Бу орто бараан ийэ дойдубутугар эҥин эгэлгэ араас киһи өйүгэр сатаан батаран анаарбат дьикти түгэннэрэ буолаллар эбит ээ. Төрөөбүт тылбыт дэгэтин билбэккэ көннөрү этэн кээспит
тылбыт атын өртүнэн эргийэн кэлэрин билбэккэ да хаалар эбиппит. Ол курдук бу олох эҥин эгэлгэ дьиктититтэн маннык баар эбит ээ диэн биир ыал олоҕуттан одоҥ додоҥ да буоллар кэпсээн көрүөм эрэ. Сибилигин бу олоххо баар дьоннор буоллаҕа, көннөрү ааттарын уларыталыам. Дьэ эрэ истэн сэргээн,кулгааххыт кулугутун хоҥнорон көрүҥ эрэ.
Бу айылаах кэрэ айылҕалаах сахабыт сирин биир уһук дэриэбинэтэ. Хомунньуус баартыйа үгэннээн сайдан турар, ыраах чугас сирдэринэн хотон бөҕө тутуллан, ферма бөҕө ардахха үүммүт тэллэй курдук элбээн , үлэ хамнас күөстүү оргуйан биир кэм бирилээн таҕынаан турар. Хороҕор муостаах хонуу сыһыы муҥунан, сыспай сиэллээх үрэх үрэх тоҕойун аайы тоҕуоруһан, сай сат саҥа сатараабыт кэмэ этэ.
Сөдүөттээх Маайа түөрт оҕолоохтор.Алта оҕоттон иккилэрэ кыраларыгар ыалдьан туораабыттара. Дьоммут олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсан дэриэбинэттэн икки биэрэстэлээх эргэ уосай хотоҥҥо иккиэн дайааркалыыллар. Оҕолор оҕо курдук оонньоон көрүлээн улаатан испиттэрэ. Талбыт курдук икки уол икки кыыс көмө дьоно буолан хотоҥҥо үлэлии үөрэнэн улаатан испиттэрэ. Сөдүөттээх бэйэлэрэ кэтэх хотонноохтор этэ өссө. Икки ынахтара сыллата төрөөннөр сүөгэй,арыы сииллэрэ. Киэһэ аайы бары остуол тула олороннор итии оргуйбут үүт иһээччилэр. Үрүмэлээх үүт кэһиэхтээх миискэтигэр уочарат буолааччы. Бу үөрүү дьол хас биирдиилэригэр уочаратынан кэлэн түүҥҥү чолбон сулустуу чаҕылыйааччы. Дьэ ол миинньигэс астаах үүт оргуйбут миискэтэ былдьаһык буоллаҕа былыргы оҕолорго. Күр бар дьоллоох ыал ахсааныгар киирэн Сөдүөттээх Маайа тапталлара уостубаттыы сөҕүрүйбэккэ күөдьүйэр. Оҕолор барахсаттар дьоллоох оҕо саастара оскуолаҕа, дьиэҕэ чуораан буолан чугдаарара. Киэһээҥҥи аска бары остуол тула олороннор үөрэ көтө аһаан, ийэлээх аҕаларын истиҥ тапталларыгар куустаран, араас муударай кэпсээннэри истэн улаатан истэхтэринэ бу кэрэ бэйэлээх олохторугар кыһын ортото этиҥ эппитинии, чааккылаах уу иҥнэри баран тохторунуу , холумтаннара хоочугураан дьоллоох ыал отуора тоҕо түһэн хаалбыта. Бу айылаах Сөдүөттээх Маайа үтүө кэрэ олохторун, кэрэ бэлиэ кэмнэрин,сылаас ичигэс уйаларын туох ааттаах абааһыта буулаан атыйахтаах уулуу аймаатаҕай оҕолоор, харах уутун халытан, хаҥсык тылы сатарыттаҕай. Били кэрэ бэлиэ киэһэлэрбит хобдоҕураннар, үтүө мааны тылларбыт үөгүү хаһыы буоланнар, кырыыска таныарга кубулуйаннар Хаарыан ыал олоҕо хара күлүккэ сөрүөстэн хаалбыта . Дьоллоох оҕо саас тохтоон, муор туор олохтонон оҕолор муҥнаахтар оһох төрдө уйалананнар, остуол анныгар олороннор оҥой соҥой көрөөхтөөн, атын оҕолорго ама ымсыырбат буолуохтара дуо. Муннаахтар арай түүн утуйа сытаннар төһөөннөр күлэн чаҕаарбыттарын хараҥа күүс саба охсон кээһэр. Күлэн үөрэн чаҕаарбыттара өһүө хайдыбытыгар иҥэн сүтэн хааллаҕа.
Сөдүөттээх Маайа сарсыарда айа дьойо бөҕө буоланнар туран тымныы ууну киллиргэтээт үлэлэригэр күлүк курдук сүөдэҥнэһэллэр. Оҕолор бэйэлэрэ тураннар ким туох таҥастааҕынан таҥнан, аһыыр аһаабат аһаат эдьиийдэрин батыһан оскуолаларыгар барар этилэр. Оскуолаҕа даҕаны үтүргэҥҥэ сылдьан элбэхтэ ытаан соҥоон кэлэллэрэ. Кинилэри көмүскүүр ийэлээх аҕабыт бу кэмҥэ итирэн олордохторо. Лааппы сарсыарда тоҕустан атыылыыр арыгыны. Көмүскүүр харыһыйар киһилэрэ эдьиийдэрэ этэ. Оҕолор муннаахтар таҥастара саптаран мөлтөөн хаһан да уларыйбат биир таҥастаах этилэр . Онтуларын харыстаан дьиэлэригэр кэллилэр да устан ороннорун баһыгар ыйаан кээһэр этилэр. Саамай кыра кыыһы Биэрискэни оскуолаттан эдьийэ сиэтэн истэҕинэ балта эдьиийигэр саамай үчүгэй баҕа санаатын этэр.“Ийэм аах бүгүн өйдөөх буоллуннар”- диир ону эдьиийэ “ээ оҕом баҕа санаата туоллун”- диэт хараҕыттан ыгыллан тахсыбыт ыппыраас дьэҥкир ууну сэрэммиттии ытыһын көхсунэн соттор. Кини билэр ээ дьоно эмиэ итирбиттэрин . Ити балтын Биэрискэни уоскута сатыыр быһыыта. Ээ балта котоку ону билбэт үөрүүтүттэн дьиэрэҥкэйдии иһэр. Ону эдьиийэ иһигэр “ээ күнүм чэ кыратык үөрэн дьоллоно түс”- диэн мичээрдээт “чэ чэ сүгүн эрээ”- диэн кыыс оҕо ийэлии нарын иэйиитинэн балтытыгар ис сүрэҕиттэн ымманыйа истэ. Бу курдук баҕа санаа дьолугар куустаран , сааскы күн сайар салгыныгар уйдаран истэхтэринэ Биэрискэттэн биир сыл аҕа мэник төбөт Уйбаанчык уолчаан соно нэлэккэйдэнэн кэлэн балтылаах эдьиийин тула көтө сылдьан кини оруокка олорон утуйбутун мөхпөтөх учууталга махтанан “миигин мөхпөтө учуутаал”- диэт дьиэтин диэкки сүүрэн тэлээрэ турда. Ээ котокулар.Убайдара Оппуонньа атын сиргэ үөрэнэр. Сыл баһыгар атаҕар кэлэн барар,

соччо кинилэргэ наадыйбат курдук. Бу Уйбаанчыктаах Биэрискэни эдьиийдэрэ Сүөкүлэ көрөттүүр. Дьонноро хаһан эбит өйдөннөхтөрүнэ били былыт быыһынан күн тыгарын курдук дьиэлэрин иһэ сырдыырга дылы буолар ээ. Улахан киһи Сүөкүлэ ийэтигэр улахан киһилии туттан кэлэн “ийээ уонна итиримэ сөп”- диэн ааттастаҕына ийэтэ Маайа “ээ оҕолорбун эрэйдэтэлээн сөп һыллыый уонна испэппин”- диир да сарсыныгар иһэн итирэн хаалааччы. Кэлин наһаа иһэн оҕолорун кыраталыыр идэлэннэн өссө оҕолоругар сутуругунан түһэр идэлэннэ. Биэрискэлээх Уйбаанчыгы көмүскээн Сүөкүлэ кыыс балтылаах быраатын көхсүнэн бүөлээччи, инньэ кынан кыыс муҥнаах көхсө күөх баламах. Ийэтэ туох туппутунан охсоро аанньа буолуо дуо, саҥа тыллан эрэр сир симэҕин кэриэтэ кыысчаан көхсүн оҕото төһө бэйэлээх буолуой. Онтон да буолуо кэлин кур сөтөллөр идэлэнэн хаалбыта. Аҕалара итирдэ да охтон түһээт утуйан хаалар этэ, кинилэргэ наадыйбат куруук тоҥуй буолааччы. Бэл өйдөөҕөр биирдэ ымманыйбытын оҕолор билбэттэр. Туох дилэй дууһалаах киһи эбитэ буолла. Онон оҕолор аҕаларыгар соччо тамайбат этилэр . Ити курдук бииртэн биир уһун хараҥа киэһэлэр салҕанан, ытаһыы соҥоһуу илбистэнэн, бу ылабыт олоҕо хайдах да ороммот дириҥ оборчоҕо хам ылларан тимирэн испитэ.

    Бу ыархан оборчоттон Сөдүөттээх Маайа кыайан оронон тахсалларын ааһан күнтэн күн тимирдэр тимирэн өлөр өлүү айаҕар чугаһатар чугаһаан испиттэрэ.
Бу оҕолор муннаахтары саатар биир аһынар сүрэхтээх, тымтар хааннаах көстүбэтэҕэ тоҕо бэрдэй. Хам түм сэргэстэһэ олорор ыаллар ийэлэрэ Балбаара киирэн Сөдүөттээх Маайаны мөҕөттөөн тахсааччы. “Бу оҕолору сиэтэлээн эрэҕит баҕайылар,бээ бээ сэбиэккэ үҥсүөм”- диэччи да биирдэ да сэбиэт кэлэн барбатаҕа.Таарыйа оҕолорго ас оҕото киллэрэн биэрэн абырааччы. Сүөкүлэ бэрт номоҕор көрүҥнээх, синньигэс уһун уҥуохтаах ,сытыы харахтаах , хойуу хап хара баттахтаах кыысчаан олоҕор табыллыбакка дьүдьэйэн моонньо синньээн иинэн сүтэн хаалаахтаабыта. Били ийэтэ тугу туппутунан хохсүтүн дуомун тобулута сынньарыттан ааспат арахпат сөтөлгө ылларан ыалдьарын кистээн муҥнанара. Оскуолаҕа ыйга биирдэ кэлэн ырааһырыыны көрөр балыаһа сиэстэрэтэ кыыс көхсүн көрөн ыйыттаҕына “охтон түспүтүм”- диэн сымыйалаан куотунааччы. “Тугуҥ ыалдьарый”- диэтэхтэринэ оҕо оҕо курдук “суох”- диэнтэн атыны саҥарааччыта суох. Быраата уонна балта кур кирдээхтэрин, быттаахтарын туһунан этиллээччи да ол кинилэри ким көрөттүөй. Сүөкүлэ кыыс бээтин да кыайан көрүммэт этэ, оннук бириэмэ да суоҕа.
Сөдүөттээх Маайа бүгүн үлэлэриттэн эрдэ кэлбиттэрэ уонна бүгүн хамнастарын ылбыттара. Кэлэн аһаат Сөдүөт лаҥый кир буолбут үрүсээгин ылан лааппыга иэһин күүһүн төлүү таҕыста. Маайа дьиэҕэ хаалан бөлөмүөр табаах хойуу буруотун астына тардан баран син оҕолорун санаан хоспохтон кырбастаммыт тоҥ эт киллэрэн күөс миискэҕэ угаттаан миин өрө уурда. Кини да буоллар тэбэр сүрэҕэ нүөлүйэн оҕолорун эрэйдээбититтэн санаана түһэн “һуу”- диэн өрө уһуутаан ылла. Ол турдаҕына туохтан эрэ сэрэммитии туттан кыыһа Сүөкүлэ ньамньыраан киирдэ. Хайдах эрэ ийэтэ өйдөөх турарын көрөн итэҕэйбэтэхтии чочумча тура түһэн баран ытыһын оҕотунан айаҕын саба туттаат хатан баҕайытык сөтөллөн барда. Маайа кыыһын көрөөт “чэ,киирбит буоллаххына аас,итиннэ хахсайа туруон дуо”- диэтэ. Сүөкулэ икки хараҕыттан ып ыраас уу бычалыйан тахсан ытаан сыҥырҕаан барда. “Ийээ”-диэн биир тылы нэһиилэ ыган таһаараат ытыһын көхсунэн харахтарын уутун соттон сотто хоһугар сүүрдэ. Маайа иһигэр “оо оҕом эрэйдээх, абаккам даа баар эбит, туох айыым харам иһин бу кэбилэннэхпиний айыы таҥара көр иһит”- диэт оһох иннигэр турар кыра олоппоско лах кына олоро түстэ. Икки ытыһынан төбөтүн хам туттан олордо.
Кыра дьоннор Биэрискэлээх Уйбаанчык кэлэннэр тиэргэҥҥэ оонньуур саҥалара иһиллэр, күрдьүк сыырга төкүнүһэ сырыттахтарына аҕалара Сөдүөт кэллэ. Оҕолор кэмпиэт бисиэнньэ сиэрилэр аҕаларын иннигэр түһэн дьиэҕэ сүүрэн киирдилэр. Оо оҕо чаҕаарбатаҕа ыраатта ээ бу тиэргэҥҥэ.Бары остуолга түмсэннэр үрүсээк иһиттэн бииртэн биир сонун аһы ороон истилэр.Үөрбүт сырайы хараҕы көрбүт киһи хаараны. Онтон онтон онтон арыгылаах хас да бытыыкканы көрөннөр оҕолор эрэйдээхтэр кыл түгэнэ үөрбүт сирэйдэрэ уостан хаалла. Сүөкүлэ кыыс хомойбут саҥата “оо дьээ аҕаа тоҕо ыллыҥ, эмиэ итирэҕит, ийээ маны барытын төттөрү таһааран биэриҥитиий”- диэн элэ была тылын этэн ытыы ытыы остуолга бүк түһэн олордо. Биэрискэлээх Уйбаанчык эдьиийдэрин икки өртүгэр тураннар эмиэ ытаан сыҥырҕаһан бардылар. Онтон Сүөкүлэ эмискэ көнө түһээт бырааттаах балтын эр биир сиэтээт " мантыгытын арыгыгытын кытта бэйэҕит сиэҥ"- диэн

сарылаат оҕолорун илдьэ саала хоско сүүрдэ.
Маайалаах Сөдүөт аан хоско бэйэлэрэ эрэ хаалан бараннар чочумча иһийэн тура түһээт Сөдүөт"чэ чэ кэлин сиэхтэрэ"- “ыл үрүүмпэлэргин аҕалтаа”- диэтэ Маайаҕа. Маайа “ээ чэ бу да оҕонньор тохтуу түһэн баран да иһиэххэ баара”- дии дии эргэ тааһа алдьаммыт ыскааптан икки үрүүмкэни ылан остуолга уурда. Таарыйа оһоххо уурбут күөһүн уонна ким иһиэй диэбиттии ситэ оргуйа илик күөһү кытыыга тардан кэбистэ. Оо абаккалаах да ас доҕор оҕолор эрэйдээхтэр бүгүн киэһэ эмиэ аһаабат күннэрэ буоллаҕа ити.
Чаас курдугунан ийэлээх аҕалара итирэннэр маат муут бөҕө буолан турдулар. Иһит хомуос тыаһа бөҕө буолла. Ийэбит Маайа итирэн итирик эрин Сөдүөтү уокка оттор маһынан төбөтүн куйахатын хайа охсубута хаана бөҕө сүүрдэ. Сүөкүлэ оҕолорун орон анныгар саһыартаат итирик аҕатын төбөтүн бааһын былаатынан баайа сатаата да дьарамай кыысчаан хантан кыайыай. Аны ийэтэ кинини көрөөт “хотуой миигин көрбөккө ити билээти көрөҕүн дуо, сырайыҥ сытыйдын, бары барыта кыыс буолаҥҥын ханна барар үһүгүн, умса хоруйуоҥ соруохаа”- диэн ыыс бурут тылынан Сүөкүлэ эрэйдээҕи кырыы таныйа олордо. Сүөкүлэ ону ол диэбэккэ ыскааптан килиэп аҥарын уонна чаанньыктаах сойбут ууну ылаат балтылаах быраатыгар сүүрдэ. Оо муҥнаахтарым үһүөн хаҥас орон анныгар оҥой соҥой көрөннөр бүгүҥҥү хонуктаах астара хаппыт хара килиэби кытта сулумах уу буолла.
Ийэлээх аҕалара харааччы итирэн бараннар утуйан муннуларын тыаһа иһиллэр. Бүгүн оһохторо биирдэ эрэ оттуллан баран саатар сабыллыбата. Онон дьиэ тымныйан Сүөкүлэ оҕолорунаан суорҕаннарын ылан оһохторун кэннигэр үһүөн чөкөллөн олороллор. Кэм оһох кэннэ ичигэс курдук. Сүөкүлэ кыысчаан балтылаах быраатын кууһаттаан олорон уйа хайа суох ытыы олордо.
Ийэбит барахсан кыысчаана муҥнааҕы эчи таҥнары кыраатаҕа сүрүн ньии. Бу кырыыс бү оһох кэннигэр олорор саҥа үүнэн иһэр үнүгэсчээннэргэ үһүөннэригэр этиллибитэ хомолтолоох да баҕайы. Итиригэр тэптэрэн мээнэ саҥаран салгыны хамсаппыта кэлин дьэ тугунан дьиэлийэр. Көрөн иһиэхпит.

