Главная / Кэпсээннэр / Көһүппэтэх түбэлтэ
Добавить комментарий
Бабаҕа баатыр
Бу кэпсээн аныгы үйэ көҥүлү биэрбитинэн уонна туһааннаах киһиттэн көҥүл ылыллыбытынан суруллар. Биир үөрэх дьыла бүтэн эрэр. “Үрдүк үөрэх кыһатын” бүтэрээт Амма оройуонугар “Сулҕаччы” диэн бөһүөлэккэ ананан учууталлаабытым иккис сыла. Ахсыс кылааһы бүтэриэхтээх оҕолор тургутан көрөр ирдэбиллэри бары этэҥнэ туттаран, аҕыс кылааһы бутэрбит “туоһу” суруктарын (свидетельстволарын) ыллылар. Бүтэһик чуорааннарын тыаһын истэн айылҕаҕа тахсан күүлэйдээн киирдибит. Үлэ барыта түмүктэннэ. Хамнаспыт, уоппускабыт харчыта кэллэ. Онон дойдулаах киһи дойдубар айанныыр буоллум. Дойдубар быһа аллараанан массыынанан тиийиэххэ сөп этэ да, мэник санаа киирэн:
Тэйбитим икки сыл буолбут. Куорат уулуссаларынан хаамыталаатым. Улахан уларыйыы суох эбит. Бу билиҥни курдук тутуу түргэнник барбат этэ. Үчүгэйдик саныыр,, Үрдүк уэрэх кытаанах тааһын» кэрбээбит университетпар дьоллоохтук олорбут “Сэргэлээхпэр”-уопсайбар сырыттым. Туох да уларыйыы суох, онно баар дьиэлэр урукку миэстэлэригэр тураллар, студеннар үөрэнэ, сессия туттарар айдааныгар сылдьаллар. Уруккутун курдук ыччат бөҕө. Бары ханна эрэ ыксыыллар, бараллар –кэлэллэр. Ол гынан баран, мин биир –икки эрэ билэр, уруккута бииргэ спортсменнаабыт уолаттарбын көрүстүм. Манна икки сыл аннараа өттүгэр дьону –сэргэни барытын билэр эбит буоллахпына, букатын атын хартыына. Онон “Сэргэлээхтэн”, мин кэмим ааспыт, бу манна аны «хаһаайын» буолбатах эбиппин диэн курус санаалаах араҕыстым. Эдьиийим барахсан үтүө да киһи буоллаҕа биһиги кыһалҕабытын кыһалҕа оҥостон манна үөрэммит уолаттарга иккис ийэ буолан, бары кини уон биэс квадратнай миэтэрэлээх хоһуттан тирэнэн, бу билигин үлэһит дьон буолан сырыттахпыт. Ити кэмҥэ күргүөмүнэн бииргэ төрөөбүттэр оҕолоро уон икки уол биир кэмҥэ үөрэнэн ааспыппыт. Олор бары киниэхэ төрөппүт оҕолорун курдук этибит. Оннооҕор уопсайга маҥнайгы этээскэ үҥкүүлүү киирбитин, онно эдьиийбит бу манаһа, көрө-истэ олорор буолар этэ. Аҥарбыт соҕуруу, сорохторбут араас атын үөрэх тэрилтэлэринэн үөрэнэллэрэ. Ону барыларын кэмиттэн кэмигэр кэрийэн көрөн-истэн кэлэрэ. Онтон дьиэтигэр тиийдэххэ үтүө сыһыана, минньигэс аһа туохха да кэмнэммэт . Аймахтыы уолаттар, урукку “Маай”, ”Өктөөбүр” бырааһынньыктарын дьон күргүөмүнэн хаамсар кэмигэр бары эдьиийбитигэр түмсэн ааһабыт. Онтукабыт кэлин “традиция” курдук буолан