруйдаах кини диэн түмүктээбитэ. Ол иһин хас да сыл Дьокуускайы өҥөйбөтө, ийэтигэр да суруйбатаҕа. Билигин ийэтэ хам-түм суруйар да Дьэрэмэй хардарбат, бэл Леналыын ыал буолбуттарын да биллэрбэтэҕэ. Ити эрээри кыыстыын маҥнай чугасаһалларыгар, дойдутугар кыахтаах төрөппүттэрдээх баай-талым олох күүтэринии, кыыһы Саха сиригэр илдьиэх буолара. Дьиҥэр, онно чугас кимэ да суох, бас билэр соххор солкуобайдаах баайа да мэлигир.
Баттаҕын имэрийбиттэригэр, уот диэки хайыста: Лена олорор, хараҕа кытарбыт, ытаабыт быһыылаах.
— Ерема, чэ таҥара дьиэтигэр барбат буоллаххына, саатар нэһилиэк дьаһалтатыгар баран саахсаланыахха.
— Ээх, — уол кэбэҕэстик сөбүлэстэ уонна кыыһы умса тардан уураата, — бырастыы гын…

Саахсаланыахтарыттан сыл курдук олорбуттара эрээри кылгас кэмҥэ иһийбит иирээн эмиэ хаттаан күөрэйбитэ. Лена үөрэҕин бүтэрэн кыра тэрилтэҕэ бухгалтерынан киирбитэ, саҥа үлэһит хамнаһа студент стипендиятыттан эрэ ордуга, онон харчы тиийбэт муҥа син биир арахпатаҕа. Сатахха, Василий Иванович ынаҕын сыгааннарга босхо кэриэтэ атыылаан кэбиспитэ, онон киниэхэ көмөлөһөр кыһалҕа үүммүтэ.
Ииристэхтэринэ, Сергей наар балтын көмүскэһэрэ, онтон сылтаан иккитэ улаханнык ый-хай буолбуттарыгар, Сергей:
— Эн быта да суох хаамаайы, биһиги бэлэммитигэр дэлбэрийээри гынаҕын дуо?! — Диэн хаһыытаабытыгар Дьэрэмэй сонун, бэргэһэтин үрдүгэр түһэн таһырдьа ыстаммыта. Олус өһүргэммитэ, Сергей көрдөстөҕүнэ эрэ төннүөм диэн саныыра, ол эрээри күнтэн күн ааспыта да дьоно биллибэтэхтэрэ. Дьэрэмэй эмиэ өһөспүтэ. Биирдэ суохтарына бэйэтин күлүүһүнэн аһан киирэн, чымыдаанын, кинигэлэрин ылбыта, күлүүстэрин куукуна остуолугар уурбута. Халҕаны таһыттан тардыбытыгар английскай күлүүс хатаммыта, либинэн түһэн иһэн: «Муораҕа хараабыллар курдук тэйистибит» диэн тыллары өйдөөн аһарбыта. Ити кэнниттэн көрдөспүттэрэ буоллар төннүөх эбит этэ да, эмиэ түбэлтэ бүтүннүүтүн холорук курдук түҥнэри ытыйбыта…
Университеттан ыам ыйынааҕы хараан киэһэ Баһылай арыытын метротыгар баран иһэн аара биир дойдулааҕа Дайыылап диэн уолу көрсө түспүтэ:
— Постпредствоҕа баран иһэбин, онно бу киэһэ студеннар, аспираннар мунньахтыыбыт, — диэбитэ, — эн барсыбаккын дуо?
Дьэрэмэй Петербурга саха бэрэстэбиитэлистибэтигэр хаһан да сылдьа илигэ, ол иһин өс киирбэт Дайыылабы батыспыта. Сахатын сириттэн тэйбитэ алта сыл буола охсубут, үөрэмит факультетыгар биир да саха суоҕа, онон мунньахха мустубут саха оҕолоро элбэхтэриттэн сөхпүтэ. Куоракка үөскээбит буолан сахалыы үчүгэйдик саҥарбата эрээри, умнан баран иһиттэҕинэ, сахалыы кэпсэтэллэрэ үчүгэйин!