    Кыыдааннаах кыһын обургу тохсунньу ыйын отут күнэ үүнэн бу кэмнээҕи хас биирдии ыага бырааһынньыкка бэлэмнэнии үгэнэ. Дэриэбинэ иһэ минньигэс бэрэскии сытынан тунуйан ,хас биирдии ыалга дьоллоох кэмэ сарсын саҕаланаары дьон сэргэ сүргэтэ көтөҕүллэн, оҕо аймахха саамай дьоллоох кэрэ кэм буолаары үөрэн көтөн сылдьаллар.
Сүөкүччэ кыысчаан бырааттаах балтын кытта оскуола саҥа дьылыттан эрдэ дьиэлээтилэр. Кыым хаһыакка сууламмыт моруос кэһиитин ыланнар үөрэн сэгэйэн иһэллэр. Сүөкүччэ санаата эрэ ийэлээх аҕатыгар иһигэр “оо ийэлээх аҕам бүгүн өйдөөх буолалларын”- туһугар санаатыгар таҥараттан көрдөһөр. Балтылаах быраата Моруостарын кэһиитин сиэрилэр эдьиийдэрин тула дьиэрэҥкэйдииллэр. Уу оччотооҕу дьаабылака сыта сымара миинньигэһэ оҕолор иҥсэлэрин көбүтэр. Биэрискэ ол иһэн “эдьиий Мин дьаабылакабын кыратык ыстаан сиэбитим”- диэбитин Сүөкүччэ “сиигин буоллаҕа дии тоом, эбии миэнин аҥардаһаарыҥ сөп”- диэн балтын уоскутта. Уйбаанчык ону истэн “ээ суох эдьиий эн бэйэҥ сиэр, биһиги кэмпиэт баахыла сиэхпиит”- диэн чаҕаарбыта тымныы дьыбардаах киэһэҕэ ыраахха дылы дуораһыйа турда. Тымныы обургу ону сөбүлээбэтэхтии тоҥ ый сырдыгар эбии тэбиэһирэн туманынан бүрүйэн оҕолор сирэйдэрин тымныы тыалынан быһыта хаарыйан ааста.
Дьиэлэрэ көстөн түннүктэрин уота урукку дьоллоох кэмнэр курдук чаҕылыйбакка барбах кырыа быыһынан симириҥнээн көһүннэ. Оҕолор тиэргэннэригэр киирэн бараннар чуумпуран тыас уус иһиллээн тура түстүлэр. Хаһыы ыһыы, аймалҕан суоҕун иһин Сүөкүччэ оҕолоругар аргыый сибигинэйэн “оҕолоор тыаһаабакка киириэхпит сөп, ийэбит аах утуйбуттар быһыылаах, тыаһаайаҕыт уһуктуохтара”- “уоаай ийэм уһугуннаҕына миигин охсуо куттанабын “-диэн туохтан эрэ куттаммыттыы туттан аадьуо ааны аһан баран “чэйиий Уйбаанчык киириий”- быраатын ыксатта. Ааны ааспытыгар арыгы ыархан сыта муннуларыгар билиннэ. Ону кытта тэҥҥэ “Оо дьэ”- диэт хараҕын уута сүүрбүтүнэн барда Сүөкүччэ кыысчаан. Дьиэ аанын иннигэр аҕата итирэн утуйа сытарын оҕолор үрдүнэн атыллаан тыаһа суох сыбдыйан саала хоско аастылар. Хата оһохторун оттон саппыттар Онон дьиэ иһэ сылыйбыт. Ийэлэрэ Маайа оронугар сытан оҕолор киирбиттэрин истэн " хотуой ыл уута аҕалан абыраа эрэ”- диэбитигэр Сүөкүччэлээх хоско сыбдыһан иһэннэр ытыстарын дуомунан айахтарын сабыта туттунаат хамсаабат эмэгэттии биир сиргэ хараҕаланан хааллылар. Ол турдахтарына аҕалара Сөдүөт “ыччаа”- диэбитинэн орҕостон туран кэллэ. Оҕолоро туралларын үдүө бадыа көрөттөөт суунарга онтон мантан тутуһан тиийэн тааска ииктээн барда. Онтон ийэтин саҥата саала хос түгэҕэр “хотуох,абааһы буолбатах буоллаххына уута

аҕал диибин дии”-“дьэ бэйикэй сирэҕэс, турдахпына көрүүгүн көрүөм, туран эр итиннэ”- диэтэ.Сүөкүччэ оҕолорун оһох кэннигэр кыстанан турар уокка оттор маска олордуталаан баран киилэлээх дьэбин буолан эрэр куруускаҕа аан таһыгар турар буочукуттан уу баһан дьалкыта дьалкыта саала хоско ийэтигэр сүүрдэ. Ийэтигэр тиийэн “ийээ уугун аҕаллым”- диэбитигэр ийэтэ Маайа “билээт, тоҕо истибэккиний ээ э”- диэт оронугар олоро түһээт кыырт курдук сутуругун туттаат хаһыытаабытынан охсоору илиитин өрө уунна. Сүөкүччэ эрэйдээх кутталыттан төбөтүн икки ытыһынан хам туттаат “ийээ”- диэн ис иһиттэн эҥсилгэннээхтик өлөрдүү сарылаат ийэлээх аҕатын ороннорун икки ардыгар муостаҕа “лах”- кына олоро түстэ. Уонна саҥа таһааран уҥуох уҥуоҕа сап салыбырас буолан турар кыаҕыттан ааһан ытаан ньирилээн барда. Ону кытта Маайа сүүрүктүү туттубут илиитэ охсубакка ууммутунан тохтоон хаалла. Онтон начааскыга тохтүү түһэн баран Маайа арыый намыраан кыыһыгар “туран бар, оҕолоргун аһаталаа”- диэт Сүөкүччэ аҕалбыт тымныы уутун иһэн киллиргэттэ. Хата охсубата диэн кыысчаан муҥнаах орон баһыттан тутуһан аан хоско барда. Куттанан уҥуох уҥуоҕа салыбыраан, саҥата титирэсттээн балтылаах быраатыгар кэлэн “чэ, бадаараккытын сиэҥ, мин төбөм ыарыйда сыта түһүөм “- диэт кыстаммыт мас үрдүгэр токуллан сытынан кээстэ. Ол сытан арыый обургу быраатыгар Уйбаанчыкка “Уйбаанчык чаанньыкка уута кутан баран уокка холбоорууй, чайдыахпыт дии”- диэн улахан киһилии быраатын соруйда.
Сүөкүччэ ийэтиттэн хомойон хараҕын уута мээнэ көҥүл сүүрэн уулаах хараҕынан хаанна эрэ баар дьоллоох ыра санаа баарын дуу суоҕун дуу көрдүүрдүү биир сири тобулу көрөн сытта.
Биэрискэлээх эдьиийдэрин таһыгар олороннор били миинньигэс сыттаах дьаабылакаларын кыралаан кэбийэн сииллэр. Бүтэрэн кэбиһимээри муҥнаналлар ээ барахсаттар. Иккиэн дьаабылакаларыттан ойо ыстаан эдьиийдэригэр бэрсэ сатыыллар. Суох Сүөкүччэ санаата ыраах да ыраах баар дьол кыымын көрдөөн куйаар киэҥ дуолугар көтө сылдьар ээ. Оҕолор эдьиийдэрэ хамсаабакка биир сири көрөн баран сытарын иһин аны кинилэр куттанан ытаһа ытаһа “эдьиий,эдьиий Сүөкүччээ”- дэспиттэригэр биирдэ хантан эрэ ырыых ыраах баҕайыттан эргиллибит киһилии “һуу”-диэтэ, уһуктан баран “уоаай мин наһаа да сылайдым”-диэт бырааттаах балтын төбөлөрүттэн сыллаталаан ылла.
Дьонноро утуйбуттарын кэннэ саала хос аанын дьимиччи суорҕанынан сабан кээстилэр. Үһүөн дьиэлэрин өрө таҥнары тардан хомуйбута буолан бараннар үһүөн остуолларыгар олороннор Саҥа Дьыллааҕы моруостарын кэһиитин остуолга тэлгэтэн итии чай куттан дьэ киһилии аһаан бардылар.
Ээ сэгэрдэрим бээлээхтэргэ кыра да буоллар дьол үөрүү кыыма кылам кынан аастын эрэ саатар бу киэһэ.

    Оҕолор муннаахтар бу киэһэ кимнээҕэр дьоллоохтук туттаннар эдьиийдэрин икки өртүгэр олороннор Моруос оҕонньор Кыым хаһыакка сууламмыт миинньигэс кэһиитин тото сиэтилэр. Ол олорон Биэрискэ өссө дьаабылака сиэн баҕаран “оо дьэ дьаабылакам бүтэн хаалла, Мин улааттахпына дьаабылака үүннэриэҕим уонна оҕолорго элбэхтиини бэрсиэҕим”- диэтэ. Ону истэн Сүөкүччэ быраатыгар Уйбаанчыкка “хайа оттон эн Уйбаанчык туох баҕа санаалааххын “- диэбитигэр быраата сутуругун өрө уунаат “эдьиий мин улааттахпына мэлииссийэ буолуом уонна уонна арыгы атыылыыр лааппылары барыларын хататалаан кээһиэҕим”- диэн өрүкүнэйдэ. Эдьиийэ ону “ойуу олох сүрдээх киһигин дии”- диэн баран ыга кууһан олордо. “Эдьиий оттон эн”- дэһэн турдулар бырааттаах балта. Сүөкүччэ саҥата суох соҥуоран олорболоон баран " билбэтим ээ,мин бу олоххо оҕолор бары дьоллоох буолуохтарын баҕарабын уонна саатар ийэм испэтэ буоллар наһаа Да үчүгэй буолуо этээ”- диэт икки хараҕыттан дьэп дьэҥкир ыраас таммахтар тахсаннар имин устун аллара сүүрэн бардылар. Онтон олорболуу түһэн баран ырбаахытын сиэҕинэн харахтарын уутун туора маары соттоот соһуйбуттуу"хайыы чаһыы ырааппыт дии,чэ утуйуоҕуҥ,үһүөн мин ороммор сытыахпыт, тыаһаабакка киириэхпит”- диэт тарбаҕын айаҕар чугаһатаат “чуу шуу”- диэтэ. Оҕолор сытаата утуйан хааллылар арай Сүөкүччэ саҥата суох ытаан хараҕын уута сыттыгын илиттэ. Ээ муҥнааҕым ийэтиттэн хомойбута ис дууһатыгар иҥэн олохсуйан хаалан кыыс эрэйдээх санаатын тууйан ытатан эрдэҕэ ээ. Оҕо хоргуппут санаата өйүттэн тахсыбакка хараҥаҕа түннүгүнэн тыгар ый уотун көрө сытан аадьуо хараҕа симиллэн утуйан хаалаахтаата.
Истиэнэ диэкки сытар Уйбаанчык төһөөн этэ тардыалыыр арааһа мэлииссийэ буолан сылдьар быһыылаах, уолчаан баҕа санаата түүлүгэр туолан дьоллонноҕо. Биэрискэ уу тугуйук убайдаах эдьийин икки ардыларыгар эмиэ баҕа санаата туолан ханна эрэ ыраах хойуу дьаабылакалаах мас анныгар олорор быһыылаах. Кытаат саатар түүлгэр астына тото сиэ миинньигэс дьаабылаката. Оттон Сүөкүччэ төһөөтөҕүнэ

кинини уһуун баҕайы тарбахтаах эмээхсин баттаҕыттан соһо сатыыр эбит онтон куттанан “ийээ,ийээ , ийээ”- диэн сарылаабытынан оронугар олоро биэрдэ уонна хата түүлүн билэн уоскуйда. Итигэннэ балтын ыга кууһан баран салгыы утуйан хаалла.
Маайалаах Сөдүөт сарсыарда эрдэ тураннар оһохторун отуннулар, баҕар абырах ордубута буолуо диэн Сөдүөт ону маны хаһан, көрүөлээн баран ордубатаҕын билэн төнүннэ. Бүгүн ахсынньы 31 күнэ. Киһилии ыалга бырааһынньык.
Маайа Сөдүөтүгэр “чэ, оҕонньор бүгүн өрүөм эн бэйэҥ бар,ынахтары аһаталыаҥ буоллаҕа саахтарын тарыйан бараҥҥын. Сарсын бэйэм ыаҕым ынахтары чээ чэ бар дуу хайаа дуу, тугу баарыҥҥыттан тиҥсиринэн хааллаххыный барытын мэҥиэстэн бараҥҥын”- диэн кыыһырыахча буолла. Сөдүөт тугу эрэ мөҕүттэ мөҕүттэ таҥнан таһырдьа хараҥаҕа мэлис кынан хаалла. Маайа билиитэ суоһугар турбалыы түһээт баттаҕын тараанан,сирэйин суунан дьэ киһилии киэбин ылан баран дьиэтин иһин саҥа көрөрдүү эргиччи көрөөт саала хоско киирэр ааҥҥа ыйанан турар бүлүүс суорҕаны ылан эргэ таһа алдьаммыт дьыбааҥҥа бырахта уонна тыаһа суох чөм чөм үктэнэн оҕолоро утуйа сытар оронноругар кэлэн саҥата суох турда. Ол турдаҕына Сүөкүччэ төһөөн “ийээ”- диэн саҥаран баран улаҕа диэкки хайыһан хаалла. Маайа “аа, эрэйдээхтэрбиин”- диэт сэрэнэн суорҕаннарын бугуйталаат тиэтэйэн салайара аан хоско төннөн дьиэтин хомуйар аакка барда. Онтон мантан кураанах бытыыккалары булаттаан куулга угаттаата. Уу дьэ элбэх да арыгыны испиттэр эбит.
Сүөкүччэлээх турбуттара арай аан хоско ким эрэ тыаһыыр уонна дьиэлэрин иһигэр миинньигэс да минньигэс бэрэскии сытынан тунуйбут.
Биэрискэлээх Уйбаанчык оронноруттан ойон тураат аан хоско сүүрдүлэр. Дьиэлэрин иһэ ичигэһиин ырааһыын , буспут ас сыта үчүгэйин. Арай Сүөкүччэ бу чуумпу кэрэ эйгэттэн сэрэммитии саала дьиэ аанын боруогар тиийэн саҥата суох кирийэн турда. Ону ийэтэ Маайа көрөн “хайа һыччыый кэлиий, бэрэскиитэ сиэриий. Чэ күнүм кэл,ээ оҕобун эрэйдээбиппин, баҕайы дьахтара эбиппин, чэ күнүм кэлиий”- диэт Маайа Сүөкүччэ диэкки икки илиитин уунаат муостаҕа тобуктуу түстэ.

    Сүөкүччэ саҥата суох ийэтин итэҕэйбэтэхтии аадьуо хааман кэлэн ийэтин ууммут илиитин тутан устунан ийэтин түөһүгэр ыга сыстан кууһан кээстэ. Маайа оҕотун кууһан тобуктаан олорон “ээ оҕобун ньии, оҕобун сэгэрбин хомотон ,чэ уоскуй күнүм, бүгүн Саҥа Дьыл дии, бээ оҕолорбор таһаараа Балбаараҕа дьаабылаката эҥин ылан уураар диэбитим арба,онно тахса сылдьыам, чэ күнүм Сүөкүччээ бэрэскиитэ сиэ,аһаа”- туран таҥнан барда. Сүөкүччэ ону эмиэ онтон арыгы ылаары кынар дии санаан “ийээ,тахсыма олорго ,эмиэ арыгы көрдүөҥ”- диэн ийэтин атаҕыттан ыбылы кууста. Маайа икки хараҕын уута бычалыйан тахсан икки иэдэһинэн тохтоло суох сүүдэ уонна кыыһын көтөҕөн ылаат “суох суох ону көрдүөм суоҕа, кэһии ылаат төннүөм дии һыччыый”- диэт ытыы ытыы сарсыарда саҥа сырдаан эрэр халлаан туманын өрүкүтэн таһырдьа куотта. Тахсан тура түһээт былааһын муннугунан сирэйин хараҕын соттоот сэргэстэһэ олорор ыала Балбааралаах диэкки хаамта.Киирбитэ Балбаара сарсыардааҥҥы чай иһитин сууйа турар эбит Маайа киирэн “дорооболоруҥ”- диэтэ ону ыала дьахтар “Дорообо хотуой дьэ кулун өйгүн туттуҥ дуо,оҕолоргун да аһыммат киһигин, ити улахан кыыскын атарахсытан бу хайдах буолбут дьахтаргыный һуой, куруук этэ сатыыбын ээх ууһа эрэ буолаҕын, ити икки кыраларыҥ эдьиийдэрэ суоҕа буоллар хайдах дьылҕаламмыттарын үөһээ үрдүк айыылар көрөн дьүүллүөхтэрэ, били оҕолоргор ылбытым бэйэҕит буоллаҕына саатар оҕолоргутун санаабаккыт арыгы айдаана”- диэн биир тыынынан кутан симэн кээһээт ыскаап үрдүттэн син ботуччу ыйааһыннаах көлүһүөгү ылан биэрдэ. “Киирбэтэххинэ бэйэм таһаараары сылдьыбытым, чэ туруон дуо хотуой дьэ сэрэн саатар бу киэһэ итиримэ эрэ таҥара көмөтүнэн”- диэт “арыгы эрэйимэ, буочукуннан да баар буоллаҕына саараама ол чааһын”- мөҕөн убайыктанаат салгыы иһитин сууйан барда. Маайа уонна кэпсэтии бүппүтүн билэн көлүһүөгүн тутан төттөрү тахсан дьиэтин диэкки тиэтэйбиттии сүүрдэ.
Бүгүн дьэ оҕолор барахсаттарга дьоллоох күн тыкта. Дьиэ уот сырдаан ийэлэрэ Маайа ааттаах асчыт дьахтар араас аһы астаан кэллэ барда. Быыһыгар Сүөкүччэ баттаҕын сууйан тараан хантан эрэ эргэ хомуот түгэҕиттэн ыраас таҥаһы таҥыннарда. Ээии Сүөкүччэ котоку үөрбүт хараҕа чаҕылыйан ийэтин таһыттан арахсыбата.
Маайа кыыһын көхсө онон манан көҕөрбүтүн баттаҕын сууйа туран көрөн оҕотун кырбаабытын син киһи буолан өйдөөн саҥата суох ытыы ытыы " ээ оҕом барахсаныы, абаккам даа эбит айыы таҥара көмөлөс”- диэн ботугураата. Сүөкүччэ

ону истэн “ийээ,таҥара баар дуо, мин куруук көрдөһөбүн даа көмөлөспөт дии”- диэбитин Маайа кыыһын кууһан олорон “баар буолуо тоойуум эбэһээт көмөлөһүө буоллаҕа”- диэтэ. Арай Уйбаанчыктаах Биэрискэ тото талбыттарын аһаан кинилэр саҕа дьоллоох дьон суоҕун курдук сананан таҥнан таһырдьа онньуу сүүрдүлэр. Маайа кыыһыгар эн эмиэ таһырдьа оонньуу түһүөххүн Сүөкүччээ диэбитин кыыһа “ээ суох ийээ мин сонум чараас, тоҥобун”- диэт хас да сыл кэппит эргэ соно ыйанан турарын диэкки көрөн кээстэ. Ээ барахсаммын ньии , оскуолаҕа эр биир бырааттаах балтын сиэтэлээн баран ол иһин сүүрэн тоһугурайар эбит дии тоҥумаары. Маайа турбалыы түһэн баран “оо дьэ”-эрэ диэтэ. Иһигэр тугу санаабытын туох билиэй, ол курдук тугу эрэ санаан чуумпуран олордоҕуна Сүөкүччэ хатан баҕайытык сөтөллүбүтүгэр соһуйан ойон тураат хоско кыыһыгар сүүрдэ. Сүөкүччэ айаҕын ытыһын дуомунан саба туттан баран сөтөллөр хахсайа турарын сүүрэн кэлэн көтөҕөн ылан баран " хайа һыччыый хаһааҥҥыттан маннык сөтөллүбүккүнүй тоойуум”- диэбитин кыыһа “ийээ мин эн миигин көхсүгэ охсуолуоххуттан сөтөллөбүн дии”- диэбитин истээт Маайа “аа күммүн даа күммүн сиэбиппин буолбат дуо, сорум даа эбит”- диэт кыыһын кууспутунан ороҥҥо олоро түстэ. Ол олорон Сүөкүччэ убайын санаан “ийээ оттон убаай хаһан кэлэрий, кини тоҕо биһигинниин олорботуй, биһигини кини көмүскэһиэ этэ буотта ийээ”- диэтэ. Маайа ону “Сарсын өйүүн кэлэр ини, каникула буолла дии, һопхуос массыынатын кытта аҕаҥ кэпсэппитэ, ылыах буолтара”- диэтэ.
Түөттүүр саҕана Сөдүөт үлэтиттэн кэллэ. Кыра арыгы сыттаах да буоллар син өйдөөх. Хата арыгы аҕалбатах быһыылаах. Кини таһырдьа кистээн киирээччи ону дьэ Сүөкүччэ билэр. Маайа туран эрин чайдатта ол олороннор туохтан эрэ кыыһырсан турдулар. Кыысчаан ону истэн куттанан саала хоско киирэр аан өрбөх сабыытын сэргэтэр ийэлээх аҕатын көрөн турда. Сөдүөт туох эрэ диэн ботугураан баран хоһугар киирэн сытынан кээстэ. Дьиэ иһэ чуумпуран иһийдэ онтон эмискэ аан тэлэччи аһыллаат кинилэргэ куруук киирэн арыгылаан ааһар Уйбаан диэн хаартыһыт эҥин түөрдүөнчэлээх киһи соно нэлэккэйдэнэн баран “хайаа, ыаллар дорооболоруҥ”- диэн хаһыытаабытынан киирэн кэллэ.

