Ытыс таһынар ыас хараҥа түүн үөһэ. Өһөн эрэр уот сырдыгар чугастааҕы хахыйах лабаалара, киэһэни быһа түспүт инчэҕэй хаары уйбакка, аллара диэки намылыспыттарыттан ураты туох да көстүбэтэ. Күнүс элбэх сири хааман, онуоха эбии силбиккэ түбэһэн, сырам эстибитин сы­тан эрэ баран билбитим. Дьонум болдьохтоох кэмнэригэр кэлбэтэхтэрэ.
Онон кураанах мас бэлэмнээн, уот оттон таҥаспын-саппын куурдуна түһээт, чэй өрүммүтүм — чаанньык уута уолан, түгэҕэр эрэ хаалбыт этэ.
Хат уу баһан чаанньыкпын оллооҥҥо уурбутум.
    Миэхэ отууну солбуйбут баараҕай үөтүм баай-талым лабааларыттан уот суоһутар ирбит хаар, сөп буола-буола, таммалыырыттан куотан, уотум диэки сыҕарыйарга тиийбитим. Сырдык эрдэҕинэ, силбиктэн саллан, кэбиһиилээх оттон биир көтөх кураанах оту аҕалымматахпыттан кэмсиммитим.
    Хабыс-хараҥа. Киһи тугу да кыайан арааран көрбөт им-балайа.
Мин тохтоон сытар тыам саҕатыттан аҕыйах хаамыылаах сиринэн улахан күөл атаҕа ааһар. Оттон уҥуор үрдүк мыраан кэрискэ сис хайа кур­дук сыыйыллар, сорох сирдэринэн, ойон эрэр кырынаастыы, бөгдьөгөр
арҕастанан ылаттыыр.
    Бэттэх, күөл атаҕын арҕаа баһыгар, оттонор кэҥэс ходуһа баар.
Онно биир күрүөҕэ сыа-арыы курдук чөмнүк кэбиһиллибит от турар.
Мин дьонум кэлэр суоллара ол күрүөнү аттынан ааһар. Онон сырдыга буоллар, хараҕым арҕаа диэкиттэн араҕыа суохтааҕа. Билигин тыаһы эрэ иһиллиибин. Күн ортотуттан саалара биирдэ эрэ тыаһаабыта. Баҕар, булду эккирэтэн, хайа эмэ үрэх баһынан түһэн, үүтээннэригэр быһа тиийбиттэрэ буолуо. Манна, болдьохтоох сирдэригэр, кэлиэхтээх этилэр. Сарсыарда мантан тэринэн, кэрийэн барарга кэпсэтэн турабыт. Икки тыылаахпыт күөл бэтэрээ эҥэригэр бааллар.
    Ханна эрэ мутук тостубута. Мин сэргэхсийэн, били дьулайа сыппыт бэйэм, тура эккирээбиппин билбэккэ хаалтым. Маннык хараҥаҕа, сиргэ хоно сытан, ким баҕарар сэргэх буолара чахчы. Истибэтэххин истиэх, көрбөтөххүн көрүөх курдук көһүтэ, арыт дьиксинэ саныыр буолаҕын эбээт. Төһө да бүтүннүү кулгаах буолан турдарбын, били, мутук тостубут тыаһыттан уратыны истибэтэҕим. Арай, хата, олох аттыбар модьугу куобаҕы һуулаабыта. Мин соһуйан, этим-хааным атыйан ылбыта. Обургу, чугастан иһиттэххэ, саҥалаах күтүр эбит этэ.
    Уоппар кураанах маспыттан эбии быраҕан биэртим. Улам умайан, төлөнө, кыыма сүрдэнэн, быр-бааччы күөстэнэ-астана олорор киһи уотунуу кытыастыбыта. Чугас соҕус: «Дьөгүөр, иһэбин!» диэн сылайбыт-элэйбит киһи саҥата, көһүтэн турар санаабар, кэрэтик да иһиллибитэ.
Хахыйахтар силбиктэрин маһынан кулуу-кулуу, баһылаан-көһүлээн бултата сылдьар Уйбаан Харайдаанап оҕонньорум субу барыгылдьыйан кэлтэ. Дэлби сытыйбыт көрүҥнээҕэ. Хата, үөрүйэх муҥнаан, уһун саппыкытын оһун өрө тардынан, ньилбэгэ сиигирэн көрбөтөх быһыылааҕа.
    Көхсүттэн устан бырахпыт рюкзага сиргэ ыараханнык түспүтэ.