Мунньах кэҥэс саалаҕа буолбута, отуттан тахса этилэр, инники туох дьаһаллары ыыталларын дьүүллэспиттэрэ,

хайдах үбү-харчыны булуохха сөбүн сүбэлэспиттэрэ. Дьэрэмэйи сэргэстэһэ үргүүк таба курдук туттубут, наһаа нарын быһыылаах-таһаалаах эдэркээн кыысчаан олорбута. Тугу этэллэрин иһиллээн, хап-хара төгүрүк харахтара дьиктиргии одуулаһаллара, ардыгар көрдөөҕү иһиттэҕинэ обуйук уостара сэгэһэллэрэ, сиэҕэ суох сибэкки ойуулаах халлаан күөҕэ чараас шифон былааччыйалаах, салгын сиэбэтэх маҥан харытыгар көмүс быалаах чаһыыта кылбачыйара.
Саха сирин студеннарын, аспираннарын түмсүүтүн дьаһайааччы баар дьоҥҥо харса суох тылы биэрэн иһэр эбит: «Оксана, эн тугу этэрдээххиний? » — Диэбитигэр, Дьэрэмэй ыала баһын быһа илгиһиннэ.
Дьэрэмэй бу мунньахха, маҥнай билсэр-көрсөр киһи сиэринэн тугу да саҥарбата, арай ыйыппыттарыгар, кимин-тугун эрэ эттэ. Мунньахтан сүргэтэ көтөҕүллэн, улахан сүтүгүн булбуттуу сананан таҕыста. Метро эскалаторынан долгуһутарыгар, поезд сир аннынан айаннаан иһиирдэригэр ол иэйиитэ симэлийбэтэ, бэл кэппиэйкэтин да кэмчилиир бэйэтэ вагоҥҥа умнаһыт илиитин тоһуйбутунан чугаһаабытыгар кумааҕы харчыны туттарда.
Метроттан тахсан перроҥҥа туран, үрүҥ береткалаах кулуһун курдук көнө таһаалаах кыыс иннигэр турарыгар хараҕа иҥиннэ. Сибэкки ойуулаах халлаан күөҕэ шифон былааччыйа, кылбары маҥан харыга көмүс быалаах чаһыы… Бай, мунньахха сэргэ олорбут кыыһа дии! Хайа икки ардыгар манна баар буолла! Метроҕа бииргэ айаннаан баран өйдөөн көрбөтөх буоллаҕа?!
От күөҕэ электричка сырылаан кэлэн тохтоото, кыыс киирбит вагонугар уол барда, тамбурга туран кини олорбутун көрдө уонна вагон устун дьалайбатах быһыынан хааман иһэн Оксана аттыгар тиийэн субу эрэ көрбүттүү саҥа аллайда:
— Хайа, эн эмиэ манна бааргын дуо? Бииргэ айанныыһыбыт, билсэн кэбиһиэххэ — Еремей, Ерема… Санкт-Петербург университетын геологияҕа факультетын аспиранабын.
— Мунньахха истибитим ээ, — кыыс мичээрдээтэ. — Оттон мин Оксанабын — Герцен институтун студенткатабын.
Былыргыттан билсэр дьоннуу олус тапсан кэпсэппиттэрэ, электричкаттан бииргэ түһэн, Пушкин куорат уулуссатынан өр хаамса сылдьыбыттара, арааһы барытын ахтыбыттара да, Дьэрэмэй кэргэннээҕин туһунан эппэтэҕэ, бадаҕа, ыйыппыта да буоллар, кыккыраччы мэлдьэһэрэ хааллаҕа.
Куорат пааркалара күөҕүнэн чэлгиһэллэрэ, ханна эрэ липалар быыстарыгар соловей этиэхтэн эриэккэстик араастаан чурулатара, сирень сибэккилэрэ өйү-сүрэҕи туймаарда тэтэрэ күөгэҥнэһэллэрэ, эмиэ саас, саас барахсан кэлбитэ.