    Хата холуочук Уйбаан табаахтан дьиэни ыыс быдан буруо кынан баран бу ыалтан эбии арыгы амсайыа суоҕун билэн олорболоон баран таҕыста. Маайалаах Сөдүөт хосторугар олорон кэпсэтэллэр. Оҕолор аан хоско остуолларын тула олороннор уруһуйдууллар. Бүгүн дьиэлэрэ сырдаабыкка ырааһырбыкка дылы буолбут. Түөртүүр ааспыт. Сөдүөт саҥата “дьэ баар суох бырааһынньыкка аһа суох маска бааллыбыт ыт курдук буоллубут дии, саатар бэҕэһээ таһырдьа уурбуппун эн сатаабакка киллэрэн иһэн кээспиппит, дьэ топпоттоох күтүргүн, ыл көр эрэ бу кэтэхпин маһынан охсубутуҥ ыарыыта бөҕө, тоҥон сэтэрийдэ быһыылаах, болооччуҥ бөҕө хаһан эрэ өлөрөрүҥ буолуо “- диэбитин Маайа “эһээ барытыгар мин буруйдаахпын чэ, арба мас көнө барахсан олороруҥ буолуо билээт сулана олорума эн да холооҥҥун, саатар биирдэ эбит өйдөөххөр оҕолоргор ымманыйан ылбат дилэй күн эттээх дууһаҕын буотта, эн арыгы таһан сиэтиҥ миигин күтүр”- диэн баран туран оҕонньорун төбөтүн көрөн баран кыратык испит эбит, ааһыа чэ, эн өлөн быстан иһэҕин”- диэт " һаа айа даа төбөм ыарыыта бөҕө чэ уураастааҕыҥ буолуо киллэр оҕонньор”- диэн баран туран аан хоско барда. Сөдүөт хантан бу бырааһынньыкка саатар биир бытыыкканы буоларын ырытан бөлөмүөр табааҕын туора уобан олордо. Маайа оһоххо көхсүнэн иттэ туран оҕолоро остуолга кымаахы тэтэрээт ыһан олороннор уруйдарын көрө көрөллөр мөккүһэллэрин көрөн турда. Сүөкүччэ уруһуйдаах лииһин тутан ийэтигэр кэлэн көрдөрөр. Лиискэ кыра дьиэ турар ол дьиэттэн ийэлээх аҕаларын тула сүүрэ сылдьар үс оҕо баар үрдүлэригэр күн сырылаччы тыгар, хас ха чыычаах тиэргэҥҥэ олороллоро көстөр. Маайа ону көрөн " ии оҕом бу кимнээҕий”- диэбитин кыыс “биһиги дии ийээ,хайдах билбэккиний”- диэт ийэтин сирэйин өрө көрдө. Ийэтэ ону “ээ дуо оттон убайын суох дии, ол иһин билбэтим ээ һыччыый”-ону кыыс хайдах эрэ курустук “ээ убайым кэлбэт буотта, куруук суох дии биһиги таспытыгар, арааһа умнубуппут быһыылаах”- диэн баран остуол диэкки сүүрдэ . Арааһа убайын эбии киллэрэ барда быһыылаах. Маайа ону маны иһигэр саныы туран “чэ отуолгутун хомуйуу түөртүүр ааһыахпыт баахыла сиэхпит”- диэбитигэр Уйбаанчыктаах Биэрискэ " ураа баахыла сиибиит дэһэ дэһэлэр “- саала хоско кымаахыларын

көтөҕөн бараннар үөрүүлэриттэн дьиэрэҥкэйдии турдулар. Сүөкүччэ ийэтинээн остуолларын тарданнар бары аһыы олордохторуна ыаллара Балбаара тугу эрэ бобуччу кыбынан киирдэ. Балбаараҕа чай кутан остуолга ыҥырдылар Сүөкүччэ сүүрэн кэлэн олоппос аҕалан биэрдэ. Балбаара ону “ии котокуну көр эрэ олоппос аҕала оҕустаҕын”- диэт кыыс төбөтүн имэрийдэ. Кутуллубут чайын сыпсырыйан баран “хайа хотуой сүөгэйиҥ оттон бу”- Маайа буруйдаммыттыы “ээ ынахтар сүгүн ыаммаккалар уолбуттара Балбаара”- “дьэ буоллаҕа”- диэн баран Балбаара били суулаах көлүһүөгүн ылан баран " бээ бээ кэл эрэ тоом Сүөкүччээ”- диэт саҥатык мааны баҕайы кыыс оҕо истээх сонун таһаарда. Сүөкүччэ ийэтин диэкки көрбүтүн Маайа “кэлиий күнүм кэтэн көрүүй”- диэбитигэр Балбаараҕа кэллэ. Кэтэрдэн көрбүттэрэ оруобуна сөп буолла,кыратык барбах киэҥ соҕус . Биһиги киһибит ырыгана, дьарамайа даа бэрт. Саҥатык сон сымнаҕаһыын, ичэгэһиин , саҕата хап хара норка түүлээх кыысчаан килбигийэн сонун кэппиттэн саала хоско киирэн лаҥ кир буолбут улахан сиэркилэҕэ көрүнэн эргичиҥнии турда. Хайдах эрэ сонун ичигэһиттэн дуу үөрүүтүттэн дуу дэлби тириттэ.
Балбаара чай иһэ олорон айаҕа хам буолбат " ампаарга турбут сон били улахан кыыс аҕыйахта эрэ кэппитэ ону хата санаан киллэрдим"- “ити оҕоҕут ыалдьар ээ быһыыта, ииммитэ хаппыта бэрт, өйгүтүн булан көрдөрүөх эбиккит бырааска илдьэ, туома билэр дьоһуннаах быраас кэлбит дэһэллэр “- диэт туран дьиэтигэр таҕыста. Сөдүөт саала хостон тахсан сойбут чааккылаах чайын иһэ түһээт таҥнан таһырдьа элэс кынна . Бука арыгы көрдөнө барда быһыылаах. Аллараа оҕонньор аһа адаҕыйан ала буркуну түһэриэ эмиэ диэн киһи дьиксинэр. Саатар бу киэһэ испэттэрэ буоллар дэлэлээх үчүгэй буолуо дуо.
Оҕолор саала хоско мэниктээн айдаарсаллар иһиллэр кулсэн үөрэн чаҕаараллар. Сүөкүччэ сонун тобугар уурунан баран имэрийэн көрө көрө оронугар олорон үөрэн мичилийбит . Бу эмиэ дьол ээ, Балбаараҕа махтанан иһигэр “Балбаараа махтал эн дьоллоох эрэ буол”- диэн сибигинэйдэ. Эгэ Уйбаанчыктаах Биэрискэ кыра буоланнар наадыйбаттар, кинилэргэ таҥас эрэ буоллун, истэрэ тотто да кинилэргэ онтон ордук наадата суох. Сөдүөттээх Маайа өрүс бэтэрээ биир нэһилиэккэ баар эдьиийдэригэр олорон үөрэнэр улахан уолларын таҥаһын, аһын нэһиилэ быста быста хааччыйа сатыыллар. Онтон ордугун ити аат аһыгар бүтэрэллэр. Манна дьиҥ буруйдаах Сөдүөт ээ кини ойоҕун Маайаны арыгыга кучуйан буор иһээччи кынан кээспитэ. Сөдүөт атыылаһар, арыгыга дьэ харчыны булар. Маайа лааппыга Да сылдьыбат көнө кэнэн дьахтар. Сөдүөт мас кэрдэ эҥин өр буола бардаҕына лааппыттан Сүөкүччэ килиэп аҕыйах минньигэс ылан киирээччи, ийэтин сорудаҕынан. Онон аҕалара кэлиэр дылы сырайдара харахтара арыый сырдаан дьоллоох ыал буолааччыктар. Хайдах Сөдүөт кэллэ да ол күнтэн күн өйө суох бараллар. Дьэ оччоҕо сытыары сымнаҕас Маайаҕа иһигэр абааһы киирэр, тыла быдьара бу дьиэҕэ олорор үс эмдэй сэмдэй оҕолорун аатыгар араастаан киһи айаҕар батарбат уон этээстээх кырыыһы, таныары этэр. Ити онто бу үс сиртэн саҥа үүнэн эрэр оҕолорун инники олохторун сарбыйарын арыгы абааһытыгар ылларбыт Маайа өдүө дуо суох, буолуохтаах буоларын курдук саныыр.
Маайа манна фермаҕа дайааркалыыр ээ. Былыргы дайааркалар истэри таастары барытын бэйэлэрэ үлэлииллэр этэ. Баалынайынан саах соһуута, тымныыга от түннүгүнэн киллэриитэ, улахан күттэйбит мас буочукуга көөнньөрбө уутун таһырдьаттан биэдэрэннэн таһыы Ол саҕанааҕы дайаарка этин сиинин эмчирэтэр ыархан үлэ этэ. Ол үөһэ иһэн кээһэн ол айдаана. Ааспыкка биригэдьиир Аппанаас киирэн остуолу охсо охсо дибдийэн тахсыбыта. Эгэ онно Балбаара баар буолан Аппанааһы саҥарбыта. “Хаайыыттан кэлэ кэллэҕин биригэдьиир буолан ачыаһыра сылдьаҕын баҕайы, бу ыалы сэнээҥҥин аһыы олорор остуолларын сирэйин кырбыыгын дуо, оҕолору куттааҥҥын урут холоон да этиҥ дии, дьэ манна барбытын тэпсэттээн таҕыс, суут сокуон көрүөҕэ”- диэбитигэр таһырдьа хоймохус кыммыта. Кыаммакка кыһалҕалаахха дьэ сиир абааһы. Бу ыалга мас От тиэйтэриэн билбэккэ диэн Балбаара элбэҕи мөҕүттүбүтэ. Сүөкүччэ онно баара ээ куттанан сүрэҕин оҕотун туттаат эппэҥнии турбута, хоһугар куотуон биир сиргэ хараҕаланан хаалбыт курдук этэ. Ийэтэ сүүрэн кэлэн көтөхпүтүгэр биирдэ уоскуйбута. Онно Балбаара кур кинилэргэ баар буолуон олуһун да баҕарбыта. Кэлин ийэтиттэн “ийээ биһиги эбэбит тоҕо суоҕуй”- диэбитин ийэтэ “ээс ол кырдьаҕас киһи барар сиригэр барбыта тоойуум”- диэбитэ. Эбээлээхпит буоллар биһигини көмүскэһиэ этэ диэн толкуйдуур ээ Сүөкүччэ.
Бүгүҥҥү бу дьоллоох түгэҥҥэ ,Саҥа дьыл сандааран кэлбитэ. Сөдүөт хата өр буолбакка көннөрү кэллэ, тото кыыһыран быраҕаланна ону Маайата “чэ,аргыый буол, арыгы испэккэ өлбүт диэни истиллибэт “-диэн баран киэһээҥҥи уотун оттор аакка барда. Суох буоллаҕына суох буоллаҕа, сынньана Да түһүөхпүт этэ. Бу бырааһынньык кэнниттэн кыыспын илдьэн бырааска көрдөрүө этим. Хайа үөдэн айаҕар тиэрдэллэрэ биллибэт мин сордооҕу диэн курус санааҕа баттатан оһоҕун иннигэр бүк түһэн олордо.

    Тохсунньу ый үүнэн тоһуттар тымныы үгэннээн, таһырдьа киһи тыына сырылыыр, киэһээҥҥи халлааҥҥа тымныы үгэннээн дьүкээбил уота күлүмнүүр. Ылабыт дьиэтигэр бүгүҥҥү бүтэй маҕан күн дьоллоох дьоро күнү анаата. Кинилэр икки хостоох дьиэлэрин икки оһоҕун турбатыттан күөх буруо унааран тахсан чуумпу тымныы туманы нөҥүөлээн халлааҥҥа харбаста. Түннүктэрин уота хаһааҥҥытааҕар да үөрбүттүү чаҕылыйан киэһээҥҥи дьыбардаах киэһэҕэ күндээрдэ.
Хас да күн хата лааппы өрөөн Маайалаах Сөдүөт кэм сынньана түһэннэр син сирэйдэрэ харахтара сырдаата. Маайа оҕолорун сууйталаан ыраас таҥас кэтэрдитэлээтэ, дьиэ уот сэргэхсийэн бу дьиэни баттаан турбут нүһэр тыын уостан ыархан ыйааһынтан дьэ босхоломмуттуу дьэгдьийбит. Күнүс дьиэттэн оҕолор тахсаннар тиэргэн муннугар турар улахан күрдьүгү үлтү тэпсэн чигди кыммыт сыырдарын үрдүттэн хаптаһына алдьаммыт салааскыннан былдьаһа былдьаһа сыырдыыллар. Миитээ диэн убайдара кэлбитэ. Мааны бөҕө хара иһэ түүлээх кууркалаах хара хоруоллук бэргэһэлээх ичигэс иһэ түүлээх бачыыҥкалаах. Сүөкүччэ убайыгар ымсыырар уонна “убаай эн уонна барбаккын дии”- диэбитин убайа Миитээ “суох сотору барыам дии, манна тэһийбэппин ынтах үчүгэй, эдьийим аах астара үчүгэй арааһы аһыыбыт уонна мин ырыа куруһуогар сылдьабын ээ оскуолаҕа”- диэн кэпсиир. Онтон балтын диэкки көрөн баран “оттон эн туохха сылдьаҕын, наһаа ырыгаҥҥын дии эн”- диэбитин Сүөкүччэ “суох”- диэт курустук туттаат убайыттан тэйэ хаамта. Ээ муҥнааҕым атаҕа илиитэ симньээн таҥаһа тоһоҕо иилбит курдук буоллаҕа ээ, эбиитин ааспат арахпат сөтөл булан эрэйдэнэн эрдэҕэ.
Миитээ түөрт хонон баран эмиэ совхоз чоҕун таһар массыынанан төнүннэ. Оҕолор үһүөн убайдарын сырсан тахсан атаардылар да Миитээ кэннин да хайыппакка суоппар аспыт аанынан иһирдьэ киирэн хаалла. Массыына ходьох кынан баран туманнаах уулусса устун иннин диэкки дьүккүйэ турда. Оҕолор массыына көстүбэт буолуор дылы туран бараннар “ыччуу”- дэһэ дэһэ дьиэлэригэр сүүрдүлэр.
“Бүгүн лааппы үлэлиир үһү”- диэн үөрбүт көрүҥнээх Сөдүөт үлэтиттэн кэллэ. Таҥаһа бүтүннүү буруо тараа сыта буолан хочуолунай сыта иҥпитэ дьиэ иһигэр тунуйда. Маайа хайдах эрэ ол сонунтан сырдаан кэлбит курдук туттан оҕонньорун чайдатта ,чайдыы олорон оҕолор истибэттэрин курдук аргыый “оҕонньор аһаан баран лааппыга тахса сырыт, таарыйа оҕолорго кэмпиэттэ эҥин ылаар эрэ”- диэтэ. Сөдүөт эмиэ үөрбүттүү сэгди буолан “хата бэҕэһээ хааттыга били Уйбааҥҥа уксаммын мөһөөктөн тахсаны ылбытым ээ эмээхсин”- диэн баран түөһүн туттан көрдө. Ону Маайа ыксаабыттыы “чэ,чэ тахса охсон киир, табаарынайга таарыйан улахан кыыска соппуоската көрөөр таарыйа”- диэн соруйан ыксата олордо. Эмиэ дьэ сордоох да ас доҕор. Сөдүөт дьэ улахан сорукка барардыы аамсыгыран баран таҕыста.
Сүөкүччэ аҕата хайа диэкки барарын түннүгүнэн кэтээн баран аҕата лааппы диэкки барбытын көрөн ийэтигэр сүүрэн кэлэн “ийээ аҕам ханна барда лааппыга дуо, арыгы ыла дуо, ийээ тоҕо ыыттыҥ эмиэ итириэххит, мин таһырдьа мээнэ барыаҕым “- диэт уу хаар баспыт хараҕынан ийэтин көрөн турда. Маайа кыыһын төбөтүн имэрийэ имэрийэ " ээ,чэ кэбиһиий инньэ диэмэриий Сүөкүччээ, кып кыратык иһиэхпит, итириэм суоҕа мин сөп”- диэн ааттаһа турда. Арыгы дьаллыгар ылларан өйө санаата онно охтон Маайа эрэйдээх хаһан өйдөнөөхтүүрэ буолла. Саатар итирэн баран оҕолорун үрдүгэр түһэрэ баар ээ, ити кыыһын балыаһаҕа илдьэн көрдөрүөх буолта ханна баар ити кэннэ. Ол турдахтарына тиэргэҥҥэ дьон ньамалаһар саҥата иһиллээт аҕалара Сөдүөтү кытта Уйбаан киирэн кэллилэр. Хаһан да маннык дьолго тиксибэтэхтии туттаннар ырбаччы үөрбүттэр. Сөдүөт киирээт Маайаҕа “ылыый чайгын кут Уйбаан үлэ киһитэ тоҥноҕо”- диэн дьаһалымсыйда.
Сүөкүччэ сырайын куһаҕаннык туттаат саала хоско сүүрэн хаалла. Бырааттаах балтыгар кэлэн “дьоммут эмиэ иһэн эрэллэр, таҥаскытын булунан кээһээриҥ”- диэбитигэр оҕолор иккиэн да хобдох киэһэ буолуохтааҕыттан санаалара түһэн эдьиийдэрин икки өртүгэр ороҥҥо саҥата суох олордулар.
Аан хоско аадьуо саҥа иҥэ элбээн устунан хаһыы ыһыы хойдон итирик дьон аамайа өрө оргуйан олорор. Итирбит Маайа