хаалта. Бу билигин куорат киһитэ буолан баран саныыбын, эдьиийим кэргэнэ-күтүөппүт ити курдук үгүс аччык уолаттар, айахпыт туох да сүрдээх буоллаҕа, ону таһынан оннук маннык куһаҕан дьаллыкпыт, ону барытын тулуйан кэргэнин бырааттарын биир да тылынан хомуруйбакка эдьиийбин кытта бииргэ, биһигини бииргэ көрө-истэ сылдьыбыт, биһиги аймахха улахан үтүөлээх киһи эбит. Онон эдьиийбэр, күтүөппэр сылдьан үлэһит киһи быһыытынан кыра кэһиилээх тиийэн, хонон баран, дойдулуохха диэн санаа киирэн “Уу пуордун” диэки баран иһэн, уоппуска харчыта быһа аалан, саатар сибиэһэй пиибэтэ иһиэххэ диэн «мордовойкаҕа» тиийдим. Биһиги кэммитигэр улаханнык аатырбыт, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр дойду, “Курашова” уулуссаҕа турар маҥнайгы нүөмэрдээх остолобуойу ааттыыллара. Сарсыарда төһө да эрдэтин иһин уочараттаах дойду эбит. Урукку аатырбыт аан дойдуну үнтү тэпсибит улуу тустууктарбыт былааһы тутан олорор сирдэрэ буолан биэрдэ. Хаһаайыттар пиибэлээх буочука үрдүгэр олороллор. Киирбит, тахсыбыт дьону кэтии-маныы сылдьаллар. Үчүгэй утахтаах, астаах сир быһыылаах. Сотору-сотору ол дьоммутугар манна кэлбит дьон пиибэ аҕалан биэрэллэр . Дьэ, кэбис! Манна турдахпына күнүм-дьылым бараныыһык диэн санаа киирэн, бараары аан диэки хамсанан иһэн, бииргэ үрдүк үөрэххэ үөрэммит уолбун көрөн, үөрүү-көтүү бөҕө буолла. Уолум балачча инники турар буолан, өр-өтөр буолбата, иккилии кружка «жигулевскай» пиибэни кытта туох эрэ бытархай балыктаах кэллэ. Бэйэ бэйэбитин көрсүбэтэхпит икки сыл буолла, ол иһин дьонтон туспа баран, саамай бүтэһик “стойка”-остуолга тиийэн бэйэ-бэйэбитин кытта ирэ-хото кэпсэттибит. Киһим маҥнай үөрэн-көтөн баран, олохпор сатаммакка сылдьабын диэн санааҕа ыллара сылдьарын биллэрдэ. Киһим кэпсээнин саҥата суох истэбин эрэ. Бииргэ үөрэммит, биир уопсайга олорбут буолан төрдүн-төбөтүн барытын билэбин. Дьиибэни кэпсээн киһини соһутта. Университеты бүтэрэр сылыгар биир кыыстыын билсиһэн кэргэн ылбыта. Ол үөрүүтүгэр сылдьыбыппыт. Онтон билигин эр-ойох буолан баран, баччааҥна дылы, кэргэммэр эр киһи быһыытынан биирдэ да сылдьа иликпин диэтэ. Инньэ гынан, кэргэмминээн арахсаары сылдьабыт, -диэн баран киһим хараҕын уута тахсан кэлбитин туора соттон кэбистэ. Иһигэр тута сылдьар ыар санаата, олоҕун кыһалҕата ити
Романов А.П.
Бабаҕа баатыр
Бу кэпсээн аныгы үйэ көҥүлү биэрбитинэн уонна туһааннаах киһиттэн көҥүл ылыллыбытынан суруллар.