Көтүөн кыната эрэ суох буолан, Дьэрэмэй уопсайга көтөн-мөҥөн киирбитигэр, аллара вахтер эмээхсин тохтотто:
— Эйигин киһи кэтэһэр, ол.
Кэҥэс фойе анараа өттүттэн кириэһилэттэн Василий Иванович туран утары кэллэ. Уол сүрэҕэ мөҕүл гынна, иэдэстэрэ итийэ түспүттэрин биллэ:
— Дорообо, аас…
Оҕонньор хоһу киирэн эргиччи көрдө:
— Даа, күтүөтүм, манна олороҕун? Оттон кэр… — Кэлэҕэйдээн ылбыта, — кэргэниҥ?
— Василий Иванович, мин эйиэхэ кырдьыгынан этиим — сыл курдук Леналыын туспа олоруохпут, онтон биллиэҕэ.
— Атын этэриҥ суох?
— Суох.
— Дьэ буоллаҕа, ол кэмҥэ атын Ванюша күөрэйиэ диэн куттаммаккын дуо?
— Оччоҕо хайыахпытый, дьылҕабыт оннук буоллаҕа.
— Ерема, мин эйигин үчүгэй уол курдук санаабытым, арааһа, сыыспыппын…
— Василий Иванович, эн тускунан мин үтүө эрэ өйдөбүллээхпин, ол эрээри айах адаҕатынан, хаамаайынан сирэй-харах анньыллар сүрэ бэрт.
Оҕонньор тугу да саҥарбакка, тэрэппиискэ суумкатыттан өстүөкүлэ бааҥкаҕа тууһаммыт сыаны таһаарда, остуолга уурда.
— Чэ, Ерема, мин бардым, Лиэнчиктиин хаһан эрэ эйэлэһиэххит диэн эрэнэбин, — уонна уол баһыыбалаабытын истибэтэхтии туттан хостон тахсыбыта.
Лена аҕата кэлэ сылдьыыта Дьэрэмэй көҥүл көтөрүгэр бэртээхэй бэлиэ курдук ылыммыта — кимниин баҕарарар билсэригэр хаарчах маһы ылбыттарын тэҥэ буолбута.
Оксаналыын сыһыаннара итинтэн улам дириҥээн барбыта, биир да киэһэ кыыһын көрбөтөҕүнэ сатаммакка дылыта. Университетыттан кэлээт Оксана олорор уопсайыгар сүүрэрэ, кыыс тиһэх экзаменын туттарар күнүгэр эрдэ көҥүллэппитэ. Метро аттыттан роза сибэкки дьөрбөтүн атыылаһан, кыыс үөрэнэр дьиэтин иннигэр Герцен өйдөбүнньүгүн аттыгар олорбута. Тохтоло суох аанынан киирэллэрэ-тахсаллара, хата, өр күүппэтэҕэ, Оксана ис-иһиттэн сырдыы мичилийэн киниэхэ субу тиэтэлинэн чугаһаабыта.
-Уой, Ерема, эҕэрдэлээ, биэһи ыллым.
— Маладьыас! — Уол үөрбүтэ, кыыска сибэкки туттараат, иэдэһиттэн уураан ылбыта.
Кыыс кулгаахтыын тэтэрэ түспүтэ уонна олох атыны эппитэ:
— Аныгыскы нэдиэлэҕэ Дьокуускайдыам этэ.
Уол «Їык» гыммыта:
— Хайы-үйэ? ! Аҕыйах күн тохтуу түс ээ.
— Билэҕин дуо, мин от ыйын төрдүһүгэр төрөөбүт күнүм,

ону дойдубар дьоммун кытта бииргэ ылыахпын баҕарабын.