    — Һyy, сордоох күн-дьыл быһа хаардаан иэдэттэ,— диэн, уокка сыралла-сыралла, саҥара турбута.— Киһи хараҕа тэстэр хараҥата. Хайа эн күөлгүттэн тугу эмэ бултанныҥ дуо? Уончаны даа..- Мин сүүрбэччэ кынаттааҕы сарбыйдым. Били иннинэн сүүрэр атахтааҕы аһарбатах, үрдүнэн тылбыы кынаттааҕы быһа көтүппэтэх ааттаах булчуппут Охоноон ыраатта бадахтаах. Киһи тылын истибэт. Эмиэ атын сиртэн ыйаахтаах булчут диэтэҕиҥ.
    Уйбааннааҕы билсибитим аҕыйах хоммута. Бу бөдөҥ-садаҥ көрүҥнээх, сытыы-хотуу, аҕамсыйбыт киһини кытта Охоноон Харбаанап сыл аайы манна кэлэн, бултаан-алтаан барсар эбит. Уоппускабар сылдьар киһи кинилэргэ холбоспутум төрдүс-бэһис күнэ. Онон билсиибит-көрсүүбүт да татыма. Булт-ас быыһыгар көрсүстэрбит эрэ, күө-дьаа кэпсэтэрбит. Уйбаан маннааҕы нэһилиэккэ — ойуур технигэ. Онон сири-дойдуну, били этэр курдук, биэс тарбаҕыныы билэр.
    Чаанньыкпытын таһааран чэйдии олорбуппут, Арыый ис-испиттэн сылыйан, эмиэ утуктаан барбытым. Хайдах эрэ бу түгэҥҥэ дьиэҕэ-уокка сылаастык утуйа сыппыт киһи баар ини диэн амньырыйан ыла охсубутум. Эмиэ булчут киһи ааттаахпын. Киһи эрэ барыта маннык бултаан-алтаан, тоҥо-хата сылдьыбата ини.
    — Хайа, утуйан эрэҕин дуу?— Уйбаан, чаанньыгын уот диэки анньа-анньа, ыйыппыта.— Баҕар, Охонооммут тиийэн кэлиэ. Уһун синньигэс сырыылаах барахсан. Дьэ ситинник сырыытынан сиргэ быстарыах киһи. Сымалалаах аттыгар киэһэликтии көрсөн ааспыппыт.
    Уйбаан саҥардаҕына, хаҥас иэдэһэ киһи эрэ бэлиэтии көрүөх кур­дук, тардыалатан ылара. Иэдэһин туора быһа сотуллубут курдук улахан баас онно уот сырдыгар хайдах эрэ кытаран көстөрүттэн дьулайа са­ныы олорбутум. Мин бастаан кэллэҕим утаа олохтоохтор Уйбаан аҕыйах сыллааҕыта эһэҕэ түбэһэ сылдьыбытын туһунан быһыта-орута кэпсээбиттэрин истибитим. Хата, ол түүн кутаа аттыгар ылыннарыылаах түгэн, ыйытарга тоҕоостоох кэм түбэспитэ.
    — Уйбаан, кыылга түбэһэ сылдьыбыккын кэпсээбэккин ээ…
    Мин көрдөһүүм хайдах эрэ ааттаһыы курдук иһилиннэ быһыылааҕа. Киһим сонньуйан кэбистэ. Уонна, уот

диэки сыҕарыс гынаат, кэпсиэххэ дуу, кэпсээмиэххэ дуу диэн саараан, миигин тургутардыы өрө
көрөн таһаарбыта.
    — Доҕоор, кэпсээтэххэ уһун,— диэт, көхсүн иһиттэн иҥиэттэн кэ­биспитэ.— Бу барыта ити бииргэ бултаһар Охонооммуттан саҕаламмы­та. Үс сыллааҕыта саас эмиэ иккиэн бииргэ бу күөл илин баһыгар кустуу сылдьыбыппыт. Биир сарсыарда киһибинээн тумуһаҕы быһа түһэн, куска олорбут сирбититтэн үс-түөрт биэрэстэлээх сиргэ баар Сымалалаахха кустуур сааһыттардыын көрсүһэ, ону-маны сураһа таарыйа, ба­ран испиппит. Арай Охоноонум, иннибэр хааман сэгэлдьийэн иһэн, хорус гына түстэ. «Уйбаан, көр эрэ аһыҥастаах суолбутун куөйэн эрэр,—диэт, киһим саатын эһэ охсон ылла.— Сыыһа туттубатарбын эрэ, байанайбыт тосхойдоҕо». Охоноонум сирэйэ-xapaҕa турбут. Кини урут кыылга үгүстүк сылдьыбыт үөрүйэхтээх. Мин ойоҕолуу түһэн тэҥҥэ хаамсан истим.