Биир үөрэх дьыла бүтэн эрэр. “Үрдүк үөрэх кыһатын” бүтэрээт Амма оройуонугар “Сулҕаччы” диэн бөһүөлэккэ ананан учууталлаабытым иккис сыла. Ахсыс кылааһы бүтэриэхтээх оҕолор тургутан көрөр ирдэбиллэри бары этэҥнэ туттаран, аҕыс кылааһы бутэрбит “туоһу” суруктарын (свидетельстволарын) ыллылар. Бүтэһик чуорааннарын тыаһын истэн айылҕаҕа тахсан күүлэйдээн киирдибит.
Үлэ барыта түмүктэннэ. Хамнаспыт, уоппускабыт харчыта кэллэ. Онон дойдулаах киһи дойдубар айанныыр буоллум. Дойдубар быһа аллараанан массыынанан тиийиэххэ сөп этэ да, мэник санаа киирэн:
Тэйбитим икки сыл буолбут. Куорат уулуссаларынан хаамыталаатым. Улахан уларыйыы суох эбит. Бу билиҥни курдук тутуу түргэнник барбат этэ. Үчүгэйдик саныыр,, Үрдүк уэрэх кытаанах тааһын» кэрбээбит университетпар дьоллоохтук олорбут “Сэргэлээхпэр”-уопсайбар сырыттым. Туох да уларыйыы суох, онно баар дьиэлэр урукку миэстэлэригэр тураллар, студеннар үөрэнэ, сессия туттарар айдааныгар сылдьаллар.
харах уутугар көстөн ааста.Уруккутун курдук ыччат бөҕө. Бары ханна эрэ ыксыыллар, бараллар –кэлэллэр.
Ол гынан баран, мин биир –икки эрэ билэр, уруккута бииргэ спортсменнаабыт уолаттарбын көрүстүм. Манна икки сыл аннараа өттүгэр дьону –сэргэни барытын билэр эбит буоллахпына, букатын атын хартыына.
Онон “Сэргэлээхтэн”, мин кэмим ааспыт, бу манна аны «хаһаайын» буолбатах эбиппин диэн курус санаалаах араҕыстым.
Эдьиийим барахсан үтүө да киһи буоллаҕа биһиги кыһалҕабытын кыһалҕа оҥостон манна үөрэммит уолаттарга иккис ийэ буолан, бары кини уон биэс квадратнай миэтэрэлээх хоһуттан тирэнэн, бу билигин үлэһит дьон буолан сырыттахпыт. Ити кэмҥэ күргүөмүнэн бииргэ төрөөбүттэр оҕолоро уон икки уол биир кэмҥэ үөрэнэн ааспыппыт. Олор бары киниэхэ төрөппүт оҕолорун курдук этибит.
Оннооҕор уопсайга маҥнайгы этээскэ үҥкүүлүү киирбитин, онно эдьиийбит бу манаһа, көрө-истэ олорор буолар этэ. Аҥарбыт соҕуруу, сорохторбут араас атын үөрэх тэрилтэлэринэн үөрэнэллэрэ. Ону барыларын кэмиттэн кэмигэр кэрийэн көрөн-истэн кэлэрэ. Онтон дьиэтигэр тиийдэххэ үтүө сыһыана, минньигэс аһа туохха да кэмнэммэт .
Аймахтыы уолаттар, урукку “Маай”, ”Өктөөбүр” бырааһынньыктарын дьон күргүөмүнэн хаамсар кэмигэр бары эдьиийбитигэр түмсэн ааһабыт. Онтукабыт кэлин “традиция” курдук буолан хаалта.
Бу билигин куорат киһитэ буолан баран саныыбын, эдьиийим кэргэнэ-күтүөппүт ити курдук үгүс аччык уолаттар, айахпыт туох да сүрдээх буоллаҕа, ону таһынан оннук маннык куһаҕан дьаллыкпыт, ону барытын тулуйан кэргэнин бырааттарын биир да тылынан хомуруйбакка эдьиийбин кытта бииргэ, биһигини бииргэ көрө-истэ сылдьыбыт, биһиги аймахха улахан үтүөлээх киһи эбит.