— Олус ааттаах! — Дьэрэмэй үөрүүтүгэр өттүгүн охсуммута. — Ону хайаан да манна бырааһынньыктыахпыт, Дьокуускайга үйэбит тухары бэлиэтиэхпит (таарыйа бэйэтин кытта кыттыһыннарда), оттон Петербурга — быйыл эрэ!
— Ким билэр, хайдаҕа буолла, дьонум кэтэһэллэр…
Невскэйгэ баар кафелары, бардары сыаналара ыараханынан Дьэрэмэй аһара көтүтэн, билэрдии Баһылай арыытыгар 8 линияҕа «Омар Хайям» диэн дьиэ анныгар баар кафеҕа кыыһын илдьибитэ. Манна чуумпу, ыраас, сыанатын ыарырҕатан арыгыһыттар мустубуттар, куһаҕана диэн арай биирдэ эмэ трамвай лүһүгүрээн аастаҕына, түннүктүүн титирэстиир тыас-уус буолар.
Шампанскайы кытта оҕурсуу, помидор салаата, эт ыһаарыта ылан үөрэ-көтө кэпсэтэ-ипсэтэ олордулар, үлэ чааһа бүтэ илик, онон киһи аҕыйах, саала иһин толоро Алла Пугачева ырыата бармен турар сириттэн сыыйыллар:
В Петербурге сегодня гроза,
На ресницах застыла слеза,
Ты, мой милый родной человек,
Расстаемся как будто навек…
Кафеттан тахсалларыгар, кырдьык да, Петербурга ардах курулатан эрэр эбит, зонтиктардаах дьоннор төттөрү-таары сырсыакалаһаллар, онно көҕүйбүттүү кыыстаах уол сиэттиһэн метро диэки сүүрдүлэр, ардах эмискэ күүскэ кутта, кыл-мүччү арка анныгар дьылыс гыннылар. Манна ким да суох, иккиэйэхтэр эрэ, арка икки өттүнэн уу суккуруу түһэн чалымнатар, тротуар, уулусса оҥхойдорун толорон, таһынан таһымната таммахтар тэйиэккэлэһэ бырдаҥалыыллар.
Уол эмискэ бу уун-утары кыыс харахтарын көрдө, уһун кыламаннарга быыкаайык кыырпахтар иилистибиттэр, ыҥырар-угуйар харахтарга бэйэтин кырачаан дьүһүнэ, сэгэспит кып-кыһыл уостар уонна тэбис-тэҥник кэчигирэспит чөмчүүк маҥан тиистэр. Дьэрэмэй кыыһы нарын таһаатыттан бэйэтигэр эпсэри тарта, обуйук сымнаҕас уостарга уоһунан сыһынна. Сүрэх эрэ төлө мөҥүөхтүү биллигэриччи тэбэр алыптаах көтүүтэ, эт-сиин хас биирдии тымырын аахтара уот сүүрээн кутуллуута…

Кыыс төрөөбүт күнүгэр сарсыардаттан Дьэрэмэй сөтүөлүүргэ аналлаах таҥас-сап суумкатыгар уктан, били метротын таһыттан розалары атыылаһан, Оксанаҕа тиийбитэ. Кыыһа кини кэлэрин кэтэспит этэ, муора хомотугар сынньана баралларынан, хара спортивнай көстүүмнээх, атаҕар кроссовкалаах этэ. Киниттэн сылтаан Оксана самолекка билиэтин төннөрөн хойукку чыыһылаҕа көһөттөрбүтүттэн Дьэрэмэй үөрэрэ: «Ол аата миигин кырытыннарбат, сирбэт буоллаҕа».
— Төрөөбүт күҥҥүнэн! — Диэбитинэн розаларын куустаран кэбиспитэ.
— Финскэй хомоҕо хайдах тиийэбит? — Оксана сибэккилэри уулаах иһиккэ уга-уга ыйытта.