саҥата “хотуой ыл оһоххун отун, итиннэ дьөлө дьуоҕаран олорума”- диэбит саҥата иһилиннэ. Сүөкүччэ оҕолорун таҥыннаттаан баран “таһырдьа куоттубут”- диэн баран били Балбаара биэрбит соно оронун баһынан ыйанан турарын ылан кэттэ. Аан хоско итирик дьон быыһынан оҕолорун бастаан ыыталаан баран бэйэтэ ийэтин таһынан ааһан истэҕинэ ийэтэ көрөн Сүөкүччэни сонуттан тутан ылла уонна " билээт, уотта отун диэбитим дии сиргидэх, өссө сонноммут буола буола собулҕа бары барыта “- диэт сонун эҥэлэйиттэн тутан баран ыыппата. Сүөкүччэ “ийээ”- диэн баран баар суох күүһүн мунньунан баран эмискэ аан диэкки түһүнэн кээстэ. Таҥас хайдар тыаһа иһилээт ийэтиттэн дьэ босхолонон таһырдьа биирдэ баар буола түстэ. Кыысчаан куттаммыт сүрэҕэ туһахха иҥнибит куобахтыы мөхсөн тиэргэҥҥэ эппэҥнии турда. Оо дьэ сонун көхсө хайдыбытынан тымныы салгын киирэн аны мин ирээтим диэбиттии хаарыйбытынан барда. Киэһээҥҥи халлаан имик самык дүөл даал буолан дьыбарын күүһүрдэн күүдэпчилэннэ. Оҕолор тиэргэҥҥэ олбуор хаххатыгар тура түһэн бараннар үһүөн саҥата иҥэтэ суох ийэлэрэ үлэлиир хотонун диэкки сытыгылдьыһа турдулар. Кинилэр муҥнаахтарга итинтэн ордук сылаас сир суох буоллаҕа. Ыалга киириэхтэрин сааталлар, оннооҕор оскуолаҕа сүгүн көрбөттөр. Хотоҥҥо тиийэннэр хотон ыархан аанын нэһиилэ аһаннар ньиҥсик,саах сыттаах уораҕайга киирэн хааллылар. Сүөкүччэ аан таһыгар баар уот холбуур урубуунньугу көрөн билэр буолан хотон уотун аста. Итигэннэ үһүөн чөм чөм хардыылаан били күттэйбит көөнньөрбөлөөх мас буочуку үөһэ тахсан үһүөн олорунан кээстилэр. Көөнньөрбөлөөх буочукуттан аһыы сыт аҥылыйар да буочукуттан сылаас салгын биллэр биллибэттик кэлэр буолан син үчүгэй. Ол олорон Сүөкүччэ сонун көрбүтэ соно бүтүннүү ортотунан сиигинэн көтүллэн саҕатыгар дылы хайдан хаалбытын көрөн кыысчаан уйа хайа суох ытаан барда. Эдьийдэрэ ытаабытыгар Биэрискэлээх Уйбаанчык эмиэ ытаһан бардылар.

    Түүҥҥү халлаан түптэлэс тымныытыгар толору ый дьэлтэйэн аргыый арҕаа диэкки устар. Кини толбоннурар сырдыгар хаар кыырпаҕа толбоннуран килэбэччийэн көстөр.Ол сырдыкка оҕолор барахсаттар хотон ыархан халҕанын нэһиилэ аһаннар хотон иһиттэн туманы кытта орҕостон таҕыстылар. Тахсаат Сүөкүччэ уот холбуур урубуунньугу аллара тардан кээспитигэр хотон иһэ хараҥаран ньим кынна. Ааннарын саппыттара тоҥҥо “хааыык”-диэх хаахынаат оннугар түһэн лип кынан хаалла хотон сылаас салгына өрүкүйэн тахсан хотон үрдүн харбыалаһаат симэлийэн сүтэн хаалла. “Дьоммут утуйдулар ини,чэ бардыбыт дьиэбитигэр”- диэт оҕолорун ыксатан Сүөкүччэ сөтөллө сөтөллө хаампытынан барда. Дьиэлэрин ааныгар кэлэннэр идэлэринэн тыас уус иһиллээтилэр . “Ээ утуйбуттар тыаһаайаҕыт”- дэһэн аадьуо ааннарын аһан иһирдьэ киирэн хааллылар. Дьиэ иһэ арыгы сытынан тунуйан аһыы сыт муннуларыгар билиннэ. Хата аан хос уота аһыылаах эбит. Киэһээҥҥи уот оттуллубакка дьиэ иһэ дьыбарсыйан туох барыта онтон саспыттыы им дьим баран тураллар. Остуолга хас да кураанах бытыылка турар уонна муостаҕа эмиэ сыталлар. Оҕолор тымныыттан тымныыга киирэннэр “ыччуу”- дэһээт эдьиийдэрин оронугар сыбдыһан кэлэннэр үһүөн хоонньоһон Биэрискэлэрин ортолоругар уктан истээх баата суорҕаннарын бүрүнэн кээстилэр. Суорҕан иһэ тыыннарын сылааһыгар сотору сылыйан утуйан буккураһан хааллылар.
Сөдүөттээх Маайа айа дьойо бөҕө буоланнар сарсыарда турбуттара дьиэ тоҥ хаһаа. " Ыччаа, оҕонньор туран оһохторгун оттууй, тур тур чэ дьиэ тоҥ хаһаа”- диэн Маайа ыччалыы ыччалыы “айуу төбөм аҕай, хайдах хотоммор барар муҥмунуй”- дии дии чаанньыгар муустаах ууну кутан киппитиинньигин холбоото. Итигэннэ олоппоһугар олорон бэҕэһээ туох дьаабыны оҥорбутум буолуой диэн таайа сатаата да хайдах оронугар киирэн сыппытын да өйдөөбөт эбит. Сөдүөт туран оһохторун оттон оһохтор умайар тыастара тыһырҕаан барда. Маайа ол олорон оҕолор таһырдьа куоппуттарын дьэ өйдөөн олоппоһуттан ойон туран баран саала хоско сүүрдэ. Онтон “һуу”- хата бааллар эбит. “Сүрэҕим хайдах сыста”- дии дии төттөрү кэлэн саҥа умайан сылааһа биллэн эрэр билиитэ суоһугар ытыстарын саратан турда. Бэҕэһээҥҥи быһыытын аадьуо өйдөөн оҕолоро муҥнаахтарга түктэри, кырыктаах быһыыта бииртэн биир өйүгэр киирэн солбуллан, санаан истэ. Ол турдаҕына Сөдүөт “чайҕдаан баран хотоҥҥо барыах, тоҕустан үлэбэр барыам, үлэм күнэ эбит бүгүн”- диэбитигэр олоппоһугар кэлэн олордо. Сөдүөт остуол анныттан бытыыкка аҥарын таһааран иһиттэргэ үллэрэн кута кута “хата абырах хаалбыт эбит”- үөрбүт сирэйэ мэлээриҥниир. Маайа кутуллубут арыгыны ылан иһэ иһэ “Сарсын оҕолор үөрэхтэрэ саҕаланар, итигэннэ ылама эрэ бүгүн, итирэҥҥин аны хочуолунайы тоҥоруоҥ”- дии дии арыгытын биирдэ түһэрэн кээстэ. Уонна дьэ чэпчээбиттии туттан

таҥныбытынан барда. Оһохторугар эбии толору мас угаттаан баран оргуйбут чаанньыктары кытыыга тардыталаат хоһоонноругар бардылар. Оһохтор барахсаттар эбии мас угуллан үөрбүттүү таһырҕаһан итии сылаас салгынынан дьиэ иһин илгийбитинэн бардылар.
Сөдүөттээх хотонноругар тиийэн хотон аана тэйэн хаалбытын бэйэ бэйэлэригэр “аан тэйбитин баттаабатаххын”- дэстилэр. Аан таһынааҕы сүөһүлэр саахтара тоҥо сыспыт.
Халлаан сырдаан кыһыҥҥы күн аадьуо быгаат киирэр күннэрэ. Сүөкүччэлээх өргө дылы утуйдулар онтон Уйбаанчык уһуктан ытыыр саҥатыттан Сүөкүччэ уһуктан быраатын суорҕанын арыйан баран “хайа тоҕо ытыыгын Уйбаанчык”- диэбитин уола “ээ мантым ыалдьар”- дии дии аллараа сыҥааҕын туттар ону “тииһин дуо”- диэбитин “ытыы ытыы “суох, бэҕэһээ ийэм тиэрэ ааспытыгар олоппоско өлөрбүтүм”- диэбитигэр Сүөкүччэ быраатын илиитин арааран көрбүтэ хаҥас аллараа сыҥааҕа дэлби иһэн баран көҕөрөн хаалбыт эбит . Ону имэрийэн биэрэн баран “чэ,ааһыа дии Уйбаанчык эр киһи ытыа суохтаах, оннооҕор мин ытаабаппын дии”- диэбитигэр уол сыҥыргыы сытан тохтоон хаалла. Биэрискэ икки киһи ортотугар кытаанахтык утуйбут. Түүн төһөҕө кэлтэрэ буолла хотонтон. Сүөкүччэ ону маны саныы сытта.” Ээ убайым ыраас баҕайы дьиэҕэ миинньигэс да миинньигэс аһы аһыы олордоҕо “- диэн ыраах баар убайыгар санаатын тиэрдэрдии " убаай улааттаххына биһигини ылаттаар”- диэн баҕа санаа илдьитин ыыта олордо.
Миитээ түөрт хоноот тэһийбэккэ үөрэх иннинэ эдьиийин айахха Мотурууналаахха тиийдэ. Мотурууна диэн Маайа бииргэ төрөөбүт эдьиийэ алта уонун лаппа ааспыт дьахтар. Улахан киэҥ куоҥ дьиэлээхтэр. Миитээ манна олорон үөрэммитэ иккис кылаастан билигин улахан киһи ахсыска үөрэнэр. Эдьийиниин чайдыы олороннор эдьиийэ " хайа тоом ийэҥ аах хайдах олороллор кэпсээ чэ, кэлэртэн барартан истэбин ээ, быраатыҥ балтыларын хадахтарый “- диэн туоһулаһа олордо. Миитээ арыылаах бэрэскиини сии сии " ээ эдьиий ийэм аах сотору сотору итирэллэр уонна Сүөкүччэ ыппырыган буолбут, сөтөллөн бөҕө буолар, уонна ыскаабы улахан сиэккилэни алдьаппаттар”- диир. Мотурууна онно соһуйан “һээ, ол Сүөкүччэлээх дуо”- диэбитин уол “суох ийэм аҕабыныын охсуһаннар алдьаппаттар Сүөкүччэ инньэ диэбитэ, ээ уонна эдьиий ийэм Сүөкүччэни итирэн баран маһынан охсубута уонна куһаҕан баҕайытык кырыыр өл эҥин диир”- диэн түөрт хонукка туох буолбутун кэпсии олордо. Мотурууна саҥата суох истэн олорон баран " ол туох буолтай ол дьахтар көнө сытыары сымнаҕас буолааччы дии, саатар ити оҕонньор ыалдьан баран да кэлиллибэт ээ саатар, ол кыыс ыалдьан эрдэҕэ, бээ бээ хайдах кыммыт киһиний били оҕолор кэллэхтэринэ бэйэм бара сылдьыыһыбын ээ арааһа”-диэтэ. Мотурууна икки уоллаах кыыһа куоракка үөрэнэллэр да бу уһун өрөбүллэргэ кэлбэтэхтэрэ. Туохха эрэ үлэлиибит диэбиттэрэ. Олорболуу түһэн баран Мотурууна “-чэ аһаан бүттэххинэ маскын хайытан кыстаар тоойуум “-диэн баран дьэ толкуйга түһэн “бээ бээ”- диэт оҕонньоругар кэпсии хоско киирэн хаалла.
Саҥа дьыллааҕы уһун өрөбүл бүтэн үөрэх саҕаланна. Маайа оҕолорун таҥастарын син онон манан бөрөөн ыыталаата. Сону көтүрү таппытын тигэн кээспитэ. Оскуолаҕа оҕолор Сүөкүччэттэн тэйэ тутталлар. Хотон сыттааххын уонна эйигиттэн аппаһыы сыт кэлэр дэһэллэр. Били аһыы сыттаах көөнньөрбө сыта таҥаһыгар иҥпитэ эбии хотон ньиҥсик сыта эбиллэн аҥылыйарын Сүөкүччэ бэйэтэ да ону билэр ээ, ол кынан итини хайдах кынан сүтэриэн толкуйдуур да кыайан быһаарбат. Ийэтэ саатар онно эрэ наадыйбат. Кыыс бүтэн дьиэлээн иһэн итинтэн санаата түһэн эмиэ ааспат арахпат хараҕын уута сүүрбүтүнэн барда. Ол истэҕинэ Балбаара саҥата олбуор анныттан төбөтө быган туран ааһан иһэр Сүөкүччэҕэ “тоойуум Сүөкүччээ кэл эрэ манна, кэл кэл куттаныма”- диэн ыҥыра турар эбит.
Таһынааҕы ыаллара Балбааралаах быраас кыыстара куораттан дьонугар күүлэйдии кэлэн сылдьар. Балбаара онно ити Сүөкүччэни көрдөрүөн баҕарбыта кыыһа кэлиэҕиттэн оҕо ыалдьар быһыылаах ону дьоно итирэртэн ордон көрдөрбөккө оҕону сиэн эрэллэр диэн сотору сотору кэпсиирин иһин кыыһа “ийээ итини тоҕо сотору сотору кэпсиигиний, мин уоппускаҕа сылдьабын ээ, уонна манна бэйэҕит олохтоох быраастааххыт дии”- диэбитин “хайа тоойуум инньэ диэн баара дуо, ити кыысчааны аһынан этэбин ээ,ийэтигэр тахсан хаста да эппитим да истэр аат суох, итириктииртэн ордубаттар, оттон эн кэм быраас киһи көрөн да биэрдэххинэ хайдаҕый оттон”- диэбитин кыыһа олоро түһэн баран “чэ буоллун эрэ, ийэм тылын быһа кыныам дуо ийээ, ол кыыскын ыҥыраар оччоҕо”- диэбитигэр Балбаара үөрэн сибилигин киллэриэхтии өрө эккирии түстэ. Ону көрөн кыыһа күлэ күлэ “ээс ийээ тоҕо омуҥҥунуй налыччы толкуйдаа онтон киллэрээр, ийэм барахсан аһыныгаһыҥ амараҕын киһи иннин ылан тэйэҕин”- дии дии ийэтин кууһан баран сыаллаан ылла. Ол иһин ити чааһы быһа киирэн тахсан кэтэһэн Сүөкүччэ үөрэҕиттэн ааһан иһэрин таба тутта ээ хата.
Сүөкүччэ кэтэмэҕэйдии кэтэмэҕэйдии Балбаараҕа чугаһаан баран таҥаһын көрүннэ. Мааны ыалга, өссө быраас баарыгар бу дьүһүммүнэн киирэбин дуо диэбиттии Балбаараны курустук соҥуччу көрбүтүн Балбаара сэрэйэн охсон “кэл кэл тоойуум, оо оҕом соно үчүгэйин, оруобуна дии, олох куттаныма күнүм дьиэҕэ киириэх, эйигинниин кыыһым кэпсэтиэн баҕарар”- диэбитин кыысчаан “ол тугу кэпсэтэр”- диэбитин Балбаара куотуо диэбиттии кыыһы уҥа илиитинэн кууһан күүлэҕэ үтүрүйэн кээстэ. Ол сылдьан айаҕа хам буолбакка саҥата бөҕө " суох суох көннөрү тоойуум, көрөөрү кынар, кыра сырыттаххына көтөхпүтэ дии ол иһин, чэ киир киир “- диэн дьиэтин аанын аста. Дьиэ иһиттэн киһи эрэ сүргэтэ көтөҕүллүөх ас миинньигэс сыта кыысчаан муннугар саба биэрдэ. Кыысчаан ол сытан туймааран тура түһээт аан боруогун атыылаан аргыый иһирдьэ киирдэ. Тоҕо ырааһай, тоҕо ичигэһэй, тоҕо сырдыгай киһилии ыал дьиэтэ. Сүөкүччэ итинтэн барытыттан соһуйан оһох таһыгар тиийэн саҥата суох турдаҕына Балбаара кэлэн сонун тимэхтэрин сүөрэн сонун устан таҥас ыйыырга ыйаан кээстэ уонна остуолга үтүрүйэн аҕалан баран “оҕом биһикки чайдыахпыт хата”- диэт остуол анныттан өйөнөрө суох олоппоһу соһон таһааран олордон кээстэ.