Онон эдьиийбэр, күтүөппэр сылдьан үлэһит киһи быһыытынан кыра кэһиилээх тиийэн, хонон баран, дойдулуохха диэн санаа киирэн “Уу пуордун” диэки баран иһэн, уоппуска харчыта быһа аалан, саатар сибиэһэй пиибэтэ иһиэххэ диэн «мордовойкаҕа» тиийдим.
Биһиги кэммитигэр улаханнык аатырбыт, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр дойду, “Курашова” уулуссаҕа турар маҥнайгы нүөмэрдээх остолобуойу ааттыыллара.
Сарсыарда төһө да эрдэтин иһин уочараттаах дойду эбит. Урукку аатырбыт аан дойдуну үнтү тэпсибит улуу тустууктарбыт былааһы тутан олорор сирдэрэ буолан биэрдэ. Хаһаайыттар пиибэлээх буочука үрдүгэр олороллор. Киирбит, тахсыбыт дьону кэтии-маныы сылдьаллар. Үчүгэй утахтаах, астаах сир быһыылаах. Сотору-сотору ол дьоммутугар манна кэлбит дьон пиибэ аҕалан биэрэллэр .
Дьэ, кэбис! Манна турдахпына күнүм-дьылым бараныыһык диэн санаа киирэн, бараары аан диэки хамсанан иһэн, бииргэ үрдүк үөрэххэ үөрэммит уолбун көрөн, үөрүү-көтүү бөҕө буолла. Уолум балачча инники турар буолан, өр-өтөр буолбата, иккилии кружка «жигулевскай» пиибэни кытта туох эрэ бытархай балыктаах кэллэ. Бэйэ бэйэбитин көрсүбэтэхпит икки сыл буолла, ол иһин дьонтон туспа баран, саамай бүтэһик “стойка”-остуолга тиийэн бэйэ-бэйэбитин кытта ирэ-хото кэпсэттибит.
Киһим маҥнай үөрэн-көтөн баран, олохпор сатаммакка сылдьабын диэн санааҕа ыллара сылдьарын биллэрдэ. Киһим кэпсээнин саҥата суох истэбин эрэ. Бииргэ үөрэммит, биир уопсайга олорбут буолан төрдүн-төбөтүн барытын билэбин. Дьиибэни кэпсээн киһини соһутта.
Университеты бүтэрэр сылыгар биир кыыстыын билсиһэн кэргэн ылбыта. Ол үөрүүтүгэр сылдьыбыппыт. Онтон билигин эр-ойох буолан баран, баччааҥна дылы, кэргэммэр эр киһи быһыытынан биирдэ да сылдьа иликпин диэтэ. Инньэ гынан, кэргэмминээн арахсаары сылдьабыт, -диэн баран киһим хараҕын уута тахсан кэлбитин туора соттон кэбистэ. Иһигэр тута сылдьар ыар санаата, олоҕун кыһалҕата ити
Били тэрилим кэргэним икки сыһыаныгар саамай бутэһигэр тиийэн, хайа наадалаахха түһэн хаалар, кини да, мин да оҕоҕо баҕарабыт ол кыаллыбата. Инньэ гынан бэйэ-эйэбитин таптаспыппыт да иһин арахсарбытыгар тиийдибит быһыылаах- диэн иһигэр тута сылдьар санаатын аһаҕастык кэпсээн биэрдэ.
-Онон, бу бэстилиэнэй эрэлбит диэн, Москваҕа Невальскай диэн психо терапевка бараары сылдьабыт кэргэмминээн, кыһыны быһа суруйустубут, ыҥырыылаахпыт. Баҕар ол көмөлөһүө дуу? Суох дуу? Барыта били “Сиинэҕэ” буолбут түгэнтэн сибээстээх, -диэтэ.