— Бэйэҥ көрүөҥ…
Финляндскай вокзалтан электричканан айаннаатылар, куораттан тахсыбыттарыгар түннүк нөҥүө кыракый хоспохтордоох хортуоппуй учаастактара уһуннулар, суол кытыытыгар биир киһи от охсор, онтон мэччийэ сылдьар козатын талахха баайан эмээхсин лаглайан олорор. Куораттан тэйдэхтэрин аайы тахсааччы элбээтэ, киирээччи аҕыйаата, Комаровоҕа кэлиилэригэр вагоҥҥа хаалбыттар бары туран үөмэхтэстилэр.
— Дьэ кэллибит, ырыаҕа-тойукка киирбит Комаровоҕа, — диэтэ Дьэмэрэй суумкатын ыскамыайка анныттан хостуу-хостуу уонна киҥинэйэн ыллаата: — В понедельник до второго я уеду в Комарово…
Платформаттан түһэн, массыына асфальт суолун быһа туораан ойуур иһинэн буор суолу батыһан, уонча мүнүүтэ хаамалларын кытта музыканан ньиргийэн, салгыҥҥа үөлүллүбүт эт сытынан тунуйан, күйгүөр саҥанан, ырыанан туолан сөтүөлүүр сир кэллэ. Кини быыһа-арда суох элбэх, кумах кытыл кытыытыгар турар соҕотох липа анныгар миэстэ булан сыгынньахтанан, кыыстаах уол сылаас кумахха сыттылар, эмиэ да хайыр тааска сэрэнэн үктэнэ-үктэнэ ууга киирэн сөтүөлээтилэр. Иннилэригэр Балтийскай муора Финскэй хомото эҥсиллэр, уҥуор ырыых-ыраах саҕаҕы кытта силбэһэ Кронштадт дьиэлэрэ боруорсаллар, сүрэҕэлдьээбиттии эппэҥнэһэр долгуннарга күлүмэх күн сарпа сардаҥалара күлүбүрүү тохтоллор.
Бөҕүөрүөхтэригэр диэри сөтүөлээн баран, субу кытылга турар аһаҕас рестораҥҥа тиийэн шашлык, шампанскай, кока-кола ылан аһаатылар.
Дьэрэмэй хас да туоһу утуу-субуу субурутта:
— Төрөөбүт күҥҥүнэн!
— Курскун ситиһиилээхтик бүтэрбиккинэн!
— Сайын кэлбитинэн!
Эстрадаҕа оонньуур ансамбль ырыаһыттарын көрбөхтөөн баран Дьэрэмэй кинилэргэ чугаһаата, хара сэлээппэлээх, хара ачыкылаах гитаралаах сулардыы уһун бытыктаах салайааччыларын кулгааҕар тугу эрэ эттэ, ытыһыгар харчы куду аста уонна оннугар төннөн истэҕинэ, анараа киһитэ биллэрэн чоргутта.
— Ыраах Саха сириттэн сылдьар ыалдьыттарбытыттан бүгүн студентка Оксана төрөөбүт күнэ, киниэхэ күн сирин бары үчүгэйин баҕарабыт, билигин Оксанаҕа анаан — «Якутяночка»!
Итинтэн кыыс наһаа долгуйда, ансамбль ыллыыр кэмигэр дьолунан толору тырымнаабыт харахтарынан Дьэрэмэйи имэрийэ көрбөхтөөтө. Ырыа бүппүтүгэр, бакаалын күөрэччи көтөхтө.
—Ерема, улахыын-улахан баһыыба! Миэхэ наһаа да үчүгэй…
Киэһэриэр диэри

муора кумаҕыттан арахсыбатылар, тула бүтүннүү көтөҕүллүүттэн дуу эбэтэр муора, күн, салгын дьайыытыттан дуу, эбэтэр испит шампанскайдарыттан дуу — ким да баарыгар кыһаллыбакка, кумахха сытан хаста да уурастылар.
Күн саҕахха түһүүтэ сөрүүн билиннэ, халлаан күнүскү чаҕыл өҥнөрүн сүтэрэн өлбөөдүйэ быһыытыйда.