    Сүөкүччэ Балбаара куппут үүттээх чаайын аргыый сыпсырыйан иһэ олорон биир бэрэскиини ылан килбигийэн умса туттан олорон кэбийэр. Балбаара ону көрөн " көнөтүк туттан олорон аһаа тоойуум, куттаныма манна бары билэттиир дьоннуҥ дии доҕоор “- диэтэ. Итинтэн эрдийэн кыысчаан котоку миинньигэс кэмпиэттэрдээх таас иһит диэкки илиитин уунна. Онтон саала хостон Балбаара кыыһа тахсан кэлбитин атаҕыттан төбөтүгэр дылы өрө көрөн таһаарда итиэннэ уҥа ытыһынан айаҕын саба туттаат сөтөллөн киирэн барда. Бисиэнньэ сии олорон хата оннутугар чачайа сыһан Балбааралааҕы ыксатан ылла. Балбаара кыыһа Кылаара кыысчааны көрөөт “хайыы ийээ бу Сүөкүччэ кыыс дуо “- Сүөкүччэни санныларыттан тутан туран “ээии Сүөкүччэ эбит дии, хайыы син улааппыккын дии, мин Кылаарабын дии өйдүүгүн дуо”- диэбитин кыыс “суох”- диэн төбөтүн быһа илгиһиннэ. Кылаара Сүөкүччэ таһыгар олорон баран ийэтигэр “ийээ чайда кутууй миэхэ кыысчаанныын чайдыам онтон хоско киирэ сылдьыахпыт “- диэтэ. Мааны эдэр кыыстан кэлэр духуу сытан сөбүлээн Сүөкүччэ хайдах эрэ ымсыыра санаата. Олорболуу түһэн баран соччолоох кэпсэтии тахсыбатаҕын иһин Кылаара чайын иһэн бүтэрэн баран “чээрэ Сүөкүччэ биһикки мин хоспор киириэхпит “- диэн баран эппиэт күүппэккэ кыыһы сиэтэн саала хоско киирдилэр. Балбаара соҕотоҕун хаалан остуолун иһиттэрин хомуйа сырытта.
Кылаара кыыһы хоһугар киллэрэн баран “чээрэ Сүөкүччэ кэл манна остуолга, куттаныма доо мин көннөрү иһиллиэм уонна туруккун эрэ көрүөм сөп, бу олоппоско олор эрэ, үрдүгүн уһул уонна ким да суох манна”- диэтэ. Сүөкүччэ остуолу көрбүтэ балыаһаҕа көрөр тэриллэрэ уонна улахан уопсай тэтэрээт, остуол лаампата уруучукалар таас иһиккэ угуллан тураллар. Аадьуо ырбаахылаах маайкатын устаттаан олоппоско чөкө уурталаан кээстэ. Дьарамай ырыган кыысчаан ойоҕосторо көстөн, сиһин уҥуохтара адыгыраан онтуттан сааппыттыы куйа майа туттан тураахтаата. Кылаара кыыс сүрэҕин, тыынарын иһилээн баран эргитэн көхсүн өр иһиллээтэ. Онтон үөһэ тыынан баран “Сүөкүччээ сөтөлүннэххинэ хаан кэлээччи дуо уонна аҕылыыгын дуо тыынарыҥ наһаа ыархан дии”- диэбитин кыыс “эһээ, биирдэ эбит кэлээччи, уонна тымныыга наһаа аҕылыыбын, түүн сөтөллөн баран тыыным хаайтарбыта биирдэ”- диэн дьиэтиспиттии кэпсээтэ. Ону Кылаара “бээрэ өссө иһиллиэм эрэ”- диэн сып сылаас сымнаҕас ытыһынан кыысчаан саннын имэрийдэ. Өр соҕус иһиллээн баран тугу эрэ толкуйдуурдуу уруучукатынан остуолу тоҥсуйан олорболуу түһээт “чэ Сүөкүччээ таҥын”- диэтэ. Онтон аан хоско тахсыбыттарын Балбаара кэтэһэн олорон “хайа”- дии тоһуйда. Кылаара ийэтин диэкки көрөөт кыыс көрбөтүгэр ийэтин буойан тарбаҕын айаҕар аҕалан уоһун чорботто. Балбаара ону өйдүү охсон “ээ оҕом хата көрдөрдө, барыта этэҥҥэ буолуо һыччыый”- диэн баран таҥас ыйыыртан кыысчаан сонун ылан кэттэттэ. Сүөкүччэ бу мааны ыалтан көлүһүөк тулуурдаах дьиэтин диэкки сүүрэн наҥнахаччыйа турда.
Балбааралаах түннүгүнэн көрөн тураннар “ээ котоку бэйэлээх үөрбүт ээ сүүрээхтиир”- диэбитин Кылаара “ээ

ийээ ити мин соммор дылы сон дии мин аҕыйахта эрэ кэппит сонум баар дуо ийээ”- диэбитин ийэтэ “ээ оттон ити эн сонун дии мин биэрбитим тугуй сыыһа дуо тоом”- диэтэ. Кыыһа “ээ суох сөп дии, таах сытыа дуо өссө ампаарга дьааһыкка таҥастар бааллар дии, олору эмиэ биэрээр ийээ”- диэтэ. Ийэтэ “хайа көрдүҥ дуо, кыыс хайдаҕый эт”- диэбитин Кылаарата “һымм дьэ ийээ кыысчаан туруга мөлтөх курдук, тымныйбыт онто тыҥатыгар охсубут, түргэнник көрдөрөн эмтэнииһи курдук көрдүм”- “оо ол иһин сыбыс сыгынньах таһырдьа хоочугуруура аанньа буолуо дуо, көр эрэ тоом манна били хачыгаар таайыҥ ити муннаахтар түүн хотонтон иһэллэрин көрдүм, ити тоҕо түүннэри сылдьаллара буолуой диэбитэ үнүр”-” ону дьонноро итирэннэр , ийэлэрэ сынньаттыыр сурахтааҕа онтон куотан сырахтахтара”- диэбитим. “Бээ бээ тоойуум ону хайдах кынаҕыный балыаһаҕа илдьэҕин дуо”- диэбитин кыыһа “ээс мин илдьиэм дуо ыал оҕотун ийээ дьоно илдьиэхтэрин наада, ээ арба бүгүн маннааҕы балыаһаҕа бара сылдьыахтаахпыт, ээ онно этиэҕим бэйэҕит бырааскытыгар сөп дуо ийээ”- диэн Балбаараны уоскутта. Балбаара кыысчаан муннааҕы ити уодаһыннаах ыарыыттан быыһаабыт курдук сананан сирэйигэр мичээр онно билиннэ. Иһигэр кыыһыгар махтанан “оҕом барахсан быраас ээ кини”-диэн ымманыйа олордо.
Сүөкүччэ үөрэн бөҕө мичээрдээбитинэн дьиэтин аанын аһан иһирдьэ дьылыс кынан хаалла. Хантан итиччэ сэниэлэммитин бэйэтэ да сөхтө. Ийэтэ Маайа оһоҕун иннигэр табаах уобуулаах холуочук олорон ону көрөн “хайаа билээт, бу илээт туох ааттаах буолан илгистэн киирдэ, үөннээх сөтөл буолбутун дуо билээт, дьэ балтылаах бырааккар чугаһаан көрөөр эрэ, иэҥҥин хастыаҕым, тугу тутан киирдиҥ аҕал”- диэн баран сулбу ойон туран Сүөкүччэҕэ Балбаара биэрбит астаах көлүһүөгүн туура тутан ылла. Кыысчаан ытаан хараҕын уутунан суунаат хоһугар сүүрдэ. Оронугар тиийэн сыттыгар умса түһэн баран уйа хайа суох ытыы ытыы сөтөллөн хахсайа сытта.
Маайа көлүһүөк иһиттэн биир бэрэскиини таһааран иҥсэлээхтик уобалыы турдаҕына таһырдьаттан Сөдүөттээх Уйбаан киирдилэр. Соннорун сиэҕиттэн хас да бытыылканы таһааран остуолга уурталаан бараннар астаах көлүһүөгү өҥөҥнөөбүтүнэн бардылар. Биирдии бэрэскиини ылбыттарын кэннэ Маайа ылан көлүһүөгү ыскаап быарыгар бырахта итигэннэ “чэ,оҕонньор кутаттаа эрэ утатан олоробун”- диэн үрүүмпэлэрин чугаһаталаата. Арыгы тыаһа таас иһиккэ халлыгыраата. Дьэ эмиэ саҕаланнаҕа ити, оҕо эрэ майыыр эрэ , арыгы эрэ баар буоллун диэбиттии таас иһиттэри охсуһуннарар тыас лыҥкыныы түстэ.
Уйбаанчыктаан Биэрискэ оскуолаларыттан аһаары дьиэлэригэр сүүрэн кэлбиттэрэ айдаан куйдаан тиэргэнтэн иһилиннэ. Оҕолор эрэйдээхтэр сырайдарын куһаҕаннык туттаат аччыктарын да умнан кээстилэр. “Ханна барабыт”- диэт Уйбаанчык балтын кууһан баран күүлэ эркинигэр өйөнөн турда. Онтон балтын суумкатын кытта бээтин суумкатын ылан уу кутар кураанах буочукуга угаттаан баран балтыгар кэлэн “чэ киириэх”- диэн синигэр түһэн аан диэкки атыллаата. Тыаһа суох сыбдыһан хосторугар киирбиттэрэ эдьиийдэрэ умса түһэн баран ытаан ыгыста сытар эбит. Оҕолор иккиэн эдьиийдэрин кууһан түстүлэр"эдьиий эдьиий ытаамарыый”- диэн ааттаһан бардылар. Сүөкүччэ арыый уоскуйан тохтоон оҕолорун кууһаттаан олордо. Онтон быраатыгар “Уйбаанчыык итиннэ ханна эрэ көлүһүөк баар, от күөҕэ өҥнөөх биллэрбэккэ ону уоран киллэриий Балбаара биэрбитэ баарыын”- диэбитигэр Уйбаанчык улахан киһилии туттан үөр итирик олорор аан хоһун диэкки хорсуннук атыылаан ааһан хаалла. Ыскаап быарыгар сытар көлүһүөгү тыаһаппакка ылаат төттөрү тэбиннэ. Саала хос оһоҕун кэннигэр олороннор аччык оҕолор бэрэскии сии олордулар.
Маайа сордоох “хотуоаай кэл эрэ бэртэх”- диэн хаһыытаан баран турар кыаҕыттан тахсан олоппоһуттан сууллан күрүлээн түстэ ону кытта чааскылар үлтү түһэр тыастара иһилиннэ. Нэһиилэ орулуу орулуу устунан соннук утуйбутунан барда. Онтон Сөдүөт онтон мантан тутуһан киирэн оронугар оҕунна. Уйбаан туран тахсар тыаһа иһиллээт дьиэ иһэ чуумпуран хаалла. Уонна турбаттарын оҕолор муннаахтар билэллэр. Дьэ оһохторун кэнниттэн тахсаннар соннорун эҥин устаннар ороннорун үөһэ чөмөхтөөн кээстилэр. Сүөкүччэ ийэтин оронуттан суорҕанын ылан харааччы итирэн утуйа сытар ийэтин сабан кээстэ. Оо муҥнааҕым ийэтин харыстыыр ээ оҕом сыысчаана оттон кинини тоҕо ким да харыстаабатый. Онтон дэлби сөтөллөн баран тыына бобуллан охто сыһа сыһа чуут оронугар тиийэн сытынан кээстэ. Балтылаах быраата “эдьиий хайдах буоллуҥ, оттон биһиги хайыыбытый эдьиий”- дэһэ дэһэ ытаһан киирэн бардылар. “Төбөм ыалдьар дии”- дии дии Сүөкүччэ “сыта түһүөм оччоҕо ааһыаҕа”- диэн баран улаҕаа хайыһан ытыырын биллэрбэккэ саҥата суох ытаан хараҕын уута сүүрэ сытта. Бырааттаах балта эмиэ эдьиийдэрин икки өртүгэр сытынан кээстилэр. Дьиэ иһигэр бүтэй чуумпу бүрүүкээтэ.

    Бүгүҥҥү бүтэй маҕан күн биһиги дьиэбитигэр сарсыардаттан итирик дьон аамайынан саҕаланна. Уйбаанчыктаах Биэрискэ эдьиийдэрин таһыгар истээх таҥастыын олороллор. Сүөкүччэ кыысчаан төбөм ыалдьар диэн эмиэ истээх сонун уһулбакка сытаахтыыр. Дьонноро киэһэннэн дьэ өйдөммүт турукка кэлэннэр ас да астаммаккалар уот да оттумаккалар испит арыыларыгар баттатаннар айалыы айалыылар оронноругар өөкөҥнөстулэр. Бүгүн Маайа үлэтигэр барбата сарсыарда эрэ сыыһа халты баран кэлбитэ. Дьэ хайа муҥ буолтара биллибэт . Бу син уһун хотоҥҥо икки дайаарка үлэлиир . Маайа уонна Мааппа диэн эмиэ кини саастыыта дьахтар иккиэн сүүрбэ биэстии ынахтаахтар уонна биирдии атыыр оҕустаахтар. Маайалаах онно эбии кэтэх икки ынахтара уонна быйылгы икки борооскулара холбуу тураллар. Таһырдьа буочукуларга көөнньөрбөҕө анаан оргутуллубут уулар сойоннор үрдүлэрэ чарчыйан тоҥон эрэллэр. Хотонтон Мааппа тахсан Маайаҕа мөҕүттэ мөҕүттэ үс буочукулаах уулары биэдэрэннэн баһан хаарга тоҕута ыһаттаан кээстэ. Киирэн Маайа сүөһүлэригэр баахтаах хорукумуорумтан биирдии миискэни иннилэригэр баар хоруудаҕа кутуталаан баран бэйэтэ үлэлиир сирин диэкки бара турда . Сүөһүлэр муннаахтар бурдук сиэн тилигирэһэ хааллылар. Сотору Мааппа бүтэн тахсар тыаһа иһиллээтин кытта хотон уота хатанан хаалла. Арай муус түннүктэр ыйдаҥаран барбах туналыһан көһүннүлэр. Сүөһүлэр бурдуктарын бүтэрэн уонна аһаан бүппүттэрин билэн сытан муннуларын тыаһа “буус”- кынан хотон иһэ чуумпурбутунан барда.
Маайа нэһиилэ оронугар кэлэн “айуу айа даа, тоом Сүөкүччээ оһохторгун оттулаар эрдэ”- диэн баран лип сытынан кээстэ. Сөдүөт эмиэ улаҕаа хайыһан сытан сөтөллө сөтөллө суорҕанын бүрүнэн утуйбутунан барда. Оҕолор тураннар оһохтор кэннилэригэр кыстанан турар кураанах мастартан Уйбаанчык эдьиийигэр аҕалан биэрэрин Сүөкүччэ ыалдьан нэһиилэ олорон оһоххо угаттаан баран ходуоҥка уган умаппытыгар кураанах мас барахсан умайан таһырҕаабытынан барда. Саала хосторун оһоҕун эмиэ оттон баран Сүөкүччэ сүрэҕэ өлөхсүйэн суунарга кэлэн өҕүйэ өҕүйэ дэлби хотуолаан баран " айуу ийээ”- диэт турар сиригэр олоро кэлэн түстэ. Уйбаанчыктаах Биэрискэ куттананнар “Сүөкүччээ эдьиий хайдах буоллуҥ “- дэспитинэн”- сүүрэн кэлэннэр эдьийдэрин икки өттүттэн оккумалларыттан тардыаластылар. Кыысчаан кутталлараттан ытаһа турар балтылаах быраатын диэкки “абырааҥ дуу”- диэбиттии уу хаар баспыт харахтарынан көрөн баран “уоаай сүрэҕим тэбэр дии, дьыбааҥҥа барыам”- диэт туран үнүөхтүү сатаата. Оҕолор эдьиийдэрин өйөөн дьыбааҥҥа аҕаллылар уонна Уйбаанчык чааскыга тымныы уу аҕалан биэрэ биэрэ “уута иһиий эдьиий”- диэн ааттаһан барда.Сүөкүччэ балтыгар “Биэрискээ ороммуттан сыттыкпын аҕал эрэ, сыта түһүөм”- диэн баран кыратык уу истэ уонна “ыччуу, төбө тоҥно, эһиги дьиэҕитин эҥин хабааҥ, таас бөҕө дии сэрэнээриҥ, остуолгутун”- диэн баран ситэ саҥарбакка сытынан кээстэ. Ээ муҥнааҕым сыыһа быраҕыллыбыт хаппыт тирии курдук буолаахтаан эргэ дьүдьэх дьыбаанна хопполлон сыттаҕыан.
Ыаллара Балбааралаах киэһээҥҥи астарын эмээхсин астаан тиритэ хорута сылдьар. Аҕалара оһох иннигэр кыра олоппоско олорон табахтыыр. Ол сылдьан Балбаара саҥата “ыалларбыт оһохторо буруолаабыт, тыыннаахтар эбит , оҕолор бүгүн таһырдьа биллибэтилэр ээ оҕонньоор”- диэбитин оҕонньоро " туох билиэй бу тымныыга оттоллор буоллаҕа, Сөдүөт сарсыарда үс бытыыкканы ылан тахсыбыта лааппы иэс биэрэр эбит дьэ”- ону Балбаара “ээ баҕайы оттон арыгытын үөнэ хороҥноон дэлэ ньымаатбыта биллибэт, тылын ууһун киллэрбитэ буолуо ээ дьэ”- диэн оһох тула кэлэ бара сырытта Балбаара.“Ити оҕолоро тугу аһаан сиэн хоноохтууллара буолла”-дии дии күөһүн кэлэн буккуйда. Онтон дьиэ аана аһыллан кыыстара Кылаара киирэн хоһугар ааста. “Ии хата оҕобут кэллэ, сотору мииммитин иһиэхпит оҕонньоор”-“айаа, күнү быһа тэпсэҥнээн атаҕым ыарыыта бэргээтэ тур эрэ олоппоһу аҕар аны мин тобукпун угуттуом оһоҕун айаҕын аһан кээс”- диэбитинэн кыра олоппоско олорунан кээстэ. Кылаара хостон тахсан суунарга илиитин сууна турдаҕына ийэтэ “хайа тоом били баарыҥҥыны эттиҥ дуо”-“аһээ ийээ эппитим ээ, ону оттон көрөллөр ини, мин сарсын барабын совхоз массыыната ылыах буолта”- диэбитигэр Балбаара “бэлиэр дуо”- эрэ диэтэ. Тугу эрэ толкууйдуурдуу саҥата суох олорболуу түһэн баран " чэ бээ,санаам буолбата таһаараа ыалга тахса сылдьыыһыбын, киирдэхпинэ мииммитин иһиэхпит остуолгун тарда тураар тоом”- диэт таҥнан тилир кынан хаалла. Кылаара ийэтин кэнниттэн батыһыннара көрөөт “оо дьэ ийээ атын ыал олоҕор бааһыма эрэ, бэйэлэрэ төбөлөөх дьоннор дии”- диэбитин истэ