Уруккубутун санаан кэллибит. ”Сиинэҕэ” строй этэрээккэ, кини атын биригээдэҕэ баар – “хотон” туталлар, онтон мин “овощехранилище” тутуутугар сылдьабын.
Биһиги биригээдэ үлэһиттэрэ, биир үтүө күн үлэ кэнниттэн остолобуойга аһаат Сиинэ очуостран быыһынан, икки өттүнэн хатыҥынан, харыйанан үүммүт айылҕа оҥорбут аллеятын устун үөһээ хортуоппуй бааһынатын оройугар таҕыстыбыт. Ити ыллык суолбутун бэйэбит икки ардыгар «Аллея любви» диэн ааттыыбыт. Мантан “Улуу эбэбит”, “Лена очуостара”, ”Сиинэ” дэриэбинэтэ ытыска ууруллубут курдук көстөр.
Икки төрөөбүт күннээх оҕолордоохпут. Ол дьоммутун бэлиэтиэхтээхпит. Өйдөөбөппүн гынан баран, билиҥнинэн коллективнай дуогабардаах эбит буоллахпыт буолуо. Төрөөбүт күннээх байыаска бэлиэтиитигэр биир үрүҥ уонна кыһыл бытыылка көрүллэр уонна биригээдэ үлэһиттэрин иһинэн бэлиэтэниллэр диэн сокуоннаахпыт. Атын биригээдэ байыастарын булкуйбаккын. Сокуон кытаанах. Биригээдэ аайы сүүрбэччэлии байыас баар, онтон аҥара кыргыттар. Онон хас биирдии киһиэхэ били убаҕас аспытын куолайынан уллэстии буолар.
Ол иһин биһиги биригээдэ байыастара икки чугас соҕус күннээх оҕолорбутун бииргэ тутан бүгүн бэлиэтии таҕыстыбыт. Аара тахсан иһэн сибэкки хомуйан дьонноммутугар букеттаахпыт, бэлэхпит диэн икки кыра чохороон сугэлээхпит, онно биһиги биригээдэттэн төрөөбүт күннээххэ, ”барыбытын өйдүү-саныы сылдьаргар” диэн суруктаах.
Ити биһиги биригээдэ традициябыт. Бэйэм саас төрөөбүт күннээх буолан итинник бэлэххэ тиксибэтэҕим. Кэлин биир уолбут юбилейыгар тиийэ сырыттахпытына, ол чохороон сүгэтин сувенир курдук өйдьөбүннүк курдук илдьэ сылдьара, бииргэ строй этэрээккэ сылдьыбыт дьон өйдөбүлүгэр, эдэр сааспытын санаһарга төрүөт буолбута.
Оҕолорбутун эҕэрдэлээн, үөрэн-көтөн төннөр кэммит тиийэн кэллэ. Хомунан барыы буолла. Мин кедам быата сөллөн, ону баайа оонньуубун диэн соҕотох хаалан хааллым. Өндөйбүтүм дьонум балачча ырааппыттар. Кинилэри эккирэтэн хортуоппуй хааччаҕын кытыытынан сүүрэр-хаамар былаастаах баран истэхпинэ, билэр баҕайы куолаһым-: Митэрэпээн, кэл көмөлөс, –диэтэ. Арай саҥа диэки көрө түспүтүм. Мин хааман иһэр ыллыкпыттан туора, син тэйиччи соҕус сиртэн от- мас быыһыттан бу бүгүн көрсөн кэпсэтэ турар уолум сирэйэ малас гына тустэ. Киһим сирэйэ үчүгэйэ суох. Туохтан эрэ ыктарбыт киһи сирэйэ-хараҕа уонна илиитинэн далбаатаан саҥата суох миигин ыҥырда.
Киниэхэ тиийэн кэлбитим, киһим биир олохтоох кыыстыын таптаһа сылдьар эбит. Мин кыбыстан дьонум диэки көрбөппүн. Уолум ыксаабыт баҕайы куолаһынан: - Көмөлөс, көмөлөс, –диир.