— Оо, төннөргө сөп буолбут, — Дьэрэмэй чаһыытын көрдө, — Оксана, мин билигин кэлиэм, — диэтэ уонна сынньалаҥ дьиэҕэ тэбиннэ. Чаас ыраатан сэбиэдиссэй дьиэлээбит, дьуһуурунай дьахтары харчы манньалаан сарсыҥҥыга диэри биир нүөмэри көҥүллэттэ.
Кэпсэтиитэ табыллан көнньүөрэн, уол төттөрү сүүрдэ, Оксана хаалларбыт сиригэр сытар, уол аҕылаан-мэҥилээн кэлбитигэр, төбөтүн өндөттө:
— Ханна бара сырыттыҥ?
— Бачча хойут электричка да тохтоотоҕо, ол иһин биир хонорго хос кэпсэттим.
Кыыс тугу да саҥарбата, эмиэ аһаҕас ресторан ыскамыайкатыгар олорон, суһуктуйбут хомоҕо аҕыйах сөтүөлээччилэри, уу матассыыкыллаахтар эргиирдэргэ баһаам улахан бааллары түллэҥнэтэ эрийэ-буруйа сүүрдэллэрин кока-кола иһэ-иһэ одууластылар, онтон сиэттиһэн сынньанар дьиэ диэки хаамыстылар.
Хоско киирбиттэригэр, туох-ханнык иннинэ түннүк өстүөкүлэтин таарыйа сирень, чэриэмпэ кыынньар сибэккилэрдээх лабаалара боруҥуйтан намылыһалларын көрдүлэр. Муостаҕа сымнаҕас көбүөрдэр тэлгэммиттэр, эркиннэргэ ойуу-мандар сабыылаах лаампалар.
Түгэх хоһу өҥөйдүлэр — устата-туора тэҥ улахан орон, икки тумбочка, бралар.
Киирэн иннилэрин диэки хардыылаатылар, өрүһүспүт курдук таҥастар уһуллан көбүөргэ суугунаһа түстүлэр, борук-сорукка кыыстаах-уол сыгынньах омоонноро туналыйдылар.

Пулково аэровокзала. Россия араас хайысхаларынан самолеттарга регистрацияны, олордууну сотору-сотору биллэрэллэр, саала ортотугар ыйаммыт күтүр улахан хара щиткэ маҥан буукубалар, сыыппаралар лаһыгыраһан тахсаннар, хайа рейс хантан, хаска кэлбитин көрдөрөллөр.
Дьокуускайдыыр рейскэ киһи соччо элбэҕэ суох, от ыйын үгэнэ — студеннар каникулларыгар барыталаан бүтэн эрдэхтэрэ. Үөһэ этээс кириэһилэтигэр Дьэрэмэй Оксана сымнаҕас сылаас илиитин икки ытыһынан күөйэ тутан олорор, саҥа-иҥэ суох, сүрэҕэр курус эрэ сүүрээн — балаҕан ыйыгар дылы аны кыыһын көрбөт. Тоҕо куһаҕанай! Урукку Леналыын сыһыаннарыгар ханан да холооно суох күүстээх иэйии кини түөһүн кэнники күннэргэ киэптиир. Билигин өр кэмҥэ арахсыахтара, хобдох күн, санньыар санаа:
Ты, мой милый родной человек,
Расстаемся как будто навек…
Дьокуускайдыыр самолекка олордуу саҕаланна. Уоллаах кыыс иһирдьэ пассажирдары эрэ киллэрэр аан аттыгар тохтоон, умсулҕаннаахтык уурастылар. Кыыс уһун кыламаннара сапсыҥнаатылар, көмүскэтэ уунан туолла, эмискэ эргиллээт, иһирдьэ тоһугурайа турда, хонтуруол аркатын ааһарыгар кэннин хайыста, сапсыйда уонна антах баран көстүбэт буолла.