да барбата.
Оҕолор дьиэлэрин харбаан, остуолларын хомуйан түбүгүрэ сырыттахтарына Балбаара көтөн түстэ. Дьиэни эргиччи көрөөт “хайа оҕолоор дьоҥҥут”- диэбитин Уйбаанчык “утуйа сыталлар”- диэтэ. Балбаара кими эрэ көрдүүрдүү хараҕа сүүрэлээт дьыбааҥҥа токуллан сытар Сүөкүччэни дьэ көрөн сүүрэн баһаххаччыйан кэлэн “хайа тоойуум хайдах буоллуҥ, тоҕо турбаккын”- диэбитинэн кыысчааҥҥа төҥкөйда. Кыысчаан нэһиилэ “эбээн мин”- эрэ диэт өйүн сүтэрэн хараҕын симэн кээстэ. Балбаара “оо айыым таҥарам, бу муҥнааҕыа, иэдээн да буолар эбит”- диэт биир сиргэ тэпсэҥнии түһэн баран ыксал муҥунан төттөрү дьөгдьөрүс кынан хаалла”- оҕолор эдьиийдэригэр кэлэннэр ытаһан сыҥырҕаһан бардылар. Уйбаанчык хоско ийэтигэр сүүрэн киирэн “ийээ, ийээ турууй Сүөкүччэ хайдах эрэ буолла ийээ”- диэбитигэр өссө да арыгыта ааһа илик Маайа " ол хайдах буолла”- дии дии туран үнүөхтээтэ. Нэһиилэ кыыһыгар кэлэн баран дьэ өйдөнөн кыыһын таһыгар тобуктуу тустэ уонна " һыччыый хайдах буоллуҥ көрүүй күнүүм”- диэн баран кыыһын көтөҕөн ылла. “Абаккаам, сорум эбит оҕолоор абаккаам абам”- дии дии бабыгырыы олордо.
Балбаара тыын быһаҕаһынан тыынан дьиэтин ортотугар биирдэ баар буола түһээт “ылыый тоом Кылаараа иэдээн, кыысчаан өйүн сүтэрэр сытар, чэйиий тахсыах, оҕонньоор ыл түргэнник бырааска бар, миини кэлин да иһиэхпит”- барытын биир тыынынан кутан баран эппэҥнии турда. Кылаара тутан турар тэриэккэтин муостаҕа мүччү тутан кээспитэ үлтүрүйэр курууппалыы барда " уой дыы ийээ сибилигин”- диэт хоһугар сүүрдэ. Хоһуттан олбу туттар тэриллээх кыһыл кириэстээх суумкатын туппутунан сонун бүрүнээт ийэтиниин сүүрэр хаамар икки ардынан Маайалаахха сүүрдүлэр. Саҥа тахсан эрэр бүтэн эрэр ый хайа бу туох сүүрүүтэ көтүүтэ буолла диэбиттии кыһалҕата суох аҥаара эрэ хаалан турар. Кылааралаах киирэннэр кыысчааҥҥа бастакы көмөнү тиэтэйэн саайара оҥоро сырыттылар. Кыысчаан эрэйдээх тыыннаах буолар туһугар сытаахтыыр. Кини олоҕо билигин биир тыһы кылынан хаамар, сыыһа үктэнэн аад айаҕар эрэ түһүмэ дуу дииргэ эрэ тийиллэр. Кылаара кыысчаан аттыттан арахпакка мөхсө сырытта. Быраас киһи бары көмөнү барытын оҥорон баран “һуу”-диэт кыысчаан илиитин тутан олордо. Чаас курдугунан Сүөкүччэ арыый өйүн булла да өр буолбакка туймааран баран иһэр. “Ийээ”- диэн биир эрэ тылы таһааран баран эмиэ өйүн сүтэрэн кээстэ. Сөдүөт таһырдьаттан киирээт “билигин быраас кэлиэ”- диэн баран манна буруйун билинэн саҥата суох оһоххо өйөнөн турда. Маайа эмиэ буруйун билинэн ытыы ытыы оҕотун атаҕар бүк түһэн олордо. Балбаара бу иэдээҥҥэ эбии буолламый дии санаат саҥата суох дьиэтигэр таҕыста. Оо бу кэмҥэ Кылаара суоҕа буоллар хайа иэдээн буолуо биллибэт . Таһырдьаттан маҕан халааттаах сиэстэрэни кытта быраас киирдилэр. Кылааралыын кэпсэтэн туох оҥоһуллуохтааҕын быһаарыстылар. Кыыһы көрдүлэр иһиттилэр уонна түргэнник балыаһаҕа илдьэргэ дэһээт Сүөкүччэни суорҕаҥҥа суулаан наһыылканнан илтилэр. Маайа таҥнан эмиэ барыста. Кылаараны быраас көмө наада барыс диэн эмиэ илдьэ бардылар. Балыаһаҕа тиийэннэр кыыска систиэмэ биэрэ сылдьаннар санрейс наада түргэнник кыысчаан туруга хас мүнүүтэ, чаас аайы ыараан өйүгэр киирбэккэ сытта. Түүн ортото дэриэбинэни үрдүнэн бэртилиэт эргийээт балыаһа таһыгар түһэн баран сонно өрө көтөн тахсан тус соҕуруу диэкки көтөн күпсүйэ турда. Маайа кыыһын илиитин оҕотун тутан баран ытыы ытыы аттыгар олорон барсан истэ. Оҕочоонум барахсан Сүөкүччээ этэҥҥэ үтүөр дуу, эн олоҕун иннигэр элбэх үчүгэйдэр күүтэллэр Үрүҥ Аар Айыылар Иэйиэхсит Хотун Сүөкүччэ тыынын өллөйдөөн, өрө көтөҕөн таһаарыҥ диэн көрдөстөхпүт буоллун.
Сүөкүччэ барыаҕыттан дьиэ иһэ иччитэхсийэн, бэл күлүгүрбүккэ дылы. Арай күнүс Уйбаанчыктаах Биэрискэ киирдэхтэринэ арыый сэргэхсийэн түһэн ылар. Ийэлэрэ Маайа эмиэ суох кыыһын кытта барсыбыта. Оҕолор эмиэ уруккуларын курдук үөрбэт көппөт буолбуттар. Кинилэри туох эрэ ыархан күүс ыга баттыырга дылы. Арай түүн төһөөн эдьийдэрин кытта сибэккиилээх хонуу устун сүүрэллэр ол иһэннэр Сүөкүччэ салгыҥҥа уйдаран көтө турарын “эдьиий”- диэбитинэн Уйбаанчык түүн уһуктан эдьийин ахтан ытыыр буолан хаалбыт.

    Бүгүҥҥү киэһээҥҥи сүпсүлгэн арыый намыраан, икки дьиэнэн арыый уоскуйдулар. Сөдүөт дьэ өйүн булан уоллаах кыыһын чайдата олорор. Оҕолор эдьиийдэрэ тастарыгар суоҕуттан курус санааҕа баттатан истэригэр ас да киирбэтэ. Сөдүөт да аһыыр санаата суох чааскылаах чайын сургуччу көрөн баран саҥата суох олорор. Дьиэ иһэ чуумпуран лүҥкүрэн турар арай чайдыыр остуол үрдүгэр ыйынан турар чаһыы тыаһа “чык чык”- кынара иһиллэр. Сөдүөт туран

оһохторун буккуйталаан баран күрүүкэтин аан хос оһоҕун чанчыгар тордуогуттан өрө иилэн баран “чэ,чаһыы ыраатта ороҥҥутун оҥостон утуйуҥ, мин оһохторторбун кэтэһиэм, төлөннөөх курдуктар”- диэбитигэр Уйбаанчыктаах Биэрискэ тураннар хосторугар киирдилэр. Сөдүөт сарсын үлэтин күнэ, ийэлэрин үлэтин киһи булан солбуйтарбыттара.
Балбааралаах эмиэ саҥа чу кынан олороллор. Кинилэр да бу быһылаантан долгуйаннар барбах аһыы түстүлэр. Арай Балбаара тахсыбатах буоллун туох иэдээн буолуо биллибэт уонна кыыһа Кылаара хата уоба кэлэн кыысчаан муҥнаахха түргэнник бастакы көмөнү оҥорон абыраабыта. Оҕонньор бырааска тыллыы сүүрбүтүгэр аҕылаан сөтөллөр хахсайа олорор. Онуоха кыыһа " хайа аҕаа эмискэ хамсанан аҕылаабыккын дии”- дии дии аҕатын холугар окуол биэрэн баран " арыый буолар инигин”- диэтэ уонна “Сарсын эрдэ барабын этэ дии ийээ, онтубун мантыбын бэлэмнэниэ этим”- диэтэ. Балбаара ону " өстүбэһи оннук этэ, ээ кыра эт,аҕыйах балык, арыы бэлэмнээн турабын”- диэбитин кыыһа “ээ элбэҕи соспоппун ийээ кыра суумкабын кытта көлүһүөккэ да сөп”- диэтэ. Балбаара остуолун баһыгар чайдаах чааскытын тутан олорон “бээрэ тоойуум Кылараа баҕар Сүөкүччэ кыысчаан эн үлэлиир балыаһаҕар тиийиэ, оччоҕо тоойуум кыысчааҥҥа таҥаһыгар сабыгар көмөлөһөөр итигэннэ аста үөллэ илдьэн биэрэр буолаар, баҕар диэн этэбин ити”- Кылаарата ону “сөп сөп ийээ Ньурбалар онно ыыттахтарына арааһа биһиги балыаһабытыгар тиийэрэ буолуо”- диэтэ. Эмээхсин ыскааптан таҥас көлүһүөгүн ылан баран биэнсийэтиттэн мунньубутун таһааран “ылаҕын дуо тоойуум кыыска таҥас сап ыларгар эбии кыныаҥ этэ һэ һэ биэнсийэттэн мунньубутум”- диэбитин кыыһа “ээс суох ийээ бэйэм хамнаһым сөп”- “хата ити уоллаах кыыска атахтарыгар туохтан эрэ ылан биэртэлээр бэйэҥ”- диэтэ. Чаһыы ол ыккардыгар ыраатан утуйар хосторугар тарҕастылар. Оҕонньордоох эмээхсин ботур итир кэпсэтэ сытаннар сотору утуйан муннулара сыыгынаата. Кырдьаҕас дьон бу сүпсүлгэҥҥэ сылайдахтара. Кылаара ыала кыысчаан ыархан олоҕун саныы сытан эмиэ утуйан хаалла.
Сүөкүччэ кыысчааны Ньурбаҕа хоннороот Сарсыныгар санрейс бэртилиэтинэн куораттаттылар. Кыысчаан күүстээх окуоллары ылан өйүн була була сүтэн хаалан өлөр өлүү хара дьайыныын күөн көрсөн олоҕун туһугар охсуһа сытта. Ийэтэ Маайаны илдьибэтилэр, дьахтар икки хараҕын уутугар суунан ырааҕынан аймаҕар таҕыста. Онтон хонон тураат нэдиэлэҕэ иккитэ көтөр сөмөлүөккэ буорга киирэн дьэ бу халлаан үрдүк мэҥэтинэн көтөн дьиэтигэр баран иһэр.
Кыһыҥҥы ыйдар бүтэннэр сааскы сайар кэм кэлэн бу үчүгэйгэ бу дьоллоох кэмҥэ оҕолуун улаханныын бары сүргэлэрэ көтөҕүллэн оҕо аймах таһырдьаттан арахпат күннэрэ буоллулар. Уопсай хотон кыбыытыгар туллук үөрэ көтөн кылбаҥнаһаллар. Оскуола оҕотун күргүөмнээх саҥата иһиллэр, хотон үрдүн хаарын түһэрэн айдаан куйдаан бөҕөтө.
Бу кэмҥэ Дьокуускай улахан балыаһатын үһүс этээһиттэн Сүөкүччэ кыысчаан таһырдьаны одуулуур. Ээии оҕом барахсан эриһэн турбуккун дии. Бар дьонуҥ эйиэхэ эппит үтүө тыллара эн куккун өллөйдөөн ыллахтара, өрө үтэн күҥҥэ таһаардахтара ээ. Сүөкүччэ билигин даа туруга мөлтөх өкчөччү таттаран хаалаахтаабыт . Тыҥа ыархан эппэрээһийэтин саҥардыы этэҥҥэ туораабыта. Быраас кыыс Кылаара кэтэбилигэр сылдьар. Билэр киһитэ баар буолан куруук Кылаара кэлэрин кэтэһэн таас дьиэ түннүгүн холуодатыгар олорор. Кылаара ханан кэлэрин билэр иһэрин көрдөҕүнэ үөрэн муҥнанар. Дьиэтин дьонун ахтан кинилэр тустарынан сонуну быраас Кылаара аҕалар. Сүөкүччэни баһыттан атаҕар дылы саҥа таҥаһы кэтэрдибитэ. Күннэтэ араас аһы аҕалан аһата сатыыр. Кылаара үлэтин күнүгэр кыысчаан күлэн үөрэн мичилийэр, быраас хоһуттан арахпат. “Сүөкүччээ ийэҥ аах олороллор кэмнэринэн, быраатаах балтыҥ үөрэнэ сылдьаллар. Эйиэхэ улахан да улахан эҕэрдэ ыыталлар, түргэнник үтүөрэн кэл дииллэр”- диэн баран “онон түргэнник үтүөрэн барыаххын баҕарар буоллаххына Сүөкүччээ дьэлби тото аһыахтааххын”- диэн баран суумкатыттан араас аһы таһааран “чэ, иккиэн аһыахха онтон киэһээҥҥи окуол,ыарыһахтары көрүү буолуо”- диэтэ. Кыыс аһыы олорон “Мин үөрэнэн бүттэхпинэ эн курдук быраас буолуом”- диэбитин Кылаара “ээ бэрт дии, манна миэхэ олорон үөрэниэҥ, мантан чугас медучилище баар онно үөрэниэн,чэ аһаа”- “Мин ыалдьааччыларга бардым”- диэт айаҕын толору баахыла сии сии хоһуттан таҕыста. Сүөкүччэ эттээх салааты сөбүлүүр саллааттаах таас иһити кууһан олорон тото сиэтэ уонна туран иһитин хомуйда. Кылаара соно ыйанан турарын кууһан баран сонтон наһаа үчүгэй духуу сыта кэлэрин дуоһуйа сыттаата. Киэһэ утуйуон иннинэ быраас хоһугар кэлэр ааны аргыый сэгэтэн киирбэккэ Кылаараттан ыйытардыы көрөн турда ону Кылаара көрөн “тугуй Сүөкүччээ тугу ыйытаары кынаҕыный этиий уонна утуйар кэм кэллэ дии ыйыт чэ”- диэбитигэр кыыс “оттон, оттон ийэлээх аҕам урукку курдук иһэллэр дуо, Уйбаанчыктаах Биэрискэ ытаһа сылдьаллара буолуо дии, Мин түргэнник барыахпын баҕарабын дьиэбэр”- диэбитин Кылаара кыыс төбөтүн имэрийэн имэрийэ “чэ бэйи тохтоон, эн өссө да эмтэниэххин наада, мин ону ийэбиттэн ыйытыаҕым сөп, эн хоскор баран ороҥҥор сыт, сотору окуолгун биэрэ тиийэм”- диэн уоскутан ыытта. Кыһалҕа үөһэ кыһалҕа, кыыс санаата түһэн бэргээн хаалыа диэн Кылаара кырдьыгы кыайан эппэтэ. Кыыс быйыл ахсыс кылааһы бүтэриэхтээх этэ да үөрэммэтэҕэ үһүс ыйын ааһан эрэр.
Маайалаах Сөдүөт кыыстара балыаһаҕа киирбитигэр олохтоох бырааска арыгыларын эмтэппиттэрэ. Ону да олохтоох сэбиэт уонна дьахталлар түмсүүлэрин модьуйуутунан барбыттара . Ый курдук испэккэ ыал ыал курдук олоро түһээт син биир арыгыларын испиттэрэ. Оҕолоро Уйбаанчыктаах Биэрискэ харахтарын уутун сүүрдэр элбэх киэһэлэр бииртэн биир солбуллан ааһан испиттэрэ. Ыаллара Балбаара кыыһын кытары сибээстэһэр онон Кылаара барытын истэн билэн сылдьар. Маайа итирдэҕинэ аны уоллаах кыыһын үрдүгэр түһэр идэлэннэ. Ол быыһыгар оҕонньорун Сөдүөтү тугу туппутунан охсон сырай харах кынар. Оҕолор ол аймалҕаҥҥа аһыыр сиир кэлиэ дуо үксүн таһырдьа куотаахтыыллар. Маайа манна сүох кыыһын кыраан таныйан баран итирэн оронугар охтор. Дьиэ чуумпурдаҕына дэлби тоҥмут оҕолор киирэн оһохторун төрдүгэр хонон олороннор эдьиийдэрин ахтан суохтаан көмүскэтэллэрэ эрэ харахтарын уута буолан хоноохтууллара элбээтэ. Сороҕор Балбаара киирэн оҕолору илдьэттии тахсан аһаталыыр оҕолор аһыннарбыттыы оҥой соҥой көрө көрөллөр сылааска ичигэскэ тартаран олордохторуна Балбаара аргыый “чэ тоҕойдоруом дьоҥҥут утуйдахтара дии, чаһыы ыраатта, дьиэҕитигэр тахсаахтааҥ, мин аарааҥҥа дылы тахсыһыам”- диэн оҕолору олбуордарыгар аҕалтаан баран дьиэҕэ киирбиттэрин кэннэ төннөөччү. Иһигэр “ээ эрэйдээхтэрим , эдьиийгит хойут кэлэрэ буолуо ээ, ол кини даа кэлэн эмиэ сору муҥу көрөртөн орпото буолуо, оҕуотта ыарыһах сордоох эбии бэргиэ манна”- дии дии дьиэтигэр киирэн аанын ыга тардан баран хатаан халыр кыннаран кээстэ. Оҕонньоро былыр утуйан ырааппыт эбит. Тыаһа ыма суох оронугар сытаат кыыһыныын сарсын кэпсэтиэхтээҕин саныы сытан утуйан мунна сыыгынаан барда.

    Ойон тахсар күҥҥэ,
Эрэл кыымын салҕыаҕыҥ,
Олох туһугар охсуһар,
Оҕобут дьолун түстүөҕүҥ.