    Арай көрбүтүм: эһэ, тыс этэрбэс саҕа быыкайкаан оҕолорун уҥа-хаҥас хаһыйталаан кэбиһэ-кэбиһэ, бэйэтэ кэннинэн маска өйөнөн туран, харахтара уоттанан, чыпчылыйыах түгэнэ түүрүллэ түһэн баран, биһиги диэки ыстанаары гыммыттыы туттубут. Оо, хара тыа ааттааҕа барах­сан, суостаммыт-суодалламмыт этэ! Кутуйах хаамыытынан улам чугаһаан истибит. Иккиэн иннибитигэр өҥкөччү туора түһэн турар маска
тиийэн ытарга бэлэмнэнэбит. «Охоноон, ытыма,— диибин мин харахпын сотто-сотто.— Улуу дьаалы бэйэтэ халбарыйдын». «Бу киһи иирбит дуу,— киһим кыбдьырынан кэбистэ —-Ыл , куттаммыт буоллаххына мэһэйдээмэ, киһини кыылга былдьатыаҥ». Охоноон кыҥаабытынан бар­да. Мин, хаһыытыы түһэн баран, саатын өрө охсон эрэрим. Саа тыаһын
кытта кыыл, сүр хатаннык часкыйаат, туора ыстанна. Эһэбит, икки
оҕотун иннигэр уктубутунан, көрүөх бэтэрээ өттүгэр мэлис гынан хаалла. Биирдэ өйдөммүтүм; «Хара түөкүн сирэйгин эттээтэҕим буоллун»,— дии-дии Охоноон, миигин ат гынан миинэ сылдьар эбит- Күүспүнэн киһилээбэт буолан, өрө сүгэн турдум. «Нохоо, хараҕым иирбитэ буолуо, мин көрдөхпүнэ эмиийиттэн үүт тохто турара,—диибин мин.— Ама ону ытыахпыт дуо… Өйдөн… Киһилии майгылан». Суох, киһим утары өтөрчөхтөөн кэлэн, икки сутуруктарынан охооору, бабыгырыы-бабыгырыы:
«Хара дьабын, үүттээх буола-буола, ол дьахтар үһү дуо?!» — диэн саба бардьыгынаан кэбистэ.
    — Кырдьык, тукаам, уу харахпынан илэ-бааччы көрөн, бэркэ аһынан, уйадыйан турардаахпын. Эрэйдээҕиҥ баара, оҕолорун эмнэрэ сырыттаҕа.
    — Доҕоор, ол тыһы эһэлиин иккиһин, субу баастаах-үүттээх сылдьыам быатыгар, эмиэ көрсөн турардаахпын,— киһим кэпсээнин уутугар-хаарыгар киирдэ быһыылаах.— Икки илиибэр уонна атахпар маннааҕар улахан чэрдээхпин. Ити түбэлтэттэн биир сыл ааспытын кэннэ күһүөрү сайын Сымалалаах арҕаа баһыгар, от күрүөтэ тутан баран, төннөн испитим. Киэһэлик этэ. Иннибэр киэҥ толоон баара. Ону быһа туораан истэхпинэ, толоон ортотуттан эмискэ үс эһэ туран кэлбиттэрин көрөн, маҥнай утаа итэҕэйбэккэ, чарапчылана-чарапчылана, одууласпытым. Кырдьаҕас, түөһэйэн эрэр ыттааҕым иннин диэки түһүнэн кэбиспитэ. Батарантааспар укта сылдьыбыт түөрт сүнньүөхтээх ботуруонум,
өлүү быатыгар айах өттүлэрэ хайыта баран, саабар биирдэрэ да баппатаҕа. Тозовкабын ииттэ охсобун. Кыылларым, ыты кытта охсуһа-охсуһа, субу чугаһаан кэллилэр. «Бай, иккитэ былырыыҥҥы оҕолоро, били урукку кыылым илэ бэйэтинэн сылдьар эбит»,— диэн дьиксинэ санаатым. Тыыннаах ордор биллибэт… Хайдахтаах да үөрүйэх булчут киһи этэ салаһар суола буолла.
    Ытым барахсан, харса суоҕар түһэн, сыыһа-халты оҕустара-оҕустара, өрө баргыйа сырытта. Кэнники испит ийэ эһэ хорос гына олоро түстэ, икки инники иһээччилэр мин диэки уун-утары ыстаннылар. Ытым кыыллар иннилэрин күөйэ түстэ… Бурутта… Били ийэ эһэ хайа икки ардыгар кэлбитэ буолла, иннибэр субу хорус гына тустэ. Чыпчылыйыах икки ардыгар, илиим уот аһый гынарын кытта, тозовкам туора эһиллэн
хаалла. Сүдү улахан эһэ, көхсүн тыаһатаат, арҕаһын түүтэ адаарыйбытынан үрдүбэр барыс гынан эрэрэ баара… Икки илин баппаҕайынан сонум эҥэриттэн бүүрэ харбаан ылла. Кытаанах тутуһуу буолла. Кыыл обургу аһыыта килэҥнии-килэҥнии, сирэйбиттэн хаба сатыыр. Ол икки ардыгар ытым барахсан кэлэ охсон, күтүр өстөөҕүм борбуйугар иилистэ түһэн эрэрэ. Кыыл, миигин ыһыкта охсоот, эргиллэ түһэн, ыппын охсон кууһуннарда быһыылаах. Ытым «ньах» диэбитин кулгааҕым уһугунан эрэ истэн аһардым.