Дьэрэмэй эмискэ тииһик киирбитинии өрө мөхсө түстэ, кассаҕа сүүрэн тиийэн, паспорын, харчытын уунна:
— Миэхэ билигин көтөр Дьокуускай рейсигэр билиэт…
— Баччааҥҥа диэри ханна сылдьыбыккыный? ! — Кассир мөҕүтүннэ, — баттаһан киирбэтэххинэ бэйэҥ дьыалаҥ, — сонно компьютерыгар талан табыгыратан билиэт таһааран, паспорт кытта бырахта:
— Сүүр!
Били киирэр ааҥҥа хайы-үйэ атын рейс дьоно чуоҕуспуттар, уол кинилэри ортолорунан сүүрүүнэн тоҕу силэйэн ааста, тутуура туох да суох буолан, хонтуруоллары быһыта түһүтэлээтэ, үлэһит дьахталлар штамп туруора-туруора: «Түргэнник! Сүүр! » — Диэн хаһыытаһа хааллылар. Тиһэҕэр уһун холлороон устун тэбиннэ, чочумча буолаат, самолет сабыллыбыт ааныгар иҥнэн сутуругунан харса суох дардыйда. Аан аһылынна, стюардесса билиэти көрөрүгэр киҥинэйдэ:
— Аҕыйах сөкүүндэнэн баттастыҥ… — Ол кини да эппэтэр биллэрэ, самолет оннуттан долгуһуйа хоҥунна.
Салоҥҥа киирэр быыһы сэгэтээт, сонно Оксаналыын харахтара харса түспүттэрэ, кыыс илиитин ууммутунан өндөх гыммыта, Дьэрэмэй аҕыйахта үктээт киниэхэ тиийдэ, самолет кутуругун диэки иллэҥ кириэһилэлэргэ сэргэ олордулар уонна үйэ тухары сүтэрсэ сылдьыбыт дьоннор көрсүбүттэринии ахтылҕаннаахтык уурастылар. Ким да саҥарбат, арай ханнык да иэдээн араарыа суоҕунуу икки илиилэриттэн хардарыта ыга тутустулар.
Самолет аэродром бетон урсунуттан дайан, суптугур тумсун тус илин туһаайан көтөн куугунатта. Лена, аспирантура, Рябово дэриэбинэ Дьэрэмэйгэ билигин өйүн улаҕатыгар да кыламнаан ааспатылар. Сүрэҕэ дьолунан туолбута: «Манна түүн, Саха сиригэр саҥа күн үүнэн, саҕахха саһарҕа кыыһан эрдэҕэ. Ол биһиги саһарҕабыт, саҥа күммүт. Күнтэн күн, сылтан сыл субуллан ааһыахтара, оттон биһиги тоҥхойо кырдьыахпытыгар диэри сарын-сарынтан өйөнсөн баран иһиэхпит. Мин эйигин, кэрэчээн Оксанам — Ксанам, бары үргүөртэн араҥаччылыам — хахсааттаах хаардаах былыттары үрдүгүттэн киэр хаһыйыам, өксүөнтэн-силлиэттэн түөспүнэн хаххалыам! Эн эрэ мин аттыбар баар буол, оччоҕо барытын кыайыахпыт! Дорообо,

саҥа күн! Дорообо, дьол-соргу олохпут! » — Диэн олус иэйэ, уйадыйа санаата.
Анныларыгар Россия эбэ хотун ыраас хонуутун устун күн кыһалҕата суох хааман иһэр киһи үрдүгэр халлааҥҥа хара былыттар өрө сүүрэн тахсыбыттарыгар, чаҕылҕаннар тоһутталанан, этиҥ сүр суостаахтык тоҕута дьааһыйбытыгар уонна дьэ курулас ардах ыаҕастаах уунан куппутугар, муҥ кыраайынан куотан хахха сири көрдүү ыстанна.
Соһуччу ахсым этиҥнээх ардахха баттаппатаҕа буоллар, кини тупсубат да, мөлтөөбөт да уу нуурал суолун устун биир күрүс хааман иһиэ эбитэ буолуо…

1999, Атырдьах ыйын 7 күнэ.
Мэҥэ-Алдан.