-Мин маннык дьыалаҕа эйиэхэ кыттыгас буолбатахпын. Бэйэҕит быһаарсын, –диэтим уонна бараары гынным.
Онуоха уолум саҥата олох ытаабат эрэ: - Митэрэпээн, эн миигин олох сыыһа өйдөөрү гыннын, биһиги манна сатамматыбыт, сыстан баран сатаан арахсыбаппыт, -диэтэ.
Балачча өр бу түгэн сүнньүн өйдөөбөккө гынан баран билбитим: - Дьонум били ыттар иссиһэр кэмнэригэр соһуттахха, сыстыһан хаалалларын курдук, ыпсыһан хаалбыттар эбит. Таптаһа сытар дьону биһиги кэлэн соһутаммыт, уолум били тэрилин- кыыһын тэрилэ хам тутан кэбиһэн, сытаан орообокко сытар эбит.
Мин түбэспэтэхпэр түбэһэн уонна истибэтэхпин - истэн, көрбөтөхпүн -билэн соһуйуу бөҕөтүн соһуйдум. Маннык баар булуо диэн оройбор оҕустарбатах оҕо киһи буоллаҕым. Омуммар ойон тиийэн киһибин синньигэс биилиттэн тутан баран өрө тардан көрбүтум, дьонум иккиэн «айака» бөҕөлөр. Маҥнай кыбыстар курдук этим, онтон кыһалҕа кыһайан дьоммун эҥин араас «поза» диэбиккэ дылы туруортаан, балачча өр мучумааннаһыы бөҕө буолла даҕаны, кыаллыбата. Балаһыанньа кытаанах буола тустэ. Кыыспыт маккыраччы ытыы сылдьар, киһим даҕаны сирэйэ-хараҕа соччото суох. Дьоммун хайдах даҕаны гынан сатаан араарбатым.
Бэйэҕит даҕаны санаан көрүн, кыыстаах уол таптаһа сылдьан, эмискэ бэйэ-бэйэлэрин арахсыспат гына «капкааннанан» кэбиһэллэрэ өйгө-санааҕа улахан психологическай охсуу буолар.
Инньэ гынан уолбун кытта сүбэлэһэн баран, кэлин тиһэҕэр маннык түгэҥнэ медицина эрэ көмөлөһүөн сөп диэн түмүккэ кэлэн, мин дьоммор тиийэн кини биир хоско олорор уолун манна илдьэ кэлэн, олохтоох бөһүөлэк ФАП фельшерыгар илдьэргэ сүбэлэстибит. Баҕар онуоха дылы бэйэтинэн ааһыа диэн буолла.
Урут бэйэ икки ардыгар көр-күлүү, анекдоттары кэпсэтиигэ эрэ бу курдук түгэни кэпсэтиһэн ааһыллара, ону улахаҥна уурбат этим. Тугу эрэ омуннаан кэпсииллэр дии саныырым. Ону илэ харахпынан көрөн итэҕэйдим уонна хайдах итинник түгэн баар буолуой? - Диэн, дьининэн ыллахха билиннээҥнэ дылы дьиибэргиибин.
Ол кэнниттэн ыллым даҕаны дэриэбинэ диэки быһа хортуоппуй сирин ортотунан түһүнэн кэбистим. Өр-өтөр гымматым дьоммор тиийэн кэлбитим, бары утуйбуттар.
Этэрэээккэ баар сокуоммут быһыытынан уон биир чааска бары хаптайыахтаахпыт. Хата, кэпсэтиэхтээх уолум саҥардыы оҥостон сыппыт эбит, уһуктаҕас. Мөҕүллүөхпүт диэн уолбун таһырдьа таҕыс диэн ыҥырдым уонна дьиэттэн уулуссаҕа таҕыстым. Уолум ыараан, чэпчээн бэрт нэһиилэ сүбэлэһэн таҕыста. Ол өйдөнүллэр, күннээҕи ыарахан үлэ кэнниттэн, суорҕан анныгар киирэн баран төттөрү таҥнан тахсар ыарахан, ону өйдүүбүн, ол иһин уолум кынкыйдыырыгар болҕомтобун уурбатым.