Куорат сааскы ылааҥы күннэрэ буоланнар уулуссаҕа аалыҥнас киһи, эҥин араас тиэхиникэ биир кэм субуллан ньирилээн ньиргийэн олорор. Сүөкүччэ киэһээҥҥи араас уотунан күлүмүрдүүр куорат кэрэ көстүүтүн сонургуу астына одуулуур. Кини куораты бу таас балыаһа үһүс этээһиттэн эрэ көрөр. Кылаара үтүөрдэҕинэ куораты көрдөрүөх буолтун саныы саныы балыаһа ыраас таҥастаах оронугар суорҕанын саптаҥ сытан ыраах баар дьиэтин дьонун ахтан баҕар төһөөн көрүөҕүм дии саныыр. Быраас киирэн окуол биэрэн баран “чэ,утуй Сүөкүччээ, үчүгэй түүлү түһээр”- диэн баран эргиллэн тахсан эрдэҕинэ кыысчаан “эдьиий Кылаараа мин үтүөрүөм дии, мин өлүөм суоҕа буотта”- диэбитигэр Кылаара эмискэ эргиллээт “хайа кэбиһиий инньэ диэмэниий күнүм, үтүөрүөҥ дии куораты көрүөҥ эҥин, куһаҕаны санаама үчүгэйи санаа сөп, чэ утуй “- диэн баран кыыс ууламмыт хараҕын аргыый болотуогунан соттон баран эргиллэн атын ыарыһахтары көрө сүүрдэ. Тахсан иһэн аан таһыгар баар уот хатыырын баттаан “чыс”- кынаран кээстэ ааны сэгэччи хаалларан атаҕын тыаһа тоһугуруу турда. Сүөкүччэ Кылаара атаҕын тыаһын иһиллии сытан нухарыйан утуйбутунан барда. Түүн ортото кыыс кытаанахтык сөтөллөбүтүн истэн Кылаара палата уотун ааспыта кыысчаан айаҕыттан хаана кэлэн тыынын ыла сатаан мөхсө сытарын көрөөт “сүүрэн кэлэн төбөтүн төҥкөтөн айаҕыттан бөлүөхсүбүт хааны түһэрэ сатаата. Онтон көрүдүөргэ сүүрэн тахсан “сиэстэрээ түргэнник хатаалканы аҕала оҕус, түргэнник”- диэ хаһыытаат балаатаҕа төттөрү киирэн хаалла. Түүҥҥү уу чуумпуну эмискэ аймаан балыаһа иһэ биирдэ түллэх кынардыы кэлии барыы, сүүрүү көтүү буолан ньиргийэ түстэ. Кыысчаан эрэйдээҕи хатаалкаҕа уураннар эппэрээһийэ хоһугар илтилэр. Сүөкүччэ эрэйдээх хаана тоҕо баран айаҕынан тохтоло суох сүүрэр. Эппэрээһийэтэ көтүллэн хаана тоҕо түһэн кыысчаан өйүн сүтэрэн түлэс балас баран хаалла. Ханныы эрэ ыраах түһэ турда. Кылаара кыыһы “Сүөкүччээ тарбахпын көр Сүөкүччээ”- хантан эрэ ыраахтан кинини ыҥыралларын көрө сатаан баран “ийээ”- диэт сүтэн хаалла. Кыыс тула быраастар мөхсөллөр, хас да чаастаах ыархан эппэрээһийэни кыыска иккиһин оҥороллор. Сүрэҕин тэбиитэ, тыынара эҥин барыта аппараакка холбонон сытар,муннугар салгын биэрэн турбалар угуллубуттар, кыыс тыыннаах буолара ыйааһын бэскиитигэр уурулунна. Кыыс этэ

сиинэ барыта аппарааттарга холбонон сытар. Тымырынан хаан куталлар. Кылаара эмиэ ытыы ытыы кыыс аттыттан арахпакка кэтиир маныыр.
Оо олох олох барахсан кыысчаан олоҕор эн тоҕо ыараатыҥ, саҥаттан саҥа харгыстары оҥорон. Кыысчаан сиргэ түспүт ыйааҕа ыархан да буолар эбит. Биитэр ийэтин эппит кырыыһа ситэн сиэн эрдэҕэ дуу. Өрүһүн өрүһүн эрэ кыысчааныам, күн айыы иччилэрэ көмүскээҥ дуу оҕобут сыысчаанын.
Кылаара балыаһа төлөппүөнүнэн ийэтигэр Балбаараҕа эрийэр. Балбаара кэлэн " эмиэ хайалара эрийдэҕэй”- дии дии туруупканы ылан иһиллээт кыыһын ыксаабыт саҥатын истээт “хайа тоойуум туох буоллуҥ, аҕылаан түһэҥҥин”- диэбитин “ийээ кыыс иккиһин эппэрээһийэҕэ киирдэ, өйүгэр кэлэ илик, хаана барбыт, түргэнник ийэтэ кэлииһи, тахсан эт ийээ, мин ыксыыбын, кыыһы маныыбын, чэ Кытаат ийээ”- диэн биир тыынынан кутан кээһээтин кытта төлөппүөн арахсан хаалла. Балбаара " оо бабат эбит оҕолоор ол оҕо киһи буоларын ааһаахтаатаҕа”- диэт таҥнан хачыгырайбытынан барда оҕонньоро эмээхсинэ айманар саҥатын истэн “хайа эмээхсин эмиэ туох буолла”- диэбитинэн хостон тахсан турдаҕына Балбаара “оҕонньоор кыыспыт эрийдэ, били таһаараа ыалбыт кыыстара”- диэн этэн эрдэҕинэ оҕонньор быһа түһэн “өлбүт дуо”- диэбитин “аньыы, күтүр өстөөх тылын, өлүө дуо хаана баран иккиһин эппэрээһийэҕэ киирбит, туруга ыархан, ийэтэ кэлэ оҕустун “- диэтэ дии.” Бээ, онно тахсыам, оһоххун бэйэҥ сабаар”- диэн баран тилир кынан хаалла. Оҕонньор оһоҕун диэкки алтахтаан иһэн " оо, ол оҕо эрэйдээх эрэйи көрдөҕүөн, туох айыытын оҥорон маннык муҥҥа ыллардаҕай”- диэн бэйэтэ бэйэтигэр ботугураат табааҕын ылан оһоҕун иннигэр олорунан кээстэ. Күрүүкэннэн өссө да сөҕүрүйэ илик уоттаах чохтору бэтэрээ тардан баран ыскаап быарыттан арыылаах иһити ылан обургу соҕус арыыны ылан уоттаах чоххо уурда арыы сырдьыгынаан буруолаан барда табааҕыттан биир бөппүрүөскэни ылан илдьи тутан баран чоҕор ыһа ыһа “тойон эһэм, бырдьа бытык, Хатан Тэмиэрийэ , көмөр суорҕан эһэкээниэм оҕобүт Сүөкүччэ кыысчаан үрүҥ тыынын өрө көтүтэн таһаарарга күүс көмө буолуҥ диэн көрдөстөҕүм буоллун, тойон эһэм аһаа сиэ сымнаан,үтүө санааҕын туһаай дуу”- диэн баран чоҕун көрөн олорон табааҕын хойуу буруотүн үрэ унаарда олордо.
Көрдөспүт тылын көй салгыҥҥа уйдаран кыысчааҥҥа көмөлөстүн, Тойон эһэбит сылаас тыына илгийдин, көтөр кынат көҥүл алгыһа тиийдин.
Маайа үлэтиттэн кэлэн оҕолоругар күнүскү эбиэттэрин астыы турар . Сөдүөт кэлэ илик. Икки күн итириктээр өлө сыстылар . Хотонугар үлэлээн, таһырдьаннан иһирдьэннэн сылдьан эгэ арыый сэргэхсийэн кэлбитэ. Уолун Уйбаанчыгы охсон тэбэн ытаппытын өйдөөн иһигэр кэмсиннэр да хайыай " оҕом барахсан төһө эрэ хомойдо”- диэн баран кыыһын Сүөкүччэни саннабытыгар хайдах эрэ сүрэҕэ мөхсөн олоппоско олорунан кээстэ уонна ытаан барда. Хантан эрэ ырыых да ыраахтан “ийээ”- диэн саҥа кулгааҕар иһиллэргэ дылы. Ол олордоҕуна таһырдьаттан Балбаара киирэн кэллэ уонна уруккутун курдук умайыктаммакка " хата баар эбиккин дии Маайаа,үлэҕиттэн кэллиҥ дуо”- диэбитин Маайа “ээ соторутааҕыта кэлбитим”- диэн баран былаатынан хараҕын уутун кистии саба сотто олордо. Балбаара биир сиргэ тэпсэҥнээн турбалаан баран “чэ,хотун уоскуй ити дии аат аһын аһааҥҥын “- диэн баран көхсүн этиитэ Маайа Балбаара маннык сымнаабытын дьиибэргээн өрө көрөн олорон “туох баар Балбаара эт”- диэт туран кэллэ. “Чэ бээ олор уоскуй, кыыһын баар тыыннаах,бүгүн кыыһым Кылаара эрийэ сырытта, кыыс хаана тоҕо баран иккистээн киирбит эппэрээһийэҕэ бөлүүн, ийэтин эйигин кэллин “- диэбит. “Чэ Маайаа суунан тараанан баран сарсыҥҥы сөмөлүөтүнэн бара сатаа. Кылаара соно эҥин баар биэр диэбитэ, эйиэхэ сөп буолуо, киэһэлик миэхэ тахса сылдьаар “- “Кытаат чэ, кыыскар туохтаах эбит барыан этэ. Көбүөр эҥин сиирэ дуу суоҕа дуу”- диэтэ да төттөрү дьөгдьөрүс кынна. Дьэ хантан харчыланан бараахтыыр Маайа сордоох бу олохтон сылайан оронугар умса түһэн сытан икки хараҕа иһиэр диэри ытаата. Сөдүөт уоллаах кыыһыныын тэҥҥэ кэллилэр. Ийэлэрэ ытыы сылдьарын көрөннөр оҕолор куһаа харык буоллулар Сөдүөт “туох буоллуҥ,тоҕо ытаатыҥ”- диэбитигэр ытыы ытыы кэпсээтэ. Сарсыҥҥы сөмөлүөтүнэн барарга тэринэн дьиэҕэ да буоллар Маайа хоһугар баалынайга суунна. Сөдүөт харчы иэстэһэ таарыйа хонтуораҕа барда. Киэһэ Маайа Балбааралаахха тахсан син өр буолан киирдэ ыраас үчүгэй баҕайы сон, бэргэһэ, эргэ да буоллар сэнэх көрүҥнээх соппуоска биэрбиттэр. Маайа Балбааралаахтан кыра да буоллар харчы иэс көрдөөбүтүгэр Балбаара били уураас харчытын биэрэн үөрэн киирдэ. Оҕолор ийэлэрин таһыгар олороннор “ийээ кэһиигин аҕалаар”- дэһэ дэһэлэр эдьиийдэригэр ыытар уруһуйдаах тэтэрээттэрин биэрдилэр. Маайа тэтэрээти арыйбыта онно кыра Биэрискэ учуутал онтон мэлиисийэ Уйбаанчык итигэннэ маҕан халааттаах быраас Сүөкүччэ ийэлээх аҕаларын кытта һаарыктаах иһэллэр эбит үрдүлэринэн мир май труд диэн суруктаах кыһыл былаах тэлибириир. Маайа оҕолорун иккиэннэрин кууһан олорон “аа сыысчааннарым миигин куһаҕан ийэҕитин бырастыы кыныҥ дуу һыччыыйдарыам”- диэн баран ытаан барда.
Туох баар эрэйэ муҥа, кыһалҕата мунньуллан Маайа сордоох дууһата кылаанан ытатан эрдэҕэ. Сарсыарда ийэлэрин атаара бары сөмөлүөккэ киирдилэр. Сөмөлүөт аһаҕас аанынан Маайа ытыы ытыы далбаатыы турда. Онтон аана сабыллан сөмөлүөттэрэ орулуу түһээт аан туманы оргутан сүүрэн ыраата түһээт өрө көтөн тахсан Ньурба диэкки көтө турда. Оҕолор харахтарыттан сүтүөр дылы көрөн туран бараннар дьиэлэригэр төнүннүлэр.
Балбаара сөмөлүөтүнэн көтөн иһэн куоракка тиийэн хайдах Кылаараны буолуон толкуйдуу истэ. Балбаара кыыһа портка кыыһа кэтэһиэх буолтун уонна кыыспар түһүнэҕин кини сирдээн илдьэ сылдьыа диэбитин санаан куоракка тиийбит тэҥэ сананна. Ньурбаттан хата киэһээҥи рейсы баттаһан ЯК-40 диэн көтөр аалынан бу көтөн кыыһыгар айаннаан иһэр.

    Үөһээ дойду үтүмэн үрдүгүттэн айыы халлаана арыллан кэлээтин ол сырдык хайаҕастан кыып кыра чап чаҕылҕар кыым саҕа уот суруллаан түстэ. Ону кытары халлаан сурда күндээрэн күлүм кынаат халлаан аһыллыбыт сирэ сабыллан хаалла. Сааскы түүн оройугар соҕотох сулус күлүмүрдүүр.
Кылаара түүн Маайаны кыыһа сытар хоһугар киллэрдэ. Кыысчээн муҥнаах бүтүннүү эҥин араас уоттаах аппарааттарга холбонон тыыннааҕа өлбүтэ биллибэккэ сытаахтыыр. Тыынарын биллэрэн тохтуу тохтуу хапчыҥныыр эрэһиинэ аадьуо өрө тахсан баран бүтэһигэр тиийбэккэ хапсыйар. Сүрэҕин тэбиитэ бытаан баҕайытык үөһэ аллара түһэн экырааҥҥа сүүрэр. Маайа " оо күммүөн”- диэт кыыһын ытыһын икки ытыһынан күөйэ тутан баран “тоойуум Сүөкүччээ эргиллиий даа күнүөм ,оо оҕом эрэйдээххэ иннин суолун арыйыҥ дуу Үөһээ Үрдүк Айыыларым”- дии дии оҕотун илиитин тутан баран олоппоско олорунан кээстэ. Ытаан ытаан икки хараҕа дьолточчу иһэн хааллылар. Кылаара ыраас баатаннан Маайа харахтарын аргыый сототтоон баран “чэ, олоро түс мин сотору киириэм, хирург сарсыарда кэлиэхтээх, онно бары мустан көрүөхтэрэ Маайаа”- эмиэ Маайалаах Сүөкүччэни аһынан ытыы ытыы таҕыста. Көрүдүөргэ тахсан тура түһэн баран быраастар хоторун диэкки тоһугурайа турда. Киирэн сиэстэрэ кыыска " сиэстэрээ кыыска ийэтэ эрэ хаалла баран онно доҕор буол мин манна олоро түһүөм “айуу утуйбакка төбөм ыалдьар”- диэт сиэстэрэ олорбут олоппоһугар олорунан кээстэ. Онтон остуолга бүк түһэн төбөтүн уураат утуйан хаалла. Ээ быраас кыысчаан олоҕор буолар ыархан кэмигэр иккис күнэ утуйбатаҕа , сэниэтэ эстэн нукаай курдук сылдьа сатаан баран уута ыган остуолга олорбутунан утуйаахтаата.
Кылаараа кыратык да утуйа түһэҥҥин күүскүн кыаххыт эбинэн күндү мичээриҥ уостубатын, кытаат утуй сынньан биһиги маҕан халааттаах күндү киһибит. Эһиги эппиэттээх үлэҕит хас биирдии киһиэхэ көмө көрдөөччугэ уостубат күүһү, олоххо эргийиини эрэллээх уотун саҕаҕыт.
Сарсыарда саҥа күн илин саҕаттан туох эрэ үөрүүнү аҕалбыттыы күндээрэн таҕыста. Бу кэмҥэ туох барыта уһуктан тахсар күнтэн күүс көмө тирэх эрэл ыларыныы үөрэр көтөр саамай дьоллоох кэмэ буоллаҕа.
Маайа эмиэ утуйбакка утуктуу утуктуу олорор. Сиэстэрэ кыыс налыйан тыаһа суох үктэнэн аппарааттары маныы сылдьар. Маайа ол олордоҕуна Сүөкүччэ тарбаҕа хамсаан ылла Маайа онтон соһуйан кыыһын ытыһын тутан олорон “Кылаараа “- диэбитигэр сиэстэрэ кэлэн " хайа тугуй Маайаа, Кылаара суох ээ”- диэн намыыннык Маайа кулгааҕар саҥарда. “Көрүүй тарбаҕа хамсаан ылла дии”- диэт “Сүөкүччээ, Сүөкүччээ күнүүм”- диэн баран туран кыыһыгар нөрүйдэ. Сиэстэрэ Маайа илиитин арааран кыысчаан тарбахтарын тутан турдаҕына икки ортоку тарбахтара биллэр биллибэттик хамсаан ылар курдуктар эбит. Кыыс “Кылаараа диэбитинэн көрүдүөргэ биирдэ баар буола түһээт хоско сүүрдэ. Кылаара кинини ыҥырар хаһыыны уутун быыһыгар истэн уһуктан кэллэ. Сиэстэрэ ойон киирэн “Кылаараа кыыс тарбахтара хамсаан ылар курдуктар дии, ийэтэ хоско хаалла”- диэт төттөрү сүүрэн турда. Кылаара көхсүттэн ыархан сүгэһэри түһэрбиттии “һуу”- диэн баран " реаксия есть, значит жить будеш Фекла”- диэн нуучалаан субурутаат хаһааҥҥытааҕар да сэниэлэнэн кыыска сүүрдэ. Кэлэн кыыс туругун көрөөт Маайаны кууһан ылан баран “Маайаа кыыспыт турууласта,

аны эрэл баар ураа”- диэн аргыый сибигинэйээт “сөп буолуо, сылайыаҕа, киниэхэ билигин күүс ыларыгар чуумпу наада”- дии дии Маайаны кууһан хостон таһаарда. Маайа кыыһын диэкки көрө көрө икки илиитин уунан баран “һыччыый эрдий эрдий тоойуум”- дии дии кэннинэн аһаҕас аанынан таҕыста. Онтон быраас бөҕө мустан кыысчаан туругун өссө биирдэ иҥэн тоҥон көрөллөр уонна кыыска олоххо эргилии бэлиэ барыттан астынан ,кытаанах улахан эппэрээһилэрэ этэҥҥэ ааһан эрэриттэн дуоһуйан бары көрүдүөргэ сууллан тахсан “кыыс туруга билигин да ыараханын этэн өйүн булуор диэри өссө да аппарааттары араарбакка ыйыы кэрдии биэрдилэр. Кэтиир маныыр бырааска, сиэстэрэҕэ кыыс аттыттан арахпаттарыгар дьаһал биэрдилэр. Ийэтин киллэрэри көҥүллээн үөртүлэр.
Олох туһугар охсуһуу Сүөкүччэ эдэр этигэр хааныгар баар күүһүн уһугуннаран бу кыысчаан салгын кутун сиргэ төттөрү чаҕылхай кыым кынан ыытан, ытыстарыгар олордон таһааран эрэллэрэ үчүгэйиэн. Тилин тилин Сүөкүччээ эн санааҥ ыраас эн кутун сырдык эн олоҕун иннигэр өссө да уһун.
Маайа түүннэри күүстэри кыыһын аттыттан арахпата. Киирэ тахса Кырлаара ас аҕалан аһатар . Кунус эбиэккэ эрэ балыаһа остолобуойугар аһыыр. Киэһэ Кылааралаах Маайа кыыс аттыгар олордохторуна Сүөкүччэ илиитин тарбахтара бастаан эмискэ хамсаан барбыттарыгар иккиэн эмиэ “Сүөкүччээ, Сүөкүччээ уһуктууй”- дэстилэр ону истибит курдук кыысчаан синньигэс тарбахтара хамсаан бардылар Кылаара кыыс ытыһын туппута сылыйбыттар аппарааты көрбүтэ кыыс этин уопсай кыраадыһа нуормаҕа тиийбит эбит. Билигин да хараҕын аһа илик кыыс Кылаара тарбахтарын аргыый ыга туппуттарыгар " баар,маладьыас Сүөкүччээ,”- диэт үөрүүтүттэн ытаан хараҕын уута сүүрбүтүнэн барда. Маайа ону көрөн куттаммыт саҥата “хайа Кылаараа туох буолла, тоҕо ытаатыҥ”- диэн кыыһын ытыһын былдьаан ылла. “Үөрэммин үөрэммин ити Маайаа ,иһиттэ иһиттэ дии тарбахпын тутан биллэрдэ диэт аргыый “ураа кыайдыбыт”- диэт Маайаны ыга кууһан түбэһиэх сириттэн сыаллаан уураан ылла. Кыыһы трупканнан аһатар сиэстэрэ кыыс киирбитигэр биирдэ таҕыстылар. Иккиэн үөрэн аан таһыгар турар ыскамыайкаҕа харахтарын уутун соттон соттолор уоску сатаан көрүдүөр сөрүүн салгынын дуоһуйа ыймахтаатылар. Онтон Кылаара Маайаҕа “чэ уоскуй,билигин кыыспытын наһаа ноҕуруускалаамыах эн быраастар хосторугар дьыбааҥҥа сытан утуйан сынньана түс. Мин дьуһуурустубам бүгүн куттаныма атын быраас кэлбэт бүгүн, чэ киир”- хоско үтэн кээстэ. Маайа дьыбааҥҥа олорон суумкатыттан оҕолоро ыыппыт уруһуйдаах лииһин ылан баран онтун туппутунан төттөрү тахсан Кылаараҕа биэрэн баран “оҕом күнүм таһыгар уураар”- диэт төттөрү сүүрдэ Быраастар хосторугар турар тирии таастаах дьыбааҥҥа сытан бу кини олоҕор буолар туох баар ыарахаттары, арыгы аар дьаалы кинилэр олохторун огдолутан эрэрин, оҕолоругар оҥорбут түктэри быһыыларын санаан “аны хаһан даа хаһан да тыыннаахпар иһиэм суоҕа оҕолорум эрэйдээхтэр миигин бырастыы кыныҥ”- диэн көрдөһө сытан хас да күннээх сылааһа суойан, утуйбатах түүннэрэ баттаан, уонна Сүөкүччэтэ өрүһүнүөх курдугуттан курус сирэйигэр кыратын мичээр биллибэтинэн утуйан хаалла.
Кылаара балыаһаттан ийэтигэр эрийэн кыысчаан туругун кэпсээтэ ынтах Балбаара үөрбүт саҥата “оһо,ол иһин кыысчааным котоку Сүөкүччэ санааҕын түһэриимэ, күүскэр күүс эбилиннин Айыы Таҥара абыраатын”- диэн ботугураабытын туруупка нөҥүө кыыһа истэн баран “ийээ тугу ботугуруугунуй”- диэбитин ийэтэ “ээ һоок манна таҥараттан көрдөһөбүн тоойуум”- диэбитигэр кыыс күлэ күлэ “ийээ чэ аҕатыгар оҕолорго этээр, бакаа ийээ”- диэт туруупкатын ууран кээстэ иһигэр “ээ ийэм барахсан”- диэн баран хайдах эрэ бүгүҥҥү күн аҕалбыт дьолуттан үөрэн ааһан иһэр сиэстэрэҕэ кэрэтик мичээрдээн мичилийдэ.