    Чыпчылыйыах түгэнэ бириэмэ көстүбүтүнэн туһанан, тыа диэки ыстанабын. Биир хатыҥҥа тиийэн хатааста сатаан эрдэхпинэ, хаҥас илиим кымньыынан быһа бэрдэрбит курдук аһый гынна. Эһэ ыстаабытын, итии­тигэр, өлүү-тиллии быыһыгар буолан, билбэккэ хааллаҕым. Кыылым часкыытыы-часкыытыы субу сүүрэн күөдэллэхтэнэн иһэр. Мин эрэйдээҕи куоттарыа дуо? Биирдэ ньылбы тардан түһэрдэ. Бу сырыыга хатыҥ нөҥүө өттүгэр буола түстүм . Эһэм хатыҥы курдат холбуу кууһан ылла. Хатыҥы икки өттүнэн дьүккүҥнээн, сирэйбиттэн хабыалыы сатыыр.
    Эмискэ уҥа илиим эмиэ аһый гынна. Харахпар эһэ уонна хатыҥ

иккиэн умса холоруктаан ыллылар. Арай биирдэ үдүк-бадык өйдөммүтүм кыыл анныгар сытар эбиппин. «Арба быһахтаах этим» диэн санаа элэс гынна. Онтукпун илиибинэн бигээн буллум да, кыайан ылар кыах суох: уҥа илиим былаат курдук.
    Ити икки ардыгар хайдах эрэ төбөбүн өндөс гыннардым. Тииттэри үрдүлэринэн күн барахсан сүтэ-сүтэ көһүннэ. Туох барыта кытаран көс­төр… Үрдүбэр турар кыылым эмиэ уот кыһыл…
    Эмиэ ытым кэлэн быыһаабыт буолуохтаах. Бука, такымыгар түспүтүгэр, соһуйан ыстанан иһэн, сирэйбин хайа тардан аастаҕа.
    Ол киэһээтигэр, өйө-төйө суох сыттахпына, Охоноон булан өрүһүйбүтэ. Оттон кэнники: «Били аһыммыт эһэҥ сии сыста буолбат дуо?»— диэн сирэй-харах анньар. Ол кыылым билигин да тыыннаах. Тукаам, суола-ииһэ бэлиэ буоллаҕа, ала-чахчы илэ бэйэтинэн кини уонна бу эргин ким да эһэни өлөрө илик. Онон ол кыыл соҕотоҕун айбардыыр.
    Халлаан улам сырдаан барда. Биһиги, уоппутугар кураанах мас эбии быраҕан биэрэ-биэрэ, кэпсэтэ олордубут. Уйбаан таҥаһа-саба кууран, бириһиэн тэлгэнэн баран, тиэрэ түһэн сытта.
    — Дьөгүөр, тойонноон көр, баҕар, мин сыыһан эрдэҕим,— диэт тохтуу түспүтэ.— Охоноон кыыллааҕар өһөс хааннаах киһи. Ол эһэтин үһүс сылын бултаһар. Бэҕэһээ, Сымалалаахха кумахха иннибитигэр аҕай
сылдьыбыт суолун булан, бэркэ хаана алдьаммыта». «Өлөрө иликпинэ барбаппын» диир. Мөккүһэ, мөҥө-этэ сатаан кэбистим да, таас дьүлэй курдук, истибэт. Бу тугуй, айылҕа кыылыгар өстөнөн, ситинник быһыыланыы диэн сыыһа буолбат дуо? Эбэтэр мин, туруору, өһөс-өһөх санаам суох киһи, таах булчут аатырбыт буоллаҕым. Оччоҕо кини булчут дуо?’
    Киһим саҥарбакка, быһыыта, харда күүтэн, хамсаабакка сыппыта. Күһүҥҥү сарсыарда тымныы салгынын эҕирийэ сытар аҕамсыйбыт киһиэхэ ис-испиттэн махтаныахпын баҕара олорбутум. Сир-дойду, айылҕа барахсан, киһи улуу тапталыттан сыдьаайбыттыы, улам-улам сырдаан, киэбэ-киэлитэ кэҥээн-нэлэһийэн, күһүҥҥү сарсыарда лыҥкынас сардаҥатынан күлэ-үөрэ турбута.