Омуммар, ыксаабыт киһи быһыытынан, табаарыспыт, дьиибэ
балаһыанньаҕа түбэспитин биирдэ төлө биэрэн кэпсээн кэбистим. Уолум итэҕэйбэт. Бу киһи: - Кырдьыгы дуу? Сымыйаны дуу? - Кэпсиир диэбиттии сирэйбин –харахпын көрөр.
Миигин эмиэ тугу эрэ дьээбэлэнэн эрэр дии санаата быһыылаах, суоһурҕанан турда:
-Төһө да доҕорум иһин, киһинэн оонньоон бүт, баары баарынан, сирэйинэн эт! Албыннаабыт, буоллаххына, олох сэрэн, кырбаныан, –диэтэ, ол гынан баран интириэһиргээбитэ сирэйигэр-хараҕар сурулла сылдьар.
Уолбун дьаһайаммын, студенческай этэрээтин форматын ыллаттардым, бэйэм эмиэ ону кытта, бырастыына ыллым, носилка оҥостуохпут диэн тугу толкуйдуу сылдьарбын уолбар эттим.
Этэрээт уопсай аһылыкпытын, чэйбитин, миинмитин таһырдьа оргутабыт-буһарынабыт. Онно күөстэнэр сир аттыттан, тиийэн икки носилка уктара буолар мастары сүгэнэн быһыта охсунан баран бэйэбитин кытта илдьэ бардыбыт.
Аара баран иһэн кэпсэтэбит. Уолум айаммыт тухары кыҥкыйдаан таҕыста, олох итэҕэйбэт. Атын туохха эрэ, кинини үктэтэн күлүү-элэк оҥостоору гынарым курдук саныыр.
Сиик тахсан, туман бөҕө түстэ. Били сирбитигэр тиийбиппит, дьоммут суохтар.
Уолум өрө булҕалла тустэ. Эппитим: -Киһинэн оонньоомо! -Диэн уолум кыһыырыы бөҕө. Бэйэм да соһуйдум.
Дьоммун хаалларбыт сирбэр тиийэн сирийэн көрдүм. От тэпсиллибитинэн суоллаатым, салгыы хортуоппуй уга үнтү тэпсиллибит. Ону батыһан бардыбыт. Дьоммут ырааппатахтар бу сыталлар эбит. Томмуттар аҕай, тип-титирэстэр. Бүтүннүү сирэйдэригэр тиийэ буорунан бүрүллүбүттэр, таҥас сап буорайбыт.
Уолбут миэхэ кыыһырар: -Туох ааттаах өр буоллун!
Туһааннаах, кыһалҕалаах киһиэхэ кырдьык өр буолуо. Кэлин бэйэтэ кэпсээбитинэн, кэтэһэ сатаан баран, аан маҥнай иккиэн куустуһан баран, тэҥнэ ыстаналаан оннуларыттан хамсыах буолбуттара табыллыбатах. Сыыһа халты ыстананнар ыарыы бөҕө буолбуттар. Онтон ыксааннар хортуоппуй сирин устун куустуһан баран, үҥкүрүйэн барбыттар. Сэниэлэрэ эстэн уонна буора –сыыһа бэрдиттэн биһиги иһэрбитин истэннэр, кэтэһэ сыппыттар эбит.
Биһиги икки курткабыт сиэхтэрин устун мастарбытыгар кэтэрдэн носилка оҥордубут. Дьоммутун онно сытыардыбыт, маҥан бырастыынабытынан дьоммутун бүрүйэн кэбистибит.