    Сүөкүччэ арыый өйүн булан аадьуо харахтарын аһан баран сэниэтэ суох " ийээ”- диэбитин Кылаара кыыс таһыгар тугу эрэ суруйа олорор тэтэрээтин муостаҕа мүччү тутан кээһээт туран “Сүөкүччэ, Сүөкүччээ маладьыас , ийэҥ баар баар сибилигин киллэриэм”- диэт быраас хоһугар утуйа сытар Маайаҕа сүүрдэ. Хоско киирэн Маайаны аргыый “ээ ээ Маайаа кыыһын ыҥырар чэйиий турууй “- уһугуннаран иккиэн кыыс сытар хоһугар ыксаабыттыы түргэн соҕустук хаама турдулар. Сүөкүччэ сыппалаан баран харахтарын хамсатан иннигэр турар туумбаҕа маҕан лиис туналыйан көстөрүн көрө сатаан баран “һыы”- диэн сылайбыттыы дорҕоон таһаараат харахтарын симэн кээстэ. Ол ыккардыгар Маайалаах Кылаара тиийэн кэллилэр. Маайа киирээт кыыһын ытыстарын тутан туран “Сүөкүччээ һыччыый, тоойуум Сүөкүччээ”- диэн хаста да ыҥырбытын кэннэ кыыс харахтарын аһан “ийээ”-диэт харахтары симэн кээстэ уонна тарбахтарын сыыһанан ийэтин ытыһын ыга тутан уоскутардыы баарын

биллэрдэ.
Үөрүү дьол кыыма хос иһин сэргэхситэн сааскы күн уота кыысчаан сытар оронугар күүс күдэх биэрэрдии сылааһынан угуттаан сылаанньытан барда. Олоххо ньүкэн түгэҕиттэн эргилли бу үрдүк үөрүү, дьол соргу ,ийэтин таптала эмиэ иккистээн эргиллэн икки сүрэх тэбиитэ бииргэ холбоһоннор кыыс олоххо таптала күннүү күлүмүрдээн, чаҕыл уота сандаарда.
Киэһэ кыыс дьэ харахтара сырдаан тумана сүтэн лиискэ баар быраатын Уйбаанчык уруһуйун чуолкайдык көрдө. Үөрэн уоһун хамсатан мичээрдии сатаата, устунан дьэ өйүн дьүүлүн булан бэртэх кэлбитинэн барда, илиилэрэ атахтара сылыйан бардылар.
Оо Үрдүк Үөһээ Айыыларбыт үрдүк халлааны арыйаҥҥыт дьол көмүс утаҕын уот кынан түһэрбиккитигэр барҕа махтал буолуохтун. Улуу дьол утаҕыттан тутуһан кыысчааммыт эрэйдээх олоххо эргиллибитинэн бардаҕа үчүгэйиэн.
Ый аҥаарын курдук ааспытын кэннэ Сүөкүччэ атаҕар туран быраас Кылаараҕа өйөтөн балыаһа көрүдүөрүгэр аргыый хаама үөрэнэр буолла. Ол үөрүүтэ бэйэтэ туспа дьол ээ кинилэргэ.
Маайа билигин арыый уоскуйан , тото хана аһаан урукку эдэр эрдэҕинээҕи чөлүгэр түһэн эрэр. Сирэйэ эттэнэн билигин киһи сонургуу көрөр номоҕор көрүҥнээх саха мааны хотуна эбит ээ. Ону адьарай аһа иһигэр киирэн амырыын тылы өһү саҥартаран оҕолорун сиэтэлии сыспытын дьэ өйдөөн өйө санаата тобуллан били этиллибит тыллар кэмин күүтэн тыҥаан күүрэн сылдьалларын этинэн хаанынан сэрэйэр, арай олору хайдах туох албаһынан суох кыныан өйө кыайан араарбакка муунту буолар.
Кыысчаан билин бэйэтэ аһыыр сиир буолла. Быраатын уруһуйун сытар оронун үрдүнэн ыйаан турар. Эчии аҕатын,быраатын, балтын ахтыбыт даҕаны эбит. Ол уруһуйтан кустук буолан дьонун үтүө санаата кыыска кэлэр.
Билин кыыс туруга көнөн. Ийэтэ Маайа Кылаара билэр киһитиниин куораттан тус хоту айаннаан иһэр. Биир кэм уазик мотуора куугунууругар бигэнэн утукту иһэр. Бу ханна баран иһэрий Маайа барахсан. Кылаара кыыс онтон мантан ыйыталаһан Бүлүү диэкки улахан оҕонньор баарын билэн билсэр киһитин соруйан Маайа онно аат ааттаан айаннан иһэр. Итирэ сылдьан оҕолорун аатыгар эппит ыар тыллара айа кирсинии тыҥаан туралларын ол кырдьаҕас эрэ ол айалары эһэттиэн сөп диэн дьон сэргэ сүбэтинэн , эттиин хаанныын эрэнэн итэҕэйэн иһэр. Хомунньуус баартыйа итинниги кытаанахтык бобор кэмнэрэ буолан чып кистэлинэн айаннаабыттара. Түүнү,күнү быһа айаннаан тиийбиттэрин хата кырдьаҕас Маайаны киллэрбитэ. Маайа олоҕун барытын кэпсээн баран " кырдьаҕас баһаалыста ол этиллибит ыар нүһэр тыллары дьайҕардан салгыҥҥа симэлитэн абыраа, оҕолорбун быыһыырбар күн ый буол”- көрдөһө ааттаһа олордо. Оҕонньор “ээ дьэ буолаахтыа, кэлбитин үчүгэй, ситинник ыаллар бааллар, арыгыгын эмтээбэппин бэйэҥ бырахпыккын аны олох иһимэҥ, ити эйигин кыыһын быыһаата ээ,балыаһаҕа сытар кыыһыҥ киһи хара буолуоҕа”- диэн баран былыргылыы көмүлүөк өһөх иннигэр олорон Маайа билбэт тылларынан саҥара саҥара уокка ас кээстэ. Отучча мүнүүтэ буолан баран бүтэн остуолга кэлэн тура түһэн баран “чэ, тоҕойум аҕыс айаны эстим биир тохсус айа кыайан эстибэтэ. Ыраах үтүммэҥҥэ көппүт онон куттаныма , таһаараа дьиэҕэ хонон баран бараар, ыалга кэлбит ыалдьыт аһаан сиэн сынньанан барыахтаах тоҕойум”- диэтэ. Маайа суумкатыттан биир иһит күндү арыгыны уонна били Кылаараҕа ийэтэ ыыппыт көбүөрүн хостообутун киһитэ “ити көбүөргүн илдьэ бараар оҕоҕор сиэтээр, хата ити күндү аскын эрэ хааллар”- диэн баран “чэ тахсан сынньан аһаа сиэ, сарсыарда налыччы күн ойуута бараарыҥ”- диэн бүппүтүн биллэрэн хамсатын тутан оһоҕун иннигэр олордо. Маайа лууһалыын сырдаан, чэпчэкитик тура эккирээт “махтал кырдьаҕас”- диэт хаппыт үөрэ ото сыттаах балаҕантан тахсан ыраас салгыны түөһүн толору тыынаат “һуу тоҕо үчүгэй”- диэт күнү утары көрө көрө симириҥнии турда.
Үс күн ийэтэ биллибэтэҕэр Сүөкүччэ “эдьиий Кылаараа ийэм тоҕо кэлбэт буолла, дьиэтигэр барбыта дуо ?"-диэбитин Кылаара “ээ суох бара илик”- диэн баран ханна туохха барбытын кэпсээтэ. Уонна “кимиэхэ да этээйэҕин”- диэбитин кыыс “оо ийэм эрэйдээх”- диэт умса көрөн кээстэ.
Сөдүөт син биир иһэ сырытта. Биир үчүгэйэ истэҕинэ чуумпута киирэр, оҕолоругар бааспат ол курдук олорон утуйан хаалар идэлээх. Онон оҕолорго арыый сынньалаҥ. Биир күн үлэтиттэн кэлэн оҕолорунуун аһыы олордохторуна олохтоон сэбиэт бэрэссэдээтэлэ, оскуола дириэктэрэ, управляющай уонна дьахтар сэбиэтин хотуна киирдилэр. Оҕолор куттанан хосторугар сүүрдүлэр. Сэбиэт “дьэ Сөдүөт олох арыгыгын эмтэтэн спирал уктар булгуччу, инньэ кымматаххына күүспүтүнэн эмкэ ыытыахпыт”- диир. Ону дьахталлар хотуннара “оннук оннук, маннык дьиэ уот буолан олоруоҥ дуо, эбэтэр оҕолору иитиллэр сиргэ ыыталыахпыт”- диэн умайыктанна. Управляющай саҥата “оннук, маскын оккун тиэттэриэҕим, инньэ кын Сөдүөт дьон тылын иһит, эйигин үчүгэй буоллун диэн этэбит”- диэтэ. Оскуола дириэктэрэ “Сөп ээ, ити оҕолоргут үөрэхтэригэр үчүгэйдэр дии, оҕолоргут туһугар олоруҥ. Арба кыыскытын үөрэҕэр үчүгэйин иһин ахсыс кылааһын таһаарбыт, биэтсэбиэккэ көрөн баран, эмтэнэ киирэр буоллаххына сэбиэт массыыната илдьиэҕэ, онон ийэҕит кэллэҕинэ өйдөөх чөл ыал курдук олоруох этигит”- диэн эппиттэрин тыыммыттарын Сөдүөт саҥата суох истэн олордо. Олохтоох сэбиэт бэрэссэдээтэлэ өссө “доҕоор быһаарынан баран этээр, киллэриэхпит. Оҕолор бакаа Балбаараҕа хаалыахтара, кэпсэппиппит”- диэт кэпсэтии манан бүппүтүн биллэрэн тахсар аан диэкки атыллаата.
Сүөкүччэ балыаһа аһын үөһэ ийэтэ уонна Кылаара аҕалар араас астарын аһаан күүһэ сэниэтэ түргэнник тупсан истэ. Сайын буолар күнүн ньукуоланы үһүөн Сүөкүччэ хоһугар ылыллар. Күнүс өссө кыыс кыратын таһырдьа тахса сырытта. Хас да ый биир дьиэҕэ сытан баран киэҥ дуолга тахсан, мэйиитэ эргийэн ылла, сайыҥҥы от мас, мутукча сыттаах сибиэһэй салгыны астына тыынна, ханна эрэ ыраах кэҕэ этэрэ иһиллээт сүттэ. Ону өссө истээри турдаҕына Кылаара тахсан “Сүөкүччээ кылааскын таһаарбыттар, эҕэрдэ аны күһүн тохсуска үөрэнэҕин”- эҕэрдэлээн ыга куустуһа түстүлэр. Ыам ыйын бүтэһигэр Сүөкүччэни балыаһаттан таһаадыллар. Ол эрэн быраас Кылаараҕа " куораттан ыраах ыытаайаҕын, ис бааһа өссө да ситэри оһо илик сиикэй, онон манна чугас сылдьыан наада. Үчүгэй аһылык, нус хас олох, ыраас салгын наадатын эттилэр уонна бириэмэтин көтүппэккэ эмин иһиэхтээҕин, сүтэн хаалбакка көрдөрө кэлиэхтээҕин этэн тыынан таһаардыллар. Онон үһүөн үөрэ көтө куорат уулуссатын устун хаамарга дьэ дьол тосхойдо.
Дьэ хайа албаһынан Сүөкүччэни куоракка Кылаараҕа хаалларар туһунан толкуй бөҕө түстүлэр. Кыыс сарсыарда аайы " ийээ, эдьиий биһиги хаһан дьиэлиибитий”-диэн ыйытар. Ону дьоно сирэй сирэйдэрин көрсөөт “чэ бэйи ыксаамарыый, билигин эмтэнэ сылдьаҕын дии”- диэтэхтэринэ " оо дьоммун аҕыннахпыан ийээ, аҕам тугу эрэ кына сырытта билигин, илимнии барбыта буолуо, собо миинэ иһиэм бардахпына “-диэт туран этээстээх дьиэ түннүгүнэн аадьуо мөлбөйө устар өрүһү одуулуур. Онтон Кылаара эр хаанын ылан “Сүөкүччэ кэл эрэ манна,өйдөөн иһит сөп”- кыыс кэлэн олорбутун кэннэ “доҕоор эн чэ билигин улахан киһи буолаҕын хайа тохсус кылааска тиийбит киһи кыра оҕо буолбатаххын онон өйдөө. Эн билигин быраастар, хиругтар кэтэбиллэригэр сылдьаргын билэҕин буотта регулярно эмкин иһиэхтээххин дьиҥэр билигин тахсыа суохтаах этиҥ ону мин эйигин аралдьытаары баппыыска биэрэн эрпиэппэр ылбытым. Эн баран хааллаххына миигин үлэбиттэн уураталлар быыгабар эҥин биэрэллэр сууттуохтарын да сөп миигин Феклаа, онон эн манна хаала түс ийэҥ соҕотоҕун барыа сарсын, иккиэн киирсэн атаарыахпыт, уонна дьоҥун кытта киэһэ ийэм аахха эрийэн үһүөн кэпсэтиэхтэрэ, бэрт буотта. Онтон күһүн мин уоппуска ыллахпына иккиэн дьэ барыахпыт сөп”-диэбитин " оо ол эйигин буруйдаппаппын эдьиий оччоҕо хааларым буолуо”- диэн баран ийэтин диэкки ыйытардыы көрдө.Маайа оҕотун төбөтүн имэрийэ имэрийэ “ээ күнүм номнуо улаатан улахан киһилии толкуйдуур буолбуккун дии, хаалан эмтэнэ түс сөп эдьийгин мөхтөрүөҥ, уонна оттон куораккын астына көрүөҥ дии, хайаа арба медучилищеҥ доҕор, эрэн күнүм мин уонна олох иһиэм суоҕа, арба аҕаҥ эмиэ испэт ээ, киэһэ бэйэтэ эстиэҕэ”- диэтин кытта үһүөн туран ытыстарын холбуу тутан “дьол соргу”- дэстилэр. Киэһэ Сүөкүччэ аҕатыныын уонна бырааттаах балтын кытта дуоһуйа кэпсэттэ, кулэн салан үөрэн киниэхэ саамай дьоллоох киэһэтэ буолла. Киэһээҥҥи куорат уота күлүмүрдээн көһүннэ.

Бүттэ.

Түмүк тыл.

Сүөкүччэлээх Кылаара сиэттиспитинэн күһүн дьиэлэригэр баран кэлбиттэр. Кыыс туруга тупсан билигин олох атын кыыс. Кылаараҕа олорон куорат оскуолатыгар тохсус “Б”- кылааска ситиһиилээхтик үөрэнэр.
Сөдүөттээх Маайа олохторо уларыйбыт. Билигин ааспыт олохторун түүл бит курдук саныыллар. Иккиэн урукку үлэлэригэр үлэлииллэр. Маайа үүтүгэр сайыҥҥы былаанын толорон отделенье почетнай грамотатын илиитигэр туппута.Уйбаанчык уол бэһис кылаас оҕото . Балта Биэрискэ үһүс кылааска тиийбит. Дьиэ иһэ сырдаан, ис эйгэтэ тупсан ырааһыран, ас үөл миинньигэс сытынан угуйар. Урут сылдьар Уйбаан хам түм биирдэ эбит сылдьан ааһар.
Балбаара эмээхсин киэрэйэр киэп кэмэ, оҕонньоро да ыһыы курдук. Арай сөтөллөн иэрийэрэ элбээбит бадахтаах. Кыыһа Кылаара эмтэтэ куоракка

илдьэ сатыыр да кырдьаҕас буолуммат. Эмээхсин Маайалаахха күҥҥэ хаста да тиэстэр иккиэн үүттээх хойуу чайы эбии сүөгэйдээн иһэ иһэллэр өр олороллор. Сайыҥҥы кэмҥэ оҕолор таһырдьаттан арахппаттар.
Дьол соргу диэн ити ээ. Үйэлээх саас үтүмэннээх үөрүүтэ үрүлүйэ турдун, анныгытынан аргыар аргыйбатын, үрдүгүтүнэн үргүөр үрбэтин. Дьоллоох буолуҥ бары.

Баһылай
Хорула