Кэлсибит уолум: - Мин инникилиибин, олох кэнники буолбаппын, - диэн носилканы инниттэн тутта.
Хортуоппуй сиринэн быһа түһэн айаннаан дэриэбинэҕэ баар “ФАП-пытыгар” тиийдибит. Түүн буолан, хата уулуссаҕа ким да суох. Фельдшербыт “ФАП” дьиэтигэр олорор. Аанын тоҥсуйбуппутугар, чуор киһи эбит, эрэйдээбэтэ.
Киһибит саҥата: -Сейчас, открою, подождите, - диэн баран, саҥата бүтүөн икки ардыгар дьиэ иһигэр атах тыаһа иһилиннэ да, биир эдэрси соҕус бааһынай уола өҥөс гынаат, биһигини көрөөт, ып- ыраастык сахалыы: –Хайа, бу туох буоллугут? - Диэн ыйытта.
Биһиги болбут түгэни кэпсээн биэрдибит. Киһибит олох соһуйбата, күн ахсын көрсөр дьыалатын курдук: - Иһирдьэ киллэрин, итиннэ түгэх хоско кушетка баар, онно дьонноргутун сытыартаан кэбиһин, мин билигин таҥнан тахсыам, –диэтэ.
Биһиги дьоннорбутун киллэрэн ол эппит кушеткатыгар сытыартаан баран, бириэмэ ырааппытынан утуйа бардыбыт.
Аргыһым төбөтүн илгистэ илгистэ: -Хайдах итинник буолуон сөбүй? -Диэн айаҕын анныгар баллыгырыы истэ. Миигин кытта сылдьыспатаҕа буоллар олох итэҕэйиэ суох эбит.
Дьоммут бары утуйбуттар, биһиги түргэн соҕустук сыгынньахтанан киирэн утуйан хааллыбыт. Арай ким эрэ атахпыттан тардыалыырыттан уһуктан кэлбитим. Били уолбут кыыһыттан арахсыбыт, сирэйэ-хараҕа турбут аҕай, уһуктубуппун көрөн: -Таһырдьа таҕыс, –диэт аан диэки бара турда.
Таһырдьа тахсыбытым, аҥараа уолу эмиэ уһугуннарбыт эбит. Ампаар кэннигэр бардыбыт. Биһигини уолбут өлбүт сүөһү төбөтүн дьардьаматыгар биир –биир олордотолоон баран олох “кэс” тылбытын ылла.
Бу үөрэнэ сылдьар кэммитигэр, бииргэ үөрэнэр оҕолорбутугар, атын дьоҥно бу буолбут түгэни кэпсээбэт, тыл тарҕаппат курдук андаҕардатта. Онон уолбут иннигэр «хааннаах андаҕар» биэрдибит, онтон киирэн салгыы утуйдубут.
Ол андаҕарбыт толорбуппут, ону бэйэтиттэн көҥүл ылан бу саҥардыы сурукка киллэрэн эрдэхпит. Инньэ гынан манна биир да киһи аатын ааттаабатыбыт.
Уолбут ити түгэнтэн улахан психологическай охсуу ылбыт эбит. Инньэ гынан итинник балаһыанньаҕа киирбиттэр.
Бириэмэ ыгымынан, балачча өр эн-мин дэһэн баран мин дойдулаатым.
Ити кэнниттэн кэлин үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрбиппит уон сылыгар көрсүстүбүт.
Арай киһим кыыстаах, уол оҕолоох . Били көрсүһүү кэнниттэн Москваҕа тиийэн кэргэнинээн “психологическай эмтэнии”куурсун бараннар туһаммыттар.
Билигин бу куоракка киирэн баран, ыал ыалынан табаарыстаһан көрсөбүт. Доҕорум, дьоллоох, чин ыал аҕата. Онон олоххо туох барыта, киһи төрүт даҕаны үөйбэтэх түгэннэрэ буолуон сөп.
Романов А